Bảo Vệ Quá Khứ
Trong tương lai,người ta chứng minh được rằng quá trình tiến hóa động từ các điều kiện chung ban đầu có thể không bao giờ tạo ra kỳ dị trần. Vậy liệu có thể du hành thời gian được không?Một nền văn minh tiên tiến có thể quay lại và thay đổi quá khứ không?,,,,,,,
CHƯƠNG 5
B Ả O V Ệ QUÁ KHỨ
Liệu có thể du hành thời gian được không?
Một nền văn minh tiên tiến có thể quay lại và thay đổi quá khứ được không?
Trang 131
V Ũ T R ụ T R O N G M ộ T V ỏ H ạ T
Trang 132 Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com
B ả O V ệ Q U Á K H ứ
(1)
Stephen Hawking
đi vào hố giun ngày
(2)
6/1/1997
Trong tương lai,
người ta chứng minh
được rằng quá trình
tiến hóa động từ các
điều kiện chung ban
đầu có thể không bao
(3) giờ tạo ra kỳ dị trần
Stephen Hawking trụi
ký vào bản đánh
cược ngày 5/1/1997
T
ôi đã đánh cuộc nhiều lần với một người bạn và là một
người đồng nghiệp của tôi Kip Thorne, anh không phải là
một người theo xu hướng được chấp nhận trong vật lý chỉ vì
những người khác chấp nhận. Điều này làm cho anh có can đảm trở
thành nhà khoa học nghiêm túc đầu tiên nghiên cứu về du hành thời
gian như là một khả năng hiện thực.
Nghiên cứu công khai về du hành thời gian đòi hỏi phải rất khéo léo.
Ta có nguy cơ vấp phải, hoặc là, sự phản đối kịch liệt về việc lãng
phí tiền công vào những thứ vô bổ, hoặc là, yêu cầu việc nghiên
cứu phải được xếp vào mục tiêu quân sự. Sau hết là làm thế nào mà
chúng ta có thể tự bảo vệ khỏi những người có chiếc máy thời gian?
Họ có thể thay đổi lịch sử và điều khiển thế giới. Chỉ có vài người
trong chúng ta đủ điên rồ để nghiên cứu về một vấn đề quá không
đứng đắn về mặt chính trị như thế trong thế giới vật lý. Chúng ta che
đậy thực tế này bằng các thuật ngữ khoa học để mã hóa cho việc du
hành thời gian. Kip Thorne
Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com Trang 133
V Ũ T R ụ T R O N G M ộ T V ỏ H ạ T
Phi thuyền du hành
qua các chu trình trong
không thời gian cong
Phi thuyền trở lại vào lúc Một phi thuyền cất
11:45, mười lăm phút cánh vào lúc 12:00
trước khi nó được gửi đi
Trang 134 Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com
B ả O V ệ Q U Á K H ứ
Cơ sở cho tất cả thảo luận về du hành thời gian đó là thuyết tương
đối rộng của Einstein. Như chúng ta đã thấy trong các chương trước,
các phương trình Einstein đã làm cho không gian và thời gian trở
nên động bằng việc mô tả cách mà chúng bị cong và biến dạng bởi
vật chất và năng lượng trong vũ trụ. Trong thuyết tương đối rộng,
thời gian cá nhân của một người nào đó được đo bởi đồng hồ đeo
tay của họ và thời gian đó luôn tăng giống như việc thời gian tăng
trong lý thuyết Newton hay không thời gian phẳng trong thuyết
tương đối hẹp. Nhưng bây giờ có khả năng không thời gian bị bẻ
cong đến nỗi bạn không thể thoát ra khỏi phi thuyền và trở lại trước
khi bạn được gửi đi (hình 5.1).
Có một cách để điều này có thể xảy ra nếu có các hố giun (worm
hole) – các đường ống của không thời gian được nhắc đến trong
chương 4 – nối các vùng khác nhau của không gian và thời gian. Ý
tưởng là bạn lái phi thuyền của bạn vào một miệng của hố giun và đi
ra miệng kia đến một nơi khác và tại thời điểm khác (hình 5.2).
Nếu các hố giun tồn tại thì chúng sẽ là lời giải cho vấn đề giới hạn
tốc độ trong không gian: phải mất mười ngàn năm để đi ngang qua
Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com Trang 135
V Ũ T R ụ T R O N G M ộ T V ỏ H ạ T
thiên hà bằng một phi thuyền chuyển động chậm hơn ánh sáng như
yêu cầu của thuyết tương đối. Nhưng bạn có thể đi qua hố giun để
đến lề bên kia của thiên hà và trở lại đúng vào bữa tối. Tuy nhiên,
nếu ta chứng minh rằng hố giun tồn tại thì bạn cũng có thể để quay
lại trước khi bạn được gửi đi. Vậy nên, bạn có thể nghĩ rằng bạn
có khả năng làm điều gì đó như là cho nổ tên lửa trên bệ phóng để
tránh không phải lên đường ở vị trí đầu tiên. Đây là một biến đổi của
nghịch lý người ông (grandfather paradox): điều gì sẽ xảy ra nếu
bạn quay trở lại và giết ông bạn trước khi bố bạn ra đời (hình 5.3)?
