CHIẾN LƯỢC HỢP TÁC QUỐC GIA CỦA WHO VỚI VIỆT NAM 2007 - 2011
Đến cuối những năm 1980, chính phủ việt nam đã cung cấp tài chính và cung cấp tài chính và cung ứng dịch vụ chăm sóc sức khoẻ miễn phí đến cho người dân. Cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1986 dẫn đến việc chính phủ phát động công cuộc đổi mới(cải cách nhằmw đưa đất nứoc từ nền kinh tế do nhà nước kiểm soát sang nền kinh tế thị trường.
CCS Sector Challenges3.doc 8-1-2007
Chi n lư c h p tác qu c
gia c a WHO v i Vi t
Nam
2007-2011
1
N I DUNG
Tóm t t n i dung
Ph n 1 Gi i thi u
Ph n 2 Nh ng thách th c v phát tri n và y t c a ñ t nư c
Ph n 3 Vi n tr phát tri n và Quan h h p tác trong lĩnh v c y t
Ph n 4 Chương trình qu c gia hi n nay c a TCYTTG t i Vi t Nam
Ph n 5 Chi n lư c h p tác qu c gia
Ph n 6 Th c hi n K ho ch chi n lư c
Tài li u tham kh o
B ng 1
B ng 2
ANNEX:
I
II
III
2
Ph n 1
Gi i thi u
ð n cu i nh ng năm 1980, Chính ph Vi t Nam ñã cung c p tài chính và cung
ng d ch v chăm sóc s c kho mi n phí ñ n cho ngư i dân. Cu c kh ng ho ng
kinh t năm 1986 d n ñ n vi c Chính ph phát ñ ng công cu c ñ i m i (c i cách)
nh m ñưa ñ t nư c t n n kinh t do nhà nư c ki m soát sang n n kinh t th
trư ng. Trong ngành Y t , hàng lo t c i cách ñã ñư c ñưa ra th c hi n t năm
1989. ðã th c hi n m t s bi n pháp có ñ nh hư ng th trư ng, bao g m thu phí
d ch v , cung ng c a khu v c tư nhân, và t do hoá vi c s n xu t và bán thu c.
Tác ñ ng c a nh ng c i cách này ngày nay v n ñang nh hư ng ñ n h th ng y
t .
Quá trình c i t c a công cu c ñ i m i nhìn chung ñư c ñánh giá là ñã góp ph n
c i thi n tình tr ng s c kho Vi t Nam qua vi c xoá ñói gi m nghèo m t cách
căn b n, và nâng cao m c tăng trư ng thu nh p tính theo ñ u ngư i lên trên 7%
m t năm trong th p k qua. Tuy nhiên, Vi t Nam v n ti p t c n m trong s các
nư c châu Á có thu nh p th p và có b t bình ñ ng, bao g m nh ng khác bi t ngày
càng gia tăng v s c kho gi a thành th và nông thôn, gi a ngư i giàu và ngư i
nghèo, và gi a các vùng ñ a lý khác nhau.
Cơ s n n t ng và lý l ng h vi c ñưa ra Chi n lư c h p tác qu c gia (CCS)
c a TCYTTG
T ch c Y t th gi i là cơ quan c a Liên hi p qu c chuyên v lĩnh v c y t . Trên
50 năm qua TCYTTG ñã k vai sát cánh v i Chính ph và các ñ i tác phát tri n
Vi t Nam. Trong nhi u th p k , TCYTTG ñã ñóng vai trò quan tr ng trong vi c
phòng ch ng b nh t t, bao g m cu c chi n thanh toán b nh b i li t. Năm 2000,
Vi t Nam ñư c công nh n là ñã h t b nh b i li t. Năm 2003, TCYTTG ñã c ng
tác m t cách thành công v i Chính ph Vi t Nam và nh ng ñ i tác khác trong
vi c kh ng ch H i ch ng viêm ñư ng hô h p c p (SARS), và m t l n n a h p
tác ch t ch v i Chính ph và nh ng ñ i tác khác trong n l c d phòng và ki m
soát thành công s lây lan c a Cúm gà có ñ c tính cao (H5N1) k t sau v d ch
ñ u tiên x y ra vào tháng 12/2003.
TCYTTG ñã ti p t c ñóng góp cho r t nhi u n l c y t công c ng qua vi c giúp
Chính ph lo i tr u n ván sơ sinh, ñ ra các chi n lư c ñ u tranh v i nh ng m i
ñe do v y t công c ng, và ñ t ra tiêu chu n cho nh ng v n ñ y t công c ng
khác nhau, bao g m s c kho bà m và tr em. S h tr c a TCYTTG ñã giúp
ñ nh hình cho chương trình phòng ch ng S t rét thành công m c ñ cao c a
Vi t Nam, làm gi m ñư c ñ n 90% s trư ng h p t vong trong 5 năm. Các chi n
lư c b sung do TCYTTG d n ñ u ñã lo i tr g n như tri t ñ b nh phong Vi t
Nam.
Trong nh ng năm g n ñây, các ch s y t c a Vi t Nam ñã ñư c c i thi n m t
cách căn b n, m c dù Vi t Nam ph i ñ i m t v i nhi u v n ñ y t tương ñ i m i,
3
trong ñó Cúm gà có ñ c tính cao (HPAI) v n còn là m i ñe do nghiêm tr ng ñ i
v i n n y t công c ng c a ñ t nư c. S gia tăng các b nh không truy n nhi m,
hay b nh c a “l i s ng”, tai n n giao thông, s leo thang c a d ch HIV/AIDS
song hành v i s n i lên ñ ng th i c a b nh Lao, gia tăng các b nh liên quan ñ n
thu c lá, và s xu t hi n c a nh ng b nh như s t dengue/s t xu t huy t dengue và
giun ch , t t c ñ u là nh ng thách th c m i ñ i v i ngành Y t . Nh ng thách
th c m i này ñòi h i ph i có m t h th ng y t v i nh ng chi n lư c t t hơn, s
c ng tác ch t ch hơn, và có nhi u ngu n l c có th v n ñ ng ñư c ñ ñ i phó
m t cách hi u qu và có hi u su t cao v i nh ng yêu c u hi n nay v ngu n l c
và t ch c.
Chi n lư c h p tác qu c gia ñ u tiên c a TCYTTG t i Vi t Nam, bao trùm 2 giai
ño n 2 năm, 2003-2006, ñư c ñ xu t năm 2002. Nó ñư c xây d ng dư i d ng
khuôn kh khái quát v h p tác gi a TCYTTG và Vi t Nam. Tài li u này ñã nêu
rõ cam k t c a Văn phòng qu c gia, TCYTTG, ñ i v i nhi m v phát tri n s c
kho và công b ng trong y t , và ch ñ nh c a TCYTTG trong vi c bi n chi n
lư c h p tác c a TCYTTG thành hành ñ ng Vi t Nam. Trên cơ s nh ng thành
công c a vi c th c hi n Chi n lư c h p tác qu c gia giai ño n 2003-2006, ñi u
c n thi t là ph i c p nh t Chi n lư c và làm cho nó phù h p v i nh ng thách th c
trong tương lai mà ngành Y t có th ph i ñương ñ u.
