Báo cáo: “Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông”
Tư bản là phần giá trị mang lại giá trị thặng dư cho nhà tư bản bằng cách bóc lột sức lao động của công nhân làm thuê. Tư bản là một quan hệ sản xuất phản ánh mối quan hệ giữa tư sản và vô sản. Theo Các mác thì tư bản không là tiền, không là máy móc, công cụ, nguyên liệu, hàng hóa,.. mà là quan hệ sản xuất của xã hội hay một giá trị để tạo ra giá trị thặng dư.
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Nhóm sinh viên thực hiện
1. Nguyễn Phong Anh (trưởng nhóm)
2. Nguyễn Thị Diệu Thuý
3. Nguyễn Thị Lê Quỳnh
4. Nguyễn Cẩm Vân
5. Nguyễn Thị Bích Ngọc
6. Đinh Thuỳ Anh
7. Tô Thị Thuý Nga
8. Nguyễn Huyền Trang (21/ 9/ 2008)
9. Trần Thu Trang
10. Nguyễn Thị Hạnh
11. Trương Bích Vân
12. Phạm Thị Huệ
13. Nguyễn Thị Minh Thuý
14. Nguyễn Thị Huyền (1986)
15. Lương Thị Thanh Nga
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 1
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Phân công công việc
1. Về nội dung
- Nghiên cứu về tập đoàn tư bản truyền thông
Nguyễn Thị Hạnh
- Nghiên cứu về thị trường thông tin và các hãng truyền thông lớn
Nguyễn Thị Diệu Thuý
Nguyễn Huyền Trang
Tô Thị Thuý Nga
Đinh Thùy Anh
- Nghiên cứu về sự thống trị thị trường thông tin
Nguyễn Phong Anh
Trần Thu Trang
Trương Bích Vân
Nguyễn Thị Minh Thuý
Phạm Thị Huệ
- Nghiên cứu về hệ quả của sự thống trị
Nguyễn Thị Lê Quỳnh
Nguyễn Thị Cẩm Vân
Nguyễn Thị Bích Ngọc
- Tìm hiểu phương pháp thuyết trình
Nguyễn Thị Huyền
Lương Thị Thanh Nga
2. Tổng hợp tài liệu và hoàn thiện bài tiểu luận
Nguyễn Phong Anh
Nguyễn Thị Diệu Thuý
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 2
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
3. Thuyết trình
Nguyễn Phong Anh
Nguyễn Thị Diệu Thuý
Nguyễn Thị Lê Quỳnh
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 3
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Chương 1:
Sự hình thành của các tập đoàn tư bản truyền thông
1.1 Tư bản và tư bản truyền thông
Tư bản là phần giá trị mang lại giá trị thặng dư cho nhà tư bản bằng cách
bóc lột sức lao động của công nhân làm thuê. Tư bản là một quan hệ sản xuất
phản ánh mối quan hệ giữa tư sản và vô sản. Theo Các Mác thì tư bản không
phải là tiền, không phải là máy móc, công cụ, nguyên liệu, hàng hóa, mà là quan
hệ sản xuất của xã hội hay một giá trị để tạo ra giá trị thặng dư bằng cách bóc
lột công nhân làm thuê. Những máy móc công cụ, nguyên liệu, hàng hóa, khi là
tư liệu bóc lột mới là tư bản vì lúc đó những thứ nói trên mới tạo ra giá trị thặng
dư.
Truyền thông là một ngành sản xuất mang tính tập trung vốn trong đó các
hãng truyền thông lớn trên thế giới có ưu thế rõ nét. Dó đó, các hãng truyền
thông lớn sẽ thu được khoản lợi nhuận kếch xù khi tham gia đóng góp cổ phần
hoặc mua lại thông tin từ các công ty truyền thông nhỏ hơn trong phạm vi quốc
gia và trên toàn thế giới. Hiện nay, các nước đều có chính sách mở cửa nên hầu
hết các công ty truyền thông nước ngoài đều có thể tham gia cổ phần vào các
doanh nghiệp kinh doanh sản xuất các chương trình trong lĩnh vực này. Ở đây có
sự tương tác khá mạnh mẽ giữa các công ty truyền thông với công ty truyền
thông, công ty truyền thông với tập đoàn truyền thông và ngược lại. Từ đó dần
hình thành các tập đoàn tư bản hoạt động trong lĩnh vực truyền thông. Tư bản
truyền thông chính là các tập đoàn truyền thông hoạt động mua bán, thống trị các
hãng truyền thông khác với quy mô lớn để tạo ra lợi nhuận.
