Cải cách quốc gia
Có một loạt vấn đề có tác động mạnh trực tiếp tới tính hiệu quả của ODA dành cho môi trường, nhưng lại không phải đặc thù cho môi trường. Những vấn đề này có tác động tới tất cả các hình thức viện trợ phát triển và có liên quan tới phương pháp tiếp cận của các nhà tài trợ và của chính phủ trong việc xử lý các quan hệ với nhau. ngoài ra, những vấn đề này cũng liên quan đến các chính sách và quy trình của các nhà tài trợ đối với chính phủ......
!"#$%&'$()#$*+,$-.,
Cã mét lo¹t vÊn ®Ò cã t¸c ®éng m¹nh trùc tiÕp tíi tÝnh hiÖu qu¶ cña ODA dµnh
cho m«i trêng, nhng l¹i kh«ng ph¶i ®Æc thï cho m«i trêng. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy
cã t¸c ®éng tíi tÊt c¶ c¸c h×nh thøc viÖn trî ph¸t triÓn vµ cã liªn quan tíi ph¬ng
ph¸p tiÕp cËn cña c¸c nhµ tµi trî vµ cña ChÝnh phñ trong viÖc xö lý c¸c quan hÖ
víi nhau. Ngoµi ra, nh÷ng vÊn ®Ò nµy còng liªn quan ®Õn c¸c chÝnh s¸ch vµ quy
tr×nh cña c¸c nhµ tµi trî ®èi víi chÝnh phñ cña níc hä vµ liªn quan ®Õn tÝnh hiÖu
qu¶ cña hÖ thèng hµnh chÝnh cña chÝnh phñ ë ViÖt Nam. NÕu kh«ng x¸c ®Þnh
®îc nh÷ng nh©n tè quan träng vµ cã ¶nh hëng nh trªn, th× viÖc ph©n tÝch ODA
m«i trêng lµ cha hoµn chØnh, vµ cã thÓ sai lÖch. §iÓm ®¸ng mõng lµ ë chç, hÇu
hÕt c¸c nh©n tè kÓ trªn Ýt nhiÒu ®Òu ®ang ®îc coi lµ nh÷ng lÜnh vùc quan träng
trong c¶i c¸ch. Tuy nhiªn, c¸c nhµ qu¶n lý ODA m«i trêng cÇn ph¶i gi¸m s¸t
nh÷ng c¶i tiÕn mµ hä ®· ®¹t ®îc trong lÜnh vùc chuyªn m«n riªng cña hä, so víi
nh÷ng tiÕn bé ®· ®¹t ®îc trªn b×nh diÖn réng h¬n.
C¸c yÕu tè cã ¶nh hëng ®Õn ODA nãi chung sÏ ®îc th¶o luËn trong ch¬ng
nµy.
C¶i c¸ch hµnh chÝnh
ViÖc c¸c hÖ thèng cña chÝnh phñ ViÖt Nam thùc hiÖn nh thÕ nµo chøc n¨ng cña
m×nh sÏ ¶nh hëng tíi rÊt nhiÒu vÊn ®Ò ®îc nªu trong b¸o c¸o nµy. NÕu mong
muèn cã c¶i tiÕn trong nhiÒu kh©u chuyÓn giao ODA mµ kh«ng cã sù thay ®æi
®ång bé trong bé m¸y ®iÒu hµnh viÖc chuyÓn giao th× qu¶ thËt lµ kh«ng cã ý
nghÜa g× hÕt. Trong thËp kû qua, ChÝnh phñ ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch cã chiÒu s©u,
víi tèc ®é vµ ph¹m vi ngµy cµng t¨ng.
ChÝnh phñ cho r»ng, ®Ó ®¹t ®îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, hÖ thèng hµnh chÝnh
ngµy cµng ph¶i cëi më, trung thùc vµ cã hiÖu qu¶ vµ bao gåm nh÷ng c«ng chøc
tËn tuþ hÕt m×nh.
N¨m 1996, phiªn häp toµn thÓ lÇn thø 8 cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ph¸t
®éng ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh c«ng céng lÇn thø nhÊt cho c¸c tØnh vµ
c¸c bé ngµnh thùc hiÖn. Mäi ngêi ®Òu nhËn thøc ®îc r»ng, c¶i c¸ch kinh tÕ vµ
x· héi tïy thuéc vµo hÖ thèng hµnh chÝnh cã hiÖu qu¶ vµ ®iÒu nµy ®ßi hái ph¶i tæ
chøc l¹i vÒ c¬ b¶n. C¸c thµnh tùu ®îc thÊy râ trong 4 lÜnh vùc.
/(0$12#$(&,($#(3,($ *45#$#6'$1'7,8!Ch¼ng h¹n nh viÖc cÊp giÊy phÐp ®Çu t
níc ngoµi; quy ®Þnh vÒ xuÊt nhËp khÈu; vµ qu¶n lý nhµ ®Êt.
!9$ #:;$ (&,($ #(3,($ #?'#($@2$AB,$CD$AB,$#(0$(9,$@&$#(;EF,$GH,$(9,8!Cã khã kh¨n trong viÖc x¸c
®Þnh râ c¸c lo¹i c¸n bé hµnh chÝnh trong biªn chÕ nhµ níc. HiÖn cã h¬n 1,2 triÖu
c¸n bé nhµ níc, kÓ c¶ nh÷ng ngêi lµm trong c¸c c¬ quan ®oµn thÓ nh c«ng
®oµn, §¶ng vµ c¸c tæ chøc x· héi lín kh¸c, nh ®oµn thanh niªn. LuËt C«ng
chøc vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p lý liªn quan, trong ®ã x¸c ®Þnh râ biªn chÕ c«ng chøc,
quy tr×nh tuyÓn dông vµ ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm c«ng viÖc ®· ®îc so¹n th¶o vµ
th¶o luËn.
!"#$ %'=,$ I("I$ #(J,K$ 1(+G$ ,(L,K8! Quèc héi vµ ChÝnh phñ ®· ®Ò ra mét
ch¬ng tr×nh chèng tham nhòng ë tÊt c¶ c¸c cÊp trong hÖ thèng hµnh chÝnh cña
chÝnh phñ. QuyÕt ®Þnh th¼ng th¾n nµy thõa nhËn tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c chÝnh
s¸ch míi vµ cña c¸c c¬ quan vÒ c¬ b¶n ®ang bÞ tæn h¹i, do thiÕu nh÷ng tiªu
chuÈn ®¹o ®øc ®îc ¸p dông chung trong c«ng viÖc cña chÝnh phñ.
Tuy nhiªn vÉn cßn tån t¹i nh÷ng th¸ch thøc!"Cßn thiÕu sù s¾p xÕp vÒ thÓ chÕ vµ
hµnh chÝnh nh»m thóc ®Èy mèi liªn kÕt c«ng t¸c gi÷a c¸c bé, c¸c vïng víi chÝnh
quyÒn ®Þa ph¬ng. MÆc dï ®· cã nh÷ng nç lùc nh»m ®¬n gi¶n hãa c¸c s¾p xÕp
vÒ thÓ chÕ, nhng hiÓu biÕt cña bªn ngoµi ®èi víi "hÖ thèng" vµ kh¶ n¨ng ®¸p
øng nhanh vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng hµnh chÝnh vÉn cßn h¹n chÕ. C¸c thñ tôc th×
cång kÒnh, vµ ®iÒu hµnh c¸c thñ tôc ®ã l¹i lµ mét sè lîng t¬ng ®èi ®«ng c¸c
c¸n bé nh©n viªn ®îc tr¶ møc l¬ng thÊp. ViÖc cìng chÕ luËt vµ c¸c quy ®Þnh
kh«ng ®îc chÆt chÏ vµ nhÊt qu¸n, lµm cho viÖc ra quyÕt ®Þnh vÒ hµnh chÝnh
cµng trë nªn kh«ng ch¾c ch¾n vµ kh«ng ®o¸n tríc ®îc.
C¸c c«ng chøc cha cã nÒ nÕp so¹n th¶o c¸c kÕ ho¹ch c«ng t¸c thêng kú trªn
c¬ së c¸c môc tiªu ch¬ng tr×nh hay tiÕn ®é thùc hiÖn kÕ ho¹ch. ViÖc kh«ng ®Æt
kÕ ho¹ch vµ kiÓm ®iÓm thùc hiÖn hµng th¸ng ®· t¹o ra mét t©m lý "ch÷a ch¸y"
trong c«ng viÖc vµ thêng khiÕn cho c¸c c¸n bé kh«ng chó ý tíi c¸c nhiÖm vô u
tiªn hµng ®Çu vµ tíi c¸c môc tiªu kÕ ho¹ch dµi h¹n.
TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trªn cã nghÜa lµ c¸c c¬ quan cña chÝnh phñ vÉn cßn cã xu
híng ®ãng cöa ®èi víi c«ng chóng. Xu híng nµy ®ang chuyÓn ®æi nhanh
nhng vÉn cßn tån t¹i, thêng lµ do mÆc ®Þnh chø kh«ng ph¶i do cè ý. C¸c c¬
cÊu vµ quy tr×nh cho c¸c nhãm bªn ngoµi ®îc tham gia vÉn cha thµnh thùc tÕ
hoÆc cha ®îc hiÓu râ. Quèc héi vµ Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp, lµ c¬ së thÓ chÕ
®Çu tiªn ®Ó céng ®ång cã thÓ tham gia nhiÒu h¬n, song c¸c c¬ quan nµy cÇn
®îc hç trî ®Ó thùc hiÖn ®Çy ®ñ vai trß nµy cña m×nh. Vai trß cña c¸c tæ chøc phi
chÝnh phñ trong viÖc ®¸p øng c¸c môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng còng míi chØ ë
giai ®o¹n ph«i thai.
§©y lµ mét trong nh÷ng khÝa c¹nh th¸ch thøc nhÊt, nhng còng quan träng nhÊt,
trong viÖc t¨ng cêng thÓ chÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam. TiÕn bé trong lÜnh
vùc nµy sÏ ¶nh hëng tíi tiÕn bé trong tÊt c¶ lÜnh vùc kh¸c.
!"#$#(49,K$1MN,($1&'$1M5O$$P'$*Q1$4;$1'F,$R
HiÖn nay, cã nhiÒu chiÕn lîc tµi trî quèc gia h¬n ®îc x¸c ®Þnh th«ng qua sù
hîp t¸c gi÷a níc viÖn trî vµ ChÝnh phñ. C¸c dù ¸n m«i trêng cã kÕt qu¶ tèt
nhÊt lµ c¸c dù ¸n do ChÝnh phñ x¸c ®Þnh.
ChÝnh phñ vµ céng ®ång c¸c nhµ tµi trî ®Òu nhËn râ tÇm quan träng cña c«ng t¸c
s¾p xÕp u tiªn, nhng trong thùc tÕ kh«ng cã tiªu chuÈn hoÆc quy tr×nh quy ®Þnh
cho vÊn ®Ò nµy. C¸c nhµ tµi trî cã thÓ bÞ ®Æt vµo trong t×nh huèng rÊt ph©n t¸n
tríc mét lo¹t c¸c lùa chän, tõ viÖc ph¶i chó ý kü lìng tíi c¸c quy tr×nh u tiªn
cña ChÝnh phñ, cho tíi viÖc b¸m s¸t c¸c ch¬ng tr×nh kÕ ho¹ch x©y dùng ®Þnh
híng trong níc. Mét phÇn nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy lµ tÝnh râ rµng vµ
døt kho¸t cña c¸c thñ tôc quy ®Þnh c¸c u tiªn cña ChÝnh phñ.
PhÇn lín c¸c nhµ tµi trî ®Òu dùa vµo c¸c híng dÉn nªu trong dù th¶o b¸o c¸o
cña c¸c nhãm t vÊn quèc tÕ vµ trong níc, vµ dùa vµo ®ã lµm c¬ së cho c¸c
cuéc ®èi tho¹i cã møc thËn träng Ýt nhiÒu víi ChÝnh phñ. Tuy vËy, c¸c chiÕn lîc
®îc ®Ò ra víi phÇn tham gia ®ãng gãp lín cña nhµ níc, ®îc chÝnh phñ chÊp
nhËn thùc hiÖn vµ do ChÝnh phñ "së h÷u", còng chØ ¶nh hëng chung chung ®èi
víi nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña c¸c dù ¸n sau ®ã.