Chi n lư c h p tác qu c gia m i v i Vi t Nam ñư c xây d ng trên các nguyên
t c công b ng, ngay th ng và qu n lý t t, th hi n là chi n lư c c ng tác trung h n
ñ tăng cư ng cho ngành Y t . Chi n lư c nêu rõ nh ng nguyên t c và giá tr c a
TCYTTG trong các cam k t h tr c i ti n toàn di n ngành Y t . Hơn n a, nó xác
ñ nh nh ng ưu tiên trong công tác c a TCYTTG t năm 2007 ñ n năm 2011, và
ñóng vai trò tài li u ñ nh hư ng cơ b n ñ phát tri n các chương trình k thu t c a
TCYTTG t i Vi t Nam.
Vi c chu n b Chi n lư c h p tác qu c gia th 2 c a TCYTTG ñã tuân theo quy
trình sau:
- Phân tích tình hình y t hi n nay c a ñ t nư c và nh ng thách th c c a
s phát tri n trên phương di n phát tri n kinh t xã h i qu c gia; chính
sách y t ; xu hư ng nhân kh u h c; mô hình d ch t ; phát tri n h
th ng y t ; và nh ng v n ñ khác trong và ngoài ngành Y t ;
- ði m l i tình hình vi n tr phát tri n h i ngo i; s c ng tác gi a B Y
t , Liên hi p qu c và nh ng ñ i tác phát tri n khác; và quan h h p tác
c a TCYTTG v i B Y t và các ñ i tác phát tri n, bao g m các t
ch c phi chính ph và khu v c tư nhân;
- ði m l i các chương trình h p tác gi a TCYTTG - chính ph Vi t
Nam trư c ñây và hi n nay, thành t u c a chúng, và nh ng thách th c
trong tương lai;
4
- Xác ñ nh các phương án và k ho ch chi n lư c h p tác c a TCYTTG
t i Vi t Nam và v i Vi t Nam, có cân nh c nh ng ch c năng c t lõi
c a TCYTTG và d báo vi n c nh c a ngành Y t ,
- Cân nh c nh ng yêu c u v ngu n l c mà TCYTTG c n ñ ñáp ng
v i các cam k t c ng tác trong khuôn kh Chi n lư c h p tác qu c gia
m i.
Chi n lư c h p tác qu c gia m i d a trên nh ng nguyên t c h p tác ñ nh hư ng cho công
tác c a TCYTTG t i Vi t Nam và v i Vi t Nam như sau:
1. T p trung có ch n l c hơn vào vi c phát tri n chính sách t dư i lên trên và
các lĩnh v c công tác ưu tiên;
2. Có tính chi n lư c cao hơn v i TCYTTG ñóng vai trò c v n chính sách và
môi gi i;
3. Có kh năng ñáp ng cao hơn v i nh ng nhu c u và ưu tiên c a toàn c u, khu
v c và qu c gia phù h p v i nh ng ch c năng c t lõi c a TCYTTG và nh ng
k ho ch c a ngành Y t Vi t Nam;
4. ð m b o m i liên k t ch t ch hơn gi a các ho t ñ ng y t và công tác xoá
ñói gi m nghèo và gi m kh năng b xâm h i;
5. ð m b o vai trò xúc tác m nh hơn trong các can thi p y t , và nh ng bi n
pháp t t hơn cho vi c th c hi n nhi m v c a TCYTTG.
Tài li u này ñư c các cán b c a TCYTTG xây d ng trên cơ s c ng tác v i B Y t và
B K ho ch và ð u tư. Tài li u ñã ñư c nh ng ñ i tác phát tri n ch ch t xem xét k
lư ng, và nh n ñư c s tư v n r ng rãi gi a Văn phòng TCYTTG t i Vi t Nam và Văn
phòng TCYTTG khu v c Tây Thái bình dương.
5
Ph n 2
Nh ng thách th c v phát tri n và y t c a ñ t nư c
Tình hình chung
Vi t Nam có di n tích 329.247 km2, có 64 t nh/thành ph bao g m các thành ph tr c
thu c trung ương, 659 qu n/huy n, và 10.732 xã/phư ng. V i dân s 83,6 tri u (LHQ,
2005) gia tăng theo t l 1,4%/năm, Vi t Nam là qu c gia ñông dân th hai khu v c
ðông nam châu Á, là mái nhà chung c a 54 dân t c anh em khác nhau trong ñó dân t c
Kinh chi m 87% t ng dân s , và các dân t c ít ngư i hình thành b ph n còn l i trong
qu n th dân ch y u cư cư trú r i rác nh ng vùng núi cao, vùng sâu vùng xa. T l bi t
ch cao hơn 93%, trong khi t ng thu nh p qu c dân tính theo ñ u ngư i x p x 620 ñôla
M ñ t Vi t Nam vào hàng các nư c có thu nh p th p. Trong th p k qua, n n kinh t
c a Vi t Nam ñã tăng trư ng nhanh chóng m c trung bình 7%/năm k t năm 2000, và
t l h nghèo gi m m t cách căn b n ñư c trên 2 ph n 3 trong kho ng th i gian trong
kho ng th i gian 1991 và 2000 nh chính sách c i cách kinh t . Theo Ngân hàng Th
gi i, Vi t Nam chính là m t trong nh ng ñi n hình t t nh t v xoá ñói gi m nghèo thành
công.
M c dù có t ng thu nh p qu c n i tương ñ i th p, nh ng thành t u y t và xã h i c a
Vi t Nam ñã ñưa nó vào v trí cao hơn so v i nhi u nư c có m c thu nh p tương t hay
th m chí cao hơn. Trong Báo cáo phát tri n con ngư i năm 2006 c a UNDP, ch s phát
tri n con ngư i c a Vi t Nam (HDI = 0.709) x p h ng 109 trong s 177 qu c gia trong
khi t ng thu nh p qu c n i tính theo ñ u ngư i ch h ng 118. Ngoài ra, Vi t Nam có
th h ng tương ñ i cao - th 11 - trong ch s phát tri n liên quan ñ n gi i.
K t qu c a t l sinh cao trư c ñây làm cho dân s Vi t Nam hi n nay tương ñ i tr .
M c dù trong nh ng năm g n ñây s tăng trư ng c a thành th ñã mang tính hi n tư ng,
nhưng ph n l n dân cư v n ti p t c s ng nông thôn, ch có 27,2% thành th .
H th ng y t c a Vi t Nam v n duy trì ngu n g c xã h i ch nghĩa v i h th ng y t nhà
nư c ñóng vai trò then ch t trong vi c cung ng d ch v y t . Quy mô c a ñ i ngũ cán b
nhân viên y t l n v i 5,88 bác s trên 10.000 dân; và 0,7 dư c s ñ i h c trên 10.000
dân. Tuy nhiên, t su t ñi u dư ng trên bác s còn th p: ch có 1,5 ñi u dư ng trên 1 bác
s . Liên quan ñ n cơ s v t ch t hi n có, Vi t Nam có 15,2 giư ng b nh trên 10.000 dân.
Tình hình s c kho
Trong nh ng năm g n ñây s c kho c a ngư i dân Vi t Nam ñã ñư c c i thi n m t cách
nhanh chóng. B ng 2.1 cho th y chi u hư ng ñi xu ng c a m t s ch s nhân kh u h c
và y t then ch t k t năm 1995.
B ng 2.1 Chi u hư ng c a nh ng ch s nhân kh u h c và y t then ch t
Ch s 1995 2000 2005
Kỳ v ng s ng khi sinh 65 68 71.3
T l ch t thô 6,0 5,6 5,3
6
T l sinh thô 22 20,5 18,6
T l t vong tr dư i 1 tu i 45,1 31,2 18
T l t vong tr dư i 5 tu i 61,6 42 28,5
T su t t vong m 110 95 80
T l suy dinh dư ng tr dư i 5 tu i 44,9 33,8 26,6
Ngu n: Niên giám Th ng kê Y t 1995, 2000, 2005, có áp d ng phương pháp n i suy.