1.2. Tập đoàn tư bản truyền thông là gì
Tập đoàn truyền thông hay tập đoàn báo chí thực chất cũng là một tập
đoàn kinh tế. Tập đoàn kinh tế có thể hiểu là tổ hợp các công ty hoạt động trong
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 4
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
một ngành hay những ngành khác nhau trong phạm vi một nước hay nhiều nước,
trong đó có một “công ty mẹ” nắm quyền lãnh đạo, chi phối hoạt động của các
“công ty con” về mặt tài chính và chiến lược phát triển. Tập đoàn là một cơ cấu
có chức năng liên kết kinh tế nhằm tăng cường tích tụ, tập trung, tăng khả năng
cạnh tranh và tối đa hoá lợi nhuận. Về mặt tổ chức, với hình thức liên kết của
nhiều công ty hoạt động trong cùng một ngành, hay những ngành khác nhau
trong một nước hay nhiều nước, thông qua sự điều hành chung.
Tập đoàn báo chí chính là tập đoàn kinh tế mà báo chí, truyền thông đại
chúng là lĩnh vực sản xuất kinh doanh chính hoặc là một bộ phận tạo thành có ý
nghĩa quan trọng, có vai trò độc lập tương đối. Trên thực tế, rất hiếm thấy tập
đoàn truyền thông báo chí nào không có hoạt động sản xuất kinh doanh ngoài
lĩnh vực báo chí, truyền thông đại chúng. Vì là tập đoàn kinh tế nên nói chung,
sự hình thành của các tập đoàn báo chí cũng xuất phát từ chính những nguyên
nhân đã hình thành các tập đoàn kinh tế.
Thứ nhất, do sự phát triển của lực lượng sản xuất, trước hết là dưới tác
động của cuộc cách mạng khoa học, kỹ thuật và công nghệ, cho phép hình thành
việc tổ chức sản xuất mới trên cơ sở vừa chuyên môn hoá vừa tăng cường liên
kết giữa các nhà máy, doanh nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế.
Thứ hai, sự cạnh tranh tất yếu dẫn đến việc liên kết dưới nhiều hình
thức khác nhau để tạo ra sức mạnh to lớn hơn, các nguồn lực mạnh mẽ hơn cho
các doanh nghiệp, tạo nên khả năng cạnh tranh lớn hơn và tránh rủi ro.
Thứ ba, do sự phát triển và tính chất của nền kinh tế thị trường đòi hỏi
phải có sự đầu tư lớn vào nghiên cứu, dự báo, hoạch định chính sách phát triển
để đảm bảo sản xuất kinh doanh có hiệu quả. Công việc này đòi hỏi nguồn lực
to lớn mà chỉ có những đơn vị kinh tế có quy mô lớn mới có khả năng thực hiện.
1.3. Con đường hình thành và phát triển của các tập đoàn báo chí tại
các nước tư bản.
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 5
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Về cơ bản, các tập đoàn báo chí ở các nước tư bản hình thành trên cơ sở
cạnh tranh, tích tụ tư bản, cá lớn nuốt cá bé hoặc các công ty báo chí truyền
thông tự nguyện liên kết lại bằng hình thức mua bán hay sáp nhập với nhau
nhằm tăng nguồn lực, tạo ra sức mạnh đủ khả năng cạnh tranh để tồn tại và
phát triển trong môi trường cạnh tranh khốc liệt. Cũng có thể các quá trình trên
diễn ra giữa những tập đoàn kinh tế công nghiệp, thương mại, dịch vụ với các
công ty báo chí tuyền thông nhằm mở rộng lĩnh vực kinh doanh, tạo ra lợi thế xã
hội trong phát triển.
