Chương 5: Tổ chức lãnh thổ ngành sản xuất công nghiệp
Tham khảo tài liệu 'chương 5: tổ chức lãnh thổ ngành sản xuất công nghiệp', kinh tế - quản lý, quản lý nhà nước phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
Ch−¬ng 5
Tæ chøc l∙nh thæ ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp
I. VÞ trÝ ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp trong ph¸t triÓn vµ
ph©n bè s¶n xuÊt
- C«ng nghiÖp lµ mét ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt quan träng, ®Æc tr−ng cho tr×nh ®é
ph¸t triÓn vµ v÷ng m¹nh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Vai trß cña c«ng nghiÖp ®èi víi
ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt ®−îc thÓ hiÖn nh− sau:
- Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp lµ con ®−êng tÊt yÕu vµ duy nhÊt ®Ó c¶i t¹o vµ hiÖn ®¹i
ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n; lµm cho c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n ®−îc s¶n xuÊt, tæ
chøc vµ qu¶n lý theo ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp víi hiÖu qu¶ cao.
- Ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp t¸c ®éng m¹nh mÏ vµ s©u s¾c tíi sù ph©n
bè cña c¸c ngµnh s¶n suÊt kh¸c, tíi toµn bé tæ chøc l·nh thæ cña mét x· héi, tíi
sinh th¸i m«i tr−êng. C¸c ®iÓm c«ng nghiÖp, c¸c trung t©m c«ng nghiÖp ®−îc ph©n
bè ë ®©u th−êng lµm biÕn ®æi theo nã sù ph©n bè cña n«ng nghiÖp, giao th«ng vËn
t¶i, c¸c ngµnh dÞch vô... h×nh thµnh ë ®ã nh÷ng ®iÓm d©n c− lín, tËp trung, ®Èy
m¹nh qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸, lµm thay ®æi râ rÖt bé mÆt x· héi vµ m«i tr−êng thiªn
nhiªn.
- Ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp sÏ t¹o ra m«i tr−êng thuËn lîi ®Ó ®Èy m¹nh
c¸ch m¹ng khoa häc, c«ng nghÖ vµ øng dông nh÷ng thµnh tùu cña nã vµo ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ quèc d©n.
- Ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp sÏ t¹o ra m«i tr−êng thuËn lîi ®Ó thu hót
vèn ®Çu t− trong vµ ngoµi n−íc, më réng c¸c quan hÖ kinh tÕ- th−¬ng m¹i víi n−íc
ngoµi.
- Ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp hîp lý cßn gãp phÇn n©ng cao tiÒm lùc quèc
phßng vµ kh¶ n¨ng phßng thñ ®Êt n−íc. Ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp ®óng ®¾n
®em l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ to lín cho toµn bé x· héi, ¶nh h−ëng tíi sù h×nh thµnh c¸c
tæng thÓ s¶n xuÊt l·nh thæ cña c¸c vïng, tíi bé mÆt kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n−íc.
Ng−îc l¹i, sai lÇm trong ph©n bè c«ng nghiÖp sÏ g©y nh÷ng t¸c h¹i l©u dµi kh«ng chØ
cho b¶n th©n c¸c xÝ nghiªp, cho ngµnh c«ng nghiÖp mµ cßn t¸c h¹i tíi c¸c ngµnh s¶n
xuÊt kh¸c vµ ®êi sèng nh©n d©n, g©y « nhiÔm vµ ph¸ ho¹i m«i tr−êng.
N−íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ph©n
bè c«ng nghiÖp trë thµnh mét bé phËn quan träng trong tæ chøc nÒn kinh tÕ-x· héi
theo l·nh thæ.
54
II. §Æc ®iÓm tæ chøc l∙nh thæ ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp
2.1. §Æc ®iÓm chung
2.1.1 S¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt s©u
vµ hiÖp t¸c ho¸ s¶n xuÊt réng:
Do ®èi t−îng s¶n xuÊt cña ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp lµ nh÷ng vËt v« sinh, s¶n
xuÊt Ýt chÞu ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp diÔn
ra liªn tôc, tr×nh tù s¶n xuÊt kh«ng b¾t buéc, mÆt kh¸c ®Ó s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm
c«ng nghiÖp hoµn chØnh ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp cña nhiÒu lo¹i lao ®éng. Do ®ã
muèn n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ trong s¶n xuÊt, ®ßi hái ph¶i
thùc hiÖn s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ s©u ®Õn tõng bé phËn, tõng chi tiÕt cña s¶n
phÈm. Nh−ng ®i liÒn víi s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸, ®ßi hái ph¶i cã sù hiÖp t¸c ho¸
s¶n xuÊt lµ hai mÆt kh«ng thÓ t¸ch rêi trong s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cuèi cïng.
Cho nªn, chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt vµ hiÖp t¸c ho¸ s¶n xuÊt lµ hai mÆt kh«ng thÓ
t¸ch rêi trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cµng s©u ®ßi hái hiÖp
t¸c ho¸ s¶n xuÊt cµng réng. Tõ ®Æc ®iÓm trªn, trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng
nghiÖp ph¶i nghiªn cøu, lùa chän ®−îc nh÷ng vÞ trÝ ph©n bè hîp lý, t¹o thuËn lîi cho
thùc hiÖn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt vµ hîp t¸c ho¸ s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶
kinh tÕ trong s¶n xuÊt.
2.1.2. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã xu h−íng ph©n bè ngµy cµng tËp trung cao ®é
theo l∙nh thæ:
Ph©n bè tËp trung theo l·nh thæ lµ quy luËt ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp
thÓ hiÖn ë quy m« xÝ nghiÖp vµ mËt ®é s¶n xuÊt c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp trªn mét
®¬n vÞ l·nh thæ. TÝnh tËp trung theo l·nh thæ cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã nhiÒu −u
®iÓm, song còng cã nhiÒu nh−îc ®iÓm. C«ng nghiÖp ph©n bè tËp trung theo l·nh thæ
h×nh thµnh nh÷ng ®iÓm c«ng nghiÖp, khu c«ng nghiÖp, vïng c«ng nghiÖp sÏ t¹o ra
nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thùc hiÖn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt vµ hiÖp t¸c ho¸ s¶n
xuÊt, khai th¸c sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng,
h¹ gi¸ thµnh s¶n xuÊt, ®−a l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao. Tuy nhiªn nÕu quy m« tËp
trung c«ng nghiÖp theo l·nh thæ qu¸ møc,v−ît qu¸ søc chøa cña l·nh thæ, sÏ g©y ra
rÊt nhiÒu khã kh¨n ®ã lµ: lµm h×nh thµnh nh÷ng khu c«ng nhiÖp lín, nh÷ng trung
t©m d©n c− ®«ng ®óc, nh÷ng thµnh phè khæng lå, t¹o søc Ðp lín lªn hÖ thèng c¬ së
h¹ tÇng, g©y khã kh¨n phøc t¹p cho tæ chøc, qu¶n lý x· héi vµ m«i tr−êng. V× vËy
cÇn nghiªn cøu toµn diÖn nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi trong tõng ®Þa
ph−¬ng; tõng vïng còng nh− trªn l·nh thæ c¶ n−íc ®Ó lùa chän quy m« ph©n bè
c«ng nghiÖp cho phï hîp.
55
2.1.3. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã nhiÒu kh¶ n¨ng tæ chøc ph©n bè thµnh lo¹i h×nh
xÝ nghiÖp liªn hîp ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt:
Trong nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã mèi
quan hÖ víi nhau trong quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt ®ã lµ: cïng sö dông chung
lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau. V× vËy trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp, nh÷ng
c¬ së c«ng nghiÖp cã mèi quan hÖ nh− trªn cÇn ®−îc tæ chøc, ph©n bè thµnh lo¹i
h×nh xÝ nghiÖp liªn hîp ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt. XÝ nghiÖp liªn hîp cã
®Æc tr−ng ë sù thèng nhÊt vÒ quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ vÒ mÆt l·nh thæ cña
c¸c c¬ së s¶n xuÊt n»m trong c¬ cÊu cña xÝ nghiÖp liªn hîp. Gi÷a c¸c c¬ së s¶n
xuÊt trong xÝ nghiÖp liªn hîp cã nh÷ng mèi liªn hÖ tuÇn tù víi nhau trong mét ®¬n
vÞ qu¶n lý hµnh chÝnh, kü thuËt. Lo¹i h×nh xÝ nghiÖp liªn hîp cã −u ®iÓm: gi¶m bít
®−îc chi phÝ ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n, cho phÐp sö dông mét c¸ch tæng hîp vµ cã
hiÖu qu¶ c¸c nguån nguyªn, nhiªn liÖu, vËt liÖu, rót ng¾n c¸c chu kú s¶n xuÊt,
gi¶m hao phÝ lao ®éng sèng, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, ®−a
l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi cao.
2.2. §Æc ®iÓm tæ chøc l·nh thæ cña mét sè ngµnh c«ng nghiÖp chñ yÕu
2.2.1. C«ng nghiÖp ®iÖn lùc:
Ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn lùc s¶n xuÊt ra mét lo¹i n¨ng l−îng kh«ng thÓ tÝch tr÷
tån kho ®−îc, nh−ng cã kh¶ n¨ng chuyÓn t¶i ®i xa b»ng ®−êng d©y cao thÕ, v× vËy
trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp ®iÖn lùc cÇn chó ý tíi ph¸t triÓn vµ ph©n bè
hîp lý m¹ng l−íi ®iÖn quèc gia thèng nhÊt ®Ó nèi liÒn c¸c c¬ së s¶n xuÊt víi c¸c c¬
së tiªu dïng ®iÖn, nh»m ®iÒu hoµ cung- cÇu vÒ ®iÖn, tËn dông c«ng suÊt c¸c nhµ
m¸y ®iÖn, ®¶m b¶o an toµn trong sö dông ®iÖn ®Õn tÊt c¶ c¸c vïng l·nh thæ, thóc ®Èy
kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n−íc ph¸t triÓn.
- So víi nhµ m¸y thuû ®iÖn cã cïng c«ng suÊt, nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn cã thêi gian
x©y dùng ng¾n h¬n, vèn ®Çu t− ban ®Çu lín h¬n, nh−ng khi ®i vµo sö dông l¹i cã gi¸
thµnh mét ®¬n vÞ ®iÖn lùc cao h¬n so víi nhµ m¸y thuû ®iÖn. Tõ ®Æc ®iÓm nµy trong
ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp ®iÖn lùc cÇn nghiªn cøu kÕt hîp tèt gi÷a c¸c lo¹i
h×nh nhµ m¸y ®iÖn cho phï hîp víi kh¶ n¨ng, vèn ®Çu t− vµ nhu cÇu tiªu dïng ®iÖn
trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi.
- C«ng suÊt nhµ m¸y ®iÖn cµng lín, c«ng nghÖ cµng hiÖn ®¹i, m¹ng l−íi ph©n
phèi ®iÖn cµng réng th× gi¸ thµnh mét ®¬n vÞ ®iÖn lùc s¶n xuÊt ra cµng rÎ. Do ®ã
trong ph¸t triÓn ®iÖn lùc cÇn nghiªn cøu, ph©n tÝch toµn diÖn ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¶
n¨ng kinh tÕ-kü thuÊt. Nªn x©y dùng nhµ m¸y cã quy m« c«ng suÊt lín sÏ cã lîi h¬n
x©y dùng nhµ m¸y ®iÖn c«ng suÊt nhá.
56
2.2.2. C«ng nghiÖp luyÖn kim:
- Ngµnh c«ng nghiÖp luyÖn kim sö dông nhiÒu nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, n¨ng
l−îng nªn th−êng ®−îc ph©n bè gÇn c¸c vïng má kim lo¹i. Tuy nhiªn, còng cã thÓ
ph©n bè gÇn c¸c trung t©m c¬ khÝ nÆng ®Ó ®¸p øng yªu cÇu nguyªn liªu, hoÆc gÇn
vïng nhiªn liÖu lín.
- Ngµnh luyÖn kim ®en bao gåm nhiÒu giai ®o¹n s¶n xuÊt phøc t¹p, ®ßi hái ph¶i
®−îc ph©n bè thµnh mét lo¹i h×nh xÝ nghiÖp liªn hîp quy m« lín nh»m n©ng cao
hiÖu qu¶ kinh tÕ.
- Ngµnh c«ng nghiÖp luyÖn kim mÇu, do hµm l−îng kim lo¹i trong quÆng
th−êng thÊp vµ rÊt thÊp, nªn khi ph©n bè th−êng cã thªm c«ng ®o¹n lµm giµu quÆng
tr−íc khi tinh luyÖn, c«ng ®o¹n nµy cÇn ph©n bè ngay trong vïng khai th¸c quÆng:
c¸c xÝ nghiÖp tinh luyÖn nªn ph©n bè gÇn n¬i khai th¸c, lµm giµu quÆng hoÆc n¬i
giµu nhiªn liÖu n¨ng l−îng. §Þa ®iÓm ph©n bè cßn tuú thuéc vµo kü thuËt vµ c«ng
nghÖ tinh luyÖn thÝch hîp víi mçi lo¹i quÆng.
2.2.3. C«ng nghiÖp c¬ khÝ:
Ngµnh c¬ khÝ võa cã yªu cÇu ph©n bè tËp trung, võa cã yªu cÇu ph©n bè ph©n
t¸n. PhÇn lín c¸c ngµnh c¬ khÝ ®−îc ph©n bè gÇn thÞ tr−êng tiªu thô, gÇn trung t©m
khoa häc, gÇn n¬i tËp trung lao ®éng. Cã thÓ ph©n chia ngµnh c¬ khÝ thµnh c¸c
nhãm ®Ó ph©n bè:
- C¬ khÝ nÆng cÇn ph©n bè gÇn nguån nguyªn liÖu.
- C¬ khÝ trung b×nh, m¸y mãc, thiÕt bÞ nªn ph©n bè gÇn nh÷ng n¬i tiªu thô lín.
- C¬ khÝ chÝnh x¸c ph©n bè gÇn trung t©m khoa häc-kü thuËt, gÇn nguån lao
®éng cã kü thuËt, vïng tËp trung d©n c− cã tr×nh ®é d©n trÝ cao.
- C¬ khÝ söa ch÷a, l¾p r¸p nªn ph©n bè réng kh¾p thµnh mét hÖ thèng, m¹ng
l−íi trong c¶ n−íc.
2.2.4. C«ng nghiÖp ho¸ chÊt:
- Nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ho¸ chÊt sö dông nh÷ng ho¸ chÊt ®éc h¹i,
hoÆc s¶n xuÊt ra c¸c ho¸ phÈm ®éc h¹i, g©y « nhiÔm m«i tr−êng vµ ¶nh h−ëng ®Õn
søc khoÎ cña d©n c−, cÇn ®−îc ph©n bè xa c¸c khu d©n c−, xa nguån n−íc sinh ho¹t
vµ kh«ng ®−îc ph©n bè tr−íc h−íng giã chñ yÕu cña vïng.
- Nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt ho¸ chÊt, s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm chuyªn chë ®i xa
kh«ng cã lîi vµ nguy hiÓm (chÊt g©y ch¸y næ, ho¸ chÊt c¬ b¶n...), nªn ph©n bè gÇn
n¬i tiªu thô.
- §èi víi nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt ho¸ chÊt cã quan hÖ víi nhau trong quy tr×nh
c«ng nghÖ s¶n xuÊt, trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè nªn tæ chøc thµnh lo¹i h×nh xÝ
nghiÖp liªn hîp ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt.
57
2.2.5. C«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng:
S¶n phÈm cña ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng th−êng cã khèi
l−îng lín, gi¸ trÞ thÊp, vËn chuyÓn ®i xa kh«ng kinh tÕ, nªn th−êng ®−îc ph©n bè ë
nh÷ng vïng cã s½n nguyªn liÖu hoÆc vïng tiªu thô. Tuy nhiªn trong ph¸t triÓn vµ
ph©n bè, ngµnh nµy còng ®−îc chia thµnh ba nhãm víi nh÷ng yªu cÇu ph©n bè kh¸c
nhau, ®ã lµ:
- §èi víi nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng sö dông nguån nguyªn liÖu rÎ
tiÒn, khã chuyªn chë ®i xa so víi thµnh phÈm (xi m¨ng...) th−êng ®−îc ph©n bè ë
vïng cã s½n nguyªn liÖu.
- §èi víi nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm cã
kÝnh th−íc lín, cång kÒnh, nÆng nÒ, khã chuyªn chë ®i xa so víi nguyªn liÖu (bª
t«ng ®óc s½n) nªn ph©n bè gÇn n¬i tiªu thô.
- §èi víi nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng quy m« nhá, c«ng nghÖ s¶n
xuÊt ®¬n gi¶n, sö dông nguån nguyªn liÖu rÎ tiÒn cã ë kh¾p mäi n¬i (s¶n xuÊt vËt
liÖu x©y dùng th«ng th−êng) nªn ph©n bè réng kh¾p ®Ó phôc vô yªu cÇu tiªu dïng
cña d©n c−.
III. Nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè
c«ng nghiÖp
3.1. Nh©n tè lÞch sö-x· héi
S¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®ßi hái mét c¬ së vËt chÊt kü thuËt lín, nªn l−îng vèn ®Çu
t− ban ®Çu rÊt cao. Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp, ng−êi ta th−êng dùa
vµo c¸c c¬ së c«ng nghiÖp cò (®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong qu¸ khø), dùa vµo
®ã mµ më réng quy m«, ®æi míi c«ng nghÖ s¶n xuÊt. Do ®ã, sù ph¸t triÓn vµ ph©n
bè c«ng nghiÖp trong qu¸ khø cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè
c«ng nghiÖp trong hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai. V× vËy trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng
nghiÖp ngµy nay, cÇn ph¶i ®Æc biÖt chó ý nghiªn cøu, lùa chän ®−îc vÞ trÝ ph©n bè
hîp lý (kh«ng nh÷ng trong hiÖn t¹i mµ c¶ trong t−¬ng lai) ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n
xuÊt cho tõng c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, cho toµn ngµnh vµ toµn bé nÒn kinh tÕ
quèc d©n.
3.2. Sù ph©n bè cña c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn
Tµi nguyªn thiªn nhiªn cã ý nghÜa hµng ®Çu ®èi víi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp
luyÖn kim vµ chÕ biÕn kim lo¹i, chÕ biÕn n«ng-l©m-thuû s¶n, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y
dùng... V× vËy sù ph©n bè c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn trªn c¸c vïng l·nh thæ
cña ®Êt n−íc cã ¶nh h−ëng ®Õn ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp.
58
3.3. C¬ së kinh tÕ-x· héi
NÒn c«ng nghiÖp cña n−íc ta hiÖn nay ®· cã ®−îc mét c¬ së vËt chÊt, kü thuËt
nhÊt ®Þnh, kÓ c¶ hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng (than, dÇu, thuû ®iÖn, m¹ng l−íi vËn t¶i...) vµ
hµng lo¹t ngµnh c«ng nghiÖp c¬ b¶n... ®· cã ®éi ngò lao ®éng kü thuËt cao cã tay
nghÒ vµ tr×nh ®é chuyªn m«n kh¸ v÷ng vµng. VÝ dô ngµnh dÇu khÝ non trÎ ®· cã tíi
trªn 2000 trong sè trªn 9000 lao ®éng cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc. Qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c
ngµnh kinh tÕ, kÝch thÝch nhu cÇu tiªu dïng cña toµn x· héi ngµy cµng ®a d¹ng vµ
phong phó h¬n ®èi víi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, con ®−êng liªn doanh, hîp
t¸c víi n−íc ngoµi më ra thÞ tr−êng réng lín ®èi víi c«ng nghiÖp n−íc ta, ®ång thêi
còng ®Æt nÒn c«ng nghiÖp n−íc ta tr−íc nh÷ng th¸ch thøc lín ph¶i v−ît qua.
IV. t×nh h×nh ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp ViÖt Nam
4.1. T×nh h×nh chung
HiÖn nay, n−íc ta ®· h×nh thµnh mét hÖ thèng c«ng nghiÖp, bao gåm c¸c ngµnh
c«ng nghiÖp nÆng vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ phong phó, ®a d¹ng. C«ng nghiÖp
nÆng bao gåm mét hÖ thèng c¸c ngµnh tõ n¨ng l−îng (than, ®iÖn, dÇu khÝ), luyÖn
kim (luyÖn kim ®en, luyÖn kim mÇu), c¬ khÝ (tõ c¬ khÝ söa ch÷a l¾p r¸p ®Õn c¬ khÝ
chÕ t¹o, c«ng nghiÖp ®iÖn tö), ho¸ chÊt (ho¸ chÊt c¬ b¶n, ho¸ chÊt ph©n bãn, thuèc
trõ s©u), vËt liÖu x©y dùng (tõ khai th¸c ®Õn chÕ biÕn), c«ng nghiÖp khai th¸c, chÕ
biÕn gç vµ l©m s¶n kh¸c... ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ (kÓ c¶ c«ng nghiÖp thùc phÈm, in,
xµ phßng, bãng ®Ìn, phÝch n−íc... ®Õn hÖ thèng c¸c xÝ nghiÖp chÕ biÕn l−¬ng thùc,
thùc phÈm tõ c¸c s¶n phÈm trång trät (xay x¸t, ®−êng, bia r−îu, thuèc l¸, hoa qu¶
hép) ®Õn hÖ thèng c¸c xÝ nghiÖp chÕ biÕn l−¬ng thùc, thùc phÈm tõ c¸c s¶n phÈm
ch¨n nu«i (thÞt hép, thÞt ®«ng l¹nh, s÷a...) s¶n phÈm cña c¸c ngµnh thuû s¶n (n−íc
m¾m, t«m, c¸ hép, bét c¸...).
C«ng nghiÖp trung −¬ng vµ c«ng nghiÖp ®Þa ph−¬ng lµ hai lo¹i h×nh ph©n cÊp
qu¶n lý trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tån t¹i vµ hç trî cho nhau ph¸t triÓn. C«ng nghiÖp
trung −¬ng bao gåm nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp thuéc c¸c ngµnh quan träng ®−îc
ph©n bè ë nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi, ®ång thêi gi÷ vai trß nßng cèt vµ chñ
®¹o ®èi víi toµn ngµnh c«ng nghiÖp. C«ng nghiÖp ®Þa ph−¬ng gåm nhiÒu ngµnh (gåm
c¶ tiÓu thñ c«ng nghiÖp) t¹o thµnh mét m¹ng l−íi c«ng nghiÖp tõ c¬ khÝ söa ch÷a, c¬
së chÕ biÕn n«ng s¶n, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, n«ng cô c¶i tiÕn, hµng tiªu dïng...
trªn c¬ së nguyªn liÖu, lao ®éng vµ thÞ tr−êng ®Þa ph−¬ng. HÖ thèng c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp ®Þa ph−¬ng ®· hç trî cho c«ng nghiÖp trung −¬ng ph¸t triÓn vµ cã t¸c dông to
lín trong viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng vÒ tµi nguyªn, lao ®éng vµ thÞ tr−êng ®Þa ph−¬ng,
n©ng cao tr×nh ®é ph¸t triÓn tæng hîp c¸c ngµnh kinh tÕ ®Þa ph−¬ng.
59
Trong nh÷ng n¨m qua, c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh vµ c¬ së ngoµi quèc doanh ®·
s¶n xuÊt hµng v¹n mÆt hµng, bao gåm nhiªn liÖu - n¨ng l−îng, m¸y mãc thiÕt bÞ,
kim lo¹i, ho¸ chÊt, ph©n bãn, thuèc trõ s©u, xi m¨ng vµ nhiÒu lo¹i s¶n phÈm tiªu
dïng ®¸p øng mét phÇn nhu cÇu cña c¸c ngµnh n«ng-l©m-ng− nghiÖp, nhu cÇu tiªu
dïng trong c¶ n−íc vµ xuÊt khÈu. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp n¨m 2002 t¨ng
14,4% so víi n¨m 2001. C¶ ba khu vùc kinh tÕ trong c«ng nghiÖp ®Òu t¨ng tr−ëng
kh¸, trong ®ã cao nhÊt lµ c«ng nghiÖp ngoµi quèc doanh t¨ng 19,1%, c«ng nghiÖp cã
vèn ®Çu t− n−íc ngoµi t¨ng 13,9%, c«ng nghiÖp khu vùc nhµ n−íc t¨ng 11,7%
(trong ®ã trung −¬ng qu¶n lý t¨ng 12,6%) vµ gi÷ v÷ng vai trß chñ ®¹o víi tû träng
40% tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm toµn ngµnh. §¸ng chó ý lµ, khu vùc doanh nghiÖp nhµ
n−íc ®ang thùc hiÖn chñ tr−¬ng cæ phÇn ho¸, ®· ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc trong
®æi míi c¬ cÊu ®Çu t−, c¶i tiÕn qu¶n lý vµ øng dông tiÕn bé kü thuËt vµ c«ng nghÖ
míi vµo s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, t¨ng søc
c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng trong vµ ngoµi n−íc. Tõ khi n−íc ta hoµn toµn thèng nhÊt
®Õn nay, c¬ cÊu ngµnh vµ c¬ cÊu l·nh thæ c«ng nghiÖp n−íc ta ®· b−íc ®Çu cã nh÷ng
chuyÓn dÞch theo h−íng tiÕn bé. NhiÒu ®iÓm c«ng nghiÖp, côm c«ng nghiÖp, trung
t©m c«ng nghiÖp ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Trong ®ã bèn thµnh phè lín lµ: Hµ
Néi, H¶i Phßng, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ §µ N½ng chiÕm gÇn 50% tæng sè xÝ
nghiÖp c«ng nghiÖp. C¸c tØnh cã trªn 100 xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp ®ang ho¹t ®éng ®ã
lµ: CÇn Th¬, §ång Nai, B×nh D−¬ng, Bµ RÞa-Vòng TÇu, Qu¶ng Ninh. C«ng nghiÖp
nÆng vµ c«ng nghiÖp s¶n xuÊt nguyªn liÖu ®−îc ph©n bè nhiÒu ë c¸c tØnh miÒn B¾c.
Ng−îc l¹i ë c¸c tØnh miÒn Nam tËp trung chñ yÕu lµ c«ng nghiÖp nhÑ, c«ng nghiÖp
thùc phÈm vµ c¬ khÝ l¾p r¸p. HiÖn nay vµ nh÷ng n¨m tiÕp theo, n−íc ta ®ang tiÕp tôc
ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghiÖp, tiÕp tôc ®iÒu chØnh c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu l·nh
thæ vµ c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ cho phï hîp víi yªu cÇu cña ph¸t triÓn kinh tÕ-x·
héi hiÖn nay vµ trong t−¬ng lai.
4.2 . T×nh h×nh ph©n bè c¸c ngµnh c«ng nghiÖp
4.2.1. C«ng nghiÖp n¨ng l−îng -nhiªn liÖu:
N¨ng l−îng lµ c¬ së cña sù ph¸t triÓn c¸c lùc l−îng s¶n xuÊt , lµ ®éng lùc thóc
®Èy tiÕn bé khoa häc kü thuËt, b¶o ®¶m cho viÖc thùc hiÖn c¬ giíi ho¸ tù déng ho¸
c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Ngµnh n¨ng l−îng-nhiªn liÖu ¶nh h−ëng rÊt râ nÐt tíi sù
ph©n bè c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c , tíi sù ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu s¶n
xuÊt cña tõng vïng.
C«ng nghiÖp n¨ng l−îng-nhiªn liÖu gåm hai ngµnh chÝnh cã liªn quan chÆt chÏ
víi nhau: c«ng nghiÖp nhiªn liÖu vµ c«ng nghiÖp ®iÖn lùc.
C«ng nghiÖp n¨ng l−îng-nhiªn liÖu hiÖn nay ë n−íc ta ®ang chiÕm mét tû träng
t−¬ng ®èi lín trong tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng c«ng nghiÖp. Nh÷ng c¬ së c«ng nghiÖp
60
n¨ng l−îng-nhiªn liÖu lín ë n−íc ta hiÖn nay ®¸ng chó ý lµ: c¸c xÝ nghiÖp khai th¸c
than lín tËp trung ë vïng than Qu¶ng Ninh (Vµng Danh, CÈm Ph¶, Hßn Gai...)
chiÕm gÇn 90% s¶n l−îng than c¸c lo¹i. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu má than kh¸c, ph©n
bè r¶i r¸c ë mét sè khu vùc §ång b»ng s«ng Hång, c¸c tØnh khu IV vµ vïng U
Minh, Cµ Mau.
a) C«ng nghiÖp nhiªn liÖu:
N−íc ta cã nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp quan träng nµy.
Qu¸ tr×nh t×m kiÕm vµ th¨m dß dÇu khÝ ë n−íc ta ®· tiÕn hµnh tõ thËp kû 60 ë c¶
hai miÒn Nam B¾c. Sau 7 n¨m th¨m dß, n¨m 1979 má khÝ ®èt nhá ë TiÒn H¶i,
Th¸i B×nh ®· ®−îc ph¸t hiÖn. N¨m 1986 lÇn ®Çu tiªn n−íc ta b¾t ®Çu khai th¸c
®−îc dÇu khÝ trªn vïng biÓn Bµ RÞa-Vòng Tµu. S¶n l−îng khai th¸c dÇu khÝ hµng
n¨m t¨ng nhanh, tÝnh ®Õn hÕt n¨m 2002 ®· khai th¸c ®−îc trªn 100 triÖu tÊn dÇu
th«. N−íc ta ®· trë thµnh mét trong 44 n−íc trªn thÕ giíi cã khai th¸c dÇu khÝ vµ
®øng thø 4 ë §«ng Nam ¸ vÒ s¶n l−îng khai th¸c dÇu hµng n¨m. C¬ së läc dÇu
®Çu tiªn ®· ®−îc x©y dùng ë Tuy H¹ c¸ch thµnh phè Hå ChÝ Minh 15 km vÒ phÝa
®«ng ®· ho¹t ®éng tõ n¨m 1988 víi c«ng suÊt 40 v¹n tÊn n¨m. HiÖn nay ngµnh
dÇu khÝ ®ang chuÈn bÞ tÝch cùc cho viÖc x©y dùng nhµ m¸y läc dÇu sè 1 ë Dung
QuÊt (Qu·ng Ng·i) c«ng suÊt 6,5 triÖu tÊn/n¨m vµ tiÕp ®ã lµ nhµ m¸y läc dÇu sè
2 ë Nghi S¬n - Thanh Ho¸ .
Bªn c¹nh viÖc khai th¸c dÇu, viÖc ®−a khÝ ®ång hµnh tõ má B¹ch Hæ vµ má
Rång vµo bê dÓ ch¹y tuèc bin khÝ ë nhµ m¸y ®iÖn Thñ §øc (36 MW) vµ Bµ RÞa (108
MW) còng lµ nh÷ng kÕt qu¶ rÊt quan träng.
C«ng nghiÖp dÇu khÝ, tÝnh ®Õn hÕt n¨m 2002 ®· sö dông trªn 9000 lao ®éng.
TuyÖt ®¹i bé phËn ®−îc ®µo t¹o cã tr×nh ®é kü thuËt cao, trong ®ã trªn 2000 c¸n bé
cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc, víi c¸c chuyªn gia ®Çu ngµnh (chiÕm gÇn 30%
tæng sè lao ®éng).
b) C«ng nghiÖp ®iÖn lùc:
Trong gÇn 30 n¨m ph¸t triÓn (1975 -2002), c«ng nghiÖp ®iÖn lùc n−íc ta ®·
®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan; chóng ta ®· x©y dùng ®−îc nhiÒu nhµ m¸y
®iÖn lín, nhá víi c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau, trong ®ã ®¸ng chó ý lµ nhµ m¸y thuû
®iÖn Hoµ B×nh c«ng suÊt 1920 MW, nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn Ph¶ L¹i 640 MW, nhµ
m¸y thuû ®iÖn Yaly c«ng suÊt 720 MW, nhµ m¸y thuû ®iÖn TrÞ An 400 MW, nhµ
m¸y thuû ®iÖn Hµm ThuËn 400 MW, cñng cè vµ c¶i t¹o c¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn ®·
cã nh− §a Nhim 160 MW, Th¸c Bµ 108 MW... ®· ®−a vµo sö dông 83 tr¹m thuû
®iÖn nhá vµ võa víi tæng c«ng suÊt 4,3 MW vµ trªn 200 tr¹m thuû ®iÖn tõ 10 -50
KW ë miÒn nói.
61
H×nh thµnh c«ng nghiÖp thiÕt bÞ ®iÖn vµ tù gi¶i quyÕt viÖc trang thiÕt bÞ, tuèc bin
cho nhµ m¸y thuû ®iÖn c«ng suÊt tõ 04 dÕn 250 KW víi ¸p lùc cét n−íc tõ 10 -
130m. Ngµnh c«ng nghiÖp thiÕt bÞ ®iÖn còng ®· tù chÕ t¹o ®−îc c¸c lo¹i biÕn ¸p tõ
3500 KVA ®Õn 100.000 KVA.
ThiÕt kÕ vµ x©y dùng quy ho¹ch ®iÒu phèi ®iÖn trong c¶ n−íc thµnh mét m¹ng
l−íi thèng nhÊt, nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi vÒ ®iÖn n¨ng gi÷a c¸c vïng,
víi c¸c tr¹m vµ ®−êng d©y t¶i cã ®iÖn ¸p t−¬ng øng tõ 3,5 KV ®Õn 120 KV. Riªng
miÒn B¾c cã mét tr¹m biÕn ¸p 220 KV, 31 tr¹m 110 KV, 7500 tr¹m trung gian ph©n
phèi cho 8.000 biÕn ¸p c¸c lo¹i. TuyÕn ®−êng d©y cao ¸p 500 KV (Hoµ B×nh - Phó
L©m) dµi 1.487 km ®−îc hoµn thµnh n¨m 1994 ®· ®−a 5,6 tû KW/h ®iÖn tõ miÒn
B¾c vµo miÒn Trung vµ miÒn Nam.
Mét ®Æc ®iÓm quan träng cña ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn lùc n−íc ta lµ thuû ®iÖn
trong c¬ cÊu ®iÖn lùc ngµy cµng t¨ng, tõ 28% n¨m 1985 ®Õn hÕt n¨m 1995 thuû
®iÖn trong c¬ cÊu ®iÖn n¨ng ®· chiÕm 72,5% (nhiÖt ®iÖn 16,8%, tuèc bin khÝ 7,8%,
®iªzen 2,7%, nguån kh¸c 0,2%). Thùc tr¹ng ®ã nãi lªn vÞ trÝ cña thuû ®iÖn hiÖn
nay rÊt quan träng. C¸c n¨m sau nµy, vÞ trÝ ®ã cßn ®−îc t¨ng thªm khi thuû ®iÖn
Nµ Hang, Xª Xan, S¬n La vµ nhiÒu nhµ m¸y thuû ®iÖn nhá kh¸c ®i vµo ho¹t ®éng .
Sù ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn n¨ng n−íc ta theo dù b¸o ph©n bè h−íng
vµo nh÷ng n¬i trùc tiÕp cung cÊp nguån lùc (than, th¸c n−íc) hoÆc n»m ë nh÷ng
vïng tiªu thô lín. §ã lµ sù ph©n bè mang tÝnh chÊt phô thuéc râ rÖt. Sù ®iÒu phèi
chñ yÕu th«ng qua hÖ thèng t¶i ®iÖn h¬n lµ sù ph©n bè c¸c ®iÓm nhiÖt ®iÖn ë c¸c
®iÓm thuËn lîi chuyªn chë than dÇu. Qu¸ tr×nh ph©n bè Êy h×nh thµnh 3 vïng n¨ng
l−îng lín ®ã lµ:
- Vïng c«ng nghiÖp n¨ng l−îng B¾c Bé. TÝnh tõ ph¹m vi Thanh Ho¸ trë ra B¾c,
vïng nµy tr−íc m¾t cã c¬ së n¨ng l−îng tõ hai nguån than ®¸ vµ th¸c n−íc. §©y lµ
mét trong hai vïng tiªu thô ®iÖn n¨ng lín nhÊt c¶ n−íc.
- Vïng c«ng nghiÖp n¨ng l−îng Nam Bé. TÝnh tõ l−u vùc s«ng §ång Nai trë
xuèng, dùa trªn c¬ së n¨ng l−îng thuû n¨ng cña hÖ thèng c¸c s«ng vïng §«ng Nam
Bé vµ nguån n¨ng l−îng tõ khÝ ®ång hµnh cña c«ng nghiÖp khai th¸c dÇu khÝ .
- Vïng c«ng nghiÖp n¨ng l−îng Trung Trung Bé gåm mét d¶i ven biÓn tõ NghÖ
An ®Õn Kh¸nh Hoµ vµ ba tØnh B¾c T©y Nguyªn (Kon Tum, Gia Lai, §¾c L¾c). C«ng
nghiÖp n¨ng l−îng vïng nµy ph¸t triÓn chñ yÕu dùa trªn c¬ së nguån thuû n¨ng c¸c
hÖ thèng s«ng ë T©y Nguyªn vµ hÖ thèng s«ng kh¸c ë trong vïng, còng nh− mét sè
c¬ së nhiªn liÖu kh¸c.
4.2.2. C«ng nghiÖp luyÖn kim vµ chÕ biÕn kim lo¹i :
C«ng nghiÖp luyÖn kim vµ chÕ biÕn kim lo¹i n−íc ta do ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ
62
chiÕn tranh nªn chËm ph¸t triÓn, tõ 1975 ®Õn nay ®−îc quan t©m chó ý ph¸t triÓn vµ
ngµnh ®ang h−íng m¹nh vµo c¸c lÜnh vùc:
- Th¨m dß, ®¸nh gi¸ tr÷ l−îng, ®−a vµo khai th¸c vµ më réng khai th¸c c¸c má:
thiÕc, nh«m, cr«m, titan, sa kho¸ng...
- NhËp kü thuËt míi, th«ng qua hîp t¸c-®Çu t− víi c«ng ty thÐp n−íc ngoµi, cè
g¾ng ®¸p øng nhu cÇu trong n−íc, h¹n chÕ nhËp thÐp thµnh phÈm tõ n−íc ngoµi.
- S¾p xÕp l¹i tæ chøc, nh»m thÝch øng víi c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c-®Çu t− trong
nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, theo ®Þnh h−íng XHCN.
ViÖc khai th¸c vµ chÕ biÕn kim lo¹i ®−îc ph©n bè d−íi hai h×nh thøc:
+ Ph©n bè ngay trong vïng nguyªn liÖu nh− thiÕc ë TÜnh Tóc (Cao B»ng), S¬n
D−¬ng (Tuyªn Quang), Qu× Hîp (NghÖ An).
+ Ph©n bè ë thÞ tr−êng cã nhu cÇu sö dông kim lo¹i nh− nhµ m¸y c¸n thÐp ë H¶i
Phßng, §µ N½ng, Bµ RÞa-Vòng Tµu, Biªn Hoµ, Tp. Hå ChÝ Minh, CÇn Th¬... Víi
c«ng suÊt c¸c nhµ m¸y nµy tõ 120.000 tÊn ®Õn 200.000 tÊn/n¨m.
4.2.3. C«ng nghiÖp c¬ khÝ:
C«ng nghiÖp c¬ khÝ lµ ngµnh c«ng nghiÖp ®¶m b¶o viÖc s¶n xuÊt c«ng cô, thiÕt
bÞ, m¸y ®éng lùc cho tÊt c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt. V× thÕ, tr−íc yªu cÇu ph¸t triÓn cña
sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸, c«ng nghiÖp c¬ khÝ ph¶i ®ñ søc m¹nh ®Ó
thùc hiÖn c¸c néi dung cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, ®æi míi c«ng nghÖ cho c¸c
ngµnh kinh tÕ then chèt vµ thùc hiÖn c¸ch m¹ng kü thuËt. §Õn nay, ngµnh c«ng
nghiÖp c¬ khÝ n−íc ta cã ®Æc ®iÓm:
- §ñ søc m¹nh chÕ t¹o nhiÒu lo¹i m¸y c«ng cô võa vµ nhá, chÕ t¹o ®−îc nhiÒu
thiÕt bÞ chuyªn ngµnh nh− thiÕt bÞ ®iÖn, thiÕt bÞ khai th¸c má, m¸y kÐo c«ng suÊt
12cv, m¸y b¬m c¸c lo¹i, thiÕt bÞ xi m¨ng lß ®øng 100.000 tÊn/n¨m m¸y g¹ch c«ng
nghiÖp tõ 1-3 tû viªn/n¨m.
- Cã ®éi ngò thî l¾p r¸p m¸y lµnh nghÒ, ®¹t ®Õn tr×nh ®é cao, ®ñ søc l¾p r¸p c¸c
m¸y mãc thiÕt bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i nh−: thiÕt bÞ thuû ®iÖn, nhiÖt ®iÖn lín, thiÕt bÞ xi
m¨ng, thiÕt bÞ dµn khoan dÇu khÝ ngoµi thÒm lôc ®Þa, l¾p r¸p xe h¬i, tµu biÓn hiÖn
®¹i, c¸c thiÕt bÞ ®iÖn tö, vi m¹ch phøc t¹p…
- C¶i t¹o, cñng cè vµ bæ sung thiÕt bÞ ®Ó n©ng cao n¨ng lùc cña ngµnh c¬ khÝ
miÒn Nam ®Ó trë thµnh c¸c trung t©m trang thiÕt bÞ lín. Bèn trung t©m c¬ khÝ theo
thø tù ®−îc x©y dùng bæ sung gåm: Thµnh phè Hå ChÝ Minh, Biªn Hoµ, §µ N½ng,
CÇn Th¬. Tuy nhiªn, c«ng nghiÖp c¬ khÝ cho ®Õn nay vÉn ch−a ph¸t triÓn t−¬ng
xøng víi vai trß cña nã. S¶n phÈm lµm ra chØ phôc vô thÞ tr−êng trong n−íc, Ýt cã
kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Nguyªn nh©n chÝnh lµ: ChËm ®æi míi c«ng nghÖ, m¸y mãc
63
thiÕt bÞ cò kü; ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i kh«ng cßn thÝch øng víi nhu cÇu
vµ sù ph¸t triÓn cña kü thuËt; chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ch−a phï hîp. Qu¸ tr×nh x©y
dùng vµ ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ®· t¹o ra mét m¹ng l−íi xÝ nghiÖp
®−îc ph©n bè theo hai h−íng: võa tËp trung thµnh c¸c trung t©m c¬ khÝ ®ãng vai
trß “h¹t nh©n” ë c¸c thµnh phè lín võa tr¶i réng vµ ®Òu kh¾p ë c¸c tØnh nh»m ®¸p
øng c¸c yªu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng-l©m-ng− nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ
s¶n xuÊt hµng tiªu dïng.
4.2.4 C«ng nghiÖp ho¸ chÊt:
Ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt n−íc ta tr−íc ®©y ph¸t triÓn chËm, tõ sau ngµy
n−íc nhµ hoµn toµn gi¶i phãng, chóng ta ®· vµ ®ang chó ý tËp trung ph¸t triÓn m¹nh
mÏ ngµnh c«ng nghiÖp nµy. C¸c xÝ nghiÖp ho¸ chÊt quan träng vµ lín cña n−íc ta
hiÖn nay lµ nh÷ng xÝ nghiÖp thuéc nhãm ngµnh s¶n xuÊt ph©n bãn, chÕ biÕn cao su,
s¶n xuÊt ®å nhùa vµ d−îc phÈm nh−: apatit Lµo Cai, supe phèt ph¸t L©m Thao, pirÝt
Phó Thä, ph©n ®¹m Hµ B¾c, ph©n l©n nung ch¶y V¨n §iÓn, Hµm Rång, phèt ph¸t
VÜnh ThÞnh, sunph¸t Thanh Ho¸, nhiÒu xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ph©n bãn hçn hîp ë ven
thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c¸c tØnh (nh− ph©n bãn tæng hîp s«ng Gianh…); cao su
Sao Vµng (Hµ Néi), cao su Hãc M«n, §ång Nai, B×nh Lîi, §µ N½ng…; xÝ nghiÖp
d−îc phÈm I (Hµ Néi), d−îc phÈm 22, 24, 26 thµnh phè Hå ChÝ Minh. C«ng nghiÖp
ho¸ chÊt s¶n xuÊt mÆt hµng ®å nhùa ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh− Song Long… nhiÒu
lo¹i h×nh ho¸ chÊt kh¸c nh− nhµ m¸y ho¸ chÊt ViÖt Tr×, pin V¨n §iÓn.