Các ch s g i ý m t cách rõ ràng r ng Vi t Nam ñã bư c bư c th 3 vào giai ño n cu i
cùng c a s d ch chuy n v nhân kh u h c v i t l sinh và t l ch t th p, làm nâng cao
kỳ v ng s ng. ð ng th i, ñã có nh ng thay ñ i l n v mô hình d ch t h c c a ñ t nư c
là h qu c a s d ch chuy n v nhân kh u h c, s phát tri n kinh t xã h i nhanh chóng,
và vi c ñ y m nh quá trình ñô th hoá. B ng 2.2 cho th y có s chuy n ñ i nguyên nhân
chính gây b nh t t và t vong - t b nh truy n nhi m sang b nh không truy n nhi m và
tai n n/thương tích.
B ng 2.2 Chi u hư ng m c b nh và t vong, 1976-2005, %
Tt Lo i b nh 1976 1986 1996 2005
I B nh truy n nhi m M c 55,50 59,20 37,63 25,18
Ch t 53,06 52,10 33,13 16,53
II B nh không truy n M c 42,65 39,00 50,02 62,16
nhi m Ch t 44,71 41,80 43,68 61,14
III Tai n n, Thương M c 1,84 1,80 12,35 12,65
tích, Ng ñ c Ch t 2,23 6,10 23,20 22,33
Ngu n: Niên giám Th ng kê Y t 1995, 2000, 2005
Trong nh ng th p k g n ñây, trong khi t l m i m c chung c a các b nh truy n nhi m
ñã gi m ñi, Vi t Nam v n ti p t c ph i ch u ñ ng gánh n ng kép c a c b nh truy n
nhi m l n b nh không truy n nhi m. Nhi m khu n c p tính lây qua ñư ng hô h p (ARI),
b nh do ký sinh trùng, tiêu ch y, và viêm d dày ru t ñư c coi là có ngu n g c nhi m
khu n là nh ng nguyên nhân chính gây b nh t t trong năm 2004, trong khi viêm ph i,
Lao hô h p, và HIV/AIDS là nh ng nguyên nhân chính gây t vong trong nh ng năm
g n ñây hơn. Hơn th n a, nhi m khu n c p tính lây qua ñư ng hô h p, tiêu ch y và
nhi m ký sinh trùng v n còn là nh ng b nh thư ng g p nh t tr em.
M c dù các b nh truy n nhi m có chi u hư ng ñi xu ng, nhưng trong nh ng năm g n
ñây m t s b nh bao g m Lao (TB), HIV/AIDS, s t dengue/s t xu t huy t dengue và
viêm não Nh t b n ñã phát sinh hay tái phát sinh và ti p t c gia tăng. B nh Lao là m t
v n ñ y t công c ng l n Vi t Nam. V i 220.000 b nh nhân Lao và m i năm có thêm
trung bình trên 55.000 b nh nhân Lao m i, Vi t Nam x p h ng 13 trong s 22 nư c b
Lao nh hư ng nhi u nh t. Chương trình phòng ch ng Lao qu c gia (NTP) c a Vi t Nam
ñã áp d ng phương pháp DOTS t năm 1985, trong khi năm 1995 Chính ph ra tuyên b
phòng ch ng Lao là ưu tiên c p qu c gia. T năm 1997 Chương trình phòng ch ng Lao
qu c gia ñã ñ t ñư c m c ñ bao ph DOTS 100%, và nh ng m c tiêu c a TCYTTG v
phát hi n ca b nh. Trong nh ng năm g n ñây, k t qu thông báo s b nh nhân Lao có
ñ m dương tính m i dao ñ ng trong kho ng 70 trên 100.000 dân. Tác ñ ng c a chương
trình b suy y u do có s lây lan nhanh chóng c a HIV Vi t Nam k t ñ u nh ng năm
7
1990. S li u giám sát ñi m v AIDS cho th y năm 2004 có 4,3% b nh nhân Lao dương
tính v i HIV.
Năm 2005, ư c tính có 260.000 ngư i s ng v i HIV, tăng 12 l n so v i năm 1995. Làm
tăng s t vong thêm 20% so v i năm 2004, HIV/AIDS là nguyên nhân th hai gây t
vong t i b nh vi n. Các b ng 2.3 và 2.4 tóm lư c chi u hư ng c a Lao và HIV/AIDS t
năm 2001. Ư c tính t l hi n nhi m HIV trong s ngư i tiêm chích ma tuý (IDUs) và
gái m i dâm (FSWs) tương ng là 33% và 3,5%. T l hi n nhi m trung bình trong s
ph n có thai tăng 12 l n, t 0,03% năm 1994 ñ n 0,37% năm 2005, và vư t quá m c
1% m t s t nh. Trong nh ng năm g n ñây nhu c u chăm sóc và ñi u tr c a b nh nhân
HIV/AIDS gia tăng r t nhanh và ñã tr thành m t thách th c mà Vi t Nam ph i ñ i m t.
Năm 2005, m c dù x p x 36.000 ngư i s ng v i HIV có nhu c u ñi u tr b ng thu c
kháng virut (ART), nhưng ch có 3.800 ngư i ñư c ti p c n d ch v này. Ngoài ra, theo
d báo, s lư ng ngư i có nhu c u ñi u tr s gia tăng vì t l nhi m HIV trong s ngư i
dư i 30 tu i ñã tăng lên nhanh chóng trong nh ng năm g n ñây.
B ng 2.3. B nh Lao
Năm S hi n m c S m i m c Lao hô S m c Lao ngoài
h p hô h p
2001 92.841 54.784 14.068
2002 95.912 56.735 14.584
2003 92.654 55.447 14.463
2004 99.162 58.389 16.218
2005 95.970 55.570 16.670
Ngu n: Chương trình phòng ch ng Lao qu c gia
B ng 2.4. HIV/AIDS
HIV AIDS S ch t c ng
Năm S m i m c S m c c ng S m i m c S m c c ng d n
d n d n
2001 9.663 43.410 1.364 6.484 3.567
2002 15.790 59.200 2.309 8.793 4.889
2003 16.980 76.180 2.866 11.659 6.550
2004 14.200 90.380 2.769 14.428 8.398
2005 13.731 104.111 2.861 17.289 10.071
Ngu n: Chương trình phòng ch ng HIV/AIDS qu c gia, B Y t
Trong th p k qua công tác phòng ch ng S t rét c a Vi t Nam ñã ñ t ñư c nh ng thành
qu vô cùng to l n, s trư ng h p m c và ch t do s t rét ñã gi m tương ng 60% và 97%
k t năm 1996. Nhi u ñ a phương báo cáo không có trư ng h p m c s t rét nào trong
vài năm g n ñây. T ng s trư ng h p t vong do s t rét trong 6 tháng ñ u năm 2006 là
dư i 10. ð t ñư c k t qu tuy t v i này là nh cam k t chính tr m nh m qua vi c t o ra
m ng lư i các cán b phòng ch ng s t rét t n tu các t nh, huy n và thôn b n, h ñã
th c hi n nh ng bi n pháp thích h p ñ phòng ng a, phát hi n và qu n lý b nh.
