"Biến đổi khí hậu trái đất là sự thay đổi của hệ thống khí hậu gồm khí quyển, thuỷ
quyển, sinh quyển, thạch quyển hiện tại và trong tương lai bởi các nguyên nhân tự
nhiên và nhân tạo".
Nguyên nhân chính làm biến đổi khí hậu trái đất là do sự gia tăng các hoạt động tạo ra
các chất thải khí nhà kính, các hoạt động khai thác quá mức các bể hấp thụ và bể chứa
khí nhà kính như sinh khối, rừng, các hệ sinh thái biển, ven bờ và đất liền khác.
Các biểu hiện của sự biến đổi khí hậu trái đất gồm:
• Sự nóng lên của khí quyển và trái đất nói chung.
• Sự thay đổi thành phần và chất lượng khí quyển có hại cho môi trường sống
của con người và các sinh vật trên trái đất.
• Sự dâng cao mực nước biển do tan băng dẫn tới sự ngập úng của các vùng đất
thấp, các đảo nhỏ trên biển.
• Sự di chuyển của các đới khí hậu tồn tại hàng nghìn năm trên các vùng khác
nhau của trái đất dẫn tới nguy cơ đe doạ sự sống của các loài sinh vật, các hệ
sinh thái và hoạt động của con người.
• Sự thay đổi cường độ hoạt động của quá trình hoàn lưu khí quyển, chu trình
tuần hoàn nước trong tự nhiên và các chu trình sinh địa hoá khác.
• Sự thay đổi năng suất sinh học của các hệ sinh thái, chất lượng và thành phần
của thuỷ quyển, sinh quyển, các địa quyển.
• Các quốc gia trên thế giới đã họp tại New York ngày 9/5/1992 và đã thông qua
Công ước Khung về Biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc. Công ước này đặt
ra mục tiêu ổn định các nồng độ khí quyển ở mức có thể ngăn ngừa được sự
can thiệp của con người đối với hệ thống khí hậu. Mức phải đạt nằm trong
một khung thời gian đủ để các hệ sinh thái thích nghi một cách tự nhiên với sự
thay đổi khí hậu, bảo đảm việc sản xuất lương thực không bị đe doạ và tạo
khả năng cho sự phát triển kinh tế tiến triển một cách bền vững.
Nguyen nhân
Nguyên nhân của sự biến đổi khí hậu (BĐKH) hiện nay, tiêu biểu là sự nóng lên toàn cầu đã
được khẳng định là chủ yếu do hoạt động của con người.
Kể từ thời kỳ tiền công nghiệp (khoảng từ năm 1750), con người đã sử dụng ngày càng nhiều
năng lượng, chủ yếu từ các nguồn nguyên liệu hóa thạch (than, dầu, khí đốt), qua đó đã thải vào
khí quyển ngày càng tăng các chất khí gây hiệu ứng nhà kính của khí quyển, dẫn đến tăng nhiệt
độ của trái đất.
Những số liệu về hàm lượng khí CO2 trong khí quyển được xác định từ các lõi băng được khoan
ở Greenland và Nam cực cho thấy, trong suốt chu kỳ băng hà và tan băng (khoảng 18.000 năm
trước), hàm lượng khí CO2 trong khí quyển chỉ khoảng 180 -200ppm (phần triệu), nghĩa là chỉ
bằng khoảng 70% so với thời kỳ tiền công nghiệp (280ppm). Từ khoảng năm 1.800, hàm lượng
khí CO2 bắt đầu tăng lên, vượt con số 300ppm và đạt 379ppm vào năm 2005, nghĩa là tăng
khoảng 31% so với thời kỳ tiền công nghiệp, vượt xa mức khí CO2 tự nhiên trong khoảng 650
nghìn năm qua.
Hàm lượng các khí nhà kính khác như khí mêtan (CH4), ôxit nitơ (N2O) cũng tăng lần lượt từ
715ppb (phần tỷ) và 270ppb trong thời kỳ tiền công nghiệp lên 1774ppb (151%) và 319ppb
(17%) vào năm 2005. Riêng các chất khí chlorofluoro carbon (CFCs) vừa là khí nhà kính với tiềm
năng làm nóng lên toàn cầu lớn gấp nhiều lần khí CO2, vừa là chất phá hủy tầng ôzôn bình lưu,
chỉ mới có trong khí quyển do con người sản xuất ra kể từ khi công nghiệp làm lạnh, hóa mỹ
phẩm phát triển.
Đánh giá khoa học của Ban liên chính phủ về BĐKH (IPCC) cho thấy, việc tiêu thụ năng lượng
do đốt nhiên liệu hóa thạch trong các ngành sản xuất năng lượng, công nghiệp, giao thông vận
tải, xây dựng… đóng góp khoảng một nửa (46%) vào sự nóng lên toàn cầu, phá rừng nhiệt đới
đóng góp khoảng 18%, sản xuất nông nghiệp khoảng 9% các ngành sản xuất hóa chất (CFC,
HCFC) khoảng 24%, còn lại (3%) là từ các hoạt động khác.
Từ năm 1840 đến 2004, tổng lượng phát thải khí CO2 của các nước giàu chiếm tới 70% tổng
lượng phát thải khí CO2 toàn cầu, trong đó ở Hoa Kỳ và Anh trung bình mỗi người dân phát thải
1.100 tấn, gấp khoảng 17 lần ở Trung Quốc và 48 lần ở Ấn Độ.
Riêng năm 2004, lượng phát thải khí CO2 của Hoa Kỳ là 6 tỷ tấn, bằng khoảng 20% tổng lượng
phát thải khí CO2 toàn cầu. Trung Quốc là nước phát thải lớn thứ 2 với 5 tỷ tấn CO2, tiếp theo là
Liên bang Nga 1,5 tỷ tấn, Ấn Độ 1,3 tỷ tấn, Nhật Bản 1,2 tỷ tấn, CHLB Đức 800 triệu tấn,
Canada 600 triệu tấn, Vương quốc Anh 580 triệu tấn. Các nước đang phát triển phát thải tổng
cộng 12 tỷ tấn CO2, chiếm 42% tổng lượng phát thải toàn cầu so với 7 tỷ tấn năm 1990 (29%
tổng lượng phát thải toàn cầu), cho thấy tốc độ phát thải khí CO2 của các nước này tăng khá
nhanh trong khoảng 15 năm qua. Một số nước phát triển dựa vào đó để yêu cầu các nước đang
phát triển cũng phải cam kết theo Công ước Biến đổi khí hậu.