T×nh h×nh nµy ®ang thay ®æi dÇn. C¸c nhµ tµi trî ngµy cµng cã xu híng dùa vµo
c¸c u tiªn chiÕn lîc cña ChÝnh phñ lµm c¬ së cho c¸c ch¬ng tr×nh cña m×nh,
nhng v× viÖc ®èi tho¹i víi c¸c ®èi t¸c quèc gia l¹i lµ mét quy tr×nh hai chiÒu nªn
thêng khã ph©n ®Þnh chi tiÕt c¸c u tiªn cña ai lµ chÝnh. Gi¸ trÞ cña c¸c chiÕn
lîc tµi trî quèc gia phÇn lín n»m trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh so¹n th¶o chiÕn lîc,
phôc vô cho c¸c mèi quan hÖ mµ dù ¸n gióp x©y dùng vµ phôc vô cho c¸c ¶nh
hëng cã tÝnh n©ng cao nhËn thøc.
Tõ kinh nghiÖm thùc tiÔn víi ODA m«i trêng, ®· h×nh thµnh mét sè nguyªn t¾c
chØ ®¹o:
! c¸c nhu cÇu vµ c¸c u tiªn ph¶i do ChÝnh phñ ®Æt ra lµ chÝnh;
! ChÝnh phñ cÇn chñ ®éng trong toµn bé quy tr×nh, tõ kh©u h×nh thµnh tíi kh©u
thùc hiÖn vµ ®¸nh gi¸. C¸c nhµ tµi trî cÇn trî gióp vÒ kü thuËt vµ tù ®¸p øng
c¸c nhu cÇu ®¸nh gi¸ cña m×nh, nhng còng cÇn phèi hîp víi bªn ChÝnh phñ
vµ cÇn cã sù tham gia cña c¸c chuyªn gia trong níc;
! Song, còng hoµn toµn cã gi¸ trÞ nÕu c¸c nhµ tµi trî ®a c¸c u tiªn cña m×nh
ra bµn ®µm ph¸n, nh»m thuyÕt phôc ChÝnh phñ nÕu c¸c u tiªn ®ã tá ra
kh«ng nhÊt qu¸n víi c¸c u tiªn quèc gia. ChÝnh phñ cã thÓ tõ chèi viÖn trî
nÕu thÊy kh«ng tháa m·n víi nh÷ng môc tiªu dù kiÕn. C¸c nhµ tµi trî cÇn tiÕp
tôc ®ãng vai trß cèt yÕu trong viÖc gióp chÝnh phñ ®¹t ®îc mét sù c©n b»ng
gi÷a u tiªn dµnh cho c¸c ngµnh kinh tÕ vµ u tiªn dµnh cho c¸c lÜnh vùc x·
héi, còng nh c¸c u tiªn cã tÇm quan träng ngµy cµng t¨ng trong lÜnh vùc
m«i trêng. Søc Ðp ®èi víi ChÝnh phñ trong viÖc ®¸p øng c¸c chØ tiªu ph¸t
triÓn tríc m¾t vÒ KT-XH, cã thÓ lµ qu¸ m¹nh.
MÆt kh¸c, ®èi víi mét sè nhµ tµi trî, cÇn ph¶i thùc hiÖn mét quy tr×nh t vÊn tríc
khi tiÕn triÓn tõ giai ®o¹n biÓu hiÖn tîng trng, sang giai ®o¹n lµm viÖc thùc sù
víi ChÝnh phñ, ®Ó tho¶ thuËn vÒ c¸c u tiªn.
C¸c chiÕn lîc ®Çu t cña ChÝnh phñ cã khuynh híng thiÕu lý lÏ râ rµng vµ qu¸
chung chung; cÇn ph¶i cã nhiÒu h¬n c¸c ph©n tÝch kh¶ thi. VÝ dô, cuèi 1998, Bé
NN&PTNN tr×nh bµy chiÕn lîc vµ ch¬ng tr×nh cña Bé víi c¸c nhµ tµi trî, nhng
®· kh«ng thu hót ®îc sù hç trî nh mong muèn bëi v× c¸c nhµ tµi trî kh«ng tin
r»ng b¶n thuyÕt tr×nh ®· ®îc c©n nh¾c mét c¸ch ®Çy ®ñ tõ ®Çu chÝ cuèi. Kinh
nghiÖm nµy cho thÊy mÆc dï c¸ch tiÕp cËn chiÕn lîc vµ tæng thÓ ®èi víi c¸c
®ãng gãp cña ODA ®· ®îc thõa nhËn, nhng n¨ng lùc ph©n tÝch vµ s¾p xÕp u
tiªn cßn h¹n chÕ. KÕt qu¶ lµ, c¸c chiÕn lîc hoÆc kh«ng thùc tÕ, hoÆc kh«ng
®îc khíp nèi hîp lý.
T¹o ra khung c¶nh chÝnh s¸ch hîp lý
Ngêi ta ngµy cµng nhËn thøc râ r»ng nÕu khung c¶nh chÝnh s¸ch kh«ng ®óng
th× c¸c viÖn trî m«i trêng sÏ thÊt b¹i, hoÆc chØ ®em l¹i ®îc nh÷ng lîi Ých côc bé.
SÏ ch¼ng cã ý nghÜa g× nÕu khuyÕn khÝch hµnh vi ñng hé m«i trêng trong khi tÊt
c¶ yÕu tè khuyÕn khÝch trong mét hÖ thèng l¹i ñng hé hµnh vi cã h¹i cho m«i
trêng. NhiÒu viÖn trî chØ chó träng rÊt hÑp ®Õn c¸c mÆt cô thÓ cña m«i trêng
song l¹i Ýt quan t©m hiÓu biÕt xem khung c¶nh chÝnh s¸ch cã ñng hé hay kh«ng,
còng nh cã nh÷ng ph¬ng thøc nµo ®Ó khung chÝnh s¸ch cã thÓ hç trî nhiÒu
h¬n c¸c môc tiªu cña dù ¸n. NÕu c¸c chÝnh s¸ch, c¸c bé luËt vµ c¸c thñ tôc quy
®Þnh ®îc thiÕt kÕ ®Ó t¹o ra c¸c yÕu tè khuyÕn khÝch vµ c¸c biÖn ph¸p kiÓm tra
hîp lý, th× ch¾c ch¾n nhiÒu viÖn trî dµnh cho m«i trêng sÏ Ýt cÊp b¸ch h¬n. Cßn
nÕu kh«ng, ch¾c ch¾n nç lùc hiÖn t¹i ®Ó x©y dùng nhËn thøc m«i trêng vµ
khuyÕn khÝch thùc hiÖn hîp lý m«i trêng sÏ chØ t¹o ra Ýt ¶nh hëng.
Céng ®ång tµi trî ®· quan t©m ®¸ng kÓ vµo hç trî qu¸ tr×nh c¶i c¸ch cña ViÖt
Nam, vµ ®ang bÞ thóc Ðp gióp ®ì ®Ó ®¬ng ®Çu víi nh÷ng hËu qu¶ x· héi vµ m«i
trêng do ph¸t triÓn thÞ trêng nhanh. CÇn ph¶i cã nhiÒu viÖn trî ODA ®Ó gióp
ChÝnh phñ ®Þnh h×nh toµn bé khung c¶nh chÝnh s¸ch, sao cho khung c¶nh ®ã
nhÊt qu¸n trong viÖc khuyÕn khÝch tÝnh bÒn v÷ng vµ c¸c ph¬ng thøc cã lîi cho
m«i trêng.
LÊy ChiÕn lîc Khoa häc vµ C«ng nghÖ cña Bé KH,CN&MT lµm thÝ dô (Khung
10.1). LiÖu c¸c c©n nh¾c vÒ m«i trêng ®· ®îc ®a vµo chiÕn lîc cha ?. XÐt
trêng hîp c¸c hÖ thèng qu¶n lý m«i trêng cña ViÖt Nam vÉn cßn non nít, liÖu
nhãm hç trî Canada ®· chó ý ®Çy ®ñ ®Õn c¸c nh©n tè trªn khi ®a ra híng dÉn
kh«ng ?. Ngay trong Bé KHCN&MT, chÝnh s¸ch khoa häc vµ c«ng nghÖ víi chÝnh
s¸ch m«i trêng vÉn thêng ®îc xem xÐt mét c¸ch biÖt lËp víi nhau.
Cã nh÷ng trêng hîp kh¸c, trong ®ã néi dung t vÊn vÒ chÝnh s¸ch lµ ®óng,
nhng quy tr×nh l¹i kh«ng t«n träng ®Çy ®ñ c¸c thñ tôc vµ tiÕn ®é cña ChÝnh phñ.
Kinh nghiÖm cña CIDA trong viÖc hç trî KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Quèc gia vÒ M«i
trêng cho thÊy, kÕ ho¹ch do mét nhãm chuyªn gia quèc tÕ so¹n th¶o, nhng sÏ
kh«ng bao giê ®îc chÝnh phñ th«ng qua. §iÒu nµy chøng tá tÇm quan träng cña
c¸c c¬ quan nhµ níc, lu«n gi÷ vai trß chØ ®¹o vµ ®Ò ra nguyªn t¾c, nÕu muèn
c¸c c¶i c¸ch chÝnh s¸ch thµnh c«ng.
§ång thêi, chÝnh s¸ch kh«ng thÓ lµ bÊt ®Þnh. Mçi tØnh ®Òu cã kÕ ho¹ch tæng thÓ 5
n¨m, nhng l¹i kh«ng cã kinh phÝ ®Ó hµng n¨m duyÖt l¹i mét c¸ch ®Çy ®ñ viÖc
thùc hiÖn. KÕ ho¹ch cµng trë nªn thiÕu x¸c ®¸ng, bëi v× c¸c ¸p lùc thÞ trêng vµ
c¬ héi ph¸t ®· trë thµnh lùc lîng chñ lùc ®Þnh h×nh cho m«i trêng. Thay vµo ®ã,
quy tr×nh quy ho¹ch l¹i muèn b¾t nhÞp víi thùc tÕ.
----------
#$%&'"()!("*$+,&"-./0"#$12"$30"45"*6&'"&'$7
ChiÕn lîc do Bé KHCN&MT so¹n th¶o ®· ®îc CIDA xem xÐt nh lµ mét m« h×nh
h÷u Ých cña hç trî ODA dµnh cho c¶i c¸ch chÝnh s¸ch. Mét nhãm t vÊn quèc tÕ cao
cÊp vµo ViÖt Nam ®Ó chia sÎ nh÷ng kinh nghiÖm cña c¸c níc kh¸c vÒ nh÷ng thµnh
phÇn c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch khoa häc vµ c«ng nghÖ. §· tæ chøc nh÷ng chuyÕn tham
quan häc tËp cho c¸c c¸n bé chñ chèt trong viÖc ra chÝnh s¸ch. Sau ®ã Bé
KHCN&MT ®· tæ chøc 350 cuéc häp t vÊn trong c¶ níc, dÉn ®Õn viÖc so¹n ®îc
mét dù th¶o chÝnh s¸ch. Sau ®ã CIDA ®· quay l¹i vµ bè trÝ mét "quy tr×nh th¸ch thøc"
theo ®ã nhãm t vÊn quèc tÕ ®îc mêi trë l¹i ®Ó cho ý kiÕn vµ khuyÕn khÝch th¶o luËn
vÒ dù th¶o ®ã. Sau ®ã Bé ®· tr×nh b¶n chiÕn lîc cuèi cïng lªn cho ChÝnh phñ duyÖt.