Tất nhiên, đây chỉ là nghịch lý nếu bạn tin rằng bạn có ý chí tự do
để làm điều bạn muốn khi bạn quay trở lại quá khứ. Cuốn sách này
HỐ GIUN NÔNG
Đi vào lúc 12:00 Đi ra lúc 12:00
(Hình 5.2) PHIÊN BẢN THỨ HAI CỦA NGHỊCH LÝ ANH EM
SINH ĐÔI
(1)
Nếu một hố giun nông, bạn có thể đi vào hố giun và đí ra cùng
một thời điểm.
Trang 136 Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com
B ả O V ệ Q U Á K H ứ
Miệng hố giun bên
trong phi thuyền
Phi thuyền trở lại
trái đất từ hố giun
Ra khỏi hố giun vào
phi thuyền lúc 10:00
Từ trái đất đi vào
hố giun lúc 12:00
Miệng hố giun
trên mặt đất
(2) Ta có thể hình dung lấy một đầu của hố giun – ND*), khi chiếc phi thuyền trở lại, thời gian
sâu đặt ở phi thuyền và đầu kia ở trái đất. trôi đi ở đầu phi thuyền chậm hơn thời gian ở
đầu trái đất. Điều đó có nghĩa là nếu bạn bước
(3) Vì hiệu ứng nghịch lý anh em sinh đôi (*thời vào đầu trái đất và bước ra đầu phi thuyền tại
gian ở trên phi thuyền đang chuyển động với thời điểm sớm hơn.
vận tốc lớn sẽ chậm hơn thời gian ở trên trái đất
Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com Trang 137
V Ũ T R ụ T R O N G M ộ T V ỏ H ạ T
DÂY VŨ TRỤ
C ác dây vũ trụ là các vật
thể dài, nặng và có thiết
diện rất nhỏ. Các dây này có
lẽ được tạo ra tại các thời kỳ
sơ khai của vũ trụ. Một khi các
dây được hình thành, chúng bị
kéo dài ra do vũ trụ giãn nở,
và bây giờ, một dây vũ trụ có (Hình 5.3)
thể kéo dài theo toàn bộ vùng Một viên đạn bắn vào quá khứ qua một hố giun có ảnh hưởng đến xạ thủ
vũ trụ có thể quan sát. hay không?
Sự xuất hiện của các dây vũ sẽ không đi vào thảo luận triết học về ý chí tự do. Mà thay vào đó,
trụ đến từ các lý thuyết mới cuốn sách sẽ tập trung vào việc các định luật vật lý có cho phép
về hạt cơ bản. Chúng tiên không thời gian bị bẻ cong đến mức mà các vật thể vĩ mô như là
đoán rằng, tại các giai đoạn một chiếc phi thuyền có thể quay trở lại quá khứ của chính nó được
ban đầu nóng bỏng, vật chất hay không. Theo lý thuyết Einstein, một chiếc phi thuyền cần phải
ở trong một pha đối xứng, rất chuyển động chậm hơn vận tốc ánh sáng địa phương và đi theo một
giống nước ở trạng thái lỏng cái gọi là lộ trình thời gian (timelike path) trong không thời gian.
– rất đối xứng: giống nhau tại Do đó, ta có thể phát biểu câu hỏi trên bằng các thuật ngữ chuyên
mọi điểm và theo mọi hướng
môn: không thời gian có chấp nhận các đường cong thời gian đóng
– chứ không giống trong tinh
thể nước đóng băng có các
(closed timelike curve) hay không – tức là các lộ trình trở lại điểm
cấu trúc rời rạc. xuất phát của nó nhiều lần? Tôi sẽ gọi những đường như thế là “chu
trình thời gian” (time loop).
Khi vũ trụ lạnh đi, tính đối
xứng của pha ban đầu này Chúng ta có thể cố gắng trả lời câu hỏi này theo ba mức độ. Mức
có thể đã bị phá vỡ theo các độ thứ nhất là lý thuyết tương đối rộng của Einstein, lý thuyết cho
cách khác nhau ở các vùng xa rằng vũ trụ có một lịch sử tất định mà không có bất kỳ độ bất định
nhau. Kết quả là vật chất vũ nào. Đối với lý thuyết cổ điển này, chúng ta có một bức tranh khá
trụ ở các vùng đó có các trạng hoàn thiện. Tuy nhiên, như chúng ta đã thấy, lý thuyết này không
thái cơ bản khác nhau. Do đó,
thể đúng hoàn toàn vì chúng ta thấy vật chất tuân theo nguyên lý bất
sự hình thành của chúng là
một hệ quả không thể tránh
định và các thăng giáng lượng tử.
khỏi của việc các vùng khác
nhau có các trạng thái cơ bản Do đó, chúng ta có thể đặt câu hỏi về du hành thời gian trên một mức
khác nhau. độ thứ hai, mức độ của lý thuyết bán cổ điển. Trong lý thuyết này,
chúng ta xem xét vật chất hành xử theo thuyết lượng tử, với tính bất
định và thăng giáng lượng tử, nhưng không thời gian hoàn toàn tất
định và cổ điển. Ở đây, bức tranh kém hoàn thiện hơn, nhưng ít nhất
chúng ta có một vài ý tưởng về việc sẽ tiếp tục như thế nào.
