CHỤP CHÂN DUNG
(Phần 2)
5. Phân loại ảnh chân dung:
Ảnh chụp cũng như tranh vẽ, tuỳ theo mục đích của kiều ảnh và vị trí, tư thế,
tầm vóc của con người được thể hiện ra trong ảnh mà người ta xếp loại, mỗi loại, mỗi
kiểu cách của ảnh chân dung đều do cách bố cục đã dụng ý hình thành ra nó.Hiện nay
theo em được biết là có 3 cách để phân loại ảnh chân dung, tuỳ thuộc và số người, tính
chất của chủ đề, ảnh...
5.1. Cách phân loại thứ nhất:
Nếu hình con người trong môi trường hoặc cảnh trí nhất định nào đó mà mặt
mũi không rõ nét (không được tập trung diễn tả) hình thể con người chiếm một tỷ lệ
tương đối nhỏ so với diện tích to àn bộ bức ảnh, thì đó chỉ thuộc loại ảnh sinh hoạt
hoặc phong cảnh trong đó có người.
Nếu con người được miêu tả tập trung ở bộ mặt; cách chụp làm nổi các chi tiết
và hình dáng, lại thể hiện được cả tình cảm, nội tâm, đôi khi cả tư thế điệu bộ, thì loại
ảnh này thuộc về loại chân dung. Tuy nhiên, sự phân chia cũng chỉ là tương đối. Ví dụ:
đạt được các tiêu chí trên nhưng có ảnh được xếp vào thể loại ảnh báo chí, phóng sự...
Ảnh chân dung có thể là cả người (loại này hiện nay ít dùng), nửa người, hay
riêng có bộ mặt, và có khi chỉ đặc tả có đôi mắt, cái miệng theo kiểu điện ảnh như
đang được phổ biến ưa thích trong đa số đối tượng thành thị.
Trong chụp ảnh chân dưng người ta còn phân chia thành hai thể loại, mặc dầu
ranh giới giữa hai thể loại này nhiều khi không thật dứt khoát, đó là chân dung ở thể
tĩnh và chân dung ở thể động. Với hai thể loại này, căn cứ vào trình độ và phương
pháp thể hiện lại hình thành ra loại chân dung lưu niệm bình thường không cầu kỳ về ý
nghĩa miêu tả, và loại chân dung đặc tả đòi hỏi cả hình thức lẫn nội dung đều phải đạt
tính nghệ thuật cao.
5.1.1.Ảnh chân dung tĩnh
Khi con người được miêu tả ở trạng thái không hoạt động (thể tĩnh tại, dù l à
được chụp bất ngờ hay dụng ý cho ống kính thu hình) thuộc vào thể chân dung tĩnh.
Thể chân dung tĩnh phần lớn người ta chụp nửa người, ít khi thu hình cả người
hoặc 2/3 và được thể hiện nội tâm bằng đường nét đặc biệt trong khuôn mặt kết hợp
với chiếu sáng cho nổi bật chi tiết theo ý muốn.
Có nhiều ảnh chân dung mới thoạt nhìn tưởng như là tĩnh, nhưng nếu chú ý
ngắm kỹ, thấy tình cảm của nhân vật được biểu hiện ra rất mãnh liệt ở các đường nét,
khiến người xem ảnh cảm thông được cuộc sống bên trong của nhân vật, nhiều khi đôi
mắt thể hiện trong ảnh rất tập trung, nhìn thẳng vào phía người xem ảnh như thu hút,
chinh phục, trìu mến, hờn giận, yêu thương... Bức chân dung miêu tả được rõ ràng cá
tính và nhân cách, tình tiết của đối tượng như vậy rất sống, rất sâu sắc, không ai lại có
cảm giác cho là tĩnh theo nghĩa cứng đờ.
Chụp ảnh chân dung tĩnh phải có sự hòa hợp giữa nhà nhiếp ảnh và đối tượng,
mặc dầu ở giữa hai người có cái máy ảnh ngăn cách. Thiếu sự đồng cảm này, nhất là
thiếu hưởng ứng và ủng hộ của đối tượng chụp, bức chân dung rất khó mà thành công.
Thể chân dung tĩnh này rất thịnh hành trong thời kỳ đầu của lịch sử nhiếp ảnh.
Những bậc thầy về thể loại ảnh này như Talbot, Bayard, Le Gray, Octavius Hil1,
Nadar, Nappelbaum... tác phẩm và tên tuổi của họ vẫn được lưu truyền tới ngày nay.
Ở nước ta, thể chân dung tĩnh vẫn được đắc dụng trong một số trường hợp đặc
biệt như: chụp ảnh lãnh tụ; chụp các nhân vật điển hình, chụp ảnh hồ sơ căn cước, sử
dụng trong thí nghiệm, nghiên cứu, lưu niệm có tính chất nghệ thuật...
Tuy nhiên do tính chất mà nó ít mang tính nghệ thật mấy. Đây là trách nhiệm
của các nhà nhiếp ảnh nghệ thuật chân chính trong việc thể hiện loại ảnh chân dung
đăng trong báo chí, cần có những kiểu ảnh làm mực thước được phổ biến rộng khắp,
bằng cách đó mới thúc đẩy mọi người cầm máy nâng dần trình độ nghệ thuật trong
cách thể hiện ảnh chân dung.