Năm 1990, Việt Nam phát thải 21,4 triệu tấn CO2. Năm 2004, phát thải 98,6 triệu tấn CO2, tăng
gần 5 lần, bình quân đầu người 1,2 tấn/năm (trung bình của thế giới là 4,5 tấn/năm, Singapo
12,4 tấn, Malaysia 7,5 tấn, Thái Lan 4,2 tấn, Trung Quốc 3,8 tấn, Inđônêxia 1,7 tấn, Philippin 1,0
tấn, Myanma 0,2 tấn, Lào 0,2 tấn).
Như vậy, phát thải các khí CO2 của Việt Nam tăng khá nhanh trong 15 năm qua, song vẫn ở
mức thấp so với trung bình toàn cầu và nhiều nước trong khu vực. Dự tính tổng lượng phát thải
các khí nhà kính của Việt Nam sẽ đạt 233,3 triệu tấn CO2 tương đương vào năm 2020, tăng
93% so với năm 1998.
Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là trong khi các nước giàu chỉ chiếm 15% dân số thế giới, nhưng tổng
lượng phát thải của họ chiếm 45% tổng lượng phát thải toàn cầu; các nước châu Phi và cận
Sahara với 11% dân số thế giới chỉ phát thải 2%, và các nước kém phát triển với 1/3 dân số thế
giới chỉ phát thải 7% tổng lượng phát thải toàn cầu. Đó là điều mà các nước đang phát triển nêu
ra về bình đẳng và nhân quyền tại các cuộc thương lượng về Công ước khí hậu và Nghị định
thư Kyoto.
Chính vì thế, một nguyên tắc cơ bản, đầu tiên được ghi trong Công ước Khung của Liên hợp
quốc về BĐKH là: “Các bên phải bảo vệ hệ thống khí hậu vì lợi ích của các thế hệ hôm nay và
mai sau của nhân loại, trên cơ sở công bằng, phù hợp với trách nhiệm chung nhưng có phân
biệt và bên các nước phát triển phải đi đầu trong việc đấu tranh chống BĐKH và những ảnh
hưởng có hại của chúng”.
Khí nhà kính và hiệu ứng nhà kính
Trong thành phần của khí quyển trái đất, khí nitơ chiếm 78% khối lượng, khí oxy chiếm 21%,
còn lại khoảng 1% các khí khác như argon, đioxit cacbon, mêtan, ôxit nitơ, nêon, hêli, hyđrô,
ôzôn,… và hơi nước. Tuy chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ, các khí vết này, đặc biệt là khí CO2, CH4,
NOx, và CFCs - một loại khí mới chỉ có trong khí quyển từ khi công nghệ làm lạnh phát triển, là
những khí có vai trò rất quan trọng đối với sự sống trên trái đất. Trước hết, đó là vì các chất khí
nói trên hấp thụ bức xạ hồng ngoại do mặt đất phát ra, sau đó, một phần lượng bức xạ này lại
được các chất khí đó phát xạ trở lại mặt đất, qua đó hạn chế lượng bức xạ hồng ngoại của mặt
đất thoát ra ngoài khoảng không vũ trụ và giữ cho mặt đất khỏi bị lạnh đi quá nhiều, nhất là về
ban đêm khi không có bức xạ mặt trời chiếu tới mặt đất.
Các chất khí nói trên, trừ CFCs, đã tồn tại từ lâu trong khí quyển và được gọi là các khí nhà kính
tự nhiên. Nếu không có các chất khí nhà kính tự nhiên, trái đất của chúng ta sẽ lạnh hơn hiện
nay khoảng 33oC, tức là nhiệt độ trung bình trái đất sẽ khoảng 18oC. Hiệu ứng giữ cho bề mặt
trái đất ấm hơn so với trường hợp không có các khí nhà kính được gọi là “Hiệu ứng nhà kính”.
Ngoài ra, khí ôzôn tập trung thành một lớp mỏng trên tầng bình lưu của khí quyển có tác dụng
hấp thụ các bức xạ tử ngoại từ mặt trời chiếu tới trái đất và thông qua đó bảo vệ sự sống trên
trái đất.
Kể từ thời kỳ tiền công nghiệp về trước, ít nhất khoảng 10.000 năm, nồng độ các chất khí nhà
kính rất ít thay đổi, trong đó khí CO2 chưa bao giờ vượt quá 300ppm. Chỉ riêng lượng phát thải
khí CO2 do sử dụng nhiên liệu hóa thạch đã tăng hàng năm trung bình tỷ lệ từ 6,4 tỷ tấn cacbon
(xấp xỉ 23,5 tỷ tấn CO2) trong những năm 1990 lên đến 7,2 tỷ tấn cacbon (xấp xỉ 45,9 tỷ tấn
CO2) mỗi năm trong thời kỳ từ 2000 – 2005.
Các nhân tố khác, trong đó có các sol khí (bụi, cacbon hữu cơ, sulphat, nitrat…) gây ra hiệu ứng
âm (lạnh đi) với lượng bức xạ cưỡng bức tổng cộng trực tiếp là 0,5W/m2 và gián tiếp phản xạ
của mây là 0,7W/m2; thay đổi sử dụng đất làm thay đổi suất phản xạ bề mặt, tạo ra lượng bức
xạ cưỡng bức tổng cộng được xác định bằng 0,02W/m2; trái lại, sự gia tăng khí ôzôn trong tầng
đối lưu do sản xuất và phát thải các hóa chất và sự thay đổi trong hoạt động của mặt trời trong
thời kỳ từ năm 1750 đến nay được xác định là tạo ra hiệu ứng dương đối với tổng lượng bức xạ
cưỡng bức lần lượt là 0,35 và 0,12W/m2. Như vậy, tác động tổng cộng của các nhân tố khác,
ngoài khí nhà kính, đã tạo ra lượng bức xạ cưỡng bức âm. Vì thế, trên thực tế, sự tăng lên của
nhiệt độ trung bình toàn cầu quan trắc được trong thời gian qua đã bị triệt tiêu một phần, nói
cách khác, sự tăng lên của riêng hàm lượng khí nhà kính nhân tạo trong khí quyển làm trái đất
nóng lên nhiều hơn so với những gì đã quan trắc được, và điều đó càng khẳng định sự biến đổi
khí hậu hiện nay là do các hoạt động của con người chứ không phải do quá trình tự nhiên.
Nguyên nhân của nước biển dâng
Nước biển dâng là sự dâng mực nước của đại dương trên toàn cầu, trong đó không bao gồm
triều, nước dâng do bão… Nước biển dâng tại một vị trí nào đó có thể cao hơn hoặc thấp hơn so
với trung bình toàn cầu vì có sự khác nhau về nhiệt độ của đại dương và các yếu tố khác. Mực
nước biển được đo thông qua hệ thống thiết bị đo triều ký đặt tại các trạm hải văn hoặc các máy
đo độ cao vệ tinh.