Nguyªn t¾c chñ ®¹o cña CIDA trong trêng hîp nµy lµ "chóng t«i sÏ kÝch thÝch, chø
kh«ng dÉn d¾t quy tr×nh lËp chÝnh s¸ch". ChÝnh phñ ®· yªu cÇu CIDA hç trî mét quy
tr×nh t¬ng tù trong viÖc ®Ò ra mét chiÕn lîc vÒ Gi¸o dôc.
---------
S;E$(TU#($I("1$1M'V,$*+,K$*W'$GX'
HÖ thèng quy ho¹ch ph¸t triÓn ®ang thay ®æi dÇn ®Ó cã ®îc møc bao qu¸t réng
h¬n, kh¶ n¨ng linh ho¹t h¬n, c¸c mèi quan hÖ liªn ngµnh h¬n, ph©n cÊp qu¶n lý
vµ qui ho¹ch ®Õn cÊp vïng.
Tuy c¶i c¸ch ®ang lµm thay ®æi tõ tõ c¸ch thøc tiÕn hµnh quy ho¹ch, song vÉn
tån t¹i nhiÒu lùc c¶n ®èi víi PTBV trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch ph¸t triÓn. NhiÒu
qu¸ tr×nh c¶i c¸ch cã thÓ vÉn gi÷ ®îc tÝnh liªn tôc. VÝ dô, c¸c cè g¾ng ñy quyÒn
c«ng t¸c quy ho¹ch sÏ tiÕp tôc chuyÓn ®æi tõ hÖ thèng tËp trung hãa cao, sang
hÖ thèng ph©n cÊp m¹nh mÏ. C¸ch tiÕp cËn "tõng bíc" cña ViÖt Nam, hoÆc c¶i
c¸ch tõ tõ, cã thÓ hiÓu lµ sù mÊt c©n ®èi vÉn cßn tån t¹i, nhÊt lµ trong c¸c giai
®o¹n ®Çu. NÕu lóc nµo còng ghi nhí r»ng cã nh÷ng lùc c¶n th× sÏ cho phÐp ®iÒu
chØnh thêng xuyªn trong khi cè g¾ng c¶i c¸ch.
§iÒu cßn thiÕu lµ cha cã luËt ®Þnh vÒ qui ho¹ch mµ ®©y lµ mét khu«n khæ toµn
diÖn ®èi víi c«ng t¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn. ViÖc thiÕu mét khung luËt nh vËy sÏ
c¶n trë nghiªm träng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng. KhuyÕn nghÞ ®Çu tiªn ®îc
®a ra trong ChiÕn lîc B¶o tån quèc gia (1985), råi ®îc nh¾c l¹i trong KÕ
ho¹ch hµnh ®éng quèc gia vÒ MT&PTLB (1991) vµ sau ®ã trong KÕ ho¹ch hµnh
®éng §DSH (1994), lµ vÒ viÖc x©y dùng luËt quy ho¹ch, trong ®ã quy ®Þnh c¸c
nguyªn t¾c PTBV, x¸c ®Þnh c¸c vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña tõng cÊp chÝnh quyÒn,
còng nh ®Ò ra c¸c thñ tôc quy ho¹ch.
Qui ho¹ch vÉn mang tÝnh tËp trung cao!"Ngoµi 5 trung t©m ®« thÞ ®· ®îc giao
thÈm quyÒn vÒ quy ho¹ch tæng thÓ trong l·nh thæ cña m×nh, c«ng viÖc quy ho¹ch
trong c¶ níc vÉn thuéc thÈm quyÒn cña cÊp trung ¬ng. HÖ thèng nµy cha
chÝnh thøc c«ng nhËn c¸c vai trß vµ thÈm quyÒn cña c¸c cÊp kh¸c, ®îc quy ®Þnh
trong HiÕn ph¸p hay trong c¸c bé luËt gÇn ®©y. C¸c nhµ quy ho¹ch ®Þa ph¬ng,
do kh«ng ch¾c ch¾n víi c¸c tr¸ch nhiÖm vµ thÈm quyÒn chÝnh x¸c cña m×nh,
thêng kh«ng s½n sµng ¸p dông s¸ng kiÕn hay chÊp nhËn rñi ro trong viÖc thö
nghiÖm c¸c c¸ch thøc x©y dùng c¸c hÖ thèng míi cã hiÖu qu¶. §iÒu nµy ¶nh
hëng ®Õn tÝnh hiÖu qu¶ trong hµng lo¹t c¸c quyÕt ®Þnh, trong ®ã sù thËn träng
vÉn dùa vµo chÝnh quyÒn trung ¬ng. C¸c vÊn ®Ò quy ho¹ch cèt yÕu, nh viÖc
ph©n lo¹i ®Êt vµ sö dông ®Êt, nh÷ng dµn xÕp th¬ng lîng trong giao ®Êt cho c¸c
céng ®ång ®Þa ph¬ng, vµ quyÕt ®Þnh vÒ quyÒn hëng dông ®Êt, tÊt c¶ ®Òu kh«ng
x¸c ®Þnh râ thÈm quyÒn cña c¸c cÊp ®Þa ph¬ng.
Mét trong sè c¸c vÊn ®Ò lµ nhiÒu khung ph¸p lý chi tiÕt vµ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh
®Ó thùc hiÖn luËt cha ®îc x©y dùng, dÉn ®Õn nhÇm lÉn vµ kh«ng ch¾c ch¾n
gi÷a c¸c nhµ quy ho¹ch ®Þa ph¬ng. Nh÷ng ph¬ng c¸ch c¶i tiÕn trong qui
ho¹ch, nh c¸c kÕ ho¹ch ®Þa ph¬ng vµ hÖ thèng sæ ®á vÒ giao ®Êt theo LuËt
§Êt ®ai, ®ang ®îc ¸p dông nhng kh«ng cã c¸c híng dÉn hç trî tháa ®¸ng.
C¸c t×nh huèng thêng x¶y ra ë nh÷ng n¬i mµ c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cña tØnh cã
sù m©u thuÉn vÒ sö dông ®Êt ®ai vµ sö dông tµi nguyªn víi c¸c ho¹t ®éng cña
c¸c ngµnh kh¸c trªn l·nh thæ tØnh. Tuy vÉn cã s¾p xÕp hîp t¸c trong quy ho¹ch
gi÷a c¸c ngµnh, gi÷a c¸c tØnh, còng nh gi÷a c¸c ngµnh víi c¸c tØnh, nhng c¸c
mèi hîp t¸c nµy thêng lµ yÕu kÐm vµ kh«ng cã hiÖu lùc. Nh÷ng mèi quan hÖ cèt
yÕu nµy kh«ng cã søc nÆng vÒ mÆt ph¸p lý vµ kh«ng cã c¸c c¬ chÕ kÝch thÝch ®Ó
khuyÕn khÝch.
Quy ho¹ch KT-XH vïng, g¾n kÕt c¸c tØnh cã nh÷ng c¸c ®Æc ®iÓm t¬ng ®ång,
hoÆc cã c¸c lîi Ých kinh tÕ t¬ng hç, thêng kh«ng cã c¬ së ph¸p lý vµ thÓ chÕ.
Tr¸ch nhiÖm x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch ®Òu tËp trung hãa cao vµ viÖc thùc hiÖn l¹i
®îc ph©n chia gi÷a c¸c ngµnh vµ c¸c tØnh, lµm mÊt ®i tÝnh nhÊt thÓ cña vïng.
VÉn cha x¸c ®Þnh ®îc c¸c kÕ ho¹ch m«i trêng vïng theo LuËt M«i trêng sÏ
cã quan hÖ ra sao víi c¸c chøc n¨ng quy ho¹ch vïng cña Bé KH&§T.
Tuy nhiªn, khi ¸p lùc thÞ trêng b¾t ®Çu ®Þnh h×nh sù ph¸t triÓn th× c¸c môc tiªu
®îc trung ¬ng x¸c ®Þnh kh«ng ph¶i lóc nµo còng ph¶n ¶nh nh÷ng biÕn ®æi
®ang x¶y ra ë cÊp c¬ së. VÝ dô, c¸c thêi hiÖu dµi h¹n nãi chung vÒ qu¶n lý m«i
trêng kh«ng ®îc lùa chän vµ diÔn gi¶i díi d¹ng c¸c chØ tiªu cô thÓ vµ c¸c
ho¹t ®éng cô thÓ, trong c¸c kÕ ho¹ch hµng n¨m cña ®Þa ph¬ng. Mét lý do cho
viÖc trªn lµ c¸c nhµ quy ho¹ch kh«ng râ sÏ nh»m vµo môc ®Ých g× xÐt theo c¸c
®iÒu kiÖn thùc tÕ.
Ph©n cÊp ODA
NghÞ ®Þnh 87/CP cña ChÝnh phñ cã hiÖu lùc tõ th¸ng 8 - 1997 vµ Th«ng t 81 lµ
nh÷ng bíc rÊt quan träng ®Ó tiÕn tíi viÖc x¸c ®Þnh râ c¸c vai trß vµ tr¸ch nhiÖm
cña chÝnh phñ trong ODA. C¸c v¨n kiÖn nµy ®· ®Æt nÒn mãng cho viÖc ph©n cÊp
ra quyÕt ®Þnh ë cÊp tØnh vµ cÊp c¬ së vÒ mäi khÝa c¹nh cña chu tr×nh dù ¸n ODA.
Mét sè c¸c nhµ tµi trî ®· chØ râ, nh÷ng ®Çu t ban ®Çu cña hä trùc tiÕp cho cÊp
tØnh ®· ®îc thÓ hiÖn tèt. Hä thÊy kÕt hîp víi c¸c ban qu¶n lý dù ¸n dÔ dµng h¬n
lµ rãt c¸c nguån lùc th«ng qua cÊp trung ¬ng.
Nh÷ng kinh nghiÖm võa qua cho thÊy mét sè c¸c bµi häc vÒ khÝa c¹nh nµy:
! víi c¸c kho¶n vay lín ngµy cµng t¨ng nhiÒu trong ODA, mét sè c¸c c¬ quan ë
cÊp trung ¬ng ®· trë nªn phÇn nµo tháa m·n víi viÖc qu¶n lý c¸c ODA d¹ng
kh«ng hoµn l¹i;
! cha x¸c ®Þnh râ thÈm quyÒn cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng tham gia
®µm ph¸n vµ ký tháa thuËn ODA;
! c¸c cam kÕt ë c¸c cÊp c¬ së tá ra râ rµng h¬n ®èi víi c¸c vÊn ®Ò c¨n b¶n vµ
®¶m b¶o sö dông ODA gi¶i quyÕt ®óng c¸c vÊn ®Ò ®ã;
! vai trß trung gian cña c¸c NGO t¹i cÊp ®Þa ph¬ng ngµy cµng t¨ng, vµ nh×n
chung, tá ra lµ mét lùc lîng tÝch cùc trong viÖc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ph©n
cÊp ODA;
! n¨ng lùc cña c¸c tØnh ë c¸c møc rÊt kh¸c nhau, vµ trong mét sè trêng hîp
cÇn x©y dùng n¨ng lùc qu¶n lý tríc khi ®a vµo c¸c ch¬ng tr×nh hç trî kü
thuËt;
! c¸c vÊn ®Ò cÇn xö lý trong c¸c dù ¸n ®Çu tiªn ph¶i n»m trong ph¹m vi qu¶n lý
®îc - "hç trî ng d©n chuyÓn ®¸nh b¾t c¸ ven bê sang ®¸nh b¾t c¸ ngoµi
kh¬i" kh«ng ph¶i lµ mét vÝ dô tèt cho mét dù ¸n nhá ë cÊp huyÖn hoÆc cÊp
tØnh;
! c¸c dù ¸n cã quy m« lín cÇn ®îc ph©n nhá ®Ó c¸c c¬ quan kh¸c nhau cã
thÓ qu¶n lý ®îc. NhiÒu nhµ tµi trî kh¸m ph¸ ra r»ng cã qu¸ nhiÒu tÇng bËc
gi÷a trung ¬ng vµ céng ®ång hëng lîi trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n
mµ ®iÒu nµy sÏ c¶n trë tiÕn ®é dù ¸n. Hä muèn ®îc lµm viÖc trùc tiÕp víi
chÝnh quyÒn tØnh vµ huyÖn; vµ
! trong khi xu híng ph©n cÊp ODA lµ mét xu híng tèt th× ChÝnh phñ vµ nhÊt
lµ c¸c nhµ tµi trî cÇn nh¹y bÐn víi kh¶ n¨ng h©n r· vµ trïng lÆp. Kh«ng thÓ
qu¸ nhÊn m¹nh vµo tÇm quan träng cña viÖc x©y dùng c¸c mèi liªn kÕt vµ c¸c
dßng th«ng tin cã hiÖu qu¶ gi÷a trung ¬ng vµ tØnh .