5.1.2.Ảnh chân dung động
Ảnh con người đang cử động trong làm việc, sinh hoạt, học tập, chiến đấu... đều
thuộc thể chân dung động.
Trong chân đung động người ta có thể thể hiện con người thật rõ nét như chân
đung tĩnh hoặc chỉ miêu tả một số đặc điểm nào đó về các bộ phận chủ yếu trên khuôn
mặt, còn các chi tiết, đường nét khác cho mờ nhoè đi để biểu hiện rõ cái động của
nhân vật theo sự việc cần kết hợp bối cảnh và đều chụp bất ngờ.
Thể loại ảnh này chính là chụp theo kiểu chân dung phóng sự: ''bắt'', ''chộp"
những dáng điệu, cử chỉ và nét mặt rất tự nhiên thoải mái của nhân vật, và ngay khi ta
bấm máy, bản thân đối tượng không hay biết.
Ảnh chân dung được thể hiện theo kiểu này trông rất sống, người xem ảnh dễ
có cảm giác như đứng trước con người thật. Sức sống bị ống kính chộp gọn như ngưng
lại trong giây lát cho người xem ảnh có đủ thời gian nhìn rõ, phân tích cử chỉ hành
động của con người đang sống mà trong khi gần gũi hàng ngày ít chú ý hoặc không có
điều kiện xác nhận ra.
Nhưng nếu người cầm máy không đủ trình độ điêu luyện, không những khó
chộp được thật đúng thời cơ bộc lộ tình cảm mang tính chất tiêu biểu, điển hình đẹp
nhất trong dáng dấp, tư thế, điệu bộ của đối tượng, mà còn dễ thành những hình tượng
hời hợt, ngây ngô, thậm chí người xem ảnh dễ hiểu lầm là tác giả đã bày đặt giả tạo.
Chân dung động là thể loại được phát sinh và thông dụng cùng với ảnh phóng
sự, sinh hoạt, hiện nay đang được hâm mộ và ngày càng chinh phục được sự tín nhiệm
của những người yêu ảnh.
5.1.3.Ảnh chân dung đặc tả
Chân dung đặc tả là loại ảnh đòi hỏi đạt tính nghệ thuật cao về miêu tả từ hình
thức đến ý nghĩa nội dung, nếu không đủ trình độ kỹ thuật và nghệ thuật điêu luyện,
nhất là quan điểm nhận thức không rõ ràng dứt khoát khó mà thể hiện thành công, vì
không những phải lựa chọn thật chính xác những đặc điểm tiêu biểu cho vẻ mặt, dáng
người của nhân vật, mà còn phải khéo kết hợp cách bố cục có sức hấp dẫn mạnh, cách
chiếu sáng thật tinh tế mới làm cho các đường nét rất khái quát mà đủ chứa chất ý
nghĩa súc tích của nội tâm nhân vật, ăn khớp với dụng ý của tác giả, khiến người xem
ảnh càng ngắm nghía hình tượng càng nhận rõ ý nghĩa phong phú, như nghiên cứu một
bài thơ thâm thuý, càng nghiền ngẫm càng phát hiện ra đủ ý tứ hay.
Ảnh chân dung đặc tả theo phong cách nghệ thuật không lệ thuộc vào khuôn
khổ, kiểu cách, hầu hết do cách sáng tạo của nhà nhiếp ảnh và đề tài quyết định.
Người ta có thể đặc tả toàn thân đối tượng bằng một bóng đen kịt và dùng
những vết sáng rất độc đáo, dẫn giải những điều cần miêu tả; có thể là tả bộ mặt theo
kiểu chân phương; có thể chỉ cần cho nổi thật rõ nét đôi mắt, cái miệng, mái tóc... kết
hợp với các bộ phận liên quan mờ nhoè làm bối cảnh; lại có khi chỉ dùng hình bóng
nhân vật in vào mặt phông, ngả dài trên nền đất hoặc soi tỏ trên mặt nước để diễn tả
tâm trạng bằng một vài nét rất đặc biệt về dáng dấp và vẻ mặt nhân vật, mà khi xem
ảnh vẫn những đường nét thân quen, vẫn hiểu chi tiết của nội dưng đặc tả.
Do xu hướng và quan điểm nghệ thuật đã phân biệt, ảnh chân dung đặc tả
phong cách thể hiện khác hẳn nhau:
5.1.3.1Đặc tả cụ thể
Dùng cách chụp thật gần, ghé sát ống kính vào đối tượng hoặc cũng có khi
dùng ống kính chụp xa kéo nhân vật từ xa lại.
Thu hình tập trung, đầy đủ, chính xác bộ phận theo ý muốn. Chẳng hạn như đặc
tả một bộ mặt già nua, ảnh sẽ nổi bật từ các nếp nhăn, lỗ chân lông, từng sợi râu, tóc,
lông mày đến cả vết tích trên da thịt nhân vật, hoặc đặc tả vẻ mặt non trẻ thì không
những các lông tơ, từng sợi tóc mềm mại, mà đến cả vẻ thơ ngây trong ánh mắt, cánh
mũi, vành môi, kẽ răng... cũng được cách chiếu sáng làm nổi bật lên rất chuẩn xác,
như người trong ảnh ghé sát mặt tới phía người xem...
Nhìn vào loại ảnh này như đọc một thể văn chương chân thực của một đáp án
rành rõ mà lại vô cùng hấp dẫn, giàu mỹ cảm.