Theo Báo cáo đánh giá lần thứ tư của Ban liên chính phủ về BĐKH (IPCC), sự nóng lên của hệ
thống khí hậu đã rõ ràng được minh chứng thông qua số liệu quan trắc ghi nhận sự tăng lên của
nhiệt độ không khí và nhiệt độ nước biển trung bình toàn cầu, sự tan chảy nhanh của lớp tuyết
phủ và băng, làm tăng mực nước biển trung bình toàn cầu.
Mực nước biển tăng phù hợp với xu thế nóng lên do sự đóng góp của các thành phần chứa
nước trên toàn cầu được ước tính gồm: giãn nở nhiệt của các đại dương, các sông băng trên
núi, băng Greenland, băng Nam cực và các nguồn chứa nước trên đất liền.
Các kết quả nghiên cứu gần đây đưa ra dự báo mực nước biển sẽ cao hơn từ 0,5 – 1,4m vào
cuối thế kỷ XXI.
Hiểm họa biến đổi khí hậu toàn cầu đã được Liên hiệp quốc quan tâm,
thể hiện ở việc đưa ra Nghị định thư Kyoto (1997) nhằm giảm khí thải
gây ra hiệu ứng nhà kính, đẩy nhanh tốc độ nóng lên của khí hậu, mà
nguyên thủ 165 nước, trong đó có Việt Nam, đã phê chuẩn. Hiện tượng
lạnh đi và nóng lên của khí hậu Trái đất dẫn đến sự hình thành các thời
kỳ băng hà và gian băng trong lịch sử Trái đất kỷ Đệ tứ, đã được các
nhà khoa học trên thế giới và Việt Nam ghi nhận với nhiều bằng chứng
cụ thể. Nếu con người không hạn chế các tác động xấu đến môi
trường, không quan tâm nghiên cứu nhằm đề ra các biện pháp phòng
tránh hữu hiệu cho dân tộc mình, thì hệ lụy có thể nói là khôn lường.
Trong mấy thập kỷ qua, nhân loại đã và đang trải qua các biến động bất thường của
khí hậu toàn cầu. Trên bề mặt Trái đất, khí quyển và thủy quyển không ngừng nóng
lên làm xáo động môi trường sinh thái, đã và đang gây ra nhiều hệ lụy với đời sống
loài người.
Các công trình nghiên cứu quy mô toàn cầu về hiện tượng này đã được các nhà
khoa học ở những trung tâm nổi tiếng trên thế giới tiến hành từ đầu thập kỷ 90 thế kỷ
XX. Hội nghị quốc tế do Liên hiệp quốc triệu tập tại Rio de Janeiro năm 1992 đã
thông qua Hiệp định khung và Chương trình hành động quốc tế nhằm cứu vãn tình
trạng “xấu đi” nhanh chóng của bầu khí quyển Trái đất, vốn được coi là nguyên nhân
chủ yếu của sự gia tăng hiểm họa. Tổ chức nghiên cứu liên chính phủ về biến đổi khí
hậu của Liên hiệp quốc (IPCC) đã được thành lập, thu hút sự tham gia của hàng ngàn
nhà khoa học quốc tế. Tại Hội nghị Kyoto năm 1997, Nghị định thư Kyoto đã được
thông qua và đầu tháng 2/2005 đã được nguyên thủ 165 quốc gia phê chuẩn. Nghị định
thư này bắt đầu có hiệu lực từ 10/2/2005. Việt Nam đã phê chuẩn Nghị định thư Kyoto
ngày 25/9/2005. Mới đây, hội nghị lần thứ 12 của 159 nước tham gia hiệp định khung
về khí hậu, phiên họp thứ 2 của các bên tham gia Nghị định thư Kyoto đã được Liên
hiệp quốc tổ chức tại Nairobi, thủ đô Kenya.
Trong khung cảnh chung của thế giới và Việt Nam, tác giả bài viết này muốn đề
cập đến một số vấn đề trọng yếu dưới đây:
I. HIỆN TƯỢNG VÀ BẢN CHẤT TĂNG NHIỆT ĐỘ BỀ MẶT TRÁI ĐẤT
Các báo cáo của IPCC và nhiều trung tâm nghiên cứu có uy tín hàng đầu trên thế
giới công bố trong thời gian gần đây cung cấp cho chúng ta nhiều thông tin và dự báo
quan trọng. Theo đó, nhiệt độ trung bình trên bề mặt địa cầu ấm lên gần 1°C trong
vòng 80 năm (từ 1920 đến 2005) và tăng rất nhanh trong khoảng 25 năm nay (từ 1980
đến 2005). Mới đây, ông Mark Lowcok, quan chức của Bộ Phát triển Quốc tế Anh đã
đến thăm Việt Nam và có buổi thuyết trình về “Báo cáo Stern” do các nhà khoa học
Anh xây dựng, được chính phủ Anh công bố về vấn đề biến đổi khí hậu toàn cầu.
Báo cáo cho rằng nếu không thực hiện được chương trình hành động giảm khí thải
gây hiệu ứng nhà kính theo Nghị định thư Kyoto, đến năm 2035 nhiệt độ bề mặt địa
cầu sẽ tăng thêm 2°C. Về dài hạn, có hơn 50% khả năng nhiệt độ tăng thêm 5°C.
Hiện tại, Trái đất đang từng ngày từng giờ nóng lên với tốc độ như vậy với chiều
hướng có thể còn nhanh hơn nữa. Vậy, nguyên nhân nào đã gây ra hiện tượng vỏ Trái
đất ấm lên ? Dưới đây tổng hợp những kiến giải chính rút ra từ các công trình nghiên
cứu và kết quả thảo luận ở các hội nghị quốc tế.