Cã mét sè lý do gi¶i thÝch t¹i sao ë cÊp trung ¬ng kh«ng coi träng c¸c kho¶n
ODA kh«ng hoµn l¹i nh c¸c ODA vèn vay. Thø nhÊt lµ v×, c¸c c¸n bé cao cÊp
cña ChÝnh phñ ®· tá ra rÊt nh¹y c¶m víi thùc thÕ lµ phÇn lín c¸c kho¶n viÖn trî
kh«ng hoµn l¹i thêng quay trë l¹i níc tµi trî. C¸c con sè tõ 60 ®Õn 80% thêng
®îc trÝch dÉn, vµ thùc tÕ lµ nh vËy. Thø hai lµ, mÆc dï ®· cã khuyÕn c¸o cña
Nhãm c¸c nhµ tµi trî, nhng ngîc l¹i, viÖc mua s¾m trang thiÕt bÞ vµ ký hîp
®ång víi chuyªn gia quèc tÕ vÉn bÞ rµng buéc vµo c¸c nguån cña níc tµi trî
(kh«ng nh c¸c ®èi t¸c trung ¬ng, c¸c c¸n bé ®Þa ph¬ng xem ra kh«ng quan
t©m ®Õn nh÷ng ®iÓm nªu trªn v× hä vèn cã rÊt Ýt nguån lùc).Thø ba lµ , cã Ýt th«ng
tin ph¶n håi nh»m t¨ng cêng cho viÖc thùc hiÖn ODA tèt trong ChÝnh phñ. C¸c
nhµ tµi trî cã thÓ phµn nµn vÒ nhiÒu trôc trÆc ®· ®îc thõa nhËn trong viÖc
chuyÓn giao ODA, nhng nh÷ng cam kÕt ODA vÉn tiÕp tôc ®Õn.
T×nh h×nh ®èi víi vèn vay l¹i diÔn ra theo c¸ch kh¸c - c¸c kho¶n nµy ®Òu ph¶i
®îc hoµn tr¶.
ChuyÓn dÞch sang quèc gia thùc hiÖn
C¸c ph¬ng ph¸p tiÕp cËn trong qu¶n lý dù ¸n cã thÓ xÕp thµnh mét chuçi gåm
c¸c møc ®é kh¸c nhau, tõ ph¬ng ph¸p qu¶n lý chÆt chÏ cña c¸c nhãm quèc tÕ
®èi víi kh©u tµi chÝnh vµ kü thuËt cho ®Õn ph¬ng ph¸p trao hÇu hÕt quyÒn qu¶n
lý cho c¬ quan thùc hiÖn cña chÝnh phñ.
MÆc dï ®· cã sù ®ång ý chung vÒ môc ®Ých cña viÖc quèc gia thùc hiÖn, nhng
gi÷a ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi trî vÉn cha nhÊt trÝ ®îc mÊy vÒ tiÕn ®é vµ h×nh
thøc chuyÓn giao cÇn thùc hiÖn. ViÖt Nam vÉn cßn h¹n chÕ vÒ kinh nghiÖm qu¶n
lý c¸c ch¬ng tr×nh ODA lín vµ vÉn cha cã ®îc sù phèi hîp gi÷a n¨ng lùc vµ
quy tr×nh cña c¸c c¬ quan. Nh÷ng g× cÇn lµm tõ tõ vµ dµi h¹n th× l¹i theo ®uæi h¬i
véi v· mµ cha thÈm ®Þnh ®Çy ®ñ c¸c n¨ng lùc vÒ thÓ chÕ vµ nguån nh©n lùc cña
c¬ së nhËn viÖn trî. VÝ dô, ®ang cã c¸c mèi quan ng¹i ®èi víi dù ¸n lín vÒ ®Êt
ngËp níc ven biÓn cña WB/§an M¹ch r»ng cã thÓ qu¸ véi vµng ®Ó theo ®uæi
c¸c thñ tôc cña WB vµ ch¾c sÏ gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n vµ tr× ho·n t¬ng tù nh
dù ¸n l©m nghiÖp do ADB tµi trî vÊp ph¶i.
§ang cã nh÷ng bíc thùc hiÖn nh»m chuyÓn giao cho c¸c c¬ quan ViÖt Nam
thùc hiÖn viÖc ®µm ph¸n hîp ®ång cã liªn quan ®Õn viªn trî ODA kh«ng hoµn l¹i.
Tõ tríc ®Õn nay viÖc giao quyÒn nh vËy chØ thùc hiÖn ë c¸c dù ¸n cho vay vµ
rÊt hiÕm trêng hîp ë c¸c dù ¸n hç trî kü thuËt kh«ng hoµn l¹i. Trêng hîp míi
®©y lµ mét hîp ®ång trÞ gi¸ 1,5 triÖu ®«la, lµ mét phÇn cña Dù ¸n Vietnam
Capacity 21 cña UNDP, hîp ®ång nµy hoµn toµn do Vô KH,GD&Mt cña Bé
KH&§T qu¶n lý. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn UNDP giao toµn bé tr¸ch nhiÖm cho phÝa ®èi
t¸c ViÖt Nam. C¸c c¬ quan kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c ng©n hµng còng ®ang lµm nh
vËy. Cã 2 lý do cho chiÒu híng nµy: thø nhÊt lµ c¸c c¬ quan cña bªn tµi trî
thiÕu nh©n lùc; vµ thø hai lµ hä muèn thóc ®Èy qu¸ tr×nh quèc gia ®iÒu hµnh.
Mét sè nhµ tµi trî nhËn thÊy r»ng ChÝnh phñ khã cã thÓ qu¶n lý ®îc c¸c hîp
®ång cña c¸c thµnh phÇn t nh©n. CÇn c¶nh gi¸c vµ ph¶i ®¶m b¶o ch¾c ch¾n
r»ng thµnh phÇn t nh©n kh«ng cung cÊp nh÷ng g× kh«ng cÇn thiÕt cho dù ¸n.
Daniada ®ang thö nghiÖm c¸c h×nh thøc gi¶i ng©n trùc tiÕp vµ ®îc mét kÕ to¸n
viªn lµn viÖc chÝnh thøc t¹i chç, ®Ó thùc hiÖn ®µo t¹o vµ hç trî cho bªn nhËn viÖn
trî, ®ång thêi còng thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm to¸n.
Cã nhiÒu vÊn ®Ò mµ c¶ chÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi trî cÇn ph¶i xö lý ®èi víi mét
qu¸ tr×nh chuyÓn giao qu¸ nhanh sang c¸ch quèc gia thùc hiÖn, nh÷ng vÊn ®Ò ®ã
lµ:
! do kh«ng cã c¸c thñ tôc quy ®Þnh tháa ®¸ng, cã kh¶ n¨ng c¸c tr¸ch nhiÖm vÒ
viÖn trî vµo tay mét sè Ýt ngêi;
! kh¶ n¨ng t¨ng cêng tËp trung hãa qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh;
! nguy c¬ kh«ng biÕt râ c¸c ph¬ng ph¸p t¸c nghiÖp c¸c dù ¸n ODA
! nguy c¬ trao quyÒn l·nh ®¹o vÒ trî gióp kü thuËt cho nh÷ng lÜnh vùc mµ hoµn
toµn míi mÎ víi ViÖt Nam vµ kinh nghiÖm còng nh n¨ng lùc cßn h¹n chÕ;
! thùc tÕ lµ viÖn trî bÞ rµng buéc qu¸ nhiÒu vµo viÖc mua s¾m hµng hãa vµ dÞch
vô cña c¸c níc tµi trî. §èi víi viÖc chuyÓn giao quèc gia thùc hiÖn, ®iÒu nµy
thùc sù cã ý nghÜa.
Y+'$1MZ$#0+$#"#$#(;EF,$K'+$AD$",$>;J#$K'+$@&$>;J#$17
C¸c c¸n bé dù ¸n quèc gia ®ang b¾t ®Çu cã vai trß ¶nh hëng h¬n trong qu¶n lý
dù ¸n, nhÊt lµ trong c¸c ch¬ng tr×nh NGO. §ång thêi, nhiÒu chuyªn gia vµ c¸c
tæ chøc quèc tÕ ®ang cã thªm nhiÒu kinh nghiÖm lµm viÖc h¬n t¹i ViÖt nam vÒ
c¸c dù ¸n m«i trêng, mµ kinh nghiÖm nµy ®ang c¶i thiÖn chÊt lîng cña lo¹i hç
trî kü thuËt.
Cam kÕt lµm viÖc chÝnh nhiÖm cña c¸c nh©n viªn dù ¸n quèc gia cã phÈm chÊt
®ãng vai trß sèng cßn ®çi víi thµnh c«ng cña dù ¸n. Trong mét sè dù ¸n ODA
tríc ®©y, c¸c thø trëng hay c¸c quan chøc cao cÊp, ®îc chØ ®Þnh lµm c¸c
Gi¸m ®èc dù ¸n quèc gia, ngay c¶ khi hä kh«ng cã c¸c kü n¨ng hay thêi gian
dµnh cho dù ¸n. §iÒu nµy kh«ng thÓ tr¸nh khái ¸ch t¾c v× thËm chÝ c¸c quyÕt
®Þnh s¬ ®¼ng nhÊt còng ph¶i th«ng qua Gi¸m ®èc dù ¸n quèc gia.
Dï c¸c c¸n bé trong níc ®ang ngµy cµng cã ¶nh hëng song c¸c chuyªn gia quèc
tÕ vÉn cßn ¶nh hëng lín trong tÊt c¶ giai ®o¹n cña chu kú dù ¸n ODA. §iÒu nµy ®Æc
biÖt ®óng trong c¸c ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng vµ c¸c nguån ®a ph¬ng. VÝ dô,
c¸c chuyªn gia ViÖt Nam Ýt khi l·nh ®¹o c¸c nhãm thiÕt kÕ hay ®¸nh gi¸ dù ¸n. Nh÷ng
®¸nh gi¸ dù ¸n cña ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi trî thêng ®îc tiÕn hµnh riªng rÏ, vµ
c¸c v¨n b¶n ®¸nh gi¸ cña ChÝnh phñ kh«ng ®îc trao ®æi víi c¸c nhµ tµi trî. Céng
®ång NGO coi träng h¬n ®Õn viÖc thóc ®Èy vai trß cña c¸c chuyªn gia trong níc.
HiÖn nay cã h¬n 300 tæ chøc NGO quèc tÕ t¹i ViÖt Nam vµ h¬n 100 c¬ quan viÖn trî
ph¸t triÓn song ph¬ng vµ ®a ph¬ng. NghÜa lµ mçi tØnh cã kho¶ng tõ 5 ®Õn 10 tæ
chøc NGO. T×nh tr¹ng nµy võa lµ vÊn ®Ò võa lµ c¬ héi cho PTBV. §©y lµ vÊn ®Ò, bëi
lÏ c¸c nhu cÇu ngµy cµng t¨ng ®ang lµm cho ChÝnh phñ ph¶i t¬ng t¸c hiÖu qu¶ víi
nguån nµy; vµ nh÷ng tæ chøc nµy cã thÓ thu hót chuyªn gia cña chÝnh phñ. C¬ héi ë
®©y lµ c¸c tæ chøc nµy t¹o ra nÒn ®µo t¹o phong phó cho c¸c nh©n viªn quèc gia vµ
®a d¹ng hãa c¸c c¸ch tiÕp cËn vµ c¸c nguån lùc cÇn thiÕt, gióp gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn
®Ò TNTN vµ m«i trêng mµ ®Êt níc gÆp ph¶i.