5.1.3.2.Đặc tả trừu tượng
Thường dùng cách bố cục rất ngộ nghĩnh, độc đáo, chiếu sáng rất cầu kỳ cho
nổi bật một số đường nét khái quát nào đó đủ để cô đọng mọi ý tứ súc tích của nội
dung miêu tả.
Những bóng đen, vệt sáng, cớ khi chỉ là một nét rất nhỏ, một cái chấm cỏn con,
một sự ngờ nghệch có dụng ý, một cách chia cắt đột ngột, một sự chồng lấp tinh vi...
biểu lộ ra mặt ảnh là cả một dãy móc xích ẩn kín đủ ý tình sâu sắc.
Mới thoạt nhìn loại ảnh này rất có thể chẳng nhận rõ điều gì mô tả, thậm chí có
khi cả đến hình tượng chưa chắc đã phát hiện ra ngay là tư thế nào, nhưng nếu tập
trung suy nghĩ xét đoán, sẽ lần ra đầu mối và từ đó sẽ giải đáp sáng tỏ dần theo cách
hình dung liên tưởng.
Loại ảnh này có thể ví như bài thơ ý tứ thâm trầm, văn chương hết sức trau
chuốt, tinh vi; hệt như bài tính đố uẩn khúc, phức tạp.
Nghệ thuật miêu tả con người theo quan điểm của ta là áp dụng cách đặc tả thứ
nhất, còn xu hướng của trường phái ở các nước phương Tây rất chuộng cách đặc tả thứ
hai.
5.2. Cách phân loại thứ 2:
Có thể phân thành các loại sau:
(1) ảnh chân dung dàn dựng,
(2) ảnh chân dung tự nhiên,
(3) ảnh chân dung sinh hoạt, và
(4) ảnh chân dung tập thể.
5.2.1.Ảnh chân dung giàn dựng
Sự thành thạo kỹ thuật và nhạy bén về thị giác chưa đủ để giúp ta vượt qua
những khó khăn của việc chụp ảnh chân dung. Để thành công với thể loại ảnh chân
dung dang dựng (formalportait), cả hai con người phải cùng tham dự vào tiến trình
sáng tạo và mối tương quan giữa hai con người là điều cốt yếu nhất.
Với điều kiện chủ động về kỹ thuật và thời gian trong studio hay ngoại cảnh,
những bức ảnh chân dung giàn dựng đạt yêu cầu là những bức ảnh trông không có gì
là…dàn dựng. Quan hệ cởi mở, thân mật giữa người cầm máy và người mẫu là điều
quan trọng giúp cho người mẫu cảm thấy thoải mái, tự nhiên. Bản thân người cầm máy
cũng phải có phong thái tự tin trong những cách tạo dáng cho người mẫu hay cách xử
lý kỹ thuật cho mình.
Chọn lựa những đặc điểm nào trên gương mặt cần nhấn mạnh, hay cần giảm
nhẹ là một sự lựa chọn khó khăn, tùy thuộc vào ý đồ của người cầm máy muốn làm
đẹp cho chủ đề hay phơi bày tính cách của người mẫu. Không cần những kỹ thuật
phức tạp hay bố cục khác thường, gương mặt con người tự thân vốn luôn hấp dẫn, và
nếu ta có thể chụp bắt được một biểu hiện thích hợp trên nét mặt cũng đủ giúp cho bức
ảnh thành công. Nếu là chân dung toàn thân hay ba phần tư chiều cao, cần phải đặc
biệt chú ý đến hai bàn tay. Hình dáng và tư thế của hai bàn tay có thể cho biết nhiều
điều về chủ đề chẳng kém gì gương mặt.
5.2.2.Ảnh chân dung tự nhiên
Có thể nói ảnh chân dung tự nhiên (informal portrait) là thể loại ảnh hấp dẫn
người cầm máy ảnh, cả dân nghiệp dư lẫn giới chuyên nghiệp. Từ một đứa trẻ đang
cười khúc khích trước ống kính cho tới một nhà sư chìm lắng trong lúc ngồi thiền, mọi
chân dung không dàn dựng, tạo dáng ở studio hay tại nhà đều có thể coi là chân dung
tự nhiên.
Tuy không cần phải thiết kế, bố trí gì, ảnh chân dung loại này cũng đòi hỏi ở
người cầm máy nhiều kỹ năng không kém gì việc chụp ảnch chân dung trong studio.
Người cầm máy phải luôn nhạy bén để có thể quyết định chớp nhoáng và chụp bắt
được một tư thế đẹp hay một nét mặt độc đáo của chủ thể trước khi các biểu hiện đó
biến mất.
Trong trường hợp người mẫu biết mình được chụp ảnh, ta nên yêu cầu họ làm
một công việc hay thao tác nào đó vốn quen thuộc với họ. Một hoạ sĩ vẽ tranh, một
nhạc công chơi đàn, một chị bán hàng quẩy đôi quang hàng, một anh dân chài đang
kéo lưới,…Những thao tác hay công việc quen thuộc sẽ giúp người mẫu thêm tự nhiên
và những công cụ lao động, hoặc động tác sẽ góp phần tăng thêm tính thông tin lẫn
tính thẩm mỹ cho bức ảnh.
Trong studio, hậu cảnh chỉ đóng vai trò thứ yếu là nhằm tôn người mẫu lên.