8
Ngoài s t rét và nh ng b nh quan tr ng khác, Vi t Nam là nơi có lưu hành m c ñ cao
m t s “b nh không ñáng k ” như giun sán truy n qua ñ t, giun ch , sán lá gan, và ho ra
máu ñ a phương paragonimus. Trên 70% h c sinh ph thông Vi t Nam b nhi m giun sán
truy n qua ñ t. Tình tr ng nhi m b nh d n ñ n tăng trư ng kém, gi m kh năng v n ñ ng
th l c và gi m kh năng h c t p.
Chương trình tiêm ch ng m r ng c a Vi t Nam ñư c coi là m t can thi p thành công vì
s c kho tr em, làm gi m ñư c r t nhi u t l m c nh ng b nh có văcxin phòng ng a,
thanh toán ñư c b nh b i li t, và lo i tr d n t ng bư c u n ván sơ sinh. K t năm
2001, t l bao ph tiêm ch ng ñã tăng t 89,7% lên 97,8%. B ng 2.5 tóm lư c chi u
hư ng m c và t vong c a 5 b nh có văcxin phòng ng a.
B ng 2.5. T l m c và t vong c a các b nh có văcxin phòng ng a trên 1.000.000
dân
B nh 1990 1995 2000 2004
B ch h u Ch t 0,77 0,22 0,14 0,06
M c 0,09 0,04 0,01 0,004
Ho gà Ch t 6,16 3,30 1,84 0,46
M c 0,04 0,003 0,001 0,002
U n ván sơ sinh Ch t 0,38 0,45 0,18 0,06
M c 0,31 0,36 0,13 0,04
S i Ch t 13,15 8,34 21,27 2,14
M c 0,04 0,01 0,01 0
B i li t Ch t 0,59 0,12 0 0
M c 0,02 0,02 0 0
Các b nh (có chi u hư ng gây d ch) phát sinh và tái phát sinh
Trong nh ng năm g n ñây Vi t Nam xu t hi n nh ng tác nhân gây b nh m i như H i
ch ng nhi m khu n hô h p c p tr m tr ng (SARS) và Cúm gà có ñ c tính cao A/H5N1.
SARS ñư c phát hi n vào nh ng giai ño n s m c a nó Vi t Nam, nhưng ñã ñư c ki m
soát nhanh chóng, t l thương vong tương ñ i th p - ch có 5 ca t vong trong t ng s 63
trư ng h p m c. Cúm gà có ñ c tính cao (HPAI) ñư c phát hi n l n ñ u tiên vào cu i
năm 2003, sau ñó có 3 làn sóng d ch bùng phát trên di n r ng ph n l n các t nh, d n
ñ n vi c ph i tiêu hu 12 tri u gia c m. Virut cúm A/H5N1 gây d ch gia c m cũng t ra
9
có kh năng gây nhi m cho ngư i. Cho ñ n nay, nó ñã gây t vong cho 42 trong s 93
trư ng h p m c ghi nh n ñư c (t l t vong trư ng h p b nh là 45,1%). Tương ng k
t tháng 12/2005 và tháng 11/2005, ñã không ghi nh n ñư c thêm d ch gia c m hay
trư ng h p m c ngư i.
B nh không truy n nhi m
Trong nh ng năm g n ñây, s tăng trư ng kinh t nhanh chóng ñã thúc ñ y ti n trình ñô
th hoá Vi t Nam. K t năm 2006, trên 27% dân s c a c nư c s ng các vùng thành
th . S ñô th hoá kh n trương c a ñ t nư c không tránh kh i gây ra nh ng chuy n bi n
l n trong cách ăn u ng, sinh ho t và gi i trí c a ngư i dân. Hi n tư ng tăng tình tr ng b t
ho t và ch ñ ăn u ng không lành m nh g n v i l i s ng thành th d n d n làm tăng c
m c ñ và t l m i m c các b nh không truy n nhi m (NCD) trong qu n th dân cư.
Trong khi ñó, nh ng thay ñ i v thói quen ăn u ng và ch ñ ăn - k t qu c a vi c tăng
thu nh p h gia ñình, và ô nhi m môi trư ng cũng ñóng vai trò quan tr ng làm gia tăng
nhanh chóng các b nh không truy n nhi m. Như ñã nêu trong B ng 2.6, ch có 41,8%
t ng s trư ng h p t vong và 39% t ng s trư ng h p m c c a năm 1986 là do các b nh
không truy n nhi m gây ra. Trái l i, s li u năm 2004 cho th y các b nh không truy n
nhi m ch u trách nhi m v 57,9% và 60,8% t ng s trư ng h p m c và ch t. T c ñ gia
tăng này t ra ñáng báo ñ ng.
Tuy nhiên, trong s các nguyên nhân gây b nh t t và t vong, có s góp m t c a tai n n
giao thông, và nguy hi m hơn, nó ch y u nh hư ng ñ n gi i tr và các nhóm trong ñ
tu i sinh s n. S trư ng h p b tai n n giao thông tăng m t cách n ñ nh trong 10 năm
qua. B ng 2.7 th hi n m c ñ gia tăng t l m i b tai n n giao thông trong th p k qua.
B ng 2.6. Chi u hư ng c a các b nh không truy n nhi m
Lo i b nh 1976 1986 1996 2004
M c Ch t M c Ch t M c Ch t M c Ch t
Truy n nhi m 55,5 53,06 59,2 52,1 37,63 33,13 26,13 17,0
Không truy n 42,65 44,71 39,0 41,8 50,02 43,68 60,81 57,91
nhi m
Tai n n, Ng 1,84 22,23 1,80 6,10 12,35 23,2 13,06 25,09
ñ c, Thương
tích
Ngu n: Niên giám Th ng kê Y t 1995, 2000, 2004
B ng 2.7. Tai n n giao thông tính theo Năm
1994 2000 2004
S trư ng h p tai n n 13.760 23.866 17.633
10
S trư ng h p thương tích 14.174 27.083 15.417
S trư ng h p ch t 5.897 7.840 12.230
Ngu n: U ban An toàn giao thông Qu c gia
Tình hình phát tri n h th ng y t
H th ng tài chính y t
H th ng tài chính y t c a Vi t Nam có nh ng ñ c ñi m: chi tiêu y t nói chung th p (26
ñôla M tính theo ñ u ngư i/năm 2003, b ng 5,2% t ng thu nh p qu c n i), ñ u tư công
c ng vào ngành Y t tương ñ i th p (30% t ng chi tiêu y t , 6,1% t ng chi tiêu c a Chính
ph ), m c ñ bao ph b o hi m y t xã h i th p (hi n t i bao ph 40% dân s , nhưng
năm 2003 b o hi m y t xã h i ch chi m dư i 5% t ng chi tiêu y t 1, m c dù con s này
g n ñây ñã tăng lên cùng v i ngân sách c a Chính ph dành cho vi c chi tr b o hi m
cho ngư i nghèo). Nh ng kho n ti n l n tr tr c ti p t túi ngư i b nh chi m ph n l n
chi tiêu y t . M c ñ chi tr tr c ti p t túi ngư i b nh (vi n phí và mua thu c)2 cao là
rào c n ñáng k cho vi c s d ng các d ch v y t . (Các tài li u tham kh o 1 và 2 nói ñ n
cùng lo i s li u. Có l tài li u tham kh o 1 thích h p nh t và ñ y nhi u ngư i vào c nh
ñói nghèo.3) Phân tích c a ði u tra Nhân kh u h c và Y t ñã ư c tính r ng s b t bình
ñ ng v y t tăng lên trong kho ng th i gian 1997 và 2000.4,5 Các nhà ho ch ñ nh chính
sách các c p ñ khác nhau c a Nhà nư c coi b o hi m y t xã h i là phương án cung
c p tài chính t t nh t, và ñã có nh ng n l c nâng cao m c ñ bao ph và tính hi u qu
c a h th ng, trong khi lu t b o hi m y t s p ñư c ban hành. Cung c p tài chính t thu
v n chi m ph n quan tr ng trong vi c cung c p tài chính nói chung c a h th ng y t .