QuyÒn Lµm chñ
Cho ®Õn nay ®· cã ®ñ kinh nghiÖm trong x©y dùng dù ¸n m«i trêng ®Ó ®Ò xuÊt 2
nguyªn t¾c, nh»m tèi ®a hãa quyÒn lµm chñ: nh÷ng c¬ quan nµo sÏ thùc hiÖn
c¸c dù ¸n ODA ph¶i lµ c¸c c¬ quan thiÕt kÕ c¸c dù ¸n ®ã; vµ nh÷ng c¬ quan nµo
sÏ thùc hiÖn c¸c dù ¸n ODA ph¶i lµ c¸c c¬ quan th¬ng lîng v¨n b¶n dù ¸n vµ
thùc hiÖn c¸c tháa thuËn víi c¬ quan hç trî quèc tÕ
C¸c dù ¸n chØ thµnh c«ng khi bªn nhËn viÖn trî cã ý thøc lµm chñ dù ¸n. §iÒu
nµy kh«ng chØ hµm ý ®Õn ý thøc lµm chñ cña c¬ quan ®èi t¸c thuéc ChÝnh phñ
trung ¬ng, mµ cßn bao gåm ý thøc lµm chñ cña mét lo¹t c¸c bªn cã liªn quan
trong mét dù ¸n hoÆc ch¬ng tr×nh. NÕu mét dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n, cã ®èi
tîng thô hëng vµ c¸c bªn liªn quan lµ n«ng d©n ®Þa ph¬ng, mµ chØ cã c¸c cÊn
bé cÊp huyÖn c¶m thÊy ®îc "lµm chñ" dù ¸n, th× nh vËy lµ cha ®ñ.
Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn quyÒn lµm chñ lµ c¸c c¬ quan cÊp tØnh
vµ c¬ së kh«ng tham gia thêng xuyªn vµo thiÕt kÕ vµ ®µm ph¸n dù ¸n ODA. Do
®ã, c¸c dù ¸n cã thÓ kh«ng gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®îc c¬ quan thùc hiÖn ë ®Þa
ph¬ng coi lµ c¸c u tiªn. §ång thêi, nh÷ng mong muèn ®Æt ra trong thùc hiÖn dù
¸n cã thÓ vît qu¸ n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan ®ã. Qu¸ tr×nh thiÕt kÕ kh«ng ph¶i
lu«n ®¸nh gi¸ tháa ®¸ng nh÷ng g× cã thÓ ®¹t ®îc trong c¸c ®iÒu kiÖn h¹n chÕ
cña c¬ së.
LÊy dù ¸n qu¶n lý chÊt th¶i r¾n cña JICA cho Hµ Néi lµm vÝ dô. C¸c cuéc ®µm
ph¸n ®îc tiÕn hµnh víi Bé KH&§T. Së KHCN&MT thµnh phè Hµ Néi chØ ®îc
tham gia rÊt Ýt vµo qu¸ tr×nh thiÕt kÕ hay th¬ng lîng. Së ®îc bµn giao mét dù
¸n nh viÖc ®· råi. HËu qu¶ lµ, dù ¸n nµy vÉn tiÕp tôc gi÷ kho¶ng c¸ch nµo ®ã
víi së KHCN&MT.
Trong khi ®ã, nghiªn cøu m«i trêng cña Sida n¨m 1993 ®îc thiÕt kÕ vµ tiÕn
hµnh th«ng qua nhãm c«ng t¸c chuyªn gia gåm c¸c c¸n bé tØnh, ®· thùc hiÖn
thµnh c«ng víi sù cam kÕt vµ tham gia ®Çy ®ñ cña c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn
cña tØnh.
/3,($[',($(TU1$#0+$AD$",
Mét bé phËn quan träng nh»m t¹o ra ®îc quyÒn lµm chñ lµ lµm cho dù ¸n cã
tÝnh linh ho¹t, phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña quèc gia. Cã nhiÒu c¸ch ®Ó t¹o ra tÝnh
linh ho¹t nµy. Mét c¸ch lµ th«ng qua qu¸ tr×nh kiÓm ®iÓm thêng kú c¸c môc tiªu
cña dù ¸n vµ kinh nghiÖm thùc hiÖn so víi c¸c u tiªn cña chÝnh phñ. C¸ch kh¸c
lµ th«ng qua c¸c quü ®Æc biÖt mµ ban chØ ®¹o dù ¸n cã thÓ sö dông cho c¸c u
tiªn vµ c¸c vÊn ®Ò quan träng ph¸t sinh, cã liªn quan ®Õn dù ¸n. C¸c quü nµy
®Æc biÖt cã gi¸ trÞ v× kh«ng ph¶i mäi vÊn ®Ò ®Òu cã thÓ lêng tríc khi thiÕt kÕ dù
¸n.
VÝ dô, dù ¸n VCEP dµnh mét quü ®Æc biÖt trÞ gÝa 1 triÖu ®«la Cana®a, chøng tá ®·
t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Æc biÖt cho viÖc thùc hiÖn dù ¸n. ViÖc sö dông quü do
Ban chØ ®¹o dù ¸n quyÕt ®Þnh trªn c¬ së ch¬ng tr×nh c«ng t¸c n¨m. Còng nh
vËy, giai ®o¹n ®Çu cña dù ¸n SEMA còng dµnh ra mét quü nhá, dïng ®Ó hç trî
c¸c ho¹t ®éng x©y dùng n¨ng lùc vµ c¸c mèi quan hÖ lµm viÖc chñ yÕu ®Ó thùc
hiÖn cã hiÖu qu¶. C¸c ho¹t ®éng cã thÓ lµ tõ c¸c c¬ héi ®µo t¹o ®Æc biÖt, cho ®Õn
cung cÊp c¸c dÞch vô chuyªn gia vµ th«ng tin vµ thËm chÝ cã thÓ bao gåm c¶
nh÷ng s¸ng kiÕn míi quan träng.
ChÝnh phñ Thuþ Sü cïng UNDP vµ Bé KH&§T, ®· thµnh lËp mét quü hç trî dù
¸n quan träng vµ mét nguån quü m«i trêng trong níc trong Giai ®o¹n 2 cña dù
¸n N¨ng lùc 21 cña ViÖt Nam. C¸c quü nµy sÏ ®îc sö dông víi sù c©n nh¾c cña
ban qu¶n lý dù ¸n, trªn c¬ së c¸c nhu cÇu ®îc x¸c ®Þnh víi c¸c c¬ quan ®îc
thô hëng khi ®¹t ®îc tiÕn ®é cña dù ¸n.
Mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c ®èi víi c¬ së cÊp quü linh ho¹t lµ viÖc thµnh lËp c¸c quü
quy m« nhá trong c¸c ch¬ng tr×nh cña c¸c nhµ tµi trî. VÝ dô, Sida ®· cã quü m«i
trêng mµ thñ tôc xin cÊp quü ®¬n gi¶n vµ quü dïng ®Ó hç trî cho c¸c s¸ng kiÕn
cña c¸c NGO. Quü ®· cã ®îc nh÷ng kÕt qu¶ khÝch lÖ. PhÝa Canada còng cã mét
quü linh ho¹t, chñ yÕu dïng vµo viÖc cung cÊp hç trî chuyªn gia trong c¸c lÜnh
vùc ph¸t triÓn chÝnh s¸ch, vµ quü nµy còng thu ®îc c¸c kÕt qu¶ tÝch cùc.
Nh÷ng th¸ch thøc hiÖn nay lµ lµm sao ®¶m b¶o c¸c quü linh ho¹t cña c¸c c¬
quan tµi trî cã thÓ hç trî tèt h¬n c¸c vÊn ®Ò m«i trêng cha ®îc quan t©m; vµ
cã tiÒm n¨ng cho c¸c lo¹i quü nµy kÕt hîp tèt h¬n víi c¸c dù ¸n ®ang thùc hiÖn.
\KH,$,K]$#0+$^?P$@&$_("1$1M'V,$`a,$@],K
HÇu hÕt c¸c dù ¸n m«i trêng ®· cã cÊu thµnh ®µo t¹o ng«n ng÷, tuy míi chØ lµ
phÇn bæ sung ®ét xuÊt, khi ®· triÓn khai viÖc thùc hiÖn dù ¸n.
§iÒu nµy dÉn tíi vÊn ®Ò duy nhÊt vµ phæ biÕn nhÊt do c¸c nhãm c«ng t¸c quèc tÕ
nªu ra lµ c¸c dÞch vô biªn dÞch vµ phiªn dÞch trong c¸c dù ¸n m«i trêng lµ h¹n
chÕ vµ kÐm cái. §éi ngò phiªn dÞch ViÖt Nam cã chÊt lîng tèt, diÔn t¶ ®îc
c¸c thuËt ng÷ m«i trêng rÊt Ýt vµ kÕt qu¶ lµ c¸c kh¸i niÖm kh«ng ®îc diÔn ®¹t
râ rµng trong c¸c tµi liÖu dÞch vµ trong c¸c líp huÊn luyÖn dÉn ®Õn nh÷ng nhÇm
lÉn.
Ng«n ng÷ lµ cèt lâi cña nhiÒu khã kh¨n trong khi giao dÞch gi÷a nhµ tµi trî vµ
ChÝnh phñ. Nhng ®©y lµ triÖu chøng nhiÒu h¬n lµ vÊn ®Ò thùc tÕ: c¸c thuËt ng÷
chÝnh sö dông trong lÜnh vùc m«i trêng- vÝ dô, biÖt ng÷ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®îc
hiÓu vµ dÞch theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. HiÓu râ c¸c kh¸i niÖm, nh "quy ho¹ch",
"chiÕn lîc", " qu¶n lý tèt hµng ngµy", "quan tr¾c", "m«i trêng" vµ "ph¸t triÓn bÒn
v÷ng" còng ®· rÊt kh¸c nhau vµ dÉn ®Õn hiÓu sai hoµn toµn c¸c môc tiªu cña c¸c
dù ¸n ODA.
Tµi liÖu híng dÉn Thùc hiÖn Quèc gia cña LHQ lµ mét vÝ dô vÒ viÖc sö dông c¸c
lo¹i biÖt ng÷ phøc t¹p kh«ng cÇn thiÕt. C¸c kh¸i niÖm, nh "kiÓm ®iÓm ba bªn"
g©y lóng tóng cho nhiÒu nhµ qu¶n lý ODA cña ChÝnh phñ vµ c¸c nhãm c«ng t¸c
kü thuËt quèc tÕ trong c¸c dù ¸n nµy.
Nh÷ng ®ãng gãp cña ChÝnh phñ
Nh×n chung, nh÷ng ®ãng gãp cña ChÝnh phñ b»ng hiÖn vËt vµ tiÒn mÆt cho c¸c
dù ¸n m«i trêng ®ang t¨ng lªn, dÉu r»ng mét sè th¸ch thøc vÉn cßn tån t¹i.
HÇu hÕt c¸c c¬ quan chÝnh phñ lµm viÖc víi c¸c nhµ tµi trî ®Òu kh«ng cã c¸c
nguån vèn tù qu¶n, do vËy kh«ng cã riªng c¸c kinh phÝ thùc hiÖn c¸c dù ¸n ODA.