Trong đời thường, hậu cảnh –cho dù có hơi mờ nhoè đi – vẫn là một phần không
thể tách rời với chủ đề. Một bối cảnh không phù hợp sẽ phá hỏng không khí cảm xúc
và bố cục của hình ảnh. Với loại hình ảnh này thì các ông kinh các Wied có tiêu cự từ
20mm đến 35mm lại tỏ ra hữu hiệu hơn ống kính tele trong nhiều trường hợp.
5.2.3.Chụp ảnh tập thể
Ảnh chân dung tập thể cũng được chia làm 2 loại như ảnh chân dung cá nhân:
ảnh dàn dựng và ảnh tự nhiên.
Ảnh chân dung tập thể dàn dựng
Dàn dựng một bức ảnh chân dung tập thể (Formal group portrait) là một thách
thức đối với trí tưởng tượng và tài nghệ của người cầm máy. Tập thể người mẫu phải
được bố trí sao cho hấp dẫn và cùng lúc phải bắt được sự chú ý của tất cả những người
trong nhóm.
Việc xử lý bố cục và ánh sáng cho ảnh chân dung tập thể bị hạn chế rất nhiều
nhưng dù vậy, phải hết sức tránh sự đơn điệu của các bố trí mọi người theo một hàng
ngang cứng nhắc. ánh sáng tất nhiên phải tạo được không khí cảm xúc cho vào nhóm
chứ không phải chỉ nhấn mạnh một hai cá nhân. Tập thể càng đông thì nên chụp càng
nhiều phim để bảo đảm rằng trong bức ảnh cuối cùng không người nào nháy mắt, cau
mày, bị che khuất hay nhìn đi chỗ khác hay khoảng khắc quan trọng.
Với tập thể đông từ 4 người trở lên, bố trí một hàng thẳng là cách bố trí rất vụng
về, nên chia làm nhiều nhóm nên tốt hơn. Dù bố trí theo cách nào thì một chân máy
(tripod) là một công cụ tối cần thiết khi chụp ảnh tập thể có dàn dựng, bởi vì nhà nhiếp
ảnh cần phải di chuyển qua lại những nhóm người mẫu và máy ảnh để điều chỉnh cách
sắp xếp và kiểm tra hiệu quả qua kính ngắm.
Ảnh chân dung tập thể tự nhiên
Chụp ảnh chân dung tập thể theo lối tự nhiên (informal group portrait) là một
cơ hội cho các tay chơi ảnh nghiệp dư thi thố với các nhà nhiếp ảnh chuyên nghiệp
(Bức ảnh của Bác Letuananh đấy) . Nếu chụp ảnh chân dung tập thể loại dàn dựng
cần phải có sự điêu luyện nhà nghề để thành công thì loại ảnh chân dung tập thể tự
nhiên lại không cần điều đó bởi vì mục tiêu của loại ảnh này là nghiên cứu những động
tác và tư thế thoải mái, bất chợt. Những người chơi ảnh tài tử, thường là bạn hữu trong
một tập thể nào đó, rất dễ có cơ hội chụp ảnh những người bạn của mình trong những
tình huống về mặt lý thuyết có thể nói là lý tưởng.
Trong loại ảnh chân dung này, tập thể người mẫu không cần thiết phải nhìn vào
ống kính, thậm trí cũng không biết đến sự hiện diện của một ống kính nào đó đang
“soi mói”. Ngay cả những dịp trịnh trọng cũng là cơ hội cho những bức ảnh chân dung
tự nhiên. Trong khi một nhà nhiếp ảnh chuyên nghiệp nào đó đang dàn dựng, bố trí
một chân dung tập thể trang nghiêm, những người chơi ảnh nghiệp dư có cơ hội tốt
hơn thể chụp bắt những bức ảnh sống thực của tình huống vào những lúc mà nhà nhiếp
ảnh chuyên nghiệp kia không có mặt.
Cầm máy ảnh đi dạo quanh săn lùng những hình ảnh thực sẽ cho kết quả hay
hơn là sắp xếp một tập thể theo hàng lớp ngay ngắn trước ống kính. Bí quyết của ảnh
chân dung loại này là: càng đơn giản càng tốt. Hãy chọn một góc nhìn thích hợp và
chờ đợi những bố cục đẹp ngẫu nhiên, quan sát những hành động và nét mặt, sử
dụng các tốc độ trập nhanh.
5.2.4.Làm Việc và vui chơi
Các nhà nhiếp ảnh studio ngày xưa thường bố trí người mẫu của họ trước một
phông nền vẽ phong cảnh nên thơ nhằm cho người xem ảnh biết thêm đôi điều về
người trong ảnh. Trong trường hợp này, những thông tin “bổ sung” ấy chỉ đơn
thuần là một gợi ý lãng mạn nhưng rất thô thiển – nếu xét theo tiêu chuẩn ngày nay
– về sự sung túc hay hạnh phúc. Khuynh hướng hiện thực trung thực (honest
realism) của nhiếp ảnh hiện đã thôi thúc những người cầm máy săn lùng chủ đề
trong môi trường sống thật. Thay vì áp đặt những cảnh trí kịch tính, lý tưởng hoá cho
người mẫu, các nhà nhiếp ảnh ngày nay lại muốn thể hiện con người trong cuộc theo
đuổi mưu sinh với bối cảnh quen thuộc của từng con người trong chủ đề.
