Chương 11: Nhiễm sắc thể và sự phân chia tế bào
Hình thái:
- Gene tập trung trong các nhiễm sắc thể
- Khi không phân chia tế bào: sợi NST (chromatin) dài và mảnh
- Khi tế bào chuẩn bị phân chia: sợi NST cuộn lại - nhìn thấy rõ
CHƯƠNG 11
NHIEÃM SAÉC THEÅ
VAØ SÖÏ PHAÂN CHIA TEÁ BAØO
1. NHIEÃM SAÉC THEÅ CUÛA TEÁ BAØO CHAÂN HAÏCH
1.1. Hình thaùi
- Gene taäp trung trong caùc nhieãm saéc theå
- Khi khoâng phaân chia teá baøo: sôïi NST (chromatin)
daøi vaø maûnh
- Khi teá baøo chuaån bò phaân chia: sôïi NST cuoän laïi
nhìn thaáy roõ
- Moãi NST chöùa moät phaân töû DNA keát hôïp vôùi nhieàu
protein
Protein: Duy trì hình daïng NST
Kieåm soaùt hoaït ñoäng cuûa gene
- Chuaån bò phaân chia teá baøo: NST nhaân ñoâi 2 caáu
truùc gioáng nhau (chromatide) chöùa caùc gen gioáng nhau
- Centromere (taâm ñoäng) noái hai chromatide vôùi nhau
Nhiễm sắc thể
1.2. Nhieãm saéc theå töông ñoàng
Caùc NST gioáng nhau töøng ñoâi moät, mang gene kieåm
soaùt cuøng ñaëc tính di truyeàn nhöng thoâng tin di
truyeàn khaùc nhau
1.3. Ñaëc tính cuûa boä nhieãm saéc theå
-Teá baøo löôõng boäi coù 2n NST (moät töø cha vaø moät töø
meï) goàm caùc caëp gioáng nhau töøng ñoâi moät (tröø caëp
NST giôùi tính ôû con ñöïc)
- Trong giao töû, caùc NST khoâng baét caëp
- Hôïp töû chöùa 2 boä NST rieâng reõ (moät töø meï vaø moät
boä töông ñoàng töø cha)
- Söï nguyeân phaân taïo ra caùc teá baøo con gioáng cha
meï
- Söï giaûm phaân laøm boä NST giaûm moät nöûa.
Nhiễm sắc thể tương đồng
2. SÖÏ PHAÂN CHIA TEÁ BAØO
- Laø hieän töôïng caên baûn cuûa söï soáng
- Söï treân cô sôû cuûa söï nguyeân phaân vaø giaûm phaân
- Ñaûm baûo tính lieân tuïc cuûa söï soáng
2.1. Chu kyø teá baøo
Interphase
Phase G1 (Gap 1): giai ñoaïn chuaån bò thöù nhaát (thôøi
gian coù theå thay ñoåi)
Phase S (giai ñoaïn toång hôïp): taùi baûn DNA, toång hôïp
protein cuûa NST)
Phase G2 (Gap 2): giai ñoaïn taïm nghæ
Phase M (mitotic phase)
Phaân nhaân (mitosis): phaân ly NST, thaønh laäp 2
nhaân con
Phaân baøo (cytokinesis): phaân chia teá baøo chaát
2.2. Pha S:
Teá baøo toång hôïp nhieàu phaân töû môùi vaø caùc baøo quan
- Teá baøo ñoäng vaät: MTOC (microtubule organizing
center) chöùa moät caëp trung töû) naèm trong cytosol
- Teá baøo thöïc vaät: protein gioáng protein trong chaát
neàn cuûa MTOC ñoäng vaät
2.3. Söï phaân chia nhaân (Pha M)
Xaûy ra sau interphase, goàm 4 giai ñoaïn
a. Prophase:
- Caùc MTOC di chuyeån veà 2 cöïc cuûa teá baøo
- Vi oáng khöû truøng hôïp vaø truøng hôïp taïo thaønh thoi
nguyeân phaân
- ÔÛ thöïc vaät: coù söï taïo thaønh vuøng saùng quanh