Hä ph¶i tù t×m kiÕm tõ nguån kh¸c vµ th«ng thêng lµ xin ®îc c¸c nguån vèn
®Çu t c¬ b¶n cña ChÝnh phñ, nhng kh«ng ®îc tù ý sö dông. Theo th«ng lÖ,
ChÝnh phñ cam kÕt kho¶ng 10% c¸c kho¶n ng©n s¸ch cña c¸c dù ¸n " phÇn
cøng", song cha s½n sµng cam kÕt cÊp vèn cho c¸c dù ¸n cã c¸c môc tiªu
"phÇn mÒm". Khi ®îc cam kÕt, nh÷ng kho¶n ®ãng gãp tµi chÝnh cña ChÝnh phñ
cã xu híng chËm, lµm x¸o trén c¸c kÕ ho¹ch thùc hiÖn. §ång thêi, c¸c c¬ quan
®iÒu hµnh dù ¸n thêng kh«ng t«n träng n¨m tµi chÝnh cña chÝnh phñ vµ tr×nh v¨n
b¶n ®Ò nghÞ ChÝnh phñ ®ãng gãp rÊt muén - kÕt qu¶ lµ kinh phÝ cã thÓ chØ xuÊt
hiÖn trong ng©n s¸ch cña n¨m tµi chÝnh sau vµ thêng kh«ng ®îc gi¶i ng©n cho
®Õn cuèi n¨m ®ã. VÊn ®Ò nµy thùc sù lµ mét trë ng¹i ®èi víi dù ¸n cã vèn ODA
kh«ng hoµn l¹i.
Còng cßn mét vÊn ®Ò kh¸c n÷a lµ c¸c nhµ tµi trî kh«ng hiÓu ®îc thñ tôc ®ãng
gãp cña ChÝnh phñ nh thÕ nµo. Kh«ng cã c¸c híng dÉn qui ®Þnh viÖc ®ãng gãp
®îc x¸c ®Þnh nh thÕ nµo cho mét dù ¸n vµ c¸c h¹ng môc mµ ChÝnh phñ sÏ chi
tr¶. VÝ dô, trong dù ¸n do DANIDA tµi trî vÒ cÊp níc vµ vÖ sinh, tû lÖ ®ãng gãp
gi÷a nhµ tµi trî vµ ChÝnh phñ ®· ®îc thèng nhÊt lµ 4:1. V¨n b¶n dù ¸n ®îc ký
kÕt, nhng lóc ®ã míi b¾t ®Çu th¬ng lîng ai sÏ ph¶i tr¶ cho kho¶n nµo. Thêng
lµ, c¸c chi tiÕt vÒ c¸c thiÕt bÞ vµ ho¹t ®éng nµo sÏ do ChÝnh phñ ®¶m nhiÖm, l¹i
kh«ng ®îc x¸c ®Þnh râ rµng trong qu¸ tr×nh so¹n th¶o mét dù ¸n, lµm cho dÔ bÞ
hiÓu nhÇm, kh«ng ®¸p øng ®îc c¸c mong muèn cña phÝa tµi trî vµ g©y ra chËm
trÔ trong thùc hiÖn dù ¸n.
§ãng gãp cña ChÝnh phñ còng kh«ng ph¶i lµ lín. Trong c¸c dù ¸n do CIDA tµi trî
víi tæng trÞ gi¸ lµ 10 triÖu ®«la Mü th× phÇn ®ãng gãp cña ChÝnh phñ lµ kho¶ng
20.000 ®«la. KÓ c¶ trong trêng hîp nhá nh vËy còng khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc
kho¶n ®ãng gãp ®ã ®· ®îc thùc hiÖn hay cha.
C¸c nhãm c«ng t¸c dù ¸n quèc tÕ cã xu thÕ bá qua c¸c khiÕm khuyÕt trong viÖc
cung cÊp c¸c kho¶n ®ãng gãp cña ChÝnh phñ, v× mong muèn duy tr× c¸c mèi
quan hÖ tèt vµ ®éng th¸i cña dù ¸n. Do vËy, c¸c hÖ thèng tr¸ch nhiÖm trong vÊn
®Ò nµy cßn thiÕu vµ sau ®ã lµ c¸c nhµ tµi trî th× t¾c tr¸ch vµ miÔn cìng.
Thùc tiÔn hiÖn nay lµ ChÝnh phñ ®ãng gãp cho c¸c dù ¸n ODA kh«ng hoµn l¹i
b»ng hiÖn vËt. §iÒu nµy thêng g©y thÊt väng vµ phµn nµn cña c¸c gi¸m ®èc dù
¸n quèc gia, nhÊn m¹nh cÇn cã c¸c cam kÕt tµi chÝnh nhiÒu h¬n, nhÊt lµ cho c¸c
ho¹t ®éng tiÕp theo.
\b,K$[D#$1'7I$1(;$@'=,$1M5$^?P
Tuy ODA m«i trêng vÉn chiÕm tû lÖ t¬ng ®èi nhá so víi tæng ODA, nhng tõ
1992 ODA m«i trêng ®· t¨ng h¬n 5 lÇn vµ sÏ cßn t¨ng ®¸ng kÓ, chñ yÕu lµ vèn
vay tÝn dông.
WB vµ ADB ch¾c sÏ lµ hai nguån ODA quan träng nhÊt cho lÜnh vùc m«i trêng.
ViÖn trî cña NhËt B¶n sÏ gi¶m ®i trong mét vµi n¨m tíi, do t×nh h×nh kinh tÕ trong
níc, ch¾c ch¾n sÏ lµm cho WB vµ ADB trë thµnh c¸c nhµ tµi trî hµng ®Çu víi
sè dù tr÷ lín. ViÖc c¸c ng©n hµng quay trë l¹i "s©n khÊu" m«i trêng, víi c¸c
kho¶n vèn tÝn dông u ®·i, ®ang thay ®æi nhanh vai trß tiÒm tµng cña ODA, tõ
chç chØ bæ sung cho c¸c ch¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ, sang chç lµ mét ®éng lùc
m¹nh mÏ trong viÖc ®Þnh h×nh vµ hç trî c¸c ch¬ng tr×nh nµy. Tuy vÊn ®Ò nµy t¹o
ra mét c¬ héi cha tõng cã ®Ó gióp ChÝnh phñ c¶i c¸ch chÝnh s¸ch, thÓ chÕ vµ
thùc hiÖn c¸c môc tiªu m«i trêng, song vÉn cßn nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¶ chÝnh phñ
lÉn céng ®ång c¸c nhµ tµi trî lo l¾ng lµ, quy m« vµ nhÞp ®é cña lo¹i ODA vèn vay
cho lÜnh vùc m«i trêng. ChÝnh Phñ chØ tha thiÕt thu hót c¸c kho¶n vèn vay ®Ó
ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, nhng l¹i gÆp khã kh¨n trong sö dông d¹ng ODA nµy ®Ó
hç trî c¸c lÜnh vùc "mÒm", mµ c¸c nguån l·i kinh tÕ kh«ng trùc tiÕp hoÆc v« h×nh.
HÇu hÕt c¸c nhµ tµi trî song ph¬ng ®Òu b¨n kho¨n ®Õn c¸c ®Ò ¸n cña WB vµ
ADB rãt sè lîng lín tiÒn mÆt cho c¸c céng ®ång ®Þa ph¬ng. Mét sè c¸c ý kiÕn
lµ:
! "Ch¾c kh«ng ph¸t huy ®îc";
! "C¸c møc t¨ng viÖn trî lín nµy cã tiÒm n¨ng g× ®Ó cã thÓ b¾t nhÞp ®îc víi
viÖc t¹o ra thu nhËp, khi d©n sè n«ng th«n ®ang t¨ng lªn, diÖn tÝch ®Êt theo
®Çu ngêi ®ang gi¶m ®i vµ c¸c nguån tµi nguyªn ®ang bÞ c¹n kiÖt"; vµ
! "VÉn cßn chç ®Ó ®Çu t vµo trêng häc, ®êng s¸ vµ c¸c c¬ së h¹ tÇng, song
phÇn cøng cã thÓ ngèn rÊt nhiÒu tiÒn vµ viÖc x©y dùng n¨ng lùc ®ßi hái ®Çu t
dµi h¹n víi møc thÊp".
N¨ng lùc tiÕp thu ®Ó ph¸t triÓn n«ng th«n rÊt h¹n chÕ.
Kinh nghiÖm tõ lµn sãng vèn vay ban ®Çu cho thÊy ®Ó cã hiÖu qu¶ tèt nhÊt th×:
! vèn vay cÇn ph¶i ®îc thùc hiÖn víi c¸c khung thêi gian dµi h¬n 10 -15 n¨m;
! cÇn ph¶i chó träng ®Õn c¸c thµnh phÇn hç trî kü thuËt (TA) b»ng nguån vèn
kh«ng hoµn l¹i, ®Ó x©y dùng c¸c n¨ng lùc chÝnh s¸ch, thÓ chÕ vµ thñ tôc, ph¸t
triÓn nguån nh©n lùc cã liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn hiÖu qu¶, nhÊt lµ trong
giai ®o¹n tõ 1-3 n¨m ®Çu.
! cÇn chó träng h¬n ®Õn viÖc sö dông c¸c c«ng ty trong níc vµ c¸c NGO, ®Ó
cung cÊp trî gióp kü thuËt.
C¸c dù ¸n thêng kh«ng ®îc x©y dùng phï hîp vµ gióp x©y dùng c¸c n¨ng lùc
thÓ chÕ cña tæ chøc nhËn viÖn trî. Thêng ph¶i chi tiÕt hãa vµ xö lý l¹i kh¸i niÖm
cña dù ¸n, ®Ó ®a vµo dù ¸n c¸c ho¹t ®éng t¨ng cêng thÓ chÕ cÊp b¸ch h¬n.
Mét sè Ýt c¸c nhµ tµi trî cã c¸c ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh c¸c ph©n tÝch thÓ chÕ ®Ó
®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ c¸c ®iÓm m¹nh vµ c¸c nhu cÇu cña c¸c tæ chøc ®èi t¸c tiÒm
tµng (Khung 10.2).
N¨ng lùc tiÕp thô lµ mét vÊn ®Ò rÊt nan gi¶i cho c¸c nhµ tµi trî còng nh ®èi víi
ChÝnh phñ. Mét sè nhµ tµi trî ®ang chÞu c¶nh qu¸ t¶i vµ thiÕu n¨ng lùc trong
qu¶n lý c¸c ch¬ng tr×nh cã nhiÒu dù ¸n. Cã xu thÕ (vÝ dô EU, CIDA, SDC) thiªn
vÒ Ýt c¸c dù ¸n, nhng quy m« lín h¬n, lµ c¸ch tiÕp cËn tËp trung h¬n, vµ rãt vèn
qua c¸c c¬ quan ®a ph¬ng vµ c¸c NGO quèc tÕ. C¸c xu thÕ nµy cã thÓ lµm t¨ng
thªm vÊn ®Ò nan gi¶i vÒ n¨ng lùc ®èi víi mét sè c¬ quan chÝnh phñ.
cccccccccccccccccccccc
d(;,K$ef8g$!(;h,$%i$,a,$G;+$#"#$(TU1$ *k,K$1(3
*'VG. C¸c dù ¸n thÝ ®iÓm cÇn:
! ®a d¹ng vÒ c¸ch tiÕp cËn (kh«ng ¸p ®Æt c¸c m« h×nh v× mçi n¬i cã t×nh h×nh kh¸c
nhau);
! ph©n cÊp vµ giao quyÒn;
! b¾t ®Çu tõ ®¬n gi¶n - kh«ng nªn qu¸ tham väng;
! cô thÓ - b¾t ®Çu gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cô thÓ vµ tõ ®ã x©y dùng nªn. Ngay tõ ®Çu
kh«ng nªn ¸p dông c¸ch tiÕp cËn tæng hîp hoµn toµn v× nh vËy sÏ thÊt b¹i;
! linh ho¹t - ®iÒu chØnh c¸c u tiªn cho phï hîp c¸c yªu cÇu khi ph¸t sinh (nhu cÇu
cña c¶ m«i trêng lÉn ngêi d©n ®Þa ph¬ng);
! ghi chÐp vµ ph¶n ¸nh kinh nghiÖm;
! Quan tr¾c t¸c ®éng ®Õn TNTN vµ chÊt lîng m«i trêng ( nghÜa lµ cã b¸o c¸o t×nh
tr¹ng c¸c ®iÒu kiÖn m«i trêng theo quý hay 6 th¸ng)
! quan tr¾c tÝnh bÒn v÷ng cña dù ¸n (kÓ c¶ c¸c t¸c ®éng x· héi vµ tÝnh bÒn v÷ng vÒ
thÓ chÕ vµ kü thuËt)
r8$ /('71$ p7$ Gk1$ #(49,K$ 1MN,($ [X,$ (9,$ #KH&§T nªu râ, tuy toµn bé chÝnh s¸ch §DSH thuéc vÒ Côc MT, nhng c¸c tr¸ch
nhiÖm cô thÓ vÒ b¶o tån §DSH cÇn ®Ó c¸c c¬ quan ngµnh ®¶m nhiÖm.