Động tác và vẻ linh hoạt của con người khi làm việc và vui chơi hiển nhiên là
một vùng đất mầu mỡ cho những đề tài nhiếp ảnh. Khác với phần lớn những bức ảnh
chụp trong studio trong đó sự tự ý thức lộ liễu của người mẫu về bản thân mình đã phá
hỏng cảm xúc của bức ảnh, những chân dung tự nhiên chụp những con người hoàn
toàn thu hút công việc hay niềm vui thực sự của họ lại toát ra một sức diễn cảm mạnh
mẽ, và tạo cho bức ảnh một trạng thái tâm lý và tình cảm đặc thù không chút gượng
ép.
Một nhà điêu khắc trầm tư xem xét những góc cạnh của một tảng đá, người leo
núi đững lưỡng lự trước một bờ vực hay một đứa bé tung người bắt trong một trận
banh trên đường phố; những con người trong những tình huống như vậy chẳng mấy
khi bận tâm đến sự có mặt của nhà nhiếp ảnh nhạy cảm đang tự do đột nhập vào một
cảnh đời và chụp bắt những nỗi sợ hãi không che dấu, niềm hoan lạc tột cungc, nỗi
tuyệt vọng đát, cơn thịnh nộ khôn dằn hay thậm trí cả sự ngượng ngung, bố rối – miễn
là sự ngượng ngùng, bối rối ấy không phải di chiếc máy ảnh tạo ra.
Nhiều chủ đề có thể hoàn toàn ý thức được sự đột nhập của chiếc máy ảnh,
nhưng vì họ đang bận rộn với một hoạt động không thể ngừng nghỉ, và đặc biệt là một
hành động quen thuộc, sự tự ý thức hiển nhiên của người mẫu dễ dàng tan biến chỉ còn
lại một chút dè dặn hay tò mò trên mặt. Một dân chài đang kéo lưới có thể nhìn thẳng
vào ống kính của một nhà nhiếp ảnh như những thao tác kéo lưới của anh ta đã thành
một phản xạ tự nhiên và anh ta vững tin vào công việc mình đang làm. Không hề có
chút gì giả tạo hay gượng ép trong tư thế và dáng điệu của anh dân chài ấy. Chụp ảnh
con người trong môi trường thực họ còn giúp ta xác định được đôi chút gì đó về tính
cách của chủ đề, thường là những cá tính bất ngờ để lộ ra.
Chụp bắt được những phản ứng và biểu cảm của chủ đề đối với một công
việc hay một trò chơi mà họ đang tham dự thì những bức ảnh chụp được sẽ hấp dẫn
hơn là những bức ảnh thuần tuý trình bày một sự việc. Mỗi bức ảnh như vậy sẽ là
một “nhát dao cắt vào đời sống” đầy sức mạnh và sự thuyết phục với tất cả những hỉ
nộ bi tráng đích thực của con người mà không cần gì đến “ những thủ pháp” hay “xảo
thuật” về hình thức. Những chủ đề khác thường chưa chắc đã tạo được một bức ảnh
độc đáo nhưng chúng có thể khơi nguồn cho nhiều càm xúc mới. Điều đó giúp ta hiểu
được tại sao nhiều nhà nhiếp ảnh không quản ngại chui xuống cả các đường lò âm u
của hầm mỏ, đứng trực chờ bên những giây truyền lắp giáp trong các công xưởng, vào
sâu trong hậu trường của các nhà hát, v.v…để săn cho những chủ đề mới lạ trong môi
trường phát dinh đích thực của những nỗi buồn và niềm vui.
Ảnh chân dung tự nhiên chụp những con người đang tham dự vào một sự
việc thực thường gọi la ảnh đời thường (candid photography) và đó chính là che đẻ
của thể loại ảnh phóng sự (reportage photography).
6.Tư thế:
Tư thế là các vẻ tượng trưng cho thái độ, đức tính của con người phát lộ ra
thành điệu bộ, dáng dấp bề ngoài của hình thái toàn thân.
Khác hẳn với hội hoạ chỉ cần thật giống về bộ mặt, còn tư thế đối tượng tha hồ
hư cấu tuỳ ý hoạ sĩ vẽ thế nào nên thế; ảnh chân đung bắt buộc phải ghi lại một cách
chân thực đúng như tư thế nhân vật, vì chức năng của ảnh là khích lệ thuyết phục con
người bằng phương pháp tái hiện hiện thực. Nếu không phản ánh đầy đủ hiện thực
khách quan thì làm sao khởi động được cảm xúc chân thành của đối tượng và khán
giả?
Hơn nữa, tư thế của con người không chỉ hỗ trợ đắc lực cho các vẻ mặt trong
việc biểu lộ, nhấn mạnh về thái độ phong cách, tâm trạng, mà còn eo khả năng diễn
xuất được nhiều trạng thái tình cảm cụ thể; biết vận dụng nó càng làm cho cách miêu
tả con người thêm tinh tế, dễ giải quyết những trường hợp vẻ mặt đối tượng khó bộc lộ
tâm tư, tình cảm.
Với thế thật cân bằng của hai vai khiến Lg ngực vươn lên vừa phải, đủ tỏ lộ vẻ
nghiêm túc, sẵn sàng; với hai tay khoanh vòng trước ngực, khi xiết chặt lại tới mức độ
co rúm hai vai, rõ ràng là thái độ khúm núm, khuất phục; nhưng nếu nới lỏng vòng tay
để hờ trên ngực, lại tỏ ra khiêm tốn, chín chắn, lắng nghe; hoặc dáng người đứng
thẳng, dạng chân, chống tay lên háng nếu không phải đo tính khí ngang tàng ắt là bộ
tịch ra điều kẻ cả; hoặc Lg ngực vươn đến lệch vai dễ thấy ngay vẻ thách thức tự hào...