Loại ý kiến thứ nhất được đại đa số các nhà khoa học nhất trí, đó là việc tăng hàm
lượng khí CO2 và các loại khí thải tạo hiệu ứng nhà kính do hoạt động con người gây
ra trong bầu khí quyển Trái đất. Nguyên nhân này chiếm 90, thậm chí 99% mức gia
tăng của nhiệt độ bề mặt Trái đất hiện đang được báo động. Rõ ràng mối liên quan
giữa quá trình gia tăng hàm lượng CO2 và các khí thải gây hiệu ứng nhà kính do con
người gây ra với sự gia tăng nhiệt độ bề mặt Trái đất đã được minh chứng qua các số
liệu mấy thế kỷ và nhất là trong vài thập kỷ gần đây. Nhiệt độ bề mặt Trái đất có
được là nhờ hấp thụ nhiệt từ Mặt trời và nhận dòng nhiệt của chính mình tỏa ra từ
bên trong lòng đất. Sự có mặt của một hàm lượng khí CO2 cần thiết trong bầu khí
quyển vốn là tấm áo giáp ngăn chặn bức xạ nhiệt (bức xạ hồng ngoại) từ Trái đất
thoát vào vũ trụ mênh mông lạnh lẽo. Thiếu nó thì mặt đất sẽ không có được một
nhiệt độ điều hòa cho sự sinh sôi phát triển sự sống. Các công trình nghiên cứu áp
dụng công nghệ hiện đại cho chúng ta biết suốt thiên niên kỷ trước khi có cuộc cách
mạng công nghiệp, hàm lượng khí CO2 trong khí quyển dao động ở mức 280 phần
triệu (ppm). Tuy nhiên, tính từ đầu thế kỷ XIX đến nay hàm lượng đó đã tăng liên tục
đến 360 ppm. Số liệu quan trắc trong 4 thập kỷ gần đây cho thấy, cứ mỗi thập kỷ
hàm lượng CO2 trong khí quyển lại tăng 4%. Nói cách khác, hiệu ứng nhà kính do khí
CO2 gây ra là quá mức cần thiết, gây tăng nhanh nhiệt độ bề mặt địa cầu kéo theo
nhiều hệ lụy như đã nêu trên. Tôi cho rằng những cứ liệu và luận giải đã được nêu ra
là đầy sức thuyết phục. Điều đáng tiếc là cho đến nay, Hoa Kỳ là nước xả khí thải gây
hiệu ứng nhà kính nhiều nhất vào khí quyển (trên 30% tổng khí thải công nghiệp) vẫn
chưa phê chuẩn Nghị định thư Kyoto.
Loại ý kiến thứ hai tuy thừa nhận vấn đề gia tăng nhiệt độ do hiệu ứng nhà kính,
song cho rằng cần nhấn mạnh hơn đến chu kỳ nóng lên của Trái đất do hoạt động nội
tại. Hiện tượng nhiệt độ bề mặt Trái đất nóng lên và lạnh đi vốn là hiện tượng tự
nhiên xảy ra có tính chu kỳ trong lịch sử hình thành và phát triển của Trái đất. Không
phải chỉ bây giờ, lịch sử Trái đất hàng triệu triệu năm đã trải qua nhiều lần nóng lên
rồi lại lạnh đi kéo theo những biến động to lớn trong đời sống sinh vật trên Trái đất,
làm thay đổi cả diện mạo địa hình lục địa và đại dương. Tính từ 1,6 triệu năm đến nay
đã có 5-6 chu kỳ biến động lớn. Đó là các thời kỳ băng hà kéo theo mực nước biển hạ
thấp (biển lùi) và các thời kỳ gian băng (băng tan) kéo theo mực nước biển dâng cao
(biển tiến). Vào các thời kỳ băng hà, nhiệt độ bề mặt Trái đất khô lạnh. Vào thời kỳ
gian băng nhiệt độ bề mặt Trái đất đan xen giữa nóng ẩm và khô hạn. Vào các thời kỳ
đó, biên độ dao động của nước biển (dâng, hạ) lên đến hàng chục, hàng trăm mét. Mỗi
chu kỳ kéo dài hàng vạn, chục vạn năm. Mỗi chu kỳ như vậy còn được chia ra các chu
kỳ ngắn hơn với thời gian kéo dài nhiều trăm năm đến nghìn năm với biên độ dao
động mực nước biển 2-3 m hoặc hơn. Khí thải CO 2 làm tăng hiệu ứng nhà kính là hiện
tượng do con người gây ra trong mấy trăm năm gần đây. Vì vậy, theo tôi cả hai nguyên
nhân trên đều có cơ sở thực tế và chúng cùng tác động gây ra tình trạng Trái đất nóng
lên một cách bất thường như hiện nay. Do đó, cần phải nhìn nhận hiện tượng nóng
lên của Trái đất hiện nay bằng quan điểm biện chứng: chu kỳ nóng ấm của Trái đất
mang tính nội sinh và ngoại sinh tự nhiên được đẩy nhanh và trở nên nghiêm trọng
hơn do những tác động của khí thải công nghiệp và hiệu ứng nhà kính.
II. HIỆN TƯỢNG VÀ BẢN CHẤT DÂNG CAO MỰC NƯỚC ĐẠI DƯƠNG
Hệ quả đồng hành với việc bề mặt Trái đất nóng lên luôn luôn là sự tan những
khối băng vĩnh cửu ở hai đầu địa cực và trên đỉnh những dãy núi cao. Nhưng có lẽ
chưa bao giờ tốc độ tan băng lại diễn ra với tốc độ nhanh và quy mô lớn như ngày nay.
Thử điểm một vài tin chính: ở Nam Cực, tháng 3/2002, các nhà khoa học tận mắt
chứng kiến khối băng 500 tỷ tấn tan rã thành hàng nghìn mảnh; ở Bắc Cực, mùa hè
2002, lượng băng tan ở Greenland cao gấp đôi so với 1992, diện tích băng tan đã lên tới
655.000 m2. Hơn 110 sông băng và những cánh đồng băng vĩnh cửu ở bang Montana đã
biến mất trong vòng 100 năm qua. Các sông băng sẽ hầu như biến mất khỏi dãy Alpes
vào năm 2050 (nếu độ tan chảy duy trì như hiện nay). Mùa hè 2002, các nhà khoa học
ghi nhận một khối băng 3,5 triệu tấn tách ra, gây ra lũ băng từ dãy núi Mali trên đỉnh
Kavkaz thuộc Nga. Trong vòng 13 năm gần đây, số băng tan ở châu Âu tăng gấp đôi so
với lượng băng tan của 30 năm trước (1961-1990).
Băng tan và nhiệt độ tăng làm nở thể tích trung bình của nước được coi như hai
nguyên nhân chính dẫn đến mực nước đại dương cao dần lên, làm tràn ngập các đồng
bằng thấp ven biển. Các số liệu quan trắc mực nước biển thế giới cho thấy mức tăng
trung bình trong vòng 50-100 năm qua là 1,8 mm/năm. Nhưng chỉ trong 12 năm gần đây,
các số liệu đo đạc của vệ tinh NASA cho thấy xu thế biển dâng đang gia tăng rất
nhanh, với tốc độ trung bình là 3 mm/năm. Báo cáo của IPCC, do hàng chục nhà khoa
học soạn thảo và hơn 2000 nhà khoa học từ 130 quốc gia tham gia đóng góp ý kiến,
đưa ra dự báo: đến cuối thế kỷ XXI, nhiệt độ bề mặt Trái đất sẽ tăng thêm từ 1,4 đến
4°C, mực nước biển sẽ dâng thêm khoảng 28-43 cm. Nhiều nhà khoa học còn đưa ra
những dự báo mực nước biển đang dâng nhanh hơn nhiều, nhất là do hiện tượng tan
băng đang xảy ra với tốc độ đáng kinh ngạc trong thời gian gần đây. Nhà địa lý học
Richard Alley ở Đại học Pennsylvania, Hoa Kỳ nói: Chỉ cần 15% lớp băng ở Greenland
bị tan cũng tạo ra một khối nước mới trong các đại dương đủ để làm ngập tiểu bang
Florida của Hoa Kỳ và nhiều vùng duyên hải khác trên thế giới.