Trang 138 Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com
B ả O V ệ Q U Á K H ứ
ĐỊNH LÝ KHÔNG ĐỦ CỦA
GODEL
V ào năm 1931, nhà toán
học Kurt Godel chứng
minh định lý không đủ nổi
tiếng của ông về bản chất của
toán học. Định lý phát biểu
(Hình 5.4) rằng trong bất kỳ một hệ tiên
Không thời gian có được phép đóng, đề hình thức nào, giống như
tức là trở lại điểm xuất phát ban đầu toán học ngày nay, các câu
của chúng nhiều lần hay không? hỏi về việc chứng minh hoặc
bác bỏ các tiên đề xác định
các hệ, luôn luôn tồn tại. Nói
Cuối cùng, có một lý thuyết lượng tử hấp dẫn đầy đủ, dù nó có thể cách khác là Godel đã chứng
là gì đi chăng nữa. Trong lý thuyết này, không chỉ có vật chất mà cả minh rằng luôn tồn tại những
bài toán không thể giải bằng
không gian và thời gian đều bất định và thăng giáng, ngay cả việc
bất kỳ tập hợp các quy tắc
làm thế nào để đặt ra câu hỏi là du hành thời gian có khả thi hay hoặc quá trình.
không vẫn còn chưa rõ ràng. Có lẽ điều tốt nhất chúng ta có thể làm
là hỏi xem những người trong các vùng không thời gian gần cổ điển Định lý Godel đặt giới hạn
và không có tính bất định giải thích các phép đo của họ như thế nào. cho toán học. Điều này đã gây
Họ có nghĩ rằng du hành thời gian có thể xảy ra trong những vùng sửng sốt cho giới khoa học vì
hấp dẫn mạnh và thăng giáng lượng tử lớn hay không? nó đã đạp đổ niềm tin bấy lâu
cho rằng toán học là một hệ
Để bắt đầu với lý thuyết cổ điển: không thời gian phẳng của thuyết thống chặt chẽ và hoàn thiện
tương đối hẹp (tương đối không có hấp dẫn) không cho phép du dựa trên các chuyên tắc lô-
gic. Định lý Godel, nguyên
hành thời gian và cũng không cho phép không thời gian bị bẻ cong
lý bất định Heisenberg và
mà ta đã biết trước đây. Chính vì thế mà Einstein rất sửng sốt khi việc không thể tiên đoán sự
Kurt Godel phát hiện ra một không thời gian – một vũ trụ tràn đầy tiến hóa ngay cả ở trong các
vật chất đang quay với các chu trình thời gian xuyên qua tại mỗi hệ quyết định luận (trở thành
điểm (hình 5.4) – đó là định lý Godel. hỗn loạn) tạo nên một tập
hợp các giới hạn cho tri thức
Lời giải Godel cần một hằng số vũ trụ, hằng số đó có thể hoặc khoa học, điều đó chỉ có thể
không thể tồn tại trong tự nhiên, nhưng rồi các lời giải khác được được nhận thấy vào thế kỷ hai
tìm thấy mà không cần một hằng số vũ trụ. Một trường hợp đặc biệt mươi.
lý thú là trường hợp khi hai dây vũ trụ (cosmic string) chuyển động
với tốc độ cao đi qua nhau.
Không nên nhầm lẫn các dây vũ trụ với các dây của lý thuyết dây
Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com Trang 139
V Ũ T R ụ T R O N G M ộ T V ỏ H ạ T
mặc dù chúng không phải là hoàn toàn không có liên hệ gì với nhau.
Chúng là các vật thể có độ dài với thiết diện rất nhỏ. Sự có mặt của
chúng được tiên đoán trong một số lý thuyết hạt sơ cấp. Không thời
gian bên ngoài một dây vũ trụ đơn là phẳng. Nhưng đó là một không
thời gian phẳng với một góc hình cái nêm bị cắt đi, đầu nhọn của
cái nêm là dây vũ trụ. Nó giống như một cái nón: lấy một hình tròn
lớn bằng giấy và cắt đi một cung tròn giống như cắt đi một góc bánh
ngọt, ta có một góc bánh hình cái nêm với cạnh nhọn của miếng
bánh chính là tâm của hình tròn. Sau đó vứt phần cung tròn bị cắt
đi và dán hai đường cắt của phần giấy còn lại với nhau và bạn sẽ có
một cái nón. Cái nón này biểu diễn không thời gian mà trong đó dây
vũ trụ tồn tại (hình 5.5).
Lưu ý rằng vì bề mặt của nón chính là tấm giấy phẳng ban đầu (trừ
đi phần giấy hình cái nêm), bạn vẫn có thể gọi nó là phẳng ngoại
trừ cái đỉnh. Bạn có thể nhận ra rằng có độ cong ở đỉnh nón nhờ vào
một hình tròn xung quanh đỉnh nón có đường kính nhỏ hơn hình
tròn được vẽ trên tấm giấy tròn ban đầu với cùng khoảng cách từ
tâm hình tròn. Nói cách khác, một hình tròn xung quanh đỉnh sẽ có
chu vi ngắn hơn hình tròn có cùng bán kính được vẽ trên không gian
phẳng vì một cung tròn của nó bị mất đi (hình 5.6).