Cái tình tiết từ tư thế con người phát lộ ra như thế đó!
Dựa vào khả năng, đặc trưng của tư thế, người phương Tây thường tận dụng nó
trong việc mô tả các loại ảnh tâm lý nghệ thuật như: những bước chân suy nghĩ, mức
thắm thiết của cánh tay ghì riết thân nhau, hoặc sự đau đớn quằn quại bằng thân hình
co quắp hay ưỡn cọng, nghiêng, ngả...
Cũng như hội hoạ miêu tả nhân vật, ảnh chân dưng đã dựa theo đặc tính thể
hiện tâm trạng của con người thường kết hợp với bộ mặt ớ cuộc sống thục tế để chia
thân hình con người thành các thế: bán thân, 2/3 hoặc toàn thân, cho tiện theo từng
cách diễn tả nội tâm; và ở mỗi hình thể này lại tuỳ theo đặc điểm về phong cách, thân
hình đối tượng và yêu cầu mục đích của kiểu ảnh, kết hợp với bộ mặt để xếp đặt cho
nhân vật đứng, ngồi, nằm, đổ chúi về phía trước, nghiêng ngả sang hai bên hay vươn
mình uốn éo... Rồi, chính tử các tư thế cơ bản này đã sản sinh ra vô vàn kiểu cách theo
ý sáng tạo khác nhằm đặc tả theo ý thức của những người cầm máy.
6.1.Thế bán thân
Người ta đặt tên cho thể này là chân dung bán thân vì ống kính chỉ thu hình nửa
phần trên của con người vào ảnh. Thực ra, muốn cho ảnh chân dung ở thể này thật cân
đối, thường chỉ chụp từ ngang túi áo ngực trở lên, hơn nữa mục đích chỉ diễn tả tập
trung ở bộ mặt, vai và ngực, thông thường chỉ để cho cân xứng với đoạn cổ và đầu.
Chân dung bán thân là một thể ảnh đặc tả trung bình, phần nhiều được thể hiện
theo kiểu chân phương đứng đắn, tuy cũng nhiều khi sử dụng để đặc tả tình cảm của
nét mặt theo phong cách nghệ thuật, nhưng vì nó thoát ra ngoài khuôn khổ bộ mặt để
bố cục tạo hình phức tạp (nhất là bối cảnh), cho nên nó thích hợp với người lớn hơn là
trẻ em. Trong thực tế, đối tượng ưa chuộng thể ảnh này nhất là lứa tuổi từ trung niên
trở lên.
Nói chung, thể chân dung bán thân hiện nay vẫn rất thông dụng, thích ứng trong
nhiều trường hợp, phục vụ đắc lực cho các yêu cầu về ảnh: căn cước, hộ chiếu, chứng
minh thư, ảnh lãnh tụ, ảnh giới thiệu các nhân vật điển hình trên báo chỉ thậm chí cả
ảnh quảng cáo và ảnh lưu niệm hoặc đặc tả nghệ thuật cũng rất cần thiết thể ảnh này,
vì với cách diễn tả tập trung vào bộ mặt, các chi tiết đặc điểm của vẻ mặt được biểu lộ
đầy đủ rõ ràng cho việc thể hiện ở bất kỳ hoàn cảnh nào, lại không bị khuôn khổ hạn
chế dù với yêu cầu nhỏ hẹp nhất về khuôn cỡ vẫn đảm bảo chính xác dễ nhận.
Tuy nói là ảnh chân dung bán thân thuận tiện cho việc thể hiện như: không bị
thời gian và không gian hạn chế khi chụp, đối tượng chỉ cần sửa soạn bộ tóc và cái áo,
không đòi hỏi cầu kỳ toàn bộ trang phục, không câu nệ cứ phải đứng hay ngồi mà cả
lúc đang nằm vẫn chụp được vì chỉ cần có mặt và bộ ngực, không mất nhiều công
chỉnh đốn các động tác tư thế khó nhất của tay chân... nhưng thực ra, chụp được kiểu
ảnh chân dung bán thân đạt yêu cầu nghệ thuật không phải là việc giản đơn, và ngay cả
với loại chân dung lưu niệm bình thường muốn cho bức ảnh thuận mắt, ưa nhìn, cũng
không dễ dàng.
Ngoài việc chủ yếu căn cứ vào các đường nét đặc điểm từ chu vi hình thể đến
từng chi tiết ở bộ mặt đối tượng như: gò má, cặp mắt, gờ trán, sống mũi, cái miệng,
vành tai, đến cả cái cổ, cái cằm, lỗ mũi, mái tóc, kết hợp với vẻ bộc lộ tình cảm trên
nét mặt nghiêm trang, chất phác, khô khan thô bạo hay hóm hỉnh, duyên dáng, dịu
hiền, theo mỗi cảnh buồn, vui, căm thù, phẫn nộ, tin tưởng, hy vọng, mãn nguyện,
ngưng đợi... để xếp kiểu cho thích hợp; mà còn phải dựa theo dáng dấp của thân hình,
điều kiện ánh sáng cho phép, cả đến lứa tuổi của đối tượng nữa, để chọn lọc, chỉnh đốn
tư thế cho cân xứng mới có thể lựa hình ăn khớp với khuôn cỡ ảnh để đạt yêu cầu của
thể ảnh này.