III. NHỮNG HIỂM HỌA ĐÃ, ĐANG VÀ SẼ XẢY RA Ở VIỆT NAM
Thời kỳ băng hà cuối cùng của địa cầu trong kỷ Đệ tứ (băng hà Wurm 2) lạnh nhất
cách đây khoảng 18.000 năm. Thời đó, biển lùi xa về phía đông. Các tài liệu khoan
thăm dò dầu khí đã ghi nhận dấu vết đường bờ biển thời đó nằm trên thềm lục địa ở
độ sâu 100-120 m so với mực nước biển hiện tại. Thời đó, toàn bộ vùng Vịnh Bắc Bộ
và thềm Sunda (nối liền Nam Bộ Việt Nam với Indonesia), vịnh Thái Lan còn là đất
liền. Nhiệt độ trung bình hàng năm ở Việt Nam vào thời băng hà lạnh nhất đó dự đoán
thấp hơn so với ngày nay khoảng 5-7°C. Băng bắt đầu tan và mực nước biển bắt đầu
dâng lên từ khoảng 15.000 năm cách nay. Nhiệt độ Trái đất cũng như đường bờ biển
đạt đến mức như bây giờ vào khoảng 10.000 năm cách nay. Tuy nhiên, Trái đất vẫn
tiếp tục nóng lên và băng tiếp tục tan, biển vẫn tiến lấn sâu hơn vào so với đường bờ
hiện tại. Nhiều bằng chứng thực vật ở Đông Nam Á cho thấy, nhiệt độ trung bình ấm
hơn ngày nay chừng 2°C ở khoảng 8.000 năm cách nay, nhưng phải đến khoảng 6.000-
5.000 năm cách nay, băng mới ngừng tan và nước biển mới dừng ở độ cao 4-6 m so
với mực nước biển ngày nay (biển tiến Flanđri).
Các nhà nghiên cứu khảo cổ Việt Nam đã phát hiện nhiều bằng chứng về con
người trong lịch sử đã chịu ảnh hưởng của các đợt biển tiến do nhiệt độ Trái đất ấm
lên đó. Do mực nước biển dâng cao hơn ngày nay 4-6 m, biển lấn sâu vào lục địa có
chỗ tới hàng trăm km. Dấu tích đường bờ biển đương thời xuất lộ ngay ở sát rìa Hà
Nội, đến tận sát chân các dãy núi đá vôi thuộc Hà Tây, Ninh Bình, Thanh Hóa và các
tỉnh miền Trung. Biển phủ ngập hầu như toàn bộ đồng bằng Nam Bộ. Sau đó, biển đã
rút, để lại một đồng bằng phù sa màu mỡ vào khoảng 3800-3500 năm cách nay, tạo
điều kiện cho sự xuất hiện nở rộ những làng trồng lúa sớm trong lịch sử Việt Nam.
Nhưng đến khoảng 3200 năm, các nhà khảo cổ phát hiện những chứng cứ cư dân
đương thời rời chân núi lên cư trú trên các đỉnh núi cao trong các đồng bằng ven biển
từ Nghệ An, Thanh Hóa, Ninh Bình ra đến Quảng Ninh. Thức ăn họ để lại trên các
chỏm núi đá đó bao gồm nhiều loại nhuyễn thể biển. Điều đó phản ánh một đợt biển
tiến có tính đột biến đã diễn ra. Những tài liệu nghiên cứu chi tiết về địa chất học và
khảo cổ học còn cho biết, từ đó đến nay, xu hướng chung là biển lùi, song vẫn có một
số chu kỳ tiến, lùi với biên độ dao động mực nước biển trên dưới 2-3 m vào khoảng
trước 3000 năm, sát trước và sau công nguyên và khoảng 1000-1200 năm sau công
nguyên đến nay.
Những điều trình bày sơ lược trên đây cho thấy, nếu chu kỳ biển tiến, lùi với biên
độ thời gian khoảng 800-1000 năm thì hiện tại chúng ta đang ở đoạn cuối của chu kỳ
biển tiến hiện đại, không loại trừ tốc độ sẽ nhanh hơn nhiều hoặc có đột biến. Như
vậy, mực nước biển dâng đang xảy ra nằm trong chu trình chung của biến động, cộng
thêm tác động nhanh do hiệu ứng nhà kính gây ra, làm cho chúng ta phải nhìn nhận vấn
đề một cách cảnh giác hơn, chứ không phải ngược lại. Dù nguyên nhân nào thì việc
nhận thức được để có kế hoạch ứng phó, vì sự tồn tại và phát triển bền vững cho mỗi
quốc gia dân tộc cũng như toàn nhân loại là điều con người có thể và cần phải làm.
Trong tình hình biển tiến hiện nay, bà Susmita Dagupta, chuyên gia kinh tế, đồng tác
giả của báo cáo “Ảnh hưởng khi mực nước biển tăng lên ở các nước phát triển: Phân
tích so sánh” do Ngân hàng Thế giới công bố hồi đầu năm nay cho biết: mực nước
biển chỉ cần dâng thêm 1 m thì sẽ gây nên hiểm họa lớn đối với các nước có vùng dân
cư và đời sống kinh tế tập trung ở các vùng đồng bằng thấp dọc ven biển. Việt Nam
là một trong những nước sẽ bị tác động lớn; khi đó sẽ có đến 10,8% dân số Việt Nam
bị tác động nặng nề, do có 2 đồng bằng thấp chủ yếu là đồng bằng Sông Hồng và
đồng bằng Cửu Long.
Về phía Việt Nam, chúng ta thấy gì và nghĩ gì về những hiểm họa này trước thực
tế và thực tiễn Việt Nam ? Tôi cho rằng những biến động thời tiết bất thường gây
thiệt hại lớn cho đời sống dân cư và đất nước mà chúng ta gọi là thiên tai cần được
nghiên cứu, xem xét theo chiều hướng có sự báo động toàn cầu về gia tăng nhiệt độ
bề mặt Trái đất và mực nước biển ngày càng dâng cao: nhiệt độ khí quyển và thủy
quyển tăng lên kéo theo những biến động khác thường (hiện tượng El Nino) làm cho
chế độ thời tiết gió mùa bị xáo động bất thường; bão có xu hướng gia tăng về cường
độ, bất thường về thời gian và hướng dịch chuyển; thời tiết mùa đông nói chung ấm
lên, mùa hè nóng thêm; xuất hiện bão lũ và khô hạn bất thường. Hiện tượng ngập úng
vùng đồng bằng châu thổ mở rộng vào mùa mưa lũ, các dòng sông tăng cường xâm
thực ngang gây sạt lở lớn các vùng dân cư tập trung ở 2 bờ trên nhiều khu vực từ Bắc
chí Nam. Hiện tượng này cũng đồng thời tạo cồn, bãi bồi, lấp dòng chảy các sông,
nhánh sông ở vùng hạ du; ở những sông đã xây dựng hệ thống đê kiên cố thì có hiện
tượng bồi lấp ngay chính dòng sông cũng như tuyến khống chế giữa hai bờ đê, tạo nên
thế địa hình ngược; những dòng sông nổi cao hơn cả đồng bằng hai bên sông. Vào mùa
khô, hiện tượng phổ biến là nước triều tác động ngày càng sâu về phía trung du, hiện
tượng nhiễm mặn ngày càng tiến sâu vào lục địa.
Ở vùng ven biển, đã thấy rõ hiện tượng vùng ngập triều cửa sông mở rộng hình
phễu (hiện tượng estuary) trên những diện rộng, nhất là ở hạ du các hệ thống sông
nghèo phù sa. Rõ nhất là vùng hạ du hệ thống sông Thái Bình - Bạch Đằng, ở vùng
ven biển Hải Phòng, Quảng Ninh và hệ thống sông Đồng Nai, ở vùng ven biển Bà Rịa
- Vũng Tàu và thành phố Hồ Chí Minh. Vào mùa khô, các nhánh sông và dòng sông ở
các khu vực này đã không thể đóng vai trò tiêu thoát nước về phía biển, biến thành
những dòng sông, kênh tù đọng với mức độ ô nhiễm nhân tạo gây nguy hại cho đời
sống của những vùng dân cư đông đảo (thuộc diện này có thể kể đến cả vùng rộng
lớn thuộc các lưu vực sông Nhuệ, sông Đáy, Châu Giang ở phía tây nam Hà Nội và các
tỉnh Hà Tây, Hà Nam, Nam Định và Ninh Bình).
Hiện tượng sạt lở bờ biển trên nhiều đoạn kéo dài hàng chục, hàng trăm km với tốc
độ phá hủy bờ sâu vào đất liền hàng chục, thậm chí hàng trăm mét, là hiện tượng xảy
ra thường xuyên trong nhiều năm gần đây, liên quan đến sự tàn phá do gia tăng bão,
sóng lớn và sự thay đổi của động lực biển ở đới bờ. Hiện tượng hình thành các cồn
cát chắn và tái trầm tích bồi lấp luồng vào các cửa sông, gây trở ngại lớn cho hoạt
động vận tải ra vào các cảng biển, khiến cho những công trình nạo vét rất tốn kém
đều nhanh chóng bị vô hiệu hóa.
IV. CHÍNH PHỦ VÀ CÁC NHÀ KHOA HỌC VIỆT NAM CẦN LÀM GÌ ĐỂ NGĂN NGỪA VÀ
ĐỐI PHÓ VỚI HIỂM HỌA NÀY
Cần lưu ý rằng các hiện tượng như đã nêu trên xảy ra còn có tác động của nhiều
yếu tố, như lượng nước và phù sa của các lưu vực sông; hoạt động nâng, hạ của kiến
tạo địa chất hiện đại; tác động bất thuận chiều của các công trình nhân tạo, v.v... Vì
vậy, càng rất cần được chú trọng nghiên cứu, xem xét. Việt Nam cần làm gì để ứng
phó với hiểm họa đang được báo động ? Rất nhiều việc có tầm vóc và quy mô to lớn
vừa trước mắt, vừa lâu dài cần được tính đến.
Trước hết, Việt Nam cần tham gia một cách chủ động và tích cực vào các chương
trình do Liên hiệp quốc chủ trì về biến đổi khí hậu toàn cầu. Các nhà khoa học, các
nhà hoạch định chính sách và quy hoạch, chiến lược phát triển cần được tổ chức và
huy động tham gia một chương trình nghiên cứu cấp quốc gia. Nhà nước cần đầu tư
thích đáng cho chương trình này. Chương trình cần được kết nối với các chương trình
quốc tế và khu vực để có thể tiếp nhận thành quả nghiên cứu của các tổ chức nghiên
cứu có uy tín trên thế giới, tiếp nhận sự viện trợ, giúp đỡ quốc tế. Mặt khác, thông
qua việc nghiên cứu thực tế và thực tiễn, Việt Nam có thể đóng góp vào vấn đề đang
được các tổ chức quốc tế bàn luận. Các vị lãnh đạo cao cấp nước ta cần dành thời
gian, chủ động tham gia các hội nghị quốc tế do Liên hiệp quốc chủ trì về vấn đề này.
Việc tham gia của chúng ta trong thời gian qua rõ ràng là còn thụ động. Tôi cho rằng
các nhà khoa học Việt Nam có thể và cần được tổ chức tham gia nghiên cứu vấn đề
hệ trọng này.
Việt Nam, một nước đang phát triển trong thời kỳ công nghiệp hóa, nằm trong
nhóm nước dễ bị tổn thương bởi các vấn đề môi trường do biến đổi khí hậu gây ra,
như lũ lụt, hạn hán, bão ... Bên cạnh đó, với đường bờ biển dài, vấn đề mực nước
biển dâng cao có thể làm mất 12,2% diện tích của lãnh thổ và đe dọa tới chỗ sinh sống
của 17 triệu người.