Tương tự như vậy, trong trường hợp dây vũ trụ, phần không thời
gian hình cái nêm bị cắt khỏi không thời gian phẳng làm ngắn đi
các hình tròn xung quanh dây vũ trụ nhưng không ảnh hưởng đến
(Hình 5.5) thời gian và khoảng cách dọc theo các dây đó. Điều này có nghĩa
là không thời gian xung quanh một dây vũ trụ đơn lẻ sẽ không có
bất kỳ chu trình thời gian nào, thế nên ta không thể du hành về quá
khứ. Tuy nhiên, nếu có một dây vũ trụ thứ hai chuyển động tương
đối với chiếc dây thứ nhất thì hướng thời gian của dây thứ hai sẽ
là tổ hợp của các hướng thời gian và không gian của dây thứ nhất.
Tức là, phần không gian hình cái nêm được cắt từ cái dây thứ hai sẽ
làm ngắn đi khoảng thời gian và không gian đối với ai đó chuyển
động cùng cái dây thứ nhất (hình 5.7). Nếu các dây vũ trụ chuyển
động với vận tốc gần bằng vận tốc ánh sáng tương đối với nhau thì
khoảng thời gian tiết kiệm được xung quanh cả hai dây có thể lớn
đến mức ta có thể trở về trước khi ta được gửi đi. Nói cách khác, sẽ
có các chu trình thời gian mà ta có thể theo nó mà du hành về quá
khứ.
Không thời gian của các giây vũ trụ có chứa vật chất với mật độ
năng lượng dương và phù hợp với nền vật lý mà ta biết. Tuy vậy,
Trang 140 Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com
B ả O V ệ Q U Á K H ứ
(Hình 5.6)
Các góc hình nêm bị cắt Dây vũ trụ
khỏi không thời gian có
các cạnh không song song
t
y Một góc của một dây vũ trụ làm ngắn đi
khoảng cách của phần còn lại nhưng thời
x gian không bị ảnh hưởng.
(Hình 5.7)
Một góc bị cắt từ một dây vũ trụ chuyển động khác
cũng sẽ làm ngắn đi khoảng cách trong không gian
và thời gian của dây vũ trụ thứ nhất
Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com Trang 141
V Ũ T R ụ T R O N G M ộ T V ỏ H ạ T
CHÂN TRỜI DU HÀNH THỜI GIAN PHÁT XẠ HỮU HẠN
chân trời du
hành thời gian
Tất cả các tia sáng trong
chân trời du hành thời
gian đến từ vùng mật độ
cao này
S
(Hình 5.8) sự cong của không thời gian mà tạo nên các chu trình thời gian trải
dài cho đến vô tận trong không gian và trở lại đến quá khứ vô tận
Nền văn minh tiên tiến nhất có trong thời gian. Do vậy, ta có thể du hành thời gian trong các không
thể bẻ cong không thời gian trong thời gian đó từ khi chúng được tạo ra. Ta không có lý do gì để tin
một vùng hữu hạn. Chân trời du
rằng vũ trụ của riêng chúng ta được tạo ra theo một cách bị bẻ cong
hành thời gian là biên giới ngăn
cách vùng không thời gian, nó
như vậy, và chúng ta cũng không có các bằng chứng đáng tin cậy về
được hình thành bởi các tia sáng các vị khách của tương lai (Tôi không tính đến “giả thuyết im lặng”
phát ra từ các vùng hữu hạn. cho rằng các đĩa bay – UFO đến từ tương lai và các chính phủ biết
Trong vùng đó, ta có thể du hành nhưng che dấu đi. Hồ sơ che giấu chuyện đó không thể kín như thế
vào quá khứ. được). Do đó, tôi sẽ giả thiết rằng không có các chu trình thời gian
trong quá khứ xa xôi, hay là một cách chính xác hơn, không có các
chu trình thời gian trong quá khứ của một số mặt phẳng trong không
thời gian mà tôi gọi là S. Lúc đó câu hỏi sẽ là: liệu các nền văn minh
tiên tiến có thể xây dựng một chiếc máy thời gian hay không? Tức
là liệu nó có thể thay đổi không thời gian của tương lai của S (phía
trên mặt S trên giản đồ), làm cho các chu trình thời gian được xuất
hiện trong một vùng hữu hạn hay không? Tôi nói một vùng hữu hạn
bởi vì dù nền văn minh đó có trở thành tiên tiến đến bao nhiêu đi
chăng nữa thì nền văn minh đó có lẽ chỉ có thể điều khiển một phần
hữu hạn của vũ trụ mà thôi.
Trong khoa học, việc trình bày một cách chính xác một vấn đề
thường là chìa khóa để giải quyết vấn đề đó, và đây là một ví dụ tốt.