ViÖc "mÊt" mét dù ¸n cã thÓ kh«ng khuyÕn khÝch mét c¬ quan khëi xíng, ®· bá
nhiÒu thêi gian vµ c«ng søc ®Ó ph¸t triÓn s¸ng kiÕn. Tõ kinh nghiÖm nµy cã 2 bµi
häc: c¸c c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nhiÒu lÜnh vùc qu¶n lý m«i trêng, nh
§DSH, ®Êt ngËp níc, qu¶n lý ven biÓn lµ cha ®îc x¸c ®Þnh râ rµng; vµ c¸c
nhµ tµi trî cÇn t vÊn víi Bé KH&§T khi x¸c ®Þnh ®èi t¸c.
d(;,K$ef8t
!"#$@:,$*a$@a$1(V$#(7$@&$>;6,$[u
Mét sè bµi häc vÒ qu¶n lý thêng ®îc c¸c nh©n viªn quèc tÕ cña c¸c dù ¸n ODA
m«i trêng nh¾c ®i nh¾c l¹i, mµ thËm chÝ nhiÒu ngêi trong chÝnh phñ vµ céng ®ång
nhµ tµi trî, còng ph¶i biÕt:
! møc l¬ng cña nh©n viªn trong níc lµm viÖc cho dù ¸n rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c
c¬ quan tµi trî kh¸c nhau.§iÒu nµy ®· cã ¶nh hëng x¸o trén tÝnh liªn tôc cña
nh©n viªn;
! qu¸ tr×nh lùa chän nh©n viªn dù ¸n thêng dÉn ®Õn c¸c c¸ nh©n ®îc thuª kh«ng
phï hîp víi c«ng viÖc; ®iÒu nµy cã xu híng x¶y ra nhiÒu h¬n ë c¸c dù ¸n do
trong níc ®iÒu hµnh;
! thêng c¸c nh©n viªn "chÝnh nhiÖm" l¹i lµm viÖc Ýt thêi gian h¬n vµ hä vÉn lµm
viÖc kh¸c, nhÊt lµ d¹ng biÖt ph¸i tõ c¸c c¬ quan nhµ níc;
! c¸c nh©n viªn l©u n¨m cña quèc gia rÊt miÔn cìng giao thÈm quyÒn vÒ c¸c khÝa
c¹nh qu¶n lý dù ¸n cho dù ¸n vµ c¸c nh©n viªn ®èi t¸c;
! viÖc lËp kÕ ho¹ch c«ng t¸c vµ b¸o c¸o tiÕn ®é thùc hiÖn thêng kh«ng thùc hiÖn
réng r·i;
! c¸c quy ®Þnh vÒ chøc tr¸ch nhiÖm vô (TOR) cho nh©n viªn dù ¸n thêng kh«ng
x¸c ®Þnh râ rµng vµ c¸c hÖ thèng ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ thùc hiÖn Ýt khi ®îc tu©n thñ;
! Ýt nhËn thøc ®îc mèi quan hÖ gi÷a bè trÝ kh«ng gian trong c¸c v¨n phßng dù ¸n
víi n¨ng suÊt lµm viÖc.
C«ng t¸c ®iÒu phèi
C¸c m« h×nh høa hÑn sÏ c¶i thiÖn viÖc ®iÒu phèi ODA ®ang t¨ng lªn.
`+,$!(v$*UT$?D$",
Kinh nghiÖm ban ®Çu cña c¸c ban chØ ®¹o dù ¸n lµ kh«ng tÝch cùc. C¸c cuéc häp
cña ban chØ ®¹o ®îc tiÕn hµnh mang tÝnh h×nh thøc ®Ó ghi nhËn nh÷ng ph¬ng
híng cã s½n, h¬n lµ mét c¬ héi ®Ó ®iÒu hµnh hay ®iÒu phèi tÝch cùc. C¸c quan
chøc cÊp cao thêng coi c¸c cuéc häp nh vËy lµ l·ng phÝ thêi gian, hoÆc lµ c¬
cÊu "chÝnh trÞ" h¬n lµ c¬ cÊu kü thuËt. VÊn ®Ò nµy ®ang thay ®æi nhanh. HiÖn
®ang cã mét sè c¸c kinh nghiÖm tèt vÒ c¸c ban chØ ®¹o dù ¸n nh lµ nh÷ng c¬
chÕ ®iÒu phèi vµ liªn ngµnh thùc sù.
ThÝ dô, c¸c ý kiÕn b×nh luËn cña c¸c nhãm quèc tÕ trong dù ¸n VCEP vµ dù ¸n
SEMA cho r»ng c¸c Ban chØ ®¹o lµ "quan träng vµ ho¹t ®éng tèt" vµ "rÊt cã t¸c
dông". Mét sè c¸c yÕu tè chñ yÕu lµm nªn thµnh c«ng nµy lµ:
! ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng ph¶i bao gåm c¸c vÊn ®Ò thùc sù cÇn ®îc gi¶i quyÕt
vµ thµnh viªn ban chØ ®¹o cÇn cã thÈm quyÒn ®Ó thùc hiÖn vµ gi¸m s¸t nh÷ng
g× ®· quyÕt;
! c¸c thµnh viªn liªn ngµnh víi c¸c ho¹t ®éng phèi hîp cô thÓ, cã sù tham gia
cña c¸c c¬ quan ngµnh; tøc lµ còng ph¶i cã c¸c c¬ quan tØnh;
! cÇn cã lîi Ých khi tham gia; vµ
! c¸c ho¹t ®éng cña Ban chØ ®¹o ph¶i ®îc hç trî tèt c¸c mÆt hµnh chÝnh - cã
sù hç trî tèt cña ban th ký tríc, trong khi vµ tiÕp theo c¸c cuéc häp cã ý
nghÜa quyÕt ®Þnh thµnh c«ng
Tuy nhiªn, ban chØ ®¹o dù ¸n kh«ng ph¶i lµ mét c¬ chÕ bÒn v÷ng ®Ó ho¹t ®éng
liªn ngµnh, hay ®Ó thóc ®Èy c¸c mèi quan hÖ c«ng t¸c gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn
kh¸c nhau. Ban chØ ®¹o sÏ ngõng ho¹t ®éng mét khi dù ¸n kÕt thóc. C¸c nhãm
c«ng t¸c dù ¸n ph¶i ý thøc râ nh÷ng vai trß quan träng cña c¸c ban chØ ®¹o vµ cè
g¾ng thÓ chÕ hãa c¸c thµnh phÇn chÝnh.
!"#$,(nhau. Hä ®ang tËp hîp c¸c s¸ng kiÕn nµy vµo mét ch¬ng tr×nh Gi¸o dôc C¸c
vÊn ®Ò X· héi hçn hîp trong ®ã lÊy ViÖt Nam lµ mét quèc gia mÉu ®Ó thö
nghiÖm.
Nh÷ng th¸ch thøc cßn tån t¹i lµ cã 2 giai ®o¹n chÝnh cña chu kú dù ¸n ODA,
trong ®ã ®iÒu phèi cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng: trong giai ®o¹n ý tëng vµ thiÕt
kÕ; vµ thùc hiÖn. §iÒu phèi trong giai ®o¹n thùc hiÖn cã ý nghÜa quan träng ®Æc
biÖt vµ cÇn l«i kÐo c¸c nhãm c«ng t¸c dù ¸n tham gia, hä lµ nh÷ng ngêi biÕt
®îc c¸c èc vµ vÝt cña dù ¸n. Thêng th× chØ khi dù ¸n thùc hiÖn, míi thÊy ®îc
c¸c c¬ héi ®Ó bæ sung. §iÒu nµy ®ßi hái tÝnh linh ho¹t trong c¸c khung qu¶n lý dù
¸n.
S¸ng kiÕn Nhãm hç trî quèc tÕ cña Bé NN&PTNT tuy ®îc coi lµ bíc ®Çu, song
®ang lµm thÊt väng céng ®ång nhµ tµi trî. C¸ch thøc ChÝnh phñ tr×nh bµy víi thêi
gian th¶o luËn h¹n chÕ, lµ kh«ng cã t¸c dông. C¸c nhµ tµi trî kh¸c nhau ®ang
s½n lßng hç trî qu¸ tr×nh nµy nhiÒu h¬n, nÕu ph¬ng thøc ho¹t ®éng mang tÝnh
t¬ng t¸c nhiÒu h¬n. §Ó ®iÒu nµy x¶y ra cÇn gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau:
! l«i cuèn sù tham gia réng h¬n cña c¸c c¸n bé kü thuËt dù ¸n, ®Ó rót ra vµ ®óc
kÕt c¸c bµi häc cã thÓ ¸p dông ®îc cho Bé;
! c¸c nhãm ®Æc nhiÖm kü thuËt ®· thµnh lËp kh«ng nªn g¸nh v¸c thªm c¸c
tr¸ch nhiÖm, lµm cho nh©n viªn dù ¸n qu¸ nhiÒu c«ng viÖc;
! cÇn cã c¸c cuéc häp s¸ng t¹o vµ n¨ng ®éng cã chuÈn bÞ tháa ®¸ng vµ cã c¸c
ho¹t ®éng tiÕp theo;
! cÇn cã Ýt nhÊt 2 cuéc häp mçi n¨m víi ch¬ng tr×nh häp râ rµng, tËp trung vµo
1 hay 2 vÊn ®Ò cèt lâi vµ t¹o ®iÒu kiÖn th¶o luËn cã hiÖu qu¶;
! cÇn cã chuyªn gia bªn ngoµi hç trî vµ híng dÉn c¸c nhãm ®Æc nhiÖm nµy.
Mét tËp hîp c¸c nguyªn t¾c híng dÉn vµ c¸c thñ tôc ®Ó t¨ng cêng tÝnh hiÖu
qu¶ cña Nhãm Hç trî Quèc tÕ vµ c¸c c¬ chÕ ®iÒu phèi ngµnh t¬ng tù, lµ rÊt cÇn
thiÕt. HiÖn nay ®ang tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ kinh nghiÖm cña Nhãm Hç trî quèc tÕ
cña Bé NN&PTNT vµ c¸c bé kh¸c. Cafn ph¶i cã c¸c cuéc ®¸nh gi¸ thêng kú, ®Ó
cã thÓ c¶i thiÖn vµ ®iÒu chØnh liªn tôc nh»m ®¹t ®îc tiÕn bé. Ngoµi ra, cÇn x©y
dùng n¨ng lùc cña Bé KH&§T trong ®iÒu phèi ODA toµn diÖn.
\(;$#x;$#('+$Cy$1(H,K$1',
ViÖc ph¸t triÓn c¸c dÞch vô th ®iÖn tö vµ sö dông Internet ®ang t¹o ®iÒu kiÖn dÔ
dµng h¬n nhiÒu trong viÖc chia sÎ th«ng tin g÷a c¸c dù ¸n vµ trong c¸c c¬ quan
chÝnh phñ. VÝ dô, giai ®o¹n 2 cña dù ¸n N¨ng lùc 21 ViÖt Nam cña Bé KH&§T,
®ang chuÈn bÞ më mét trang chñ "home page" trªn Internet ®Ó c¸c b¸o c¸o chÝnh
vÒ c¸c ho¹t ®éng dù ¸n cã thÓ ph¸t hµnh réng r·i.