Trong nửa đầu của thế kỷ XX, phát thanh và truyền hình chỉ mới ở trình
độ sơ khai, báo in là loại hình truyền thông đại chúng quan trọng nhất, giữ vai
trò chi phối dư luận xã hội cũng như thị trường báo chí phương Tây. Do các
điều kiện kinh tế - xã hội lúc đó cũng như mức độ thu lợi hạn chế mà việc phát
triển các tập đoàn báo chí chỉ mới dừng lại mức độ những bước đi đầu tiên. Cho
tới nửa sau thế kỷ XX, khi phát thanh và truyền hình phát triển mạnh mẽ đồng
thời với sự tăng trưởng kinh tế nhảy vọt ở các nước công nghiệp phát triển, các
phương tiện truyền thông đại chúng dần dần coi là những doanh nghiệp có khả
năng sinh lợi lớn từ việc bán sản phẩm, dịch vụ và hoạt động quảng cáo.
Mặt khác, các phương tiện truyền thông đại chúng ngày càng mở rộng
phạm vi ảnh hưởng, tăng cường sức mạnh tác động vào xã hội, có khả năng to
lớn trong việc tạo ra những ưu thế về chính trị, kinh tế. Đây cũng là những điều
kiện thúc đẩy quá trình tập trung hóa các phương tiện thông tin đại chúng, phát
triển quy mô, sức mạnh các tập đoàn báo chí đa quốc gia.
Trong xu hướng tích tụ và tập trung tư bản ngày nay, các công ty báo chí
truyền thông ngày càng bành trướng mạnh mẽ bằng cách mua lại, sáp nhập,
thôn tính các công ty nhỏ hơn không đủ sức cạnh tranh. Với việc bỏ ra hàng tỷ
đô la, các ông chủ này đã đẩy nhanh những sự tập hợp mới trong lĩnh vực báo
chí, truyền thông đại chúng, tạo ra quy mô hoạt động, sức mạnh ảnh hưởng
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 6
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
vượt ra ngoài biên giới quốc gia, phạm vi khu vực. Theo số liệu của Công ty
nghiên cứu thị trường Dialogic, trong 5 tháng đầu năm 2007, trên toàn thế giới đã
ghi nhận 372 bản hợp đồng sáp nhập, mua lại giữa các công ty, tập đoàn báo chí
truyền thông với tổng giá trị lên đến 93,8 tỷ USD. Đáng chú ý nhất là hợp đồng
sáp nhập giữa Google và Double Click, trị giá 3,1 tỷ USD hồi tháng 4-2007, hợp
đồng sáp nhập giữa Yahoo với Right Media trị giá 680 triệu USD. Theo Tom
Rosenstiel, Giám đốc Dự án về phát triển năng lực làm báo của Mỹ thì “Thông
tin ngày càng nhiều nhưng chủ sở hữu của chúng ngày càng ít đi”.
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 7
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Chương 2
Khái quát về thị trường thông tin
Các tập đoàn tư bản truyền thông hoạt động trong một địa hạt mà ở đó
thứ hàng hóa được đem ra để trao đổi là thông tin. Việc trao đổi và buôn bán
thông tin đã được tiến hành ngay từ thời cổ đại nhưng việc thiết lập nên một thị
trường riêng biệt cho thứ hàng hoá đặc biệt này là một hiện tượng hoàn toàn
mới và vẫn còn tiếp tục được hoàn thiện. Thị trường thông tin ra đời muộn
nhưng đang là thị trường ăn khách, có sức hấp dẫn lớn cả với người mua và
người bán.