Chương trình quốc gia về biến động khí hậu toàn cầu tác động vào Việt Nam cần
được tổ chức nghiên cứu, rà soát, kiểm định lại những kết quả nghiên cứu đã có từ
trước tới nay, thực hiện một số đề tài nghiên cứu có mục tiêu hướng tới những kết
luận khoa học tin cậy, dự báo được chiều hướng biến động cả trước mắt cũng như ở
tầm trung hạn, dài hạn (được hiểu theo nghĩa tính bằng thập kỷ và thế kỷ). Các kết
luận khoa học phải trở thành cơ sở cho việc hoạch định các quy hoạch, chiến lược và
chính sách vì sự nghiệp phát triển bền vững cho tương lai đất nước, đặc biệt là quy
hoạch xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật quốc gia, xây dựng các đô thị và vùng tập
trung dân cư, các khu, cụm công nghiệp ... Trọng tâm của chương trình cần: tăng
cường đầu tư, tổ chức các công tác điều tra cơ bản và mạng quan trắc sự biến đổi
nhiệt độ, những biến động về quy luật vận động của khí quyển và thủy quyển và về
vận động kiến tạo hiện tại ở Việt Nam, áp dụng những thiết bị và công nghệ tiên tiến
hiện nay. Dự án VinaSat sắp tới cũng phải tính đến yêu cầu này. Tích cực tham gia
Nghị định thư Montreal về giảm khí thải CFCs, Nghị định thư Kyoto về giảm khí thải
CO2 và các khí thải gây hiệu ứng nhà kính, trước hết là phát huy kết quả và thúc đẩy
mạnh mẽ việc thực hiện chương trình quốc gia đã được triển khai về phủ xanh đất
trống, đồi núi trọc, hạn chế tối đa tệ nạn cháy rừng, phục hồi nhanh chóng hệ sinh
thái rừng ngập mặn đã bị tàn phá nặng nề. Đặc biệt, Việt Nam cần phải có một chiến
lược đúng, đáp ứng nhu cầu gia tăng rất nhanh chóng về năng lượng, nhất là điện
năng, phục vụ công nghiệp hóa đất nước. Nêu cao yêu cầu tiết kiệm năng lượng, hạn
chế đến mức cần thiết việc sử dụng nguyên liệu hóa thạch (than, dầu mỏ, khí đốt),
sớm có kế hoạch phát triển năng lượng sạch.
Một mặt, chúng ta chủ động, tích cực thực hiện phần trách nhiệm quốc gia của
mình, mặt khác chúng ta cũng tích cực lên tiếng đòi các nước phát triển thực hiện cam
kết thiên niên kỷ của Liên hiệp quốc và các Hiệp định, Nghị định thư quốc tế về bảo
vệ môi trường Trái đất vì sự sống còn của nhân loại. Tổng kết, rút ra các kinh nghiệm
thành công và chưa thành công của cha ông ta trong nhiều thế kỷ qua, được đẩy mạnh
trong thời cận hiện đại trong việc ứng phó với các loại “thiên tai” thường xuyên xảy
ra ở các vùng đồng bằng thấp, vùng ven biển; xây dựng mạng kênh mương rộng lớn
phục vụ việc tưới và tiêu nước cho đồng bằng; gia cố hệ thống đê điều; xây dựng các
công trình hồ thủy điện - thủy lợi điều tiết ở thượng nguồn; từng bước xây dựng
tuyến đê biển từ Bắc vào Nam kết hợp xây dựng các cống điều tiết thoát lũ và ngăn
mặn ở các cửa sông; xây dựng các công trình kè bờ chống sạt lở sông và biển; nạo vét
dòng chảy cửa sông, luồng vào cảng; bơm thoát nước cưỡng bức đối với nạn úng,
ngập sâu và ô nhiễm nặng tại các vùng đất thấp ở đồng bằng và ven biển. Đặc biệt,
những hệ thống công trình có quy mô lớn, xây dựng bền vững lâu dài, như hệ thống
công trình “chung sống với lũ” ở đồng bằng Cửu Long, tuyến đê biển Bắc-Nam, cần
được hoạch định có căn cứ khoa học về tuyến, về nền móng, để những công việc
được thực hiện ngày nay còn được tiếp nối thuận lợi cho nhiều thế hệ mai sau. Cần
lưu ý rằng, các giải pháp như đã nêu trên không phải là không có những ý kiến khác
nhau về mặt luận cứ khoa học.
Những công việc đã làm cho thấy không phải chúng ta không có những kinh nghiệm
nhất định trong việc ứng phó với tai biến do nước biển dâng. Nhưng đó là việc biển
dâng tiệm tiến. Vấn đề của báo động toàn cầu hiện nay là có nhiều khả năng biển sẽ
dâng nhanh hơn và không loại trừ đột biến lớn, đưa đến hiểm họa hay thảm họa lớn
cho nhân loại. Quả thật, nhận thức và suy nghĩ của chúng ta về vấn đề này còn quá ít.
Để kết thúc, tôi thấy cũng cần nhắc đến những kinh nghiệm lịch sử của nhân loại đã
được các nhà nghiên cứu thế giới đề cập từ lâu. Vì sao những nền văn minh rực rỡ
của nhân loại, như các nền văn minh Lưỡng Hà, Ai Cập ở Trung Cận Đông - Bắc Phi,
các nền văn minh Maya và Inca ở Trung và Nam Mỹ bị suy tàn, thậm chí biến mất một
cách khó hiểu ? Nguyên nhân gốc rễ của các hiện tượng trên chắc chắn là hệ quả của
sự biến đổi khí hậu lớn có tính toàn cầu, biểu hiện cụ thể ở từng khu vực, lãnh thổ.
Cũng không phải không có lý khi gần đây xuất hiện các thông tin về việc Bộ Môi
trường Nhật Bản cho biết sẽ cần hơn 64,5 tỷ USD để đối phó với mực nước biển
dâng cao do băng tan ở hai cực. Phía Nhật Bản ước tính nếu mực nước biển tăng thêm
1 mét, 90% số bãi biển của nước này sẽ bị “nuốt chửng”, sản lượng lúa sẽ giảm
50% ... Các nguồn tin cũng cho biết Trung Quốc đang xem xét việc xây dựng hệ thống
đê kiên cố dọc suốt bờ biển, một kế hoạch được coi là xây dựng một “Vạn lý trường
thành mới”.
Việt Nam là nước tham gia ký kết và tích cực thực hiện “Tuyên bố Thiên niên kỷ”
của Liên hiệp quốc năm 2000, trong đó vấn đề bảo vệ môi trường sống của hành tinh
được nhấn mạnh. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc Đảng Cộng sản Việt Nam
lần thứ X (tháng 4/2006) đặc biệt coi trọng yêu cầu phát triển nhanh, song phải bền
vững, trong đó có yếu tố bảo vệ môi trường sinh thái; Nghị quyết Ban Chấp hành
Trung ương Đảng khóa X mới đây về chiến lược biển dài hạn cũng nhấn mạnh vấn
đề bảo vệ môi trường gắn liền với khai thác nguồn lợi của biển.
Rõ ràng vấn đề đặt ra vừa có yêu cầu bức xúc trước mắt, vừa có tầm quan trọng
chiến lược lâu dài, cần có sự báo động và hành động trước khi quá muộn.
hậu quả
Việt Nam sẽ chịu ảnh hưởng nghiêm trọng từ sự biến đổi khí hậu (BÐKH) trái đất.
Trong những năm tới, sự thay đổi về lượng mưa và giông bão, mực nước biển dâng
cao thêm là nguyên nhân tác động trực tiếp tới vấn đề nước sạch và vệ sinh môi
trường nông thôn.