ðây chính là hi n tr ng ñ i v i nhi u ch c năng chính sách, d ch v d phòng, và nh ng
d ch v khác bao g m tiêm ch ng, phòng ng a s t rét và ñi u tr b nh Lao - ñ u th c
hi n qua các chương trình t p trung vào b nh hơn là ñư c chương trình b o hi m y t xã
h i bao ph . Vi c ti p t c m r ng m ng lư i h t ng y t , bao g m các trang thi t b
ngày càng tinh vi hơn, ñã làm tăng nhanh chóng chi phí y t 6 v i tr ng tâm chính là các
d ch v ñi u tr .
D ch v y t
Khu v c công c ng
1
Nhà xu t b n Th ng kê. Báo cáo chi tiêu y t qu c gia: th c tr ng Vi t Nam, giai ño n 1998-2003. B
Y t . 2006
2
Báo cáo chi tiêu y t qu c gia c a Vi t Nam 2003.
3
U ban Kinh t vĩ mô và Y t , TCYTTG (2001) ðói nghèo và S c kho .
4
Gwatkin R, Rustein, Johnson K, Pande R P và A Wagstaff (2000). Nh ng khác bi t v kinh t - xã h i
trong s c kho , dinh dư ng và dân s Vi t Nam. Ngân hàng Th gi i.
5
Gwatkin R, Rutstein, Johnson K, Suliman E A, Wagstaff A và A Amouzou (2005). Nh ng khác bi t v
kinh t - xã h i trong s c kho , dinh dư ng và dân s 56 nư c ñang phát tri n. L n xu t b n th 2. Ngân
hàng Th gi i.
6
Xem, ví d , Sepehri và CS. 2005. Ph t ngư i b nh và thư ng ngư i cung c p d ch v : phí d ch v và vi c
s d ng d ch v y t Vi t Nam
11
D ch v ñi u tr ñư c cung ng qua c hai h th ng - các nhà cung c p d ch v tư nhân và
m ng lư i công c ng r ng kh p v i các cán b y t thôn b n, tr m y t xã, phòng khám
ña khoa liên xã, b nh vi n huy n, b nh vi n t nh, và các b nh vi n chuyên khoa và khu
v c. Trong kho ng th i gian 1987 và 1993, s lư t khám b nh ngo i trú t i các cơ s y t
công l p gi m 50% tính theo ñ u ngư i7 nhưng l i tăng vào năm 1993, vài năm sau khi
ti n hành áp d ng nh ng c i cách y t như thu vi n phí. Trong kho ng th i gian 1990 và
1995, B Y t ư c tính r ng Vi t Nam tính theo ñ u ngư i m t năm có trung bình 1,7
lư t ti p xúc ñ giao nh n d ch v y t khu v c công c ng8. Năm 2002, trung bình s
lư t ti p xúc ñ giao nh n d ch v y t khu v c công c ng tính theo ñ u ngư i là 1,869,
có s bi n thiên l n gi a các quãng ph n năm thu nh p (2,42 cho quãng ph n năm th
nh t, so v i ch có 1,28 cho quãng ph n năm th 5). S lư t nh p vi n trong khu v c
công c ng gi m trong kho ng th i gian c a các năm 1980 ñ n năm 1998. Tuy nhiên, s
ngày n m vi n tính theo ñ u ngư i tăng g n 50% t năm 1993 ñ n năm 1998, trong khi
t l s d ng giư ng b nh cũng tăng t 73% lên 91% trong cùng giai ño n.10 C t l
nh p vi n l n th i gian n m vi n trung bình c a dân s thu c quãng ph n năm cao nh t
ñ u g n g p ñôi quãng ph n năm th p nh t.11 Nh ng ngh ñ nh m i han hành g n ñây
(2002 và 2006)12 ñã ñ m b o quy n t ch cho ngư i cung c p d ch v y t công, m c dù
quy n này còn c n ñư c th c hi n m t cách căn b n. Ngh ñ nh 43 kh ng ñ nh trách
nhi m c a các cơ quan trong vi c t tìm ki m thu nh p. Tuy nhiên, m t s cơ quan v n
s ti p t c nh n ñư c m t ph n ho c toàn b tr c p t phía Chính ph . (xem ði u 9).
D u sao, v n có nh ng d ch v như s c kho tâm th n còn ít ñư c ñ u tư ngu n l c, b
thi u h t l n v nhân l c ñã qua ñào t o.
Cán b y t thôn b n và tr m y t xã, cùng v i trung tâm y t d phòng huy n và S y t
cũng có trách nhi m cung ng các d ch v y t d phòng. [có th c n b sung thêm thông
tin t nh ng ngu n khác (ví d CSR) v các trung tâm ki m soát b nh chuyên sâu, các
vi n, và nh ng thành t u y t công c ng – cũng như cúm gà và SARS, và b t c s y u
kém nào c a h th ng và nh ng thay ñ i ñã di n ra].
Khu v c tư nhân
Th c hành tư ra ñ i m t cách không chính th c vào gi a nh ng năm 1970 và ñư c h p
pháp hoá t năm 1989. Vào gi a th p niên 1990, x p x 80% bác s làm vi c cho nhà
nư c cũng cung ng d ch v y t tư nhân. Nh ng phòng khám “ngoài gi ” này ngày càng
tr nên ph bi n ñ i v i nh ng ngư i mu n phá v nh ng b t ti n và tiêu chu n chăm
sóc ñư c coi là th p c a các cơ s công l p. Ngoài nh ng ngư i bán thu c, phòng khám
ña khoa chi m t l l n nh t trong s các cơ s y t tư nhân. M c dù chưa bi t rõ quy mô
c a khu v c tư nhân, nhưng ít cũng ñã có t i 10 b nh vi n tư. Năm 2001, ư c tính l c
lư ng lao ñ ng trong khu v c y t tư c a riêng 1 t nh ñã lên ñ n h u như g p ñôi quy mô
7
Bloom G. (1998). Chăm sóc s c kho ban ñ u ñáp ng th trư ng Trung qu c và Vi t Nam. Chính sách
y t 44: 233-252.
8
Ngân hàng Th gi i. Vi t Nam - Tăng trư ng lành m nh: Nhìn l i ngành Y t Vi t Nam. Báo cáo s 22210-
VN. Tài li u c a Ngân hàng Th gi i, 29/6/2001.
9
T ng c c Th ng kê Vi t Nam
10
Ngân hàng Th gi i. Vi t Nam - Tăng trư ng lành m nh: Nhìn l i ngành Y t Vi t Nam. Báo cáo s
22210-VN. Tài li u c a Ngân hàng Th gi i, 29/6/2001.
11
Ngân hàng Th gi i. Vi t Nam - Tăng trư ng lành m nh: Nhìn l i ngành Y t Vi t Nam. Báo cáo s
22210-VN. Tài li u c a Ngân hàng Th gi i, 29/6/2001.