Dù ¸n VCEP ®ang x©y dùng ®Þa chØ Internet thö nghiÖm sÏ cã thÓ dÔ dµng truy
nhËp cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia dù ¸n t¹i ViÖt Nam vµ níc ngoµi cã m·
lÖnh "Password". Khi ®Þa chØ nµy ®îc sö dông thêng xuyªn vµ hiÖu qu¶ th× ®Þa
chØ nµy sÏ më cho d©n chóng truy nhËp. C¸c chi phÝ vÉn lµ c¶n trë chÝnh cho viÖc
sö dông thêng xuyªn.
Song vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp. Mét c¸n bé cña WB ®· nãi r»ng, theo quan ®iÓm
cña anh ta lµ "cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh mµ ViÖt Nam gÆp ph¶i lµ rÊt nghiªm
träng, nhng nghiªm träng h¬n nhiÒu lµ t×nh tr¹ng thiÕu th«ng tin". Th«ng tin vÒ
c¸c dù ¸n m«i trêng cã c¸c môc tiªu t¬ng tù nhau, nh c¸c dù ¸n VCEP,
SEMA vµ ch¬ng tr×nh ®µo t¹o §TM cña Hµ Lan vµ dù ¸n ®µo t¹o §TM cña EU
kh«ng ®îc tÝch cùc chia sÎ trong chÝnh phñ, dÉn ®Õn trïng lÆp nç lùc vµ l·ng phÝ
c¸c nguån lùc. C¸c c¬ quan chÝnh phñ cha chñ ®éng triÖu tËp c¸c cuéc häp
thêng kú gi÷a c¸c nhãm c«ng t¸c dù ¸n m«i trêng, díi sù qu¶n lý cña c¸c c¬
quan nµy, ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn chia sÎ th«ng tin, c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c vµ chia sÎ
kinh nghiÖm chuyªn m«n.
Chia sÎ c¸c t liÖu trong qu¸ tr×nh so¹n th¶o dù ¸n cha hîp lý. C¸c nhµ tµi trî
vµ chÝnh phñ ®· kh«ng chó ý ®Çy ®ñ ®Õn viÖc ®¶m b¶o s½n cã c¸c t liÖu liªn
quan ®Õn mét s¸ng kiÕn cña dù ¸n b»ng 2 ng«n ng÷. Kinh phÝ cña nhµ tµi trî vµ
c¸c thñ tôc ®Ó t¹o ra hç trî hiÖu qu¶ vÒ mÆt nµy cã xu híng kh«ng tháa ®¸ng.
Mét sè nhµ tµi trî l¹i cã lËp trêng kh«ng cã tÝnh ñng hé vµ cho r»ng, ChÝnh phñ
cÇn ph¶i cung cÊp dÞch vô nµy b»ng nguån lùc vµ s¸ng kiÕn cña ChÝnh phñ.
§iÒu nµy ®· dÉn ®Õn t×nh huèng lµ mét sè trêng hîp trong lÜnh vùc TNTN, khi
viÖc so¹n th¶o dù ¸n ®· tiÕn triÓn tèt th× t×nh cê ph¸t hiÖn ra c¸c m©u thuÉn c¬
b¶n, hoÆc sù trïng lÆp gi÷a c¸c môc tiªu dù ¸n kh¸c nhau cña c¸c nhµ tµi trî.
Ba vÝ dô gÇn ®©y minh häa cho t×nh h×nh nµy. Trêng hîp thø nhÊt lµ phÝa §an
M¹ch x©y dùng mét dù ¸n qu¶n lý tæng hîp ®Çu nguån t¹i tØnh NghÖ An, th× ®ång
thêi Ph¸p vµ EU còng ®ang tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu kh¶ thi vÒ mét con ®Ëp
trong khu vùc. VÝ dô thø hai lµ gÇn ®©y EU ph¸t hiÖn ra WB ®ang th¬ng lîng
mét dù ¸n lín vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo, rÊt gièng víi s¸ng kiÕn cña EU t¹i cïng
c¸c tØnh mµ EU so¹n th¶o mµ dù ¸n nµy sau 2 n¨m so¹n th¶o s¾p ®îc phª
duyÖt t¹i Brussels. Trêng hîp thø ba liªn quan ®Õn C«n §¶o. T¹i ®ã, §an M¹ch
®ang hç trî dù ¸n b¶o tån vµ qu¶n lý c¸c khu b¶o tån trªn c¹n vµ díi biÓn.
Còng cïng thêi gian nµy, mét kho¶n vèn vay ADB cho ngµnh thñy s¶n ®· mang
l¹i mét c¶ng c¸ ®îc quy ho¹ch cho C«n §¶o, c¾t xÐn mÊt diÖn tÝch vên quèc
gia vµ cã c¸c t¸c ®éng vµ c¸c liªn can m«i trêng quan träng ®èi víi c«ng t¸c
qu¶n lý cña vên.
Dêng nh lµ c¸c u tiªn cña Nhµ níc trong c¸c lÜnh vùc liªn quan kh«ng ®îc
®Ò ra hoÆc truyÒn th«ng ®Çy ®ñ cho c¸c nhµ tµi trî; hoÆc th«ng tin vÒ c¸c ho¹t
®éng vµ c¸c kÕ ho¹ch cña nhµ tµi trî trong cïng mét khu vùc ®Þa lý, kh«ng ®îc
Bé KH&§T truyÒn th«ng cho c¸c nhµ tµi trî. §ång thêi, céng t¸c gi÷a c¸c nhµ tµi
trî lµm viÖc trong cïng c¸c lÜnh vùc nh nhau cßn yÕu, còng nh c¸c thñ tôc cña
nhµ tµi trî thiÕu c¸c yÕu tè khuyÕn khÝch ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh (thùc tÕ l¹i x©y
dùng c¸c yÕu tè kh«ng khuyÕn khÝch céng t¸c).
Vai trß ®Æc biÖt cña c¸c NGO
C¸c NGO quèc tÕ vµ sè lîng c¸c "NGO" trong níc ®ang t¨ng lªn vµ ngµy cµng
®ãng gãp quan träng trong lÜnh vùc m«i trêng, nhÊt lµ ë cÊp c¬ së.
TÊt c¶ NGO ®Òu ®¨ng ký víi Ban Phô tr¸ch c¸c VÊn ®Ò NGO, mät tæ chøc cña Nhµ
níc trùc thuéc HiÖp héi c¸c Tæ chøc H÷u nghÞ cña ViÖt Nam - vµ 234 tæ chøc quèc tÕ
®· ®¨ng ký. Song cßn nhiÒu NGO ®Õn ViÖt Nam ®Ó hç trî c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau
nhng kh«ng ®¨ng ký chÝnh thøc, v× thÕ ch¾c con sè thùc lµ lín h¬n. C¬ quan chÝnh
cña HiÖp héi chÞu tr¸ch nhiÖm ®iÒu phèi NGO lµ PACCOM- Uû ban §iÒu phèi viÖn trî
nh©n d©n.
ChÝnh b¶n th©n PACCOM còng tham gia nh mét ®èi t¸c NGO trong c¸c thñ tôc
chÝnh thøc vÒ ODA. PACCOM cÇn ph¶i ®¶m b¶o qu¸ tr×nh b×nh thêng ®Ó theo ®uæi
trong viÖc ®Ò xíng tÊt c¶ dù ¸n ODA lªn Bé KH&§T. Sau ®ã, Bé KH&§T sÏ x¸c ®Þnh
c¸c ®èi t¸c thùc hiÖn thÝch hîp trong níc cña ChÝnh phñ. NhiÒu NGO vÉn cßn hiÓu
nhÇm c¸c thñ tôc vµ nghi ngê vÒ hiÖu qu¶ cña nh÷ng g× hä chøng kiÕn nh mét tÇng
líp quan liªu kh¸c cu¶ chÝnh phñ.
N¨m 1993, Trung t©m Nguån lùc NGO ®îc thµnh lËp víi sù gióp ®ì cña nhµ tµi trî
®Ó t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho c«ng t¸c cña c¸c NGO quèc tÕ. HiÖn nay, trung t©m
ho¹t ®éng chñ yÕu th«ng qua mang líi c¸c héi viªn vµ ®ang cã ý kiÕn yªu cÇu cã
thªm sù hç trî ®Òu h¬n n÷a cña nhµ tµi trî. Trung t©m cha tiÕn triÓn thµnh mét tæ
chøc bao trïm cho c¸c NGO quèc tÕ, song ®· thùc hiÖn nh mét trung t©m trao ®æi
c¸c th«ng tin gi¸ trÞ vµ gi÷ vai trß xóc t¸c. Trung t©m xuÊt b¶n niªn gi¸m c¸c NGO
quèc tÕ b»ng tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt. Trong sè 234 NGO cã tªn trong niªn gi¸m , 26
NGO x¸c ®Þnh cô thÓ "m«i trêng" lµ u tiªn chñ yÕu cña ch¬ng tr×nh. Cã thÓ ph©n
lo¹i thªm 6 NGO lµ c¸c tæ chøc "b¶o tån" mµ ho¹t ®éng vÒ chÝnh s¸ch b¶o tån, c¸c
khu b¶o tån vµ c¸c vïng ®Öm liªn quan: IUCN - Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc
tÕ, Quü B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ, Tæ chøc §éng Thùc vËt Quèc tÕ, Tæ chøc B¶o
tån Chim Quèc tÕ, Héi Nghiªn cøu vµ viÖn trî m«i trêng Australia vµ Héi §éng vËt
häc Frankfurt.
Dï u tiªn ho¹t ®éng lµ g× ®i n÷a th× ®a sè NGO ë ViÖt Nam ho¹t ®éng nh»m môc tiªu
sö dông tµi nguyªn bÒn v÷ng vµ n©ng cao chÊt lîng m«i trêng. Mét sè Ýt cã ng©n
s¸ch hµng n¨m lµ 1 triÖu ®«la Mü, nhng hÇu hÕt chØ sö dông díi 500,000 ®«la mét
n¨m. Trõ mét vµi ngo¹i lÖ, cßn NGO kh«ng ph¶i lµ c¸c nhµ tµi trî, nhng cã xu thÕ
®îc sö dông lµm ph¬ng tiÖn ®Ó gi¶i ng©n viÖn trî vµ hç trî kü thuËt. CÊp tØnh vµ
huyÖn lµ môc tiªu cña c¸c NGO, thêng kh«ng cã quan hÖ trùc tiÕp víi chÝnh quyÒn
trung ¬ng. ViÖn trî ®îc chuyÓn giao trªn c¬ së c«ng t¸c víi céng ®ång, th«ng qua
mèi quan hÖ ®èi t¸c vµ c¸c s¸ng kiÕn thùc hiÖn chung.
§èi víi c¸c NGO ViÖt Nam, dï cßn ®ang víi sè lîng Ýt, th× viÖc s¾p xÕp tæ chøc cã
kh¸c. VÒ nguyªn t¾c chÝnh thøc, ChÝnh phñ cha cho phÐp thµnh lËp c¸c NGO trong
níc nhng hiÖn cã h¬n 20 tæ chøc c«ng t¸c vÒ m«i trêng mµ nhng kh«ng thuéc
luång cña ChÝnh phñ. C¸c tæ chøc nµy gÇn nh ®îc coi lµ c¸c NGO ë c¸c níc kh¸c
vµ t¹o ra c¸c ph¬ng tiÖn cho c¸n bé cña c¸c c¬ quan ChÝnh phñ vµ c¸c viÖn nghiªn
cøu cung cÊp c¸c dÞch vô trªn c¬ së th¬ng m¹i. Mét sè NGO m«i trêng ®îc thµnh
lËp chÝnh thøc nh c¸c hiÖp héi chuyªn m«n trùc thuéc Liªn hiÖp héi KHKT (Khung
10.4).
Mét h¹n chÕ quan träng cña c¸c tæ chøc ®Þa ph¬ng nµy lµ thiÕu c¸c ban th ký ®ñ
m¹nh. ë ViÖt Nam rÊt dåi dµo c¸c chuyªn gia kü thuËt, cã thÓ cung cÊp nh÷ng ®ãng