Với đối tượng lớn tuổi, nhân vật đặc biệt, lãnh tụ hay ảnh căn cước, chứng minh
thư, hộ chiếu, hoặc tương tự, cần lấy tư thế ngay ngắn chỉnh tề cho phù hợp với phong
cách đứng đắn, nghiêm trang, tế nhị. Tuỳ theo cách thể hiện, có thể lấy thế hơi chếch
bên sườn cho ngực nghiêng, hay nghiêng hẳn, hay vuông vức hai vai, nhưng cần cho
thân nhiều hơn mặt một chút (chiều cao của thân khoảng gấp rưỡi mặt là vừa). Nếu để
tư thế thẳng vuông vắn cân bằng hai vai nên chú ý chụp với góc độ hơi chếch ngang
một chút cho ảnh đỡ cứng.
Đối tượng là thanh thiếu niên, nếu xét thấy bộ ngực không có lợi gì thêm cho
mỹ cảm hoặc không cần phải kết hợp vẻ mặt với bàn tay hoặc cánh tay để nhấn rõ nội
tâm tình cảm, nên rút ngắn thân hình lại cho khổ mặt cao to hơn. Nếu muốn diễn tả nét
nở nang của Lg ngực, có thể lấy từ ngang tầm vú trở lên kể cả nam lẫn nữ, và để thế
hơi nghiêng hoặc nghiêng hẳn cho nổi bật (ở thế này người ta thường thu hình thấp
xuống phía dưới vú cho khổ mặt nhỏ lại trong khuôn để khi in phóng ảnh dễ cắt cúp lại
theo đúng nghệ thuật).
Khi cần lấy bán thân thật dài cho mặt nhỏ bớt đi, để tạo các thế nghiêng ngửa
cho duyên dáng, hấp dẫn, người ta cũng có thể áp dụng cách chụp thu nhở lại cho
khuôn rộng rãi để dễ cắt cúp khi in phóng ảnh. Nên lưu ý rằng: thế đổ nghiêng ngửa,
vươn ngực thường thích hợp với phụ nữ, và thế đổ nghiêng chúi về phía thước thường
thích hợp với nam hơn.
Với trẻ em, kể cả hài nhi, nếu có thể giữ cho ngưng ngọ nguậy lúc chụp, vẫn có
thể dùng thể bán thân để thực hiện miêu tả chân dung như người lớn. Nếu chịu khó bố
cục tạo hình, cắt cúp và đề tài hóm hỉnh, nhiều khi đạt được những kiểu ảnh có tính
gợi cảm mạnh và rất độc đáo về nghệ thuật chân dung bán thân.
6.2.Thế 2/3 người
Ảnh chân dung chụp 2/3 người thường được sử dụng cho các trường hợp và
điều kiện như:
- Vẻ mặt đối tượng chưa đủ diễn tả nội tâm theo mục đích yêu cầu của đề tài,
cần kết hợp thêm tư thế dáng dấp, nhất là đôi tay cho thật rõ ý nghĩa.
- Thân hình đối tượng có nhiều đường nét hấp dẫn mỹ cảm, có tư thế bộc lộ rõ
nội tâm và phong thái.
- Đoạn từ đầu gối xuống bàn chân đối tượng không có dáng dấp gì có lợi cho
diễn tả như: thô xấu, dễ mất tự nhiên... hoặc ở dưới chân và quanh chân đối tượng có
những chướng ngại ảnh hưởng không tốt đến nội dung và hình thức bức ảnh.
- Nhỡ nhàng, muốn lấy từ đầu đến chân nhưng không lùi máy được mà lại
không có ống kính góc rộng để đẩy xa hình ảnh.
- Muốn cho thân hình và khuôn mặt to đầy trong khuôn hơn thì chụp cả khuôn
hình.
Khi chụp thể ảnh chân dung này, người ta thường lấy từ trên đầu gối một ít trở
lên (tức là gần hết toàn bộ chiều dài đùi của nhân vật), nhưng đôi khi tuỳ theo ý thích
của đối tượng kết hợp với nhà nhiếp ảnh, còn có thể chụp cắt ngang giữa đùi hoặc cao
hơn (tới ngang hông là cùng nếu rút ngắn từ bụng trở lên sẽ thành thể bán thân).
Thể ảnh này chỉ thích hợp với đối tượng có thân hình cân đối, nở nang, tư thế
duyên dáng hoặc đĩnh đạc đường bệ, dáng dấp ưa nhìn; còn đối với nhân vật gầy yếu
hom hem thân hình mất cân dối, phụ nữ có mang, đàn ông bụng phệ, cả với người mặc
quần áo lôi thôi dúm dó đều không thể áp dụng thể chụp này.
Chụp 2/3 người hầu hết lấy thế đứng cho dễ thể hiện, thế ngồi và nằm chỉ áp
dụng cho loại chân dung động kết hợp với bối cảnh mà không thể cho đứng dậy được,
còn rất hãn hữu dùng đến.