12
Ngh ñ nh s 10/2002/ND-CP; Ngh ñ nh s 43/2006/ND-CP
12
c a tr m y t xã, trong khi 25% t ng s các nhà cung c p d ch v tư nhân là cán b nhân
viên y t công c ng (37% cán b trung tâm y t xã th c hành y khoa tư nhân).13 Tr ng
tâm chính c a các nhà cung c p d ch v tư nhân là d ch v ch a b nh, và ư c tính kho ng
70% cơ s tư nhân ñóng các vùng thành th 14. Hơn n a, ph n l n d ch v ñi u tr c a
khu v c tư nhân t p trung vào thăm khám b nh ngo i trú, trong khi vi c chăm sóc b nh
nhân n i trú ch y u do khu v c công c ng cung ng. Ph n l n thu nh p c a khu v c tư
nhân là t túi ngư i b nh, nhưng t năm 2005, cơ s tư nhân có th ký h p ñ ng v i B o
hi m xã h i Vi t Nam ñ cung ng d ch v cho nh ng ngư i dân có b o hi m.
Ngành dư c
Ngành dư c cũng ñã ñư c m r ng t do t năm 1989, khi ñó s lư ng ngư i bán thu c
tăng ñáng k . Các s n ph m thu c s n xu t trong nư c tương ñ i r nhưng ít ñư c ti p
th . Trong khi ñó, thu c ñ c tr nh p kh u r t ñ t, nhưng có uy tín l n. M c dù ñã có s n
ph n l n các lo i thu c, nhưng vi c ki m ñ nh ch t lư ng còn chưa ñ y ñ , và các bi n
pháp tr ng ph t vi c vi ph m ch t lư ng cũng chưa tho ñáng. Ngoài ra, còn ph bi n
hi n tư ng ngư i không có chuyên môn kê thu c. Ph n l n các cơ s y t nhà nư c cũng
có nhà thu c riêng và thu c bán ra v i giá cao hơn t 12 ñ n 15%. Áp l c lên các cơ s
công l p t vi c t o ngu n thu nh p riêng khuy n khích kê ñơn quá li u, và h quan tâm
ñ n l i nhu n ñem l i cho cơ s hơn là tính thích h p và tính hi u qu c a thu c trong
ñi u tr .
T kê thu c hi n ñang là cách ñáp ng ph bi n nh t ñ i v i nhu c u chăm sóc. Hai ph n
ba s lư t ti p xúc ñ giao nh n d ch v y t di n ra v i ngư i bán thu c, và 93% s này
không có ñơn.15 Nhìn chung, thu c b ngư i tiêu dùng s d ng m t cách không thích
h p, không ñ li u do h không ñư c ti p c n ñúng m c v i thông tin v cách s d ng và
tính an toàn c a s n ph m. Ngoài ra, có th mua ñư c thu c không an toàn và thu c gi ,
cũng như nh ng th c ph m t nhiên ho c qua ch bi n có ch a các ch t gây nghi n hoá
h c hay dư c lý, trên th trư ng, m c dù b pháp lu t ngăn c m. Vì h th ng thông tin y t
không ghi nh n nh ng trư ng h p m c b nh và t vong liên quan ñ n thu c, nhân viên y
t hi m khi có trách nhi m ñ i v i b t c lo i tai n n y khoa, hay sai sót trong vi c kê
ñơn và cho dùng thu c nào.
Th c thi pháp ch
“Thanh tra” là cơ ch nguyên t c ñư c áp d ng ñ theo dõi giám sát vi c th c thi các
chính sách, như chăm sóc y t mi n phí cho tr em dư i 6 tu i, và nh ng quy ch liên
quan ñ n vi c ki m soát giá thu c. V ch u trách nhi m thanh tra trong B Y t ñư c
giao hàng lo t trách nhi m, bao g m: ki m tra giá c c a t t c các nhà thu c không ch
t i b nh vi n mà c trong c ng ñ ng; v sinh an toàn th c ph m; thanh tra/c p phép cho
t t c các cơ s cung ng d ch v khám ch a b nh, ki m ñ nh ch t lư ng văcxin và trang
thi t b y t ; th m tra l i phàn nàn c a ngư i tiêu dùng; và g n ñây có thêm nhi m v
phòng ch ng tham nhũng. M i ch c năng do 230 cán b chuyên trách thanh tra y t
13
T. Tu n và CS. Ch t lư ng tương ñ i c a các d ch v y t công và tư nông thôn Vi t Nam. Chính sách
và Quy ho ch y t 20(5), 319-327.
14
Ngân hàng Th gi i. Vi t Nam - Tăng trư ng lành m nh: Nhìn l i ngành Y t Vi t Nam. Báo cáo s
22210-VN. Tài li u c a Ngân hàng Th gi i, 29/6/2001.
15
Lieberman, và CS. Phân c p Y t : Nhũng bài h c c a Indonesia, Philippines và Vi t Nam. ðHTH
Philippines, 2004
13
kh p ñ t nư c ñ m nhi m, v i s h tr c a 1.000 c ng tác viên có kinh nghi m trong
các lĩnh v c c th , và 30 cán b nhân viên tuy n trung ương. Thanh tra y t không
ñư c phép tham gia hành ngh tư, và ch nh n ñư c thêm 25% lương chính th c. ði u
này gây ra nh ng khó khăn ñáng k cho vi c thu hút và duy trì cán b nhân viên trung
ương và t nh.
L c lư ng lao ñ ng trong ngành y t
Tình hình nhân l c Vi t Nam khá ph c t p. S lư ng cán b y t nói chung tương
ñương v i nhi u nư c có thu nh p trung bình, m c dù v n còn có s m t cân ñ i ñáng k :
t su t ñi u dư ng trên bác s th p, trong khi ñó t l bác s trên dân s là 5,88/10.000
dân (2000) – cao hơn nhi u nư c có thu nh p trung bình. Ngoài s thi u h t tương ñ i s
lư ng ñi u dư ng, còn có s thi u h t các chuyên gia (c th là bác s gia ñình, chuyên
gia tâm lý, y h c kh n c p và chuyên gia lão khoa), các cán b y t khác (như dư c s
cao ñ ng, nhân viên ph c h i ch c năng và cán b y t công c ng), cũng như các nhà
qu n lý ñã qua ñào t o. nông thôn và vùng sâu vùng xa, nơi còn g p nhi u khó khăn
trong vi c thuhút và lưu gi cán b , v n còn nhi u v trí không có ngư i ñ m nhi m. V n
ñ này tr nên ph c t p hơn qua vi c nhân công di cư t nông thôn ra thành th . Lương
chính th c th p, và ph n thư ng c a b nh vi n ph thu c vào thu nh p t vi n phí. Các
báo cáo không chính th c cho bi t thêm r ng k t khi có quy ñ nh chăm sóc mi n phí
cho tr em dư i 6 tu i, các chuyên gia y t không còn mu n làm nhi khoa n a, vì kh
năng thu vi n phí gi m ñi. Hàng lo t các bi n pháp khuy n khích (ví d như ñào t o), bao
g m c thư ng ti n, ñã ñư c ñưa ra áp d ng và ñã thu ñư c m t s thành công trong vi c
thu hút cán b vào nhi u v trí còn tr ng t i tuy n huy n, nhưng ngay c vi c tăng g p ñôi
lương cho bác s vùng sâu vùng xa cũng v n chưa có hi u qu . Ngoài ra, các quy ch
hi n hành ñã xác ñ nh yêu c u tiêu chu n c a tr m y t xã, nhưng l i không cho phép
thay ñ i nhân s ñ ñáp ng nhu c u c a nh ng c ng ñ ng khác nhau. Trong nhi u tình
hu ng, ví d như khi tr m y t xã g n b nh vi n, có v như ngư i dân s ch n ñ n
khám và ñi u tr t i b nh vi n ñ a phương. D u sao, tr m y t xã cũng c n ph i ñóng vai
trò ñáng k trong công tác tăng cư ng s c kho và phòng b nh cho c ng ñ ng. Ngay c
nh ng vùng ñư c ph c v t t, v n có nhu c u c p bách ñào t o nh ng k năng như ñi u
hành và qu n lý ñ trang b cho cán b nhân viên kh năng ñáp ng v i nh ng yêu c u b
sung khi b nh vi n tr nên t ch hơn.