Để định nghĩa máy thời gian hữu hạn có nghĩa gì, tôi quay trở lại với
một số công trình trước đây của tôi. Có thể du hành thời gian trong
một vùng không thời gian có các chu trình thời gian – các lộ trình
chuyển động chậm hơn tốc độ ánh sáng, nhưng tuy vậy, chúng lại có
thể trở lại thời gian và địa điểm mà chúng khởi đầu nhờ vào độ cong
Trang 142 Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com
B ả O V ệ Q U Á K H ứ
của không thời gian. Vì
tôi giả thiết rằng không
có các chu trình thời
gian trong không gian
xa xôi, nên cần phải có
một cái gọi là “chân
trời” du hành thời gian
(time travel horizon)
– biên giới phân cách
vùng có và không có
chu trình thời gian
(hình 5.8).
Các chân trời du hành
thời gian khá giống các
chân trời hố đen. Trong
khi chân trời hố đen được
hình thành bởi các tia sáng suýt
bị rơi vào hố đen thì chân trời du hành thời gian được hình thành
bởi các tia sáng suýt gặp nhau. Vậy nên tôi chọn tiêu chuẩn của tôi
về máy thời gian – cái mà tôi gọi là chân trời phát sinh hữu hạn Câu hỏi là: một số nền văn
(finitly generated horizon) là một chân trời được hình thành bởi minh tiên tiến có thể xây
các tia sáng xuất hiện từ một vùng không thời gian bó buộc. Nói được máy thời gian hay
cách khác, các tia sáng không đến từ vô tận hoặc từ điểm kỳ dị mà không?
từ một vùng hữu hạn có chứa các chu trình thời gian – vùng không
thời gian mà ta giả thiết nền văn minh tiên tiến của chúng ta được
sinh ra.
Khi chọn định nghĩa này làm cơ sở của máy thời gian, chúng ta có
lợi thế để có thể sử dụng chiếc máy mà Roger Penrose và tôi đã
phát triển để nghiên cứu các kỳ dị và các hố đen. Thậm chí không
sử dụng các phương trình Einstein, tôi có thể chứng minh rằng, nói
chung, một chân trời phát sinh hữu hạn sẽ có chứa một tia sáng mà
thực ra tự gặp chính nó – tức là một tia sáng cứ chuyển động vòng
quanh một điểm. Mỗi lần tia sáng quay lại nó sẽ bị dịch chuyển về
phía ánh sáng xanh, và dần dần nó sẽ trở lên xanh hơn. Các đỉnh
sóng của xung ánh sáng sẽ dần dần gần nhau hơn và ánh sáng sẽ
quay vòng trong một khoảng thời gian ngắn hơn. Trên thực tế, một
hạt ánh sáng chỉ có một lịch sử hữu hạn và được xác định bởi phép
đo thời gian riêng của nó, mặc dù nó chuyển động vòng quanh trong
một vùng không thời gian hữu hạn và không va phải một điểm kỳ
dị.
Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com Trang 143
V Ũ T R ụ T R O N G M ộ T V ỏ H ạ T
Người ta có thể không quan tâm đến chuyện một hạt ánh sáng có
chấm dứt lịch sử của nó hay không. Nhưng tôi vẫn có thể chứng
minh rằng có những lộ trình chuyển động chậm hơn vận tốc ánh
sáng và có thời gian sống hữu hạn. Các lộ trình này có thể là những
lịch sử của người quan sát, người quan sát lại bị bẫy trong một
vùng không thời gian hữu hạn ngay trước chân trời và sẽ bay vòng
quanh, nhanh dần nhanh dần cho đến khi đạt đến tốc độ ánh sáng
trong một thời gian hữu hạn. Do đó, nếu có một người ngoài hành
tinh xinh đẹp ở trong một đĩa bay mời bạn vào chiếc mày thời gian
của cô ta thì bạn phải cẩn thận khi bước chân vào đấy. Bạn có thể bị
rơi vào một trong những lịch sử tuần hoàn bị bẫy có thời gian hữu
hạn (hình 5.9).
(Hình 5.9, phía trên) Các kết quả này không phụ thuộc vào các phương trình Einstein mà
chỉ phụ thuộc vào cách mà không thời gian bị cong để tạo ra các chu
Sự nguy hiểm khi du hành thời trình thời gian trong một vùng hữu hạn. Tuy nhiên, bây giờ chúng ta
gian. có thể hỏi liệu nền văn minh tiên tiến phải sử dụng loại vật chất gì
để bẻ cong không thời gian để có thể xây dựng được một chiếc máy
(Hình 5.10, trang kế) thời gian có kích thước hữu hạn? Vật chất đó có thể có mật độ năng
lượng dương ở khắp nơi giống như trong không thời gian dây vũ trụ
Việc tiên đoán hố đen phát xạ
mà tôi mô tả trước đây hay không? Không thời gian dây vũ trụ đã
và mất đi khối lượng ngụ ý rằng
thuyết lượng tử tạo ra các năng
không thỏa mãn yêu cầu của tôi là các chu trình thời gian xuất hiện
lượng âm đi vào hố đen qua chân trong một vùng hữu hạn. Tuy nhiên, người ta có thể nghĩ rằng yêu
trời sự kiện. Đối với hố đen co lại cầu đó chỉ là do các dây vũ trụ dài vô hạn. Người ta có thể tưởng
đến không, mật độ năng lượng tượng rằng người ta có thể xây một cái máy thời gian hữu hạn sử
trên chân trời sự kiện phải là âm, dụng các vòng dây vũ trụ hữu hạn và có mật độ năng lương dương
đó là dấu hiệu cần có để xây dựng ở khắp mọi nơi. Thật đáng tiếc khi phải làm thất vọng những người
máy thời gian. muốn quay lại quá khứ giống như Kip, nhưng điều đó không thể
thực hiện được khi mà mật độ năng lượng là dương ở khắp mọi nơi.