2.1 Khái niệm
Theo từ điển Tiếng Việt do trung tâm từ điển học kết hợp với nhà xuất
bản Đà Nẵng ấn hành thì thị trường là tổng thể nói chung những hoạt động mua
bán, trao đổi và lưu thông hàng hoá. Theo đó, thị trường thông tin được hiểu là
các hoạt động trao đổi và mua bán thông tin. Còn theo quan niệm của các nhà
kinh tế học thì thị trường được hiểu theo nghĩa có phần hẹp hơn. Theo các tác
giả cuốn giáo trình “Lí thuyết Maketting” của trường Đại học Dân lập Phương
Đông thì thị trường là nơi tập hợp những người mua hàng hiện có và sẽ có (Các
tác giả cuốn giáo trình này cũng trích lời của ông Philip Kotler, ‘Maketting căn
bản”, NXB Thống kê, Hà Nội, 1994). Theo định nghĩa này thì tác giả tập trung
vào vấn đề con người. Nghĩa là theo đó, thị trường thông tin là nơi tập hợp
những người mua và bán thông tin. Có thể hiểu đó là sự qui tụ của những người
hoạt động trong cùng một lĩnh vực chuyên kinh doanh và khai thác thông tin. Còn
theo tác giả Robin Hanson thì thị trường thông tin (information market) là thị
trường mà trong đó mục đích chính yếu của nó là thu nạp thông tin. Thực chất
quan niệm của tác giả Robin Hanson nhìn nhận thị trường thông tin từ góc độ
thông tin thư viện trong đề tài nghiên cứu về thư viện điện tử toàn cầu. Tuy
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 8
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
nhiên đây vẫn là một quan niệm dựa trên những nghiên cứu về thị trường thông
tin từ góc nhìn của tác giả nên chúng tôi vẫn sử dụng làm tư liệu cho bài nghiên
cứu.
Theo từ điển bách khoa toàn thư mở Wikipedia thì thị trường truyền thông
là thị trường mà trong đó công chúng ở khắp các vùng miền được hưởng thụ
bình đẳng những thông tin có chất lượng như nhau, không bị sự ảnh hưởng của
hàng rào địa lí. Thông tin đến với người dân không bị bó hẹp trong bất cứ một
phạm vi nào và có thể cùng lúc tiếp nhận nhiều nguồn thông tin. Với những khu
vực dân cư giáp ranh, thông tin nhận được có thể từ nhiều khu vực truyền thông
khác nhau. Theo quan điểm này thì thị trường thông tin được nhìn nhận từ góc
độ truyền thông đại chúng. Chúng tôi cũng đi theo hướng nhìn nhận thị trường
thông tin từ góc độ này.
Từ các khái niệm đó, nhóm nghiên cứu tự rút ra cho mình một quan điểm
được cả nhóm thống nhất. Theo chúng tôi, thị trường truyền thông là một hình
thái thị trường đặc biệt, phi vật chất, không giới hạn không gian địa lí, qui tụ
các đối tượng tham gia mua bán và trao đổi thông tin. Hàng hoá trong thị trường
này không bị biến dạng, hao mòn qua quá trình mua bán, sử dụng.
Trong loại thị trường đặc biệt này thông tin đóng vai trò là một loại hàng
hoá đặc biệt. Nó mang đầy đủ các thuộc tính của hàng hoá theo quan niệm của
kinh tế học nói chung và kinh tế học Macxit nói riêng. Xã hội ngày nay sống dựa
nhiều vào thông tin. Nền kinh tế tri thức đề cao vai trò của thông tin nói chung
cũng như các thông tin báo chí nói riêng.
2.2 Các mối quan hệ mua bán trong thị trường thông tin
Thị trường thông tin truyền thông toàn cầu được thiết lập nên bởi những
người tham gia vào các hoạt động mua bán thông tin. Những đối tượng này được
chia làm ba nhóm chính là người mua, người bán và lớp trung gian. Người mua là
công chúng của truyền thông. Họ là những người đơn thuần tiếp nhận thông tin
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 9
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
báo chí. Nguồn tin của các nhà báo, của giới truyền thông chính từ những người
này nhưng tham gia vào thị trường thông tin thì họ chỉ đóng vai trò là người mua.
Nhưng điều đặc biệt của thị trường này là khách hàng không phải là thượng đế.
Quá trình mua và bán thông tin không là quá trình hai chiều mà chỉ có một chiều
không khép kín. Người ta bán những thông tin mà công chúng cần nhưng không
phải bất cứ cái gì công chúng cần người ta cũng bán. Số lượng công chúng hay
người mua đơn thuần của thị trường này được thể hiện qua tera phát hành của
các tờ báo, qua số lượng thuê bao đăng kí của các đài truyền hình, đài phát thanh,
các tờ báo điện tử. Đứng ở khâu cuối của quá trình truyền thông nhưng lớp đối
tượng này luôn đóng vai trò quan trọng trong hoạt động truyền thông bởi dù sao
đó vẫn là đối tượng phục vụ của các cơ quan truyền thông báo chí.
Lớp đối tượng thứ hai là những người chuyên bán thông tin – bán cho các
hãng nhỏ hơn và trực tiếp cho công chúng. Thực ra khái niệm này không là tuyệt
đối bởi không một cơ quan, một hãng truyền thông, thông tấn nào có thể hoàn
toàn tự mình thu thập các nguồn tin mà không phải thông qua trao đổi trên thị
trường thông tin. Nhưng xét một cách tổng quan thì đó là những hãng thông tấn,
những hãng truyền thông mà hệ thống chân rết của nó vươn ra khắp nơi và có
mặt ở khắp các vùng miền trên khắp thế giới. Người ta ví von rằng tận trong
phòng ngủ nhà bạn cũng có tai, có mắt của BBC, CNN… Tuy vậy, các “ông lớn”
truyền thông thế giới cũng chỉ là ông lớn ở một địa hạt nào đó mà thôi. Tin ảnh
hãy mua của AP nhưng tin tài chính chứng khoán hãy mua của Reuteurs! Phát
huy thế mạnh ở một lĩnh vực hẹp, một lĩnh vực chuyên môn sâu nào đó chính là
đòn thủ thế của các hãng lớn. Tính chất tương đối của lớp đối tượng chuyên
bán thông tin này cũng là ở chỗ đó. Một hãng truyền thông chỉ đóng vai trò
“nhóm máu O” ở một vài lĩnh vực nhỏ mà thôi hay thậm chí chỉ trong một sự
kiện nhất định nào đó.
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 10
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Lấy ví dụ về CNN của Time Warner. Chiến tranh vùng vịnh năm 1991
đánh dấu một mốc lịch sử quan trọng không chỉ của thế giới mà cả với riêng
CNN, nó đã nâng vị thế của CNN. CNN là cơ quan truyền thông duy nhất có khả
năng gửi ra bên ngoài Iraq những hình ảnh trong những giờ đầu tiên của trận
oanh tạc bằng bom của lực lượng không quân Mỹ với những tường thuật trực
tiếp từ khách sạn Al-Rashid ở Baghdad của các phóng viên Bernard Shaw, John
Holliman và Peter Arnett. Điều đó có nghĩa là tất cả các hãng truyền thông khác
đều phải mua hình ảnh của CNN về sự kiện có tính chất lịch sử này. Hay một
ví dụ gần đây về vụ khủng bố 11 – 9 làm kinh hoàng cả nước Mỹ và thế giới.
CNN là hãng truyền thông đầu tiên đưa tin về vụ
tấn công này. Người ta gọi những thông tin đó là những thông tin bùng nổ, nó
phá vỡ tất cả những qui chuẩn qui trình được xây dựng từ trước đến nay về làm
tin và cung cấp thông tin. Anchor Carol Lin, phóng viên CNN đang ở trên máy
bay phát tới công chúng bản tin đầu tiên về sự kiện này. Cô cắt ngang đoạn
quảng cáo trên truyền hình lúc 8h49 phút sáng giờ ET và nói: Như các bạn đang
được nhìn thấy trên màn hình cảnh quay trực tiếp của chúng tôi. Kia là toà tháp
đôi World Trade Center. Chúng tôi nhận được một tin báo chưa được kiểm
chứng sáng nay rằng một chiếc máy bay đã đâm vào một trong hai toà tháp của
trung tâm thương mại thế giới. CNN ngay bây giờ sẽ bắt đầu câu chuyện này,
gọi cho nguồn tin của chúng tôi và cố tìm hiểu chính xác chuyện gì đã xảy ra
nhưng rõ ràng rằng có sự liên quan… Và một lần nữa, hình ảnh của một trong
hai toà tháp của Trung tâm thương mại thế giới. Là hãng đầu tiên đưa tin về sự
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 11
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
kiện cũng là hãng giữ những hình ảnh “độc” nhất về nó, CNN đã thu về hàng tỷ
đôla sau sự kiện này.
Qua đó có thể thấy bộ mặt của thị trường thông tin thế giới không hề khó
nhận diện khi mà các ông lớn luôn nắm trong tay những tin độc, những tin có giá
trị và giữ bản quyền với những tin tức đó. Những hãng truyền thông lớn sở hữu
mạng lưới chân rết dày đặc và lan toả khắp mọi nơi và vì thế lại càng có nhiều
cơ hội sở hữu những nguồn tin quí giá. Các tập đoàn tư bản truyền thông cũng
chính là những tập đoàn tư bản, kinh doanh theo kiểu tư bản và cũng chi phối xã
hội một nước hay cả khu vực, toàn thế giới thông qua các hoạt động tài trợ cho
các chính trị gia như bất cứ một tập đoàn tư bản nào. Sự hậu thuẫn của các tập
đoàn tư bản truyền thông nhiều lúc mang lại lợi ích cao hơn và rõ ràng hơn cho
các thế lực chính trị. Sự thắng thế của các chính trị gia được tính bằng lá phiếu
và chính các tờ báo là những nhân vật tham gia tích cực trong việc gia tăng hay
hạn chế số lá phiếu đó. Và đây lại chính là những nguồn tin vô cùng quí giá của
các tập đoàn truyền thông, góp phần tăng thêm các tin độc quyền và “được giá”.
Thứ ba, một lớp đối tượng quan trọng góp phần hình thành nên thị trường
thông tin là tầng lớp trung gian. Gọi là trung gian bởi xét theo một cách nào đó
họ là những môi giới thông tin. Tầng lớp này mua thông tin của người này để
bán lại cho người kia. Thông tin là hàng hoá trung gian theo đúng mô hình “Tiền
– Hàng - Tiền gia tăng”. Lớp đối tượng này không chi phối, không thao túng thị
trường nhưng là tầng lớp kết nối thị trường, góp phần hoàn thiện thị trường
toàn cầu. Đó là những người đi mua thông tin của các hãng truyền thông lớn để
bán lại cho công chúng, là người mua đối với các hãng truyền thông lớn nhưng
là người bán đối với công chúng. Nói một cách đơn giản, đó là các cơ quan
truyền thông nhỏ, các tờ báo hoạt động ở tầm hẹp hơn. Nếu lấy thị trường
thông tin báo chí Việt Nam làm ví dụ (dù ví dụ hơi có phần khiên cưỡng) ta có
thể nhìn nhận vấn đề một cách đơn giản như sau. Thông tấn xã Việt Nam – đó
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 12
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
là “ông trùm” thông tin, nắm trong tay hầu hết các thông tin chính thống quan
trọng. Tất cả các cơ quan báo chí khác đều phải dẫn nguồn từ Thông tấn xã khi
đưa tin về nhiều vấn đề. (Và đây chính là lí do khiến các tờ báo bị mất bản sắc,
đọc một báo biết mười báo. Thậm chí cả phát thanh truyền hình cũng bê nguyên
bản tin thông tấn vào chương trình của mình.) Lớp đối tượng chuyên mua thông
tin chính là công chúng báo chí - xuất phát điểm và cũng là đối tượng hướng tới
của báo chí. Họ chính là những nguồn tin tận cùng nhất nhưng cũng là đối
tượng hưởng thụ cuối cùng của thông tin báo chí. Và lớp đối tượng thứ ba góp
mặt trong thị trường này là các cơ quan báo đài trung ương và địa phương. Họ
lấy thông tin từ thông tấn xã (cả từ các hãng truyền thông nước ngoài) như
những nguyên liệu thô và chế biến nó thành các tác phẩm báo chí cung cấp cho
công chúng. Lớp đối tượng này có tạo nên được bản sắc của mình hay không
chính là nhờ vào những thông tin độc quyền tự tờ báo đó có được. Nó tạo nên
một thị trường thông tin hoàn chỉnh, liên hoàn.
Tuy nhiên, cũng như những ngành nghề kinh doanh khác (bởi thực chất
các tập đoàn tư bản truyền thông vẫn là các tập đoàn tư bản, mục đích của nó
vẫn là lợi nhuận kinh tế), các tập đoàn tư bản kinh doanh trên lĩnh vực truyền
thông luôn muốn xác lập vị thế của mình trong thị trường thông tin toàn cầu.
Việc các ông lớn thi nhau xác lập, “đánh dấu lãnh thổ” của mình đã hình thành
nên một xu hướng gọi là thống trị thị trường. Sự thao túng của các tập đoàn lớn
trong thị trường thông tin hay sự lũng đoạn thị trường đã hình thành nên những
vùng đất riêng của các tập đoàn lớn giống như một thứ luật bất thành văn. Thị
trường thông tin toàn cầu rộng lớn nhưng thực chất chỉ nằm trong tay một số
không nhiều các nhà tư bản (thực chất của những ông chủ tập đoàn truyền
thông cũng là những ông chủ tư bản, những nhà tài phiệt).
Thị trường thông tin là một thị trường rộng lớn hơn bất cứ loại thị trường
nào khác. Nếu qui mô của mỗi thị trường được xét theo lượng khách hàng thì có
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 13
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
thể nói qui mô của thị trường thông tin là toàn thế giới. Một số nhà triết học
đánh giá thực chất của các công cụ lao động cũng như bất cứ một phát minh
khoa học nào đều là sự nối dài của các công cụ. Và các phương tiện truyền
thông là sự nối dài của thị giác, thính giác của công chúng. Khi mà bàn tay của
các tập đoàn tư bản truyền thông lớn vươn tới các vùng miền khác nhau trên
khắp thế giới cũng có nghĩa là chúng xác lập nên những đế chế thông tin ngay
tại các khu vực đó. Tuy rộng lớn là vậy nhưng thị trường thông tin truyền thông
trên thực tế nằm trong tay một vài các tập đoàn lớn hay nói chính xác hơn là bị
các tập đoàn lớn thao túng.
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 14
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Chương 3:
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
trong thị trường thông tin toàn cầu
3.1 Thực trạng
Một nhóm nhỏ các tập đoàn đang chiếm giữ những nguồn thông tin
khổng lồ.
90% thị phần truyền thông và hệ thống phân phối sản phẩm trên thế giới
nằm trong tay hơn 10 tập đoàn truyền thông quốc tế khổng lồ (mà các ông chủ
phần lớn là người Mỹ) đã tương đồng hoá trên toàn hành tinh việc xuất bản âm
nhạc, các chương trình truyền hình và cả những bộ phim truyện dài trực tiếp
xuất xưởng từ Hollywood.
Theo báo cáo của tạp chí Mother Jones vào cuối năm 2006 thì chỉ có 8 gã
khổng lồ truyền thông đã thống trị thị trường truyền thông của Mỹ. Phần lớn
người dân Mỹ tìm kiếm thông tin từ các địa chỉ này. Bao gồm: Disney (giá trị
thương mại đạt 72,8 tỉ đô la Mỹ), AOL – Time Warner (90,7 tỉ), Viacom (53,9
tỉ), General Electric (do NBC sở hữu, giá trị thương mại đạt 390,6 tỉ đô), News
Corporation (56,7 tỉ), Yahoo! (40,1 tỉ), Microsoft (306,8 tỉ) và Google (154,6 tỉ).
Theo thống kê thì đến cuối những năm 90 chỉ có 9 tập đoàn truyền thông lớn chi
phối thị trường truyền thông thế giới mà trong đó chủ yếu là các tập đoàn của
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 15
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Mỹ với các tập đoàn lớn như AOL – Time Warner, Disney, Bertelsman, Viacom,
News Corp, TCI, General Electric (do NBC sở hữu), Sony (thuộc sở hữu của
hãng Columbia and TriStar Picture) và Seagan (do Universal film and music sở
hữu). Các tập đoàn này chi phối thị trường truyền thông trên nhiều lĩnh vực khác
nhau. Chúng nắm giữ các kênh truyền hình, các đài phát thanh cũng như các tờ
báo lớn. Sự tự do thông tin xét trên phương diện thao túng thị trường của các
hãng lớn phần nào bị ảnh hưởng. Sự tự do không còn làm tuyệt đối khi mà phần
lớn các tờ báo uy tín, các đài phát thanh truyền hình lớn đều nằm trong tay một
số ít người. Cánh tay của các ông trùm truyền thông có thể vươn ra tới bất kì
vùng miền nào trên toàn thế giới miễn là họ muốn bởi hệ thống chân rết, các chi
nhánh, các kênh đài có mặt ở khắp nơi.
3.1.1 Về phát thanh, truyền hình:
Tại Mỹ, các nhà khổng lồ cũng thống trị toàn cục. Năm công ty hàng đầu :
Walt Disney, Time Warner and General Electric's NBC Universal điều hành tất
cả 4 mạng phát thanh truyền hình hàng đầu, cả 2 kênh tin tức phát 24 giờ, mạng
cáp thể thao lớn nhất, 9 trên 10 kênh cáp truyền hình có tỷ suất người xem lớn
nhất năm vừa qua (hoặc có thể nói là cả 10 nếu tính cả kênh Disney có 50% cổ
phần của Lifetime). 3 hãng truyền thông khổng lồ trong mạng lưới tin tức cáp:
Comcast và AOL Time Warner phục vụ 40% hộ gia đình ở Mỹ.
Vòi bạch tuộc của những gã khổng lồ cũng ngày một vươn xa. Tại Mỹ,
từ 1995-2003, 10 nhà thống trị truyền hình lớn nhất từ nắm giữ 104 đài truyền
hình với doanh thu 5.9 tỷ $ đã tăng lên thành 299 đài với doanh thu 11.8tỷ $. Năm
2002, bốn mạng lưới truyền hình là ABC (American Broadcasting Company),
NBC (National Broadcasting Company), CBS (Columbia Broadcasting System) và
FOX chiếm 77,5% mạng lưới tin tức truyền hình của Mĩ.
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 16
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Mạng lưới của các đài này đã phủ sóng hầu hết các hộ gia đình của nước
Mĩ. Hiện nay, mạng lưới truyền hình Fox (do công ty con Fox Broadcasting
Company điều hành) đã lan toả đến 96% hộ gia đình Mĩ.
CNN của Time Warner đã có 88,2 triệu gia đình người Mỹ và 890 nghìn
văn phòng khách sạn thuê bao; CNN đã có mặt tại 92 nước và có vươn tới 1,5 tỉ
người. Mạng lưới tin tức của CNN rộng khắp trên thế giới và hoạt động 24/7
với tất cả thiết bị và kỹ thuật hiện đại nhất.
Thứ tự 10 hãng truyền hình lớn nhất tại Mĩ năm 2006
3.1.2 Về báo in và tạp chí, xuất bản:
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 17
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Hiện nay, trên thị trường báo in của Mĩ có khoảng 1500 tờ báo tuy nhiên
chỉ có khoảng 100 tờ có số lượng phát hành trên 100.000 bản. Chúng cũng đang
được tập trung với số lượng lớn trong tay một số tập đoàn. Điển hình là tập
đoàn Gannet.
Ở Mỹ, có thể nói Gannett Co. Inc là tập đoàn báo chí truyền thông có số
lượng đầu báo lớn nhất. Tập đoàn này đang sở hữu 89 tờ nhật báo (trong đó có
USA today - một trong hai tờ có quy mô toàn quốc) và 36 tờ báo định kỳ khác.
Danh sách mười báo bán chạy nhất trên thị trường Mĩ năm 2007:
USA Today: 2 281 831 bản
Wall Street Journal: 2 070 498 bản
New York Times: 1 121 623 bản
Los Angeles Times: 907 997 bản
Washinton Post: 740 947 bản
New York Daily News: 708 773 bản
Chicago Tribune: 643 086 bản
New York Post: 565 649 bản
Long Island Newsday: 527 744 bản
Houston Chronicle: 477 493 bản
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 18
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 19
Sự thống trị của các tập đoàn tư bản truyền thông
Top 25 tập đoàn kinh doanh báo giấy theo doanh thu năm 2006.
Nhóm 2 - Lớp K50 Báo chí và Truyền thông 20