ðã có nhi u n l c ti p t c c i thi n tính thích h p và ch t lư ng c a vi c giáo d c và
ñào t o cán b y t nh m ñáp ng v i nh ng nhu c u y t c a ngư i dân. M t s n l c
này là: xem xét l i và chu n hoá chương trình gi ng d y, ñào t o gi ng viên v các
phương pháp gi ng d y và h c t p tích c c, s d ng các công c ñánh giá, và tìm hi u
các hư ng d n và ngu n l c h c t p. G n ñây hơn, các cơ s ñào t o tư nhân cũng ñã
ñư c l p ra ñ ñáp ng cùng m c tiêu. Tuy nhiên, nh ng cơ s này chưa có uy tín vì chưa
có h th ng nào chính th c công nh n các trư ng này.
S n sàng ñáp ng v i th m ho
Nh ng th m ho thiên nhiên chính thư ng x y ra Vi t Nam có liên quan ñ n nư c - lũ
l t, h n hán và dông bão. Chu kỳ thi u nư c và th a nư c ngày càng mang tính quy lu t
14
ñ i v i nhi u c ng ñ ng ph n l n ñ t nư c. Liên quan ñ n tình hình m c b nh và t
vong, nh ng tai n n giao thông l n, ho ho n thành th và ch t th i công nghi p ñ c h i
ngày càng tr nên ñáng k hơn thiên tai. Tác ñ ng c a các thành ph n ñ c h i ñ n nông
nghi p và các h th ng qu n lý ngu n nư c ñã ñư c bi t ñ n m t cách ñ y ñ . Trái l i,
ki n th c v nh hư ng trung h n và lâu dài c a vi c phơi nhi m nhi u l n v i h n hán
và lũ l t ñ n s c kho và tình tr ng h nh phúc, hay ñ n nh ng nhu c u c th ñ i v i
d ch v y t nh ng c ng ñ ng ñó còn nghèo nàn.
Vi t Nam v n duy trì cơ ch ñáp ng v i thiên tai ñã ñư c phát tri n t t qua 300 năm
tu i. Cơ ch này v n hành có hi u qu t thôn b n ñ n trung ương, và ñư c cung c p
tương ñ i ñ ngu n l c. Tuy nhiên, s kém linh ho t c a h th ng làm cho nó không d
ñi u ch nh theo nhu c u c a nh ng m i ñe do m i và ngày càng gia tăng ñ i v i an ninh
và y t công c ng, nghĩa là nh ng th m ho n y sinh t s phát tri n nhanh chóng c a
công nghi p trong b i c nh c a môi trư ng an ninh công c ng còn y u và kém v qu n
lý, và k t qu c a s xu ng c p môi trư ng và bi n ñ i khí h u. Ngoài ra, chưa có h
th ng ch huy t p trung nào ñ gi i quy t nh ng tình hu ng kh n c p, trách nhi m b dàn
tr i nhi u văn phòng và ñơn v v i nhi u s ch ng chéo và thi u h t, giám sát thi u
hi u qu và ñi u ph i kém. c p qu c gia, vi c xây d ng năng l c ñáp ng v i tình
tr ng kh n c p ch ñư c phân b ngu n l c h n h p, và B Y t không tham gia ñ y ñ
vào các cơ ch ñi u ph i qu n lý thiên tai c p t nh và c p qu c gia; các c p ñ a phương,
h th ng tài chính y t không khuy n khích các nhà qu n lý ngành Y t và giám ñ c b nh
vi n “lãng phí” ti n c a vào vi c c i ti n nh ng d ch v không ñeml i thu nh p.
An toàn truy n máu
Vi t Nam, trong vi c cung ng và s d ng máu và các thành ph n c a máu (như huy t
tương, h ng c u, ti u c u, v.v...), m c ñ thi u h t lên ñ n g n 50%. D x y ra t vong,
ñ c bi t là các vùng nông thôn, do không có s n máu hay các s n ph m t máu.
C n nâng cao lư ng máu hi n và s lư ng ngư i cho máu không l y ti n. các thành
ph l n, lư ng máu thu ñư c có th lên ñ n trên 50%, s còn l i ngư i b nh ph i mua
ho c l y t ngu n (gia ñình) thay th . các t nh, con s này thư ng ch là 10%. Vi c t
ch c hi n máu và tuy n c n ngư i cho máu thư ng ph c t p, và th c hành các ñ a
phươg r t khác nhau.
M c dù chưa có s li u chính xác v t l hi n nhi m HBV, HCV và HIV ngư i cho
máu, nhưng s li u g p (t c là cho m i d ng ngư i cho máu) thu th p ñư c qua các d ch
v tiêm truy n c a năm 2005 cho th y chúng tương ng v i 4%, Huy t h c và Truy n máu Qu c gia (NIHBT) có nhi m v tư v n k thu t cho B Y t .
M ng lư i các trung tâm truy n máu khu v c (RBTCs) liên k t v i nhau m t cách khá
l ng l o, m i trung tâm cung c p s n ph m và d ch v trong ph m vi riêng c a mình và
thông qua ngân hàng máu c a b nh vi n t nh cung c p cho các t nh lân c n. Nhi u t nh
nông thôn chưa nh n ñư c s h tr c a các trung tâm truy n máu khu v c.
16
Ph n 3. Vi n tr phát tri n và Quan h h p tác trong lĩnh v c y t
Ngành Y t Vi t Nam hàng năm nh n ñư c nhi u kho n h tr v tài chính t các ñ i tác
phát tri n. Trong vài năm qua, gói vi n tr t các ñ i tác phát tri n ñã tăng lên. T ng vi n
tr nư c ngoài cam k t cho ngành Y t các năm 2004, 2005 và 2006 tương ng là 86,86
tri u, 142,52 tri u và 219,24 tri u ñôla M .
Hàng năm ngành Y t ñ u nh n ñư c vi n tr nư c ngoài, dư i d ng h tr v tài chính,
thu c và văcxin, trang thi t b và h tr k thu t. Khó có th ño lư ng chính xác kh i
lư ng vi n tr cho c khu v c y t công và khu v c tư nhân. ði u này càng rõ nét hơn
ñ i v i khu v c tư nhân vì có s lư ng l n các t ch c phi chính ph trong nư c và qu c
t Vi t Nam ñóng vai trò n i tr i trong vi c cung ng các d ch v y t , và h tr h
th ng y t nh ng vùng mi n khác nhau c a ñ t nư c.
Vi c g n ñây B K ho ch và ð u tư m mang Cơ s D li u Phát tri n (DAD) giúp ñưa
ra ư c tính khá sát t ng vi n tr nư c ngoài. B ng 3.1 cho th y s li u ñóng góp tài chính
c a các nhà tài tr chính cho ngành Y t k t năm 2004.
B ng 3.1 – Cam k t (tính ra ñôla M ) c a các cơ quan phát tri n theo năm
Cơ quan 2004 2005 2006
ADB 20.550.000 27.900.000 -
AECI 3.608.154 - -
ANESVAD 2.042.771 - -
AUSAID 63.286 766.652 845.654
Care Qu c t 55.000 - -
CIDA - 977.109 4.260.870
Qu ñ i tác 7.377.952 1.707.317 -
DGCS - - 875.723
DfiD 233.012 231.700 371.808
EC - 21.940.308 -
ESCAP - - 30.000
GTZ - 3.719.048 -
Chính ph B - 2.564.103 170.997
17
Cơ quan 2004 2005 2006
DANIDA/Chính ph 410.026 - 73.400
ðan m ch
Chính ph Ph n lan - 3.272.264 -
Chính ph Pháp - 496.255 -
Chính ph ð c - - 17.706
Chính ph Nh t b n 28.881.108 5.104.373 16.186.653
Chính ph 577.138 914.658 1.308.598
Luxembourg
Chính ph Hà Lan - 3.790.770 361.798
Chính ph Nauy - - 34.226
Chính ph Tây ban - - 17.899.428
nha
Chính ph Hoa kỳ - - 365.895
IAEA - 97.850 -
JBIC - 15.668.852 -
JICA 3.607.771 5.234.657 -
D ch v H p tác Nh t - - -
b n
KOICA 104.800 1.372.600 3.500.000
KfW - - 23.750.000
NZAID 153.472 276.989 -
Nơi khác 1.351.912 - -
Các h p tác phát tri n - 280.807 -
khác c a ð c
Ch th p ñ – Tây ban 374.314 - -
nha
18
Cơ quan 2004 2005 2006
SDC - 400.000 -
SIDA 6.580.000 539.811 114.600
B Công nghi p. Du - 52.161 -
l ch và Thương m i
Tây ban nha
UNDP - 70.000 749.518
UNICEF 484.854 1.500.511 1.160.755
UNV 200.000 200.000 -
USAID 41.919 2.822.522 45.365.121
WHO 5.367.113** 5.623.361** 8.355.511**
Ngân hàng Th 5.000.000 35.000.000 70.000.000
gi i/IDA
T NG C NG 86.864.602 142.524.674 195.798.261*
*T i th i ñi m hoàn t t b ng này, các cơ quan chưa cung c p h t s li u ñ nh p vào Cơ s D li u Phát tri n
**Nh ng s li u nêu trên ñã lo i ra ph n ñóng góp t i ñ a phương c a các ñ i tác phát tri n. Nh ng ñóng góp ñó ñư c
ph n ánh riêng trong báo cáo ñóng góp c a h .
B ng nêu trên cho th y rõ r ng vi n tr phát tri n chính th c cho ngành Y t ñã tăng r t
nhi u, t 86,86 tri u ñôla M năm 2004 ñ n m c k l c 219,24 tri u năm 2006. M c
vi n tr này cho ngành Y t tăng trên 250% trong kho ng th i gian 2004 - 2006. ðóng
góp hàng năm c a t ng cơ quan phát tri n/ñ t nư c ñ c l p v i nhau, có nghĩa là, ñóng
góp c a m t ñ i tác phát tri n trong năm 2005 không bao g m ñóng góp c a ñ i tác này
trong năm 2004. Trong 3 năm qua, 42 ñ i tác phát tri n ñã có tên trong Cơ s D li u
Phát tri n, trong ñó Ngân hàng Th gi i/IDA, USAID/USA, ADB, Nh t b n (bao g m t t
c các cơ quan phát tri n c a Nh t b n), Tây ban nha, ð c (KfW & GTZ), và TCYTTG
là nh ng cơ quan ñóng góp nhi u nh t cho ngành Y t .
Quy mô ñóng góp c a t ng cơ quan/nhà tài tr dao ñ ng t m c cao 70.000.000 ñôla ñ n
m c th p 17.706 ñôla / năm. Lĩnh v c ñóng góp cũng dao ñ ng ñáng k . D a trên phân
lo i c a Cơ s D li u Phát tri n, B ng 3.2 ñưa ra mô t sơ b v vi n tr nư c ngoài cho
ngành Y t trong kho ng th i gian 2004 - 2006. H ng m c Không xác ñ nh (12) trong
b ng dư i ñây bao g m t t c nh ng kho n ñóng góp không phân ñư c theo 11 h ng m c
khác. S khác bi t gi a H ng m c 1 và H ng m c 6 không rõ ràng, m c dù chúng ñư c
tách riêng trong Cơ s D li u Phát tri n. Nhìn chung, phân lo i c a Cơ s D li u Phát
tri n còn thô và ñôi khi có sai sót. Do ñó c n lưu ý trong vi c di n gi i s li u.
19
B ng 3.2. Lĩnh v c ñóng góp c a các ñ i tác phát tri n cho ngành Y t
ðôla M
Lĩnh v c ñóng góp 2004 2005 2006
1. Y t chung 6.540.000 23.394.064 -
2. Chính sách và Qu n lý hành 5.809.496 1.970.768 4.430.494
chính Y t
3. Giáo d c/ ðào t o y khoa 805.096 11.068.560 20.000.000
4. Nghiên c u y khoa - 97.850 252.770
5. D ch v y khoa 20.711.079 11.494.225 17.238.691
6. Chăm sóc y t cơ b n 1.941.306 8.045.020 76.685.459
7. H t ng y t cơ b n 41.342.387 1.619.566 19.323.561
8. Dinh dư ng cơ b n - 2.600.294 13.313
9. Ki m soát b nh nhi m khu n 7.264.721 44.775.115 63.639.803
10. Giáo d c s c kho 1.427.472 37.039.337 1.452.839
11. Phát tri n nhân l c y t 818.961 138.677 282.500
12. Không xác ñ nh 204.084 281.199 15.921.222
(thi t b y khoa)
T ng c ng 86.864.602 142.524.674 219.240.652
M c dù Cơ s D li u Phát tri n còn có nh ng ñi m b t c p v phân lo i, B ng 3.2 cũng
cho th y ñư c m t cách rõ ràng là ph n l n ngu n l c nư c ngoài ñ u tư vào 5 lĩnh v c
ch y u, c th là chăm sóc y t cơ b n, ki m soát b nh nhi m khu n, d ch v y khoa và
h t ng y t cơ b n. Trong 3 năm qua c giáo d c/ñào t o y khoa và giáo d c s c kho
cũng ñ u ñã nh n ñư c nh ng kho n tài tr căn b n. Tuy nhiên, ngu n v n ñ u tư vào
các b nh không truy n nhi m - dù Vi t Nam chúng ñang ti p t c gia tăng nhanh chóng
- còn ít i. Vi c không nh n ñư c ñ u tư là h u qu c a nh n th c sai l m trong cách
nhìn c a m t s ñ i tác phát tri n - h coi các b nh không truy n nhi m như nh ng b nh
ch y u nh hư ng ñ n ngư i giàu. Tương t như v y, ñóng góp cho dinh dư ng còn h n
ch m c dù t l suy dinh dư ng tr em và ph n ñ u cao. Có v như có s trông ñ i
thái quá vào Chương trình Chi n lư c xoá ñói gi m nghèo (PRSP) trong vi c gi m tình
tr ng suy dinh dư ng c a ñ t nư c.
20