Số trận lũ lụt tại các vùng đất trũng ven biển cũng tăng lên. Mưa lũ liên tiếp xảy ra
làm cho hệ thống đê bao, đê ngăn mặn, đê kè sông, đê biển, kênh mương nội đồng bị
sạt lở, nhiều tuyến đường giao thông, công trình di tích lịch sử bị bùn đất vùi lấp.
Ngập úng trong thời gian dài sẽ làm cho các loại phân bón, thuốc trừ sâu, chất thải từ
nhà vệ sinh và chuồng trại chăn nuôi chảy xuống các ao, hồ, sông, làm tăng lượng chất
thải gây ô nhiễm nguồn nước; các công trình cấp nước sạch tập trung hoặc hư hỏng
hoặc do nguồn nước cấp từ sông ô nhiễm nặng gây khó khăn cho việc xử lý nước sinh
hoạt. Sự xâm nhập mặn của nước biển sẽ ảnh hưởng các hệ sinh thái, làm mất cân
bằng môi trường sống của nhiều loại thủy sinh nước ngọt. Ðiều đó có thể dẫn đến
diện tích rừng ngập mặn giảm, nguồn thức ăn thực vật và dinh dưỡng của các loài
sinh vật sống ở sông, biển cũng giảm.
Nhiệt độ của nước tăng lên kéo theo sự thay đổi phân tầng nhiệt độ theo chiều sâu cột
nước, gây ảnh hưởng đáng kể đến môi trường sống thủy sinh. Hơn nữa, tăng nhiệt độ
nước vùng ven bờ sẽ dẫn đến tăng lắng đọng các chất khoáng và hữu cơ, gây ảnh
hưởng chuỗi thức ăn, giảm số lượng cũng như chất lượng các loài thủy sản.
Tại những vùng khô hạn, bán khô hạn, sự thay đổi nhỏ của nhiệt độ và nhịp điệu mưa
có thể ảnh hưởng lớn tới đa dạng sinh học (ÐDSH). Những vùng đất khô hạn sẽ phải
chịu nhiều áp lực của sự chuyển đổi nông nghiệp, sự nhập nội của các loài xâm lấn,
sự thay đổi chế độ cháy và ô nhiễm. Vì thế, BÐKH ở những vùng đất khô hạn có thể
gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với con người và nền kinh tế. Trong hai năm
2004 - 2005, có tới 43% số hộ dân thuộc tỉnh Ninh Thuận thiếu nước ngọt sinh hoạt.
Hiện có khoảng gần hai triệu người dân Ninh Thuận, Bình Thuận sống phụ thuộc
trực tiếp vào những vùng đất khô hạn và bán khô hạn cho sinh kế hằng ngày của họ.
Trong tình trạng BÐKH gia tăng, diện tích đất đang bị thoái hóa, hoang mạc hóa và bị
nhiễm mặn ở những vùng đất khô hạn, bán khô hạn sẽ càng xảy ra nhanh hơn.
BÐKH không chỉ ảnh hưởng nguồn nước, vệ sinh môi trường mà còn ảnh hưởng
ÐDSH trong nông nghiệp. Chính sự BÐKH tác động mạnh đến sự phân bố, gia tăng
tốc độ tuyệt chủng, làm thay đổi thời gian mùa phát triển của thực vật. ÐDSH góp
phần hỗ trợ đắc lực cho các hệ sinh thái, điều hòa khí hậu, tạo ra ô-xy, giữ nguồn
nước và cung cấp nước, chống xói mòn, bảo vệ đất đai. Nó có vai trò vô cùng to lớn
đối với sự tồn tại và phát triển của thế giới sinh học, trong đó có con người.
BÐKH không những cung cấp trực tiếp các phúc lợi cho xã hội như lương thực, thực
phẩm, thuốc chữa bệnh, vật liệu xây dựng, năng lượng mà còn có giá trị đặc biệt
trong lĩnh vực công nghệ sinh học, trong ứng dụng thực tiễn, trong sản xuất nông
nghiệp, thủy sản, công nghiệp, y tế, du lịch. ÐDSH và BÐKH có liên quan chặt chẽ và
tương tác lẫn nhau theo không gian và thời gian. BÐKH là nguyên nhân quan trọng dẫn
đến suy giảm ÐDSH. Ngược lại, sự suy giảm ÐDSH, sự xuống cấp của các sinh cảnh
tự nhiên cũng góp phần dẫn tới sự BÐKH. Có thể thấy ba tác động lớn của BÐKH tới
sự ÐDSH sau:
Thứ nhất là, mực nước biển dâng cao sẽ làm mất đi nhiều vùng đất thấp rộng lớn,
mất đi các hệ sinh thái đất nông nghiệp ở hai đồng bằng lớn của nước ta (đồng bằng
sông Cửu Long và đồng bằng châu thổ Sông Hồng) - vùng có tiềm năng sản xuất nông
nghiệp lớn nhất.
Thứ hai là, nhiệt độ tăng sẽ làm thay đổi vùng phân bố và cấu trúc quần xã sinh vật
của nhiều hệ sinh thái ven biển. Các loài nhiệt đới sẽ giảm đi và có xu hướng chuyển
dịch lên các đới và vĩ độ cao hơn trong các hệ sinh thái trên cạn. Các loài ôn đới giảm,
cấu trúc chuỗi và lưới thức ăn cũng thay đổi. BÐKH còn làm gia tăng sự suy thoái của
một số loài thực vật hoang dại - một nguồn gien quý để lai tạo các giống loài mới,
đồng thời, làm mất đi một số cây do không thích ứng khí hậu.
Thứ ba là, BÐKH còn làm thay đổi nhiệt độ nước và mực nước tại các khu vực sông,
hồ, đầm lầy..., làm thay đổi chế độ thời tiết mưa, bão, hạn hán, cháy rừng... Do đó số
lượng sinh học từ các cây trồng nông, công, lâm nghiệp giảm. Nguy cơ diệt vong của
nhiều loài là không tránh khỏi.
Biến đổi khí hậu làm sâu sắc thêm cuộc khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu, đặc biệt tại các
nước đang và chậm phát triển. Diễn đàn nhân đạo toàn cầu tại Genever hôm 31-5 vừa qua nêu rõ, có
khoảng 300 triệu người trên thế giới bị ảnh hưởng của biến đổi khí hậu do sức khỏe bị giảm sút, sản xuất
lương thực bị ảnh hưởng. Tại một số nước, tình hình an ninh và chính trị trở nên căng thẳng. Mỗi năm có
khoảng 300 nghìn người chết, chủ yếu do suy dinh dưỡng và mắc các bệnh liên quan. Chính phủ Nhật Bản
cho biết, khí hậu biến đổi có thể gây thiệt hại cho quốc đảo này khoảng 17 nghìn tỷ yên mỗi năm.
Copyright by webtailieu.net