Tôi có thể chứng minh rằng, để xây một máy thời gian hữu hạn, bạn
cần năng lượng âm.
Trong lý thuyết cổ điển thì mật độ năng lượng luôn luôn dương, do
đó, loại trừ máy thời gian với kích thước hữu hạn ra khỏi mức độ
này. Tuy nhiên, tình huống lại khác trong lý thuyết bán cổ điển, khi
mà ta coi vật chất tuân theo thuyết lượng tử nhưng không thời gian
lại tất định và cổ điển. Như chúng ta đã thấy, nguyên lý bất định của
cơ học lượng tử nói rằng các trường luôn thăng giáng lên xuống
ngay cả trong chân không và có mật độ năng lượng vô hạn. Do đó,
ta phải loại trừ đại lượng vô hạn để nhận được mật độ năng lượng
hữu hạn mà ta quan sát được trong vũ trụ. Việc loại trừ này có thể
làm năng lượng âm, ít nhất là âm cục bộ. Ngay cả trong không gian
Trang 144 Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com
B ả O V ệ Q U Á K H ứ
(Hình 5.11)
Hủy
phẳng, ta có thể tìm thấy các trạng thái lượng tử có năng lượng âm
cục bộ mặc dù năng lượng toàn phần là dương. Ta có thể tự hỏi là
các giá trị âm này có thực sự làm không thời gian bị bẻ cong một
cách thích hợp để xây một máy thời gian hữu hạn hay không, dường
như là có. Như chúng ta đã thấy trong chương 4, thăng giáng lượng
tử có nghĩa là ngay trong chân không trống rỗng cũng đầy ắp các
cặp hạt ảo, cùng xuất hiện, rời xa nhau rồi quay trở lại để hủy lẫn
nhau (hình 5.10). Một thành viên của cặp hạt ảo có năng lượng
dương và thành viên kia có năng lượng âm. Khi có mặt hố đen thành
viên có năng lượng âm có thể bị rơi vào hố đen và thành viên có
năng lượng dương có thể thoát vào vô tận, ở đó, thành viên có năng
lượng dương được quan sát như là bức xạ mang năng lượng dương
ra khỏi hố đen. Các hạt có năng lượng âm rơi vào hố đen sẽ làm cho
hố đen mất khối lượng và từ từ bay hơi, kích thước của chân trời sự
kiện sẽ bị suy giảm (hình 5.11).
Phản hạt
Hạt
Vật chất thường với mật độ năng lượng dương gây ra hiệu ứng hấp
dẫn âm và bẻ cong không thời gian làm cho ác tia sáng đi lại gần Sinh
nhau – giống như hòn bi trên tấm cao su trong chương hai bẻ cong
đường đi của các hòn bi nhỏ hơn lại gần nhau chứ không bao giờ
làm cho chúng xa nhau. (Hình 5.10)
Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com Trang 145
V Ũ T R ụ T R O N G M ộ T V ỏ H ạ T
Điều này ngụ ý rằng diện tích của chân trời hố đen luôn tăng theo
thời gian chứ không bao giờ bị giảm đi. Đối với chân trời của hố
đen đang giảm kích thước thì mật độ năng lượng trên chân trời phải
là âm và bẻ cong không thời gian để làm cho các tia sáng đi ra xa
nhau. Đó là điều tôi nhận ra đầu tiên khi tôi đi về buồng ngủ ngay
sau khi con gái tôi ra đời. Tôi sẽ không nói khi đó cách đây bao lâu,
chỉ biết rằng nay tôi đã có cháu ngoại rồi.
Việc các hố đen bay hơi cho thấy rằng trên mức độ lượng tử, đôi khi
mật độ năng lượng có thể là âm và làm bẻ cong không thời gian theo
hướng cần thiết để xây dựng một máy thời gian. Do đó chúng ta có
thể tưởng tượng rằng, một số nền văn minh rất cao có thể bố trí mật
độ năng lượng đủ âm để tạo nên một máy thời gian có thể sử dụng
cho các vật thể vĩ mô như là các phi thuyền. Tuy nhiên, có một sự
khác biệt quan trọng giữa chân trời hố đen – được hình thành bởi
các tia sáng bay vòng quanh hố đen, và chân trời của máy thời gian
– có chứa các tia sáng chuyển động vòng. Do đó, ta có thể trông đợi
Cháu ngoại tôi, William Macken-
mật độ năng lượng vô hạn trên chân trời – biên của máy thời gian
zie Smith.