nhaân, vi oáng xuaát hieän trong vuøng naøy, ñònh höôùng
ñeå thaønh thoi nguyeân phaân
- Sôïi NST baét ñaàu ñöôïc neùn chaët
- NST nhaân ñoâi thaønh 2 chromatide
- Cuoái prophase: maøng nhaân ñöùt, tieåu haïch bieán
maát, thoi nguyeân phaân keùo daøi, vi oáng keát hôïp vôùi
kinetochore ôû centromere cuûa chromatide
b. Metaphase
- Maøng nhaân bieán maát
- Thoi nguyeân phaân hoaøn thaønh
- NST di chuyeån vaøo trung taâm teá baøo
- Centromere cuûa caùc NST xeáp haøng treân maët phaúng
xích ñaïo
c. Anaphase
- Hai chromatide cuûa NST taùch rôøi nhau
- Moãi chromatise thaønh moät NST con
- Vi oáng dính vôùi kinetochore ruùt ngaén, keùo NST veà
hai cöïc cuûa teá baøo
d. Telophase
- Coù söï thaønh laäp bao nhaân môùi
- NST duoãi ra vaø phaân taùn
- Thoi nguyeân phaân bieán maát
Quá trình
phân chia
tế bào
3. SÖÏ GIAÛM PHAÂN
(Quaù trình sinh ra giao töû)
Teá baøo löôõng boäi seõ taïo ra 4 teá baøo ñôn boäi qua 2 laàn
giaûm phaân
a.Giaûm phaân 1
- Prophase 1:
+ NST töông ñoàng nhaân ñoâi, baét caëp tetrad
+ Xaûy ra hieän töôïng crossing-over
- Metaphase 1: tetrad xeáp haøng ôû maët phaúng
nguyeân phaân
- Anaphase 1: caùc NST ñaõ nhaân ñoâi di chuyeån veà 2
cöïc cuûa teá baøo (khoâng taùch rôøi)
- Telophase 1: NST tieáp tuïc di chuyeån veà 2 cöïc cuûa
teá baøo
b. Giaûm phaân 2: giaùn phaân bình thöôøng
Hiện tượng bắt chéo trao đổi đoạn
Prophase 1 Metaphase 1 Anaphase 1 Telophase 1
Prophase 2 Metaphase 2 Anaphase 2 Telophase 2
So saùnh giaùn phaân vaø giaûm phaân
Gioáng nhau
-Nhieãm saéc theå chæ nhaân ñoâi moät laàn duy nhaát trong
interphase cuûa giaùn phaân vaø trong interphase I cuûa giaûm
phaân
-Hai nhieãm saéc theå chò em taùch rôøi nhau vaø di chuyeån
veà hai cöïc cuûa teá baøo trong metaphase cuûa giaùn phaân vaø
trong metaphase II cuûa giaûm phaân
- Moãi quaù trình phaân chia ñeàu ñöôïc chia thaønh 4 kyø
- Ñeàu coù söï thaønh laäp thoi voâ saéc.
Khaùc nhau
Giaùn phaân Giaûm phaân
- Xaûy ra ôû teá baøo sinh döôõng, - Xaûy ra ôû caùc teá baøo sinh duïc,
taïo ra hai teá baøo con gioáng heät taïo ra boán teá baøo con coù soá
teá baøo meï löôïng nhieãm saéc theå giaûm moät
- Giuùp quaù trình taêng tröôûng cuûa nöõa
cô theå, söûa chöõa moâ, coù yù nghóa - Coù yù nghóa trong söï sinh saûn
trong nhaân gioáng voâ tính höõu tính
- Xaûy ra qua moät laàn phaân chia - Xaûy ra qua hai laàn phaân baøo
teá baøo - Coù söï baét cheùo trao ñoåi ñoaïn
giöõa caùc caëp nhieãm saéc theå
töông ñoàng
- ÔÛ anaphase I, caùc nhieãm saéc
theå chò em ñaõ nhaân ñoâi nhöng
cuøng di chuyeån veà caùc cöïc teá
baøo