Cần lựa chọn thế đứng cho thích hợp với từng đối tượng, ví dụ như người có bộ
ngực nở nang, cặp mông tròn trĩnh, mặt bầu bĩnh, quần áo thật gọn có nếp là đẹp nên
để đứng nghiêng; nếu không đạt yêu cầu như vậy tất phải để đứng hướng bề mặt thân
hình vào ống kính, ở thế đứng quan trọng nhất là đôi tay, phải căn cứ vào phong thái
đối tượng để bố cục mới thích hợp, không nên máy móc tuỳ tiện, ai cũng chống tay lên
háng hoặc khoanh tay trước ngực, hoặc cho đối tượng cầm những vật ngược cảnh,
cứng đờ...
Nếu nhân vật thấp lùn hoặc cao quá khổ, có thể áp dụng thế máy chụp ngước
lên, chúc xuống để tạo rạ tầm vóc theo ý muốn.
Những trường hợp có bối cảnh thêm người hay phong cảnh, không nên cho đối
tượng nhô lên nền trời quá cao vì ảnh sẽ gây cho người xem cảm giác như nhân vật
vươn lên khỏi, thoát ly cuộc sống hoặc quá đề cao nhân vật.
Dùng bóng đổ in vào phông cũng có khi gây được hiệu quả nghệ thuật với đối
tượng nào thích hợp. Nên nhớ rằng bóng đổ nằm trên mặt đất không thể dùng cho thể
chân dung 2/3 này.
6.3.Thế toàn thân
Chân dung toàn thân là thể loại ảnh dùng để diễn tả tổng hợp về con người bằng
cách cho nhân vật bộc lộ tình cảnh từ vẻ mặt kết hợp với tư thế động tác của thân hình
và các chân tay, nhiều khi lại liên kết với đặc điểm của hình thái, vị trí đối tượng xuất
hiện để thể hiện nội tâm và ý nghĩa nội dung bức ảnh.
Thể ảnh này thường để chụp các lãnh tụ, nhân vật điển hình, đặc biệt hoặc chân
dung lưu niệm có kết hợp thêm cảnh vật có ý nghĩa, ở thể này phần nhiều người ta cho
đối tượng đứng và ngồi hơn là tư thế nằm.
Khi chụp không nên nóng vội và cũng không nên sửa tư thế quá nhiều, cần để
đối tượng thật thoải mái theo phong cách thường ngày, sau đó nhận xét lựa chọn góc
độ chụp kết hợp hướng dẫn cho đối tượng chỉnh đốn lại, và khi thấy ổn định đạt yêu
cầu là kịp thời bấm máy.
Tuỳ theo vẻ mặt, dáng người, tâm trạng và thói quen của đối tượng mà cho
hướng mặt theo góc độ thích hợp, tránh gò ép lấy được.
Việc khó nhất khi thể hiện là làm sao cho chân tay đối tượng biểu lộ được tình
cảm ra động tác tư thế mà vẫn giữ được vẻ tự nhiên. Cho nên, trước khi bố trí chụp cần
hiểu rõ thế thích hợp sẵn, để nhanh chóng chỉnh đốn, lựa kiểu cách cho họ và phải chủ
động nếu không điều khiển được con người thì nên dùng thủ pháp kỹ thuật cho ống
kính thu hình kịp thời đúng lúc mới dễ đạt hiệu quả tốt.
Chụp chính diện tối ky để đối tượng ngồi trên ghế đẩu hoặc ngồi nghiêm chỉnh
mà lưng không có cái tựa (ra ảnh sẽ giống như người ngồi xổm).
Ảnh chân dung dĩ nhiên là phải lấy việc mô tả bộ mặt là chính, nhưng nếu ở thế
này mà cứ loay hoay về cách lựa kiểu mặt, sẽ lãng quên mất việc chỉnh lại tư thế chân
tay cho đối tượng, để rồi, chỉ cần một chi tiết nhỏ vế động tác ngây ngô ngờ nghệch
của đối tượng sẽ làm phí cả vẻ mặt rất đẹp đã lựa chọn. Để khắc phục nhược điểm này,
trước hết là ta sửa tư thế, bố cục cho tay chân đối tượng thật tự nhiên ăn khớp với nhau
xong rồi hãy tập trung vào khuôn mặt, và khi sắp bấm máy cần kiểm tra lại toàn bộ
cho thật đầy đủ mới không xảy ra hiện tượng đáng tiếc. Đối với các cụ già, dù ngồi
hay đứng đều rất dễ đờ đẫn cả tay chân, nên đã có không ít các ''ảnh để thờ'' các cụ
thường xoè đủ 10 ngón tay bày hàng ra phía trước trông như.tượng gỡ, hoặc ngược lại,
lộ rõ vẻ gò bó cứng đơ theo tư thế được hướng dẫn, còn đối với thanh niên, nếu ta
không giải thích cho họ rõ tư thế lố bịch phản mỹ thuật, tất khó tránh khỏi tình trạng
nghịch ngợm cứ nằng nặc đòi chụp theo ''thế tự nhiên'' một cách không thích hợp với
khả năng thu hình của ống kính, sẽ hỏng kiểu ảnh như chơi, chẳng hạn như tay chắp ra
sau lưng mà cứ đòi chụp chính diện ắt ra ảnh sẽ thành cô hay cậu thương binh, hay cái
vẻ ngồi ''bẻ què" tưởng là duyên dáng, nhưng đã vô tình bắt ống kính cắt cụt cả 2 chân.
Copyright by webtailieu.net