CHƯƠNG I: SỰ RA ĐỜI CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM VÀ
CƯƠNG LĨNH CHÍNH TRỊ ĐẦU TIÊN CỦA ĐẢNG
I. HOÀN CẢNH LỊCH SỬ RA ĐỜI ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM
1. Hoàn cảnh quốc tế cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX
a. Sự chