Chương 3: Quan hệ họ hàng - các tham số di truyền
Hệ phổ còn gọi là hệ phả là sơ đồ về nguồn gốc huyết thống của con vật.
Căn cứ vào hệ phổ của vật nuôi, ta biết được những con vật nào là bố, mẹ, ông, bà hoặc các thế hệ trước nữa của con vật
Ch−¬ng Iii: Quan hÖ hä hµng - C¸c tham sè di truyÒn
3.1. HÖ phæ
HÖ phæ, cßn gäi lµ hÖ ph¶ (Pedigree) lµ s¬ ®å vÒ nguån gèc huyÕt thèng cña con vËt.
C¨n cø vµo hÖ phæ cña vËt nu«i, ta biÕt ®−îc nh÷ng con vËt nµo lµ bè, mÑ, «ng, bµ hoÆc
c¸c thÕ hÖ tr−íc n÷a cña con vËt. Do vËy, hÖ phæ lµ t− liÖu quan träng gióp cho viÖc x¸c ®Þnh
c¸c quan hÖ hä hµng cña vËt nu«i, tÝnh to¸n c¸c tham sè di truyÒn, ®Þnh ra kÕ ho¹ch ghÐp c¸c
®«i giao phèi còng nh− c«ng t¸c qu¶n lý gièng vËt nu«i.
§Ó ghi chÐp hÖ phæ, ng−êi ta cã thÓ sö dông mét vµi ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau, do ®ã
h×nh thµnh mét sè lo¹i hÖ phæ kh¸c nhau:
- HÖ phæ däc: §−îc ghi theo nguyªn t¾c: mçi hµng lµ mét thÕ hÖ, thÕ hÖ tr−íc ghi ë
hµng d−íi, thÕ hÖ sau ghi ë hµng trªn; trong cïng mét hµng, con ®ùc ®−îc ghi ë bªn ph¶i, con
c¸i ®−îc ghi ë bªn tr¸i.
VÝ dô: HÖ phæ cña c¸ thÓ X. ThÕ hÖ tr−íc lµ bè mÑ (thÕ hÖ I) cã bè (B), mÑ (M). ThÕ hÖ
tr−íc bè mÑ lµ «ng bµ (thÕ hÖ II) cã bè cña bè tøc «ng néi (BB), mÑ cña bè tøc bµ néi (MB),
bè cña mÑ tøc «ng ngo¹i (BM), mÑ cña mÑ tøc bµ ngo¹i (MM). ThÕ hÖ tr−íc «ng bµ (cô, thÕ hÖ
III) còng theo nguyªn t¾c nh− vËy. S¬ ®å nh− sau:
X
I M B
II MM BM MB BB
III MMM BMM MBM BBM MMB BMB MBB BBB
- HÖ phæ ngang: §−îc ghi theo nguyªn t¾c: mçi cét lµ mét thÕ hÖ, thÕ hÖ tr−íc ghi ë
cét bªn ph¶i, thÕ hÖ sau sau ghi ë cét bªn tr¸i; trong cïng mét cét, con ®ùc ghi ë hµng trªn,
con c¸i ghi ë hµng d−íi.
VÝ dô: Còng hÖ phæ cña c¸ thÓ X, s¬ ®å nh− sau:
I II III
BBB
BB
MBB
B
BMB
MB
MMB
X
BBM
BM
MBM
M
BMM
MM
MMM
T¹i c¸c vÞ trÝ cña c¸c con vËt cã hä hµng trong hÖ phæ, ng−êi ta ghi l¹i sè hiÖu hoÆc tªn
cña con vËt. Mçi vËt nu«i gièng ®−îc ®¸nh sè theo c¸c ph−¬ng ph¸p quy ®Þnh nh−: c¾t sè tai
(®èi víi lîn), x¨m sè vµo tai hoÆc ®eo biÓn nhùa (trªn ®ã cã ghi sè) vµo tai (®èi víi lîn hoÆc
bß), ®eo biÓn nh«m (trªn ®ã cã ghi sè) ë gèc c¸nh hoÆc ë ch©n (®èi víi gia cÇm) ...
24
- Trong thùc tÕ, hÖ phæ th−êng ®−îc ghi theo kiÓu hÖ phæ ngang, nh−ng kh«ng hoµn
toµn tu©n thñ theo c¸c nguyªn t¾c ghi cña hÖ phæ nµy. VÝ dô:
1 1 2 3 4
S
2 S D
X
1 X
D
3
Cã thÓ cã 3 d¹ng hÖ phæ sau:
+ HÖ phæ ®Çy ®ñ: Ghi chÐp toµn bé c¸c con vËt ë c¸c thÕ hÖ kh¸c nhau
+ HÖ phæ tãm t¾t: ChØ ghi chÐp l¹i nh÷ng con vËt cã liªn quan huyÕt thèng trùc tiÕp víi mét tæ
tiªn nhÊt ®Þnh
+ HÖ phæ thu gän: T−¬ng tù nh− hÖ phæ tãm t¾t, nh−ng mçi con vËt chØ xuÊt hiÖn 1 lÇn duy
nhÊt trong hÖ phæ.
VÝ dô vÒ 3 d¹ng hÖ phæ:
S
1
S S 1 X S S
2
X X D S X 1
1
D D 2 1 D
2
2
(HÖ phæ ®Çy ®ñ) (HÖ phæ thu gän) (HÖ phæ tãm t¾t) (HÖ phæ thu gän)
3.2. Quan hÖ di truyÒn céng gép
Gi¸ trÞ di truyÒn cña 1 tÝnh tr¹ng cña 1 c¸ thÓ bao gåm gi¸ trÞ di truyÒn céng gép, c¸c
sai lÖch tréi vµ t−¬ng t¸c. Do vËy, khi xem xÐt mèi quan hÖ di truyÒn gi÷a 2 c¸ thÓ chóng ta
ph¶i xem xÐt c¸c mèi quan hÖ di truyÒn céng gép, tréi vµ t−¬ng t¸c. Khi truyÒn ®¹t gi¸ trÞ di
truyÒn cho ®êi con, chØ cã t¸c ®éng céng gép lµ cã ý nghÜa, v× vËy sau ®©y chóng ta còng chØ
xem xÐt tíi mèi quan hÖ di truyÒn céng gép.
Quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a hai c¸ thÓ lµ hai lÇn x¸c suÊt rót ngÉu nhiªn 1 gen tõ
1 locus cña c¸ thÓ nµy lµ gièng hoµn toµn (cïng lµ b¶n sao chÐp ho¸ häc tõ 1 gen gèc, kh«ng
do ®ét biÕn g©y nªn) víi 1 gen rót ngÉu nhiªn tõ locus t−¬ng øng cña c¸ thÓ kia. Quan hÖ di
truyÒn céng gép gi÷a X vµ Y ®−îc ký hiÖu lµ aXY:
Gi¶ sö, 2 c¸ thÓ X vµ Y t¹i mét locus bÊt kú chóng cã c¸c gen t−¬ng øng nh− sau:
X Y
Ai Aj AÝ'Aj'
Tõ locus cña X rót ngÉu nhiªn ®−îc gen Ai, cßn tõ Y rót ngÉu nhiªn ®−îc gen Aj. X¸c
suÊt ®Ó 2 gen Ai vµ Aj gièng hoµn toµn (®Òu ®−îc sao chÐp tõ 1 gen gèc, kh«ng ph¶i do ®ét
biÕn g©y nªn) ®−îc ký hiÖu lµ: P(Ai=Aj).
aXY = 2{1/4 [P(Ai=Ai') + P(Ai=Aj') + P(Aj=Ai') + P(Aj=Aj') ]}
25
NÕu X vµ Y lµ 2 anh chÞ em ruét, bè mÑ chóng kh«ng cËn huyÕt th× x¸c suÊt mçi
tr−êng hîp ®Òu lµ 1/4. VËy:
aXY = 2[1/4 (1/4 + 1/4 + 1/4 + 1/4)] = 1/2
Quan hÖ di truyÒn céng gép cña chÝnh b¶n th©n con vËt ®−îc tÝnh nh− sau:
X X
Ai Aj AÝAj
aXX = 2{1/4 [P(Ai=Ai) + P(Ai=Aj) + P(Aj=Aj) + P(Aj=Aj)]}
aXX = 2[1/4 (1 + 0 + 1 + 0)] = 1
T−¬ng tù nh− vËy, cã thÓ tÝnh ®−îc quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a mét sè quan hÖ hä
hµng nh− sau:
Quan hÖ hä hµng Quan hÖ di truyÒn céng gép(aXY)
Bè hoÆc mÑ - Con 1/2
¤ng hoÆc bµ - Ch¸u 1/4
§êi tr−íc - §êi sau (c¸ch nhau n thÕ hÖ) (1/2)n
Anh chÞ em ruét 1/2
Anh chÞ em nöa ruét thÞt 1/4
(cïng bè kh¸c mÑ hoÆc cïng mÑ kh¸c bè)
3.3. HÖ sè cËn huyÕt
Giao phèi gi÷a nh÷ng con vËt cã quan hÖ hä hµng víi nhau gäi lµ giao phèi cËn huyÕt,
®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é cËn huyÕt ng−êi ta sö dông kh¸i niÖm hÖ sè cËn huyÕt.
HÖ sè cËn huyÕt cña mét c¸ thÓ lµ x¸c suÊt mµ 2 gen rót ngÉu nhiªn t¹i mét locus bÊt
kú cña c¸ thÓ ®ã gièng hoµn toµn víi nhau (cïng lµ b¶n sao chÐp ho¸ häc tõ mét gen gèc,
kh«ng ph¶i lµ gièng nhau do ®ét biÕn).
XÐt c¸ thÓ X, bè vµ mÑ cña X lµ S vµ D, quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a S vµ D lµ aSD.
HÖ sè cËn huyÕt cña c¸ thÓ X ®−îc ký hiÖu lµ FX. HÖ sè cËn huyÕt cña X sÏ b»ng 1/2 quan hÖ
di truyÒn céng gép gi÷a S vµ D.
FX = 1/2 aSD
3.4. C¸ch tÝnh to¸n quan hÖ di truyÒn céng gép vµ hÖ sè cËn huyÕt
3.4.1. C«ng thøc tÝnh
§Ó tÝnh to¸n quan hÖ di truyÒn céng gép vµ hÖ sè cËn huyÕt, ng−êi ta th−êng sö dông
c«ng thøc cña Wright (1922). Nguyªn lý cña c«ng thøc tÝnh to¸n nµy nh− sau:
XÐt hÖ phæ cña c¸ thÓ V nh− sau:
W
Z
X Y
V
X vµ Y cã tæ tiªn chung lµ W.
Rót ngÉu nhiªn 1 gen tõ X, gäi gen nµy lµ i
Rót ngÉu nhiªn 1 gen tõ Y, gäi gen nµy lµ j
Theo ®Þnh nghÜa quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a X vµ Y, ta cã:
aXY = 2 P(i=j)
26
Tæ tiªn chung W truyÒn ngÉu nhiªn 1 gen cho Z, truyÒn ngÉu nhiªn 1 gen cho Y. NÕu
W kh«ng cËn huyÕt th× x¸c suÊt 2 gen nµy cïng nguån gèc (gi¶ sö ®Òu lµ i) sÏ b»ng 1/2. NÕu
W cËn huyÕt víi hÖ sè cËn huyÕt lµ FW th× x¸c suÊt nµy sÏ b»ng:
1/2 + FW/2 = (1 + FW)/2.
Cho r»ng 2 gen nµy cïng nguån gèc vµ ®Òu lµ i, x¸c suÊt Z truyÒn gen i cho X b»ng
1/2. Cho r»ng X nhËn ®−îc gen i, x¸c suÊt rót ngÉu nhiªn ®−îc gen i tõ X b»ng 1/2, x¸c suÊt
rót ngÉu nhiªn ®−îc gen i tõ Y còng b»ng 1/2.
TÊt c¶ c¸c sù kiÖn trªn ®éc lËp víi nhau, do ®ã x¸c suÊt gen i vµ j cïng nguån gèc nh−
sau:
P(i=j) = (1 + FW)/2 . 1/2 . 1/2 . 1/2
Gäi:
n lµ sè thÕ hÖ (sè ®−êng nèi) tõ tæ tiªn chung W tíi X (bè cña V): 1/2.1/2 = (1/2)n
p lµ sè thÕ hÖ (sè ®−êng nèi) tõ tæ tiªn chung W tíi Y (mÑ cña V): 1/2 = (1/2)p
Do ®ã:
P(i=j) = (1 + FW)/2 . (1/2)n . (1/2)p
P(i=j) = (1/2)n+p(1 + FW)/2
vµ:
aXY = 2 P(i=j) = (1/2)n+p(1 + FW)
FV = 1/2 aXY = (1/2)n+p(1 + FW)/2
= (1/2)n+p+1(1 + FW) hoÆc:
= 1/2 [(1/2)n+p(1 + FW)]
NÕu Z cã nhiÒu tæ tiªn chung, hoÆc mét tæ tiªn chung cã nhiÒu ®−êng nèi kh¸c nhau
tíi bè vµ mÑ cña Z th×:
Quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a X vµ Y ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
aXY = ∑ (1/2)nk+pk (1 + Fk)
trong ®ã, nk, pk : sè thÕ hÖ (sè ®−êng nèi) tõ tæ tiªn chung tíi X vµ Y
Fk : hÖ sè cËn huyÕt cña tæ tiªn chung
HÖ sè cËn huyÕt cña c¸ thÓ V ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
Fv = 1/2 ∑ (1/2)nk+pk (1 + Fk)
k
trong ®ã, nk, pk : sè thÕ hÖ (sè ®−êng nèi) tõ tæ tiªn chung tíi bè vµ mÑ cña V
Fk : hÖ sè cËn huyÕt cña tæ tiªn chung
NÕu tæ tiªn chung kh«ng cËn huyÕt (Fk=0), c¸c c«ng thøc tÝnh quan hÖ di truyÒn céng
gép vµ hÖ sè cËn huyÕt sÏ ®¬n gi¶n h¬n:
aXY = ∑ (1/2)nk+pk
Fv = 1/2 ∑ (1/2)nk+pk
3.4.2. Mét vµi vÝ dô vÒ tÝnh to¸n quan hÖ di truyÒn céng gép vµ hÖ sè cËn huyÕt
§Ó tÝnh quan hÖ di truyÒn céng gép gi−· hai c¸ thÓ còng nh− hÖ sè cËn huyÕt cña mét
c¸ thÓ, cÇn tiÕn hµnh c¸c b−íc sau:
- X¸c ®Þnh c¸c tæ tiªn chung:
Trong tr−êng hîp tÝnh quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a 2 c¸ thÓ, tæ tiªn chung cña 2 c¸
thÓ lµ nh÷ng con vËt cã c¸c ®−êng nèi tíi 2 c¸ thÓ nµy (cã quan hÖ hä hµng víi c¶ 2 c¸ thÓ ®ã);
Trong tr−êng hîp tÝnh hÖ sè cËn huyÕt cña 1 c¸ thÓ, tæ tiªn chung lµ con vËt cã c¸c
®−êng nèi tíi bè vµ tíi mÑ cña c¸ thÓ ®ã (cã quan hÖ hä hµng ®èi víi c¶ bè vµ víi c¶ mÑ cña
c¸ thÓ ®ã).
- X¸c ®Þnh xem tæ tiªn chung cã cËn huyÕt hay kh«ng? Chó ý r»ng nh÷ng c¸ thÓ cËn
huyÕt lµ nh÷ng c¸ thÓ cã mét con vËt ë thÕ hÖ tr−íc mµ con vËt nµy cã quan hÖ hä hµng víi c¶
bè vµ c¶ mÑ cña c¸ thÓ ®ã).
27
- X¸c ®Þnh c¸c ®−êng nèi tõ tæ tiªn chung tíi 2 c¸ thÓ (tr−êng hîp tÝnh quan hÖ di
truyÒn céng gép), hoÆc tíi bè vµ mÑ cña c¸ thÓ (tr−êng hîp tÝnh hÖ sè cËn huyÕt cña c¸ thÓ);
- Dïng c«ng thøc cña Wright, ®−a c¸c sè liÖu ®· x¸c ®Þnh ®−îc ®Ó tÝnh to¸n ra kÕt qu¶
cuèi cïng.
Sau ®©y lµ mét vµi vÝ dô tÝnh quan hÖ di truyÒn gi÷a S vµ D, hÖ sè cËn huyÕt cña X
trong c¸c hÖ phæ sau:
S A S S E G
X X A X A
D B D D F H
(a) (b) (c)
(a) TÝnh aSD: Gi÷a S vµ D cã 2 tæ tiªn chung lµ A vµ B, A vµ B ®Òu kh«ng bÞ cËn huyÕt. Sè
®−êng nèi tõ A tíi S vµ D lµ 2, sè ®−êng nèi tõ B tíi S vµ D còng lµ 2. Do ®ã:
aSD = ∑ (1/2)nk+pk = (1/2)2+ (1/2)2 = 1/2
TÝnh FX:: X cã 2 tæ tiªn chung lµ A vµ B, A vµ B ®Òu kh«ng bÞ cËn huyÕt. Sè ®−êng nèi tõ A tíi
S (bè cña X) vµ D (mÑ cña X) lµ 2, sè ®−êng nèi tõ B tíi S (bè cña X) vµ D (mÑ cña X) còng lµ
2. Do ®ã:
FX = 1/2 ∑ (1/2)nk+pk = 1/2[(1/2)2 + (1/2)2] = 1/4
Chó ý r»ng: S vµ D lµ 2 anh chÞ em ruét (cïng cã bè vµ mÑ lµ A vµ B), quan hÖ di
truyÒn céng gép gi÷a hai anh chÞ em ruét b»ng 1/2. HÖ sè cËn huyÕt cña ®êi con mµ bè mÑ lµ
2 anh chÞ em ruét b»ng 1/2 quan hÖ di truyÒn céng gép cña chÝnh bè mÑ chóng, do vËy b»ng
1/4.
(b) TÝnh aSD: Gi÷a S vµ D cã 1 tæ tiªn chung lµ A, A kh«ng bÞ cËn huyÕt. Sè ®−êng nèi tõ A tíi
S vµ D lµ 2. Do ®ã:
aSD = ∑ (1/2)nk+pk = (1/2)2 = 1/4
TÝnh FX:: X cã 1 tæ tiªn chung lµ A, A kh«ng bÞ cËn huyÕt. Sè ®−êng nèi tõ A tíi S (bè cña X)
vµ D (mÑ cña X) lµ 2. Do ®ã:
FX = 1/2 ∑ (1/2)nk+pk = 1/2[(1/2)2] = 1/8
Chó ý r»ng: S vµ D lµ 2 anh chÞ em nöa ruét thÞt (cïng bè kh¸c mÑ hoÆc cïng mÑ kh¸c
bè), quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a hai anh chÞ em nöa ruét thÞt b»ng 1/4. HÖ sè cËn huyÕt
cña ®êi con mµ bè mÑ lµ 2 anh chÞ em nöa ruét thÞt b»ng 1/2 quan hÖ di truyÒn céng gép cña
chÝnh bè mÑ chóng, do vËy b»ng 1/8.
(c) TÝnh aSD: Gi÷a S vµ D cã 1 tæ tiªn chung lµ A, A bÞ cËn huyÕt (do cã G vµ H cã quan hÖ hä
hµng víi bè vµ mÑ cña A lµ E vµ D). Do vËy, tr−íc hÕt cÇn tÝnh hÖ sè cËn huyÕt cña A.
T−¬ng tù nh− (a), ta tÝnh ®−îc hÖ sè cËn huyÕt cña A b»ng 1/4 : FA = 1/4.
T−¬ng tù nh− (b), sè ®−êng nèi tõ A tíi S vµ D lµ 2. Do ®ã:
aSD = ∑ (1/2)nk+pk (1 + FA) = (1/2)2(1 + 1/2) = 3/8
TÝnh FX:: X cã 1 tæ tiªn chung lµ A, A cËn huyÕt, hÖ sè cËn huyÕt cña A ®· tÝnh ®−îc lµ
FA=1/4. Sè ®−êng nèi tõ A tíi S (bè cña X) vµ D (mÑ cña X) lµ 2. Do ®ã:
FX = 1/2 ∑ (1/2)nk+pk (1 + Fk) = 1/2[(1/2)2(1 + 1/4) = 3/16
28
3.5. C¸c tham sè di truyÒn
3.5.1. HÖ sè di truyÒn
Lush (1949) ®· sö dông kh¸i niÖm "hÖ sè di truyÒn theo nghÜa réng". VÒ b¶n chÊt, hÖ
sè di truyÒn theo nghÜa réng lµ håi quy tuyÕn tÝnh cña gi¸ trÞ di truyÒn theo gi¸ trÞ kiÓu h×nh
(bGP): σGP σ(G,G+E) σ (G,G) σ2G
bGP = = = =
σP σ2P σ2P σ2P
Trªn thùc tÕ, viÖc −íc tÝnh ph−¬ng sai di truyÒn chØ cã thÓ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua
ph©n tÝch c¸c cÆp anh chÞ em sinh ®«i cïng trøng hoÆc c¸c c¸ thÓ trong mét dßng thuÇn, do
vËy kh¸i niÖm "hÖ sè di truyÒn theo nghÜa réng" Ýt ®−îc sö dông.
Còng Lusch (1949) ®· sö dông kh¸i niÖm "hÖ sè di truyÒn theo nghÜa hÑp". VÒ b¶n
chÊt, hÖ sè di truyÒn theo nghÜa hÑp lµ håi quy tuyÕn tÝnh cña gi¸ trÞ di truyÒn céng gép (gi¸
trÞ gièng) theo gi¸ trÞ kiÓu h×nh (bAP). Trªn thùc tÕ, hÖ sè di truyÒn theo nghÜa hÑp ®−îc sö
dông réng r·i h¬n vµ ®−îc ký hiÖu lµ h2.
σAP σ(A,A+D+I+E) σAA σ2A
2
h = bAP = = = =
σP σP2
σP2
σ2P
HÖ sè di truyÒn cã gi¸ trÞ thÊp nhÊt b»ng 0 vµ cao nhÊt b»ng 1 (hoÆc tõ 0 tíi 100% theo
c¸ch biÓu thÞ b»ng phÇn tr¨m).
Gi¸ trÞ cña hÖ sè di truyÒn phô thuéc vµo: tÝnh tr¹ng, thêi gian vµ quÇn thÓ ®éng vËt mµ ta
theo dâi (thêi gian vµ kh«ng gian) vµ ph−¬ng ph¸p −íc tÝnh.
C¸c tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm ë vËt nu«i th−êng ®−îc xÕp vµo nhãm
kh¸c nhau vÒ hÖ sè di truyÒn:
- C¸c tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp (tõ 0 tíi 0,2): bao gåm c¸c tÝnh tr¹ng thuéc vÒ
søc sinh s¶n nh− tû lÖ ®Î, tû lÖ nu«i sèng, sè con ®Î ra trong 1 løa, s¶n l−îng trøng...
- C¸c tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn trung b×nh (tõ 0,2 tíi 0,4): bao gåm c¸c tÝnh tr¹ng vÒ
tèc ®é sinh tr−ëng, chi phÝ thøc ¨n cho 1 kg t¨ng träng...
- C¸c tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn cao (tõ 0,4 trë lªn): bao gåm c¸c tÝnh tr¹ng thuéc vÒ
phÈm chÊt s¶n phÈm nh− khèi l−îng trøng, tû lÖ mì s÷a, tû lÖ n¹c trong th©n thÞt...
B¶ng 3.1. Mét sè −íc tÝnh hÖ sè di truyÒn cña c¸c tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt ®éng vËt
(Theo Taylor, Bogart, 1988)
TÝnh tr¹ng h2 TÝnh tr¹ng h2
Bß thÞt: Gµ:
- Kho¶ng c¸ch gi÷a 2 løa ®Î 0,10 - Tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh dôc 0,35
- Tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh dôc 0,40 - S¶n l−îng trøng 0,25
- Khèi l−îng s¬ sinh 0,40 - Khèi l−îng trøng 0,40
- Khèi l−îng cai s÷a 0,30 - Khèi l−îng c¬ thÓ tr−ëng thµnh 0,40
- T¨ng träng sau cai s÷a 0,45 - Tû lÖ Êp në 0,10
- Khèi l−îng c¬ thÓ tr−ëng thµnh 0,50 - Tû lÖ nu«i sèng 0,10
Bß s÷a: Lîn:
- Kh¶ n¨ng thô thai 0,05 - Sè con ®Î ra/æ 0,10
- Khèi l−îng s¬ sinh 0,50 - Khèi l−îng s¬ sinh 0,05
- S¶n l−îng s÷a 0,25 - Khèi l−îng toµn æ khi cai s÷a 0,15
- S¶n l−îng mì s÷a 0,25 - T¨ng träng sau cai s÷a 0,30
- S¶n l−îng protein s÷a 0,25 - §é dµy mì cña th©n thÞt 0,50
- MÉn c¶m víi bÖnh viªm vó 0,10 - DiÖn tÝch "m¾t thÞt" 0,45
- Khèi l−îng c¬ thÓ tr−ëng thµnh 0,35 - Tû lÖ n¹c 0,45
- Tèc ®é tiÕt s÷a 0,30
29
HÖ sè di truyÒn cã ý nghÜa quan träng trong c«ng t¸c gièng. §èi víi nh÷ng tÝnh tr¹ng
cã hÖ sè di truyÒn cao, viÖc chän läc nh÷ng bè mÑ cã n¨ng suÊt cao lµ biÖn ph¸p c¶i tiÕn n¨ng
suÊt ë thÕ hÖ con mét c¸ch nhanh chãng vµ ch¾c ch¾n h¬n so víi c¸c tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di
truyÒn trung b×nh hoÆc thÊp. Ng−îc l¹i, ®èi víi nh÷ng tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp, lai
gièng sÏ biÖn ph¸p c¶i tiÕn n¨ng suÊt cã hiÖu qu¶ h¬n so víi chän läc.
S¬ ®å cña Cunningham (1979) sau ®©y sÏ minh ho¹ cho vai trß quyÕt ®Þnh cña hÖ sè di
truyÒn ®èi víi chän läc vµ lai gièng (H×nh 3.1.).
X¸c ®Þnh c¸c tÝnh tr¹ng
cÇn ®−îc c¶i tiÕn
Cã
Gi÷a c¸c quÇn thÓ
cã sù kh¸c biÖt vÒ di truyÒn Chän läc quÇn thÓ
cã n¨ng suÊt cao h¬n
Kh«ng
HÖ sè di truyÒn
cña tÝnh tr¹ng
Cao Trung b×nh ThÊp
Chän läc Lai gièng
H×nh 3.1. S¬ ®å øng dông hÖ sè di truyÒn trong hÖ thèng chän läc, nh©n gièng vËt nu«i
(Cunningham, 1979)
3.5.2. HÖ sè t−¬ng quan di truyÒn
Khi xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a 2 tÝnh tr¹ng X vµ Y, ta cã thÓ ®¸nh gi¸ møc ®é t−¬ng
quan th«ng qua 3 hÖ sè t−¬ng quan:
- T−¬ng quan kiÓu h×nh gi÷a X vµ Y, ký hiÖu rP(X,Y);
- T−¬ng quan di truyÒn gi÷a X vµ Y (t−¬ng quan di truyÒn céng gép hoÆc t−¬ng quan gi÷a 2
gi¸ trÞ gièng), ký hiÖu rA(X,Y);
- T−¬ng quan ngo¹i c¶nh gi÷a X vµ Y (bao gåm sai lÖch ngo¹i c¶nh vµ c¸c sai lÖch kh«ng ph¶i
do ¶nh h−ëng céng g©y nªn), ký hiÖu rE(X,Y).
σ P ( X ,Y )
rP ( X ,Y ) =
σ P ( X ) σ P (Y )
σ E ( X ,Y )
rE ( X ,Y ) =
σ E ( X ) σ E (Y )
30
σ A( X ,Y )
rA( X ,Y ) =
σ A( X ) σ A(Y )
trong c¸c c«ng thøc trªn:
rP(X,Y), rA(X,Y), rE(X,Y): c¸c hÖ sè t−¬ng quan kiÓu h×nh, di truyÒn vµ m«i tr−êng
σP(X,Y), σP(X), σP(Y): c¸c hiÖp ph−¬ng sai, ®é lÖch tiªu chuÈn kiÓu h×nh
σA(X,Y), σA(X), σA(Y): c¸c hiÖp ph−¬ng sai, ®é lÖch tiªu chuÈn di truyÒn céng gép
σE(X,Y), σE(X), σE(Y): c¸c hiÖp ph−¬ng sai, ®é lÖch tiªu chuÈn m«i tr−êng
Mèi quan hÖ gi÷a c¸c hÖ sè t−¬ng quan nµy vµ hÖ sè di truyÒn cña X vµ Y nh− sau:
rP(X,Y) = rA(X,Y) hX hY + rE(X,Y) eX eY
trong ®ã:
rP(X,Y), rA(X,Y), rE(X,Y): c¸c hÖ sè t−¬ng quan kiÓu h×nh, di truyÒn vµ m«i tr−êng
h X = h X hY = hY2
2
e X = 1 − hX 2
eY = 1 − hY2
Nh− vËy, nÕu h2X vµ h2Y ®Òu nhá, rE(X,Y) sÏ quyÕt ®Þnh rP(X,Y), ng−îc l¹i
nÕu h2X vµ h2Y ®Òu lín, rA(X,Y) sÏ quyÕt ®Þnh rP(X,Y).
B¶ng 3.2. HÖ sè t−¬ng quan kiÓu h×nh, di truyÒn vµ ngo¹i c¶nh cña mét sè tÝnh tr¹ng
Lo¹i gia sóc (T¸c gi¶, n¨m) rP rA rE
Bß (Barker, 1966)
- S¶n l−îng s÷a - Tû lÖ mì s÷a - 0,26 - 0,38 - 0,18
- S¶n l−îng s÷a kú I - S¶n l−îng s÷a kú II 0,40 0,75 0,26
Gµ
- Khèi l−îng c¬ thÓ - Khèi l−îng trøng 0,33 0,42 0,23
- Khèi l−îng c¬ thÓ - S¶n l−îng trøng 0,01 - 0,17 0,08
- Khèi l−îng trøng - S¶n l−îng trøng - 0,05 - 0,31 0,02
Lîn:
- T¨ng träng - §é dµy mì l−ng 0,00 0,13 -0,18
- T¨ng träng - HiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n 0,66 0,69 0,64
3.5.3. HÖ sè lÆp l¹i
Khi mét tÝnh tr¹ng ®−îc quan s¸t nhiÒu lÇn trªn mét c¸ thÓ, gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña mçi
lÇn quan s¸t ngoµi t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh chung cßn chÞu ¶nh h−ëng cña ngo¹i c¶nh riªng, ta
cã thÓ tÝnh to¸n ®−îc hÖ sè lÆp l¹i cña tÝnh tr¹ng ®ã.
HÖ sè lÆp l¹i (ký hiÖu ρ) lµ tû sè gi÷a tæng cña ph−¬ng sai di truyÒn, ph−¬ng sai ngo¹i
c¶nh chung vµ ph−¬ng sai kiÓu h×nh:
σ2G + σ2Eg
ρ=
σ2 P
trong ®ã: ρ : HÖ sè lÆp l¹i
σ2G: Ph−¬ng sai gi¸ trÞ di truyÒn
σ2Eg: Ph−¬ng sai sai lÖch ngo¹i c¶nh chung
σ2P: Ph−¬ng sai gi¸ trÞ kiÓu h×nh
31
So víi hÖ sè di truyÒn, hÖ sè lÆp l¹i lu«n b»ng hoÆc lín h¬n v× so víi hÖ sè di truyÒn
theo nghÜa réng, trong c«ng thøc trªn, tö sè cña hÖ sè lÆp l¹i cã thªm phÇn ph−¬ng sai ngo¹i
c¶nh chung. Ng−êi ta th−êng gäi hÖ sè lÆp l¹i lµ giíi h¹n trªn cña hÖ sè di truyÒn: ρ≥ h2
Còng nh− hÖ sè di truyÒn, hÖ sè lÆp l¹i ®−îc sö dông kh¸ réng r·i trong viÖc −íc tÝnh
gi¸ trÞ gièng, hÖ sè lÆp l¹i cßn ®−îc sö dông ®Ó −íc tÝnh n¨ng suÊt cña con vËt trong t−¬ng lai.
B¶ng 3.3. HÖ sè lÆp l¹i mét sè tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt vËt nu«i
Loµi vËt nu«i TÝnh tr¹ng ρ
Bß thÞt Khèi l−îng s¬ sinh 0,20
Khèi l−îng cai s÷a 0,40
Bß s÷a Kho¶ng c¸ch 2 løa ®Î 0,15
S¶n l−îng s÷a 0,50
Tû lÖ mì s÷a 0,60
Lîn Sè con ®Î ra cßn sèng 0,15
Sè con cai s÷a 0,10
Khèi l−îng s¬ sinh 0,30
Khèi l−îng toµn æ 21 ngµy tuæi 0,15
Gµ Khèi l−îng trøng 0,90
H×nh d¹ng trøng 0,95
§é dµy vá trøng 0,65
32