– vùng không thời gian mà ta có thể đi về quá khứ. Điều này được
xác định bởi các tính toán rất tường minh trên một số nền tảng đủ
đơn giản cho các tính toán chính xác. Điều đó có nghĩa là một người
hay một máy dò không gian khi thử vượt qua chân trời đi vào trong
máy thời gian sẽ bị phá hủy bởi một vành đai bức xạ (hình 5.12).
Nên tương lai có vẻ như là một màu đen với việc du hành thời gian
– hay là một màu trắng chết chóc nhỉ?
Mật độ năng lượng của vật chất phụ thuộc vào trạng thái của nó nên
có thể một nền văn minh tiên tiến có khả năng tạo ra mật độ vật chất
hữu hạn ở trên biên của máy thời gian bằng việc “vứt bỏ” hoặc loại
trừ các hạt ảo chuyển động vòng quanh trong một chu trình kín. Tuy
vậy, vẫn chưa rõ một chiếc máy thời gian như thế có thể ổn định hay
không: một nhiễu loạn nhỏ nhất như là việc ai đó đi ngang qua chân
trời để vào trong máy thời gian sẽ làm tăng các hạt ảo chuyển động
tuần hoàn và khởi động vành đai ánh sáng. Đây là một câu hỏi mà
Trang 146 Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com
B ả O V ệ Q U Á K H ứ
(Hình 5.12)
các nhà vật lý nên tự do thảo luận, không nên cười khinh thường. Ta có thể bị một vành đai bức xạ
Thậm chí ngay cả khi du hành thời gian là bất khả thể thì việc tìm xóa sổ khi bước chân vào chân
hiểu tại sao nó bất khả thể là điều rất quan trọng. trời du hành thời gian.
Để trả lời dứt khoát câu hỏi này chúng ta cần xem xét các thăng
giáng lượng tử không chỉ của các trường vật chất mà cả của bản
thân thời gian nữa. Ta có thể trông đợi các thăng giáng gây ra một
độ mờ nhất định trong các lộ trình thời gian và trong toàn bộ khái
niệm thời gian trật tự. Thực vậy, ta có thể coi bức xạ từ các hố đen
giống như một sự rò gỉ ra ngoài nhờ các thăng giáng lượng tử của
không thời gian, có nghĩa là chân trời không hoàn toàn xác định
một cách chính xác. Vì chúng ta vẫn chưa có một lý thuyết hấp dẫn
lượng tử hoàn thiện nên thật khó có thể nói các hiệu ứng của thăng
giáng không thời gian là gì. Tuy nhiên, chúng ta có thể hy vọng có
được một số gợi ý từ tổng theo các lịch sử của Feynman mà đã được
mô tả trong chương 3.
Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com Trang 147
V Ũ T R ụ T R O N G M ộ T V ỏ H ạ T
Chu trình kín
Các lịch sử của hạt
Lộ trình của
hạt đi ngược
thời gian theo
một chu trình
THỜI GIAN
Hạt
TỔNG THEO CÁC LỊCH SỬ
KHÔNG GIAN
(Hình 5.13) Mỗi lịch sử sẽ có một không thời gian cong với các trường vật chất
trong đó. Vì chúng ta đã giả thiết lấy tổng theo tất cả các lịch sử khả
Lấy tổng theo các lịch sử của dĩ, không chỉ các lịch sử thỏa mãn một số phương trình mà tổng cần
Feynman đã tính đến các lịch sử bao gồm các không thời gian đủ cong để du hành về quá khứ (hình
trong đó các hạt quay ngược lại
5.13). Do đó, câu hỏi là tại sao du hành thời gian không xảy ra ở
thời gian và ngay cả các lịch sử là
các vòng đóng trong thời gian và
khắp nơi? Câu trả lời là thực ra du hành thời gian xảy ra ở cấp độ
không gian. vi mô, nhưng chúng ta không chú ý đến nó. Nếu người ta áp dụng ý
tưởng lấy tổng theo các lịch sử của Feynman đối với một hạt, người
ta phải lấy cả các lịch sử trong đó các hạt chuyển động nhanh hơn
ánh sáng thậm chí còn đi ngược thời gian. Đặc biệt là sẽ có các lịch
sử mà trong đó các hạt chuyển động vòng quanh theo những chu
trình kín trong thời gian và không gian. Điều này giống như trong
phim Groundbog Day, trong đó một phóng viên phải sống trong
một ngày được lặp đi lặp lại nhiều lần (hình 5.14).
Người ta không thể quan sát một cách trực tiếp các hạt với các lịch
sử có chu trình kín như thế bằng các máy đo hạt. Tuy vậy, các hiệu
ứng gián tiếp của chúng đã được thấy trong rất nhiều thí nghiệm.
Một trong những thí nghiệm đó là có một dịch chuyển nhỏ trong
Trang 148 Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com
B ả O V ệ Q U Á K H ứ
Hạt đi xuôi thời
gian
Hạt đi ngược thời
gian
THỜI GIAN
KHÔNG GIAN (Hình 5.14)
ánh sáng phát ra từ các nguyên tử hydro, gây ra bởi các điện tử
chuyển động trong các chu trình kín. Một thí nghiệm khác nữa đó
là có một lực nhỏ xuất hiện giữa các tấm kim loại song song gây ra (Hình 5.15)
do có ít hơn các lịch sử chu trình kín có thể khớp vào giữa các tấm
kim loại so với các vùng bên ngoài – đó là một lời giải thích tương
đương khác cho hiệu ứng Casimir. Vậy nên sự tồn tại của các lịch sử
chu trình kín đã được khẳng định bằng thực nghiệm (hình 5.15).
Người ta có thể nghi ngờ việc các lịch sử chu trình kín liệu có liên
quan gì đến việc bẻ cong không thời gian hay không vì chúng xuất
hiện ngay cả trong khung nền cố định như là không gian phẳng.
Nhưng những năm gần đây chúng ta đã tìm ra rằng các hiện tượng
vật lý thường có thể được mô tả theo hai cách tương đương nhau.
Người ta hoàn toàn có thể nói rằng một hạt chuyển động trên một
chu trình kín trong một khung nền cố định hoặc người ta cũng có Các chu trình kín
thể nói rằng hạt nằm trong trạng thái cố định và không gian và thời
gian thăng giáng xung quanh nó. Câu hỏi chỉ là bạn lấy tổng theo
các lộ trình của hạt trước rồi sau đó lấy tổng theo không thời gian
cong hoặc ngược lại.
Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com Trang 149
V Ũ T R ụ T R O N G M ộ T V ỏ H ạ T
Vậy nên, dường như thuyết lượng tử cho phép du hành thời gian
ở cấp độ vi mô. Nhưng điều này không có nhiều tác dụng lắm với
mục đích viễn tưởng khoa học như là việc quay lại quá khứ và giết
người ông chẳng hạn. Vậy câu hỏi là: xác xuất trong việc lấy tổng
theo các lịch sử xung quanh không thời gian với các chu trình thời
gian vĩ mô có cao hay không?
Người ta có thể xem xét câu hỏi này khi nghiên cứu tổng theo các
lịch sử của các trường vật chất trong một chuỗi các không thời gian
nền (background spacetime) đang xích lại gần nhau để có các chu
trình thời gian. Người ta trông đợi cái gì đó kịch tính xảy ra khi các
chu trình thời gian xuất hiện đầu tiên, và điều này đã được xác nhận
trong một thí nghiệm đơn giản mà tôi đã khảo cứu với một sinh viên
của tôi là Micheal Cassidy.
THỜI GIAN
Các không thời gian nền trong chuỗi mà tôi nghiên cứu có liên hệ
rất mật thiết đối với cái được gọi là vũ trụ Einstein, không thời gian
mà Einstein đưa ra khi ông tin rằng vũ trụ là tĩnh tại và không đổi
KHÔNG GIAN
theo thời gian, không giãn nở mà cũng không co lại (xem chương
1). Trong vũ trụ của Einstein, thời gian chạy từ quá khứ vô cùng đến
tương lai vô cùng. Tuy nhiên, các hướng không gian lại hữu hạn và
(Hình 5.16)
tự đóng, giống như bề mặt trái đất nhưng có nhiều hơn một chiều.
Ta có thể mường tượng không thời gian này giống như một hình trụ
Vũ trụ của Einstein giống như với trục thẳng đứng là hướng thời gian và mặt cắt là ba chiều của
một hình trụ, nó hữu hạn theo không gian (hình 5.16).
không gian và không đổi theo
thời gian, mọi nơi trong vũ trụ có Vũ trụ của Einstein không thể hiện vũ trụ mà chúng ta đang sống vì
thể quay với tốc độ nhỏ hơn tốc nó không giãn nở. Tuy vậy, nó là một khung nền rất thuận tiện trong
độ ánh sáng. việc sử dụng khi nghiên cứu du hành thời gian vì vũ trụ đó đủ đơn
giản khi ta lấy tổng theo các lịch sử. Bây giờ ta bỏ qua chuyện du
hành thời gian, hãy xem xét vật chất trong vũ trụ của Einstein quay
xung quanh một số trục nào đó. Nếu bạn đứng trên một cái trục
quay, bạn có thể vẫn ở tại một điểm trong không gian, giống như
bạn đứng ở trung tâm của trò trơi ngựa quay của trẻ con. Nhưng nếu
bạn không đứng ở tâm thì bạn sẽ chuyển động trong không gian khi
bạn quay quanh trục. Bạn ở càng xa trục quay thì bạn chuyển động
càng nhanh (hình 5.17). Do đó, nếu vũ trụ là vô hạn trong không
gian, thì các điểm đủ xa trục quay sẽ quay nhanh hơn vận tốc ánh
sáng. Tuy nhiên, vì vũ trụ của Einstein là hữu hạn theo các hướng
trong không gian, nên sẽ có một tốc độ quay tới hạn mà dưới nó
không có phần nào của vũ trụ quay nhanh hơn vận tốc ánh sáng.
Trang 150 Người dịch: da_trạ[email protected]; http://datrach.blogspot.com