4.2.5. C«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng:
C«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®−îc ph¸t
triÓn rÊt m¹nh mÏ vµ ph©n bè réng r·i kh¾p n¬i trªn c¬ së g¾n víi nguån nguyªn liÖu
vµ thÞ tr−êng tiªu thô. Nh×n chung vÒ ph©n bè ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu
x©y dùng ®· h×nh thµnh nªn c¸c trung t©m s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng quan träng ë
n−íc ta nh− sau:
a) Vïng s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng B¾c Bé:
Tõ Thanh Ho¸ ra B¾c Bé cã nhiÒu xÝ nghiÖp s¶n xuÊt xi m¨ng lín, c¸c xÝ nghiÖp
g¹ch c«ng nghiÖp, gèm eramic vµ sø vÖ sinh nh−: xi m¨ng H¶i Phßng 0,4 triÖu
tÊn/n¨m; Chinh-Fong H¶i Phßng 1,4 triÖu tÊn/n¨m; Hoµng Th¹ch 1 vµ 2: 2,3 triÖu
tÊn/n¨m; 3 nhµ m¸y xi m¨ng ë Qu¶ng Ninh 4,5 triÖu tÊn/n¨m; Bót S¬n 1,4 triÖu
tÊn/n¨m; BØm S¬n 2,4 triÖu tÊn/n¨m; Nghi S¬n 2,3 triÖu tÊn/n¨m; Hoµng Mai 1,4
triÖu tÊn/n¨m vµ mét sè nhµ m¸y xi m¨ng cã c«ng suÊt nhá h¬n.
G¹ch, gèm ceramic vµ sø vÖ sinh ë Hµ Néi, B¾c Ninh, H¶i D−¬ng, Th¸i
Nguyªn, Th¸i B×nh víi 3 xÝ nghiÖp g¹ch gèm c«ng suÊt 1 triÖu m2/n¨m mçi xÝ
nghiÖp. §©y lµ vïng s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng lín nhÊt c¶ n−íc, víi trªn 20 triÖu
tÊn xi m¨ng, 5 triÖu m2 g¹ch gèm, trªn 1 triÖu s¶n phÈm sø vÖ sinh.
64
- Trong vïng cßn cã xÝ nghiÖp g¹ch ngãi GiÕng §¸y lín nhÊt c¶ n−íc, c«ng suÊt
®¹t 3 - 4,5 triÖu viªn/n¨m; xÝ nghiÖp kÝnh §¸p CÇu c«ng suÊt ®¹t 30 triÖu tÊn/n¨m.
b) Vïng s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng Nam Bé:
VÒ xi m¨ng cã nhµ m¸y xi m¨ng Hµ Tiªn 1,3 triÖu tÊn/n¨m; liªn doanh Sao Mai
1,76 triÖu tÊn/n¨m, lµ nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng suÊt lín; ngoµi ra cßn cã mét sè xÝ
nghiÖp nhá kh¸c nh− ë VÜnh Long, CÇn Th¬, Vòng TÇu, Thñ §øc, thµnh phè Hå ChÝ
Minh. Ph¸t huy tiÒm n¨ng lao ®éng, vïng nµy ®· khai th¸c nguyªn liÖu t¹i chç, nhËp
khÈu kü thuËt míi vµ ®−a vµo s¶n xuÊt g¹ch gèm vµ sø vÖ sinh ë thµnh phè Hå ChÝ
Minh, S«ng BÐ, §ång Nai, Long An, CÇn Th¬.
c) Vïng s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng Trung Bé:
Trung bé cã nhiÒu tiÒm n¨ng nguyªn liÖu cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp s¶n xuÊt
vËt liÖu x©y dùng nh− c¸t cã hµm l−îng SiO2 cao, ®¸ granit. HiÖn nay tõ Qu¶ng B×nh
®Õn B×nh ThuËn chØ cã 2 liªn doanh xi m¨ng Thµnh Mü (Qu¶ng Nam) 1,5 triÖu
tÊn/n¨m; V©n Xa (Thõa Thiªn-HuÕ) 0.5 triÖu tÊn/n¨m, cßn l¹i lµ 5 tr¹m nghiÒn
clanhke nhá. G¹ch men ceramic vµ sø vÖ sinh chØ cã ë §µ N½ng vµ HuÕ, víi 3 triÖu
m2/n¨m g¹ch gèm sø vµ 300.000 s¶n phÈm sø vÖ sinh/n¨m.
4.2.6. C«ng nghiÖp chÕ biÕn l−¬ng thùc - thùc phÈm vµ s¶n xuÊt hµng tiªu dïng:
Ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn l−¬ng thùc - thùc phÈm vµ s¶n xuÊt hµng tiªu
dïng cã vÞ trÝ quan träng, ®¶m b¶o cung cÊp dinh d−ìng, thuËn tiÖn cho ®êi sèng
sinh ho¹t, gãp phÇn t¸i t¹o l¹i søc khoÎ cho ng−êi lao ®éng. Ngoµi ra nã cßn gi¶i
phãng cho lao ®éng néi trî tho¸t khái ¶nh h−ëng phô thuéc vµo bÕp nóc cæ truyÒn;
th«ng qua c¸c ho¹t ®éng chÕ biÕn c«ng nghiÖp lµm cho c¸c s¶n phÈm n«ng-l©m-
ng− nghiÖp dÔ b¶o qu¶n, vËn chuyÓn, tiªu thô, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ
tr−êng, n©ng cao ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ. N−íc ta lµ mét n−íc n«ng nghiÖp nhiÖt
®íi, tiÒm n¨ng cung cÊp nguån nguyªn liÖu cho ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp nµy
rÊt ®a d¹ng, phong phó. Ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn l−¬ng thùc - thùc phÈm vµ
s¶n xuÊt hµng tiªu dïng cña n−íc ta, nÕu ph¸t triÓn tèt sÏ cã c¬ cÊu ®a d¹ng vµ
®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo tÝch luü s¶n phÈm xuÊt khÈu. Nã rÊt xøng ®¸ng ®−îc xÕp
vµo mét trong nh÷ng ngµnh mòi nhän cña n−íc ta. HiÖn nay, ngµnh nµy mçi n¨m
chiÕm gÇn 40% gi¸ trÞ tæng s¶n l−îng c«ng nghiÖp, gÇn 50% gi¸ trÞ kim ng¹ch
xuÊt khÈu. Tuy nhiªn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn l−¬ng thùc - thùc phÈm vµ s¶n
xuÊt hµng tiªu dïng hiÖn nay ph¸t triÓn chËm, ch−a t−¬ng xøng víi tiÒm n¨ng,
ch−a g¾n kÕt chÆt chÏ gi÷a c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi c¸c c¬ së s¶n xuÊt
nguyªn liÖu vµ thÞ tr−êng tiªu thô. C«ng nghÖ- kü thuËt vµ chÊt l−îng lao ®éng cßn
nhiÒu h¹n chÕ, ¶nh h−ëng ®Õn søc c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng, nªn hiÖu qu¶ kinh tÕ
s¶n xuÊt cña ngµnh cßn thÊp.
65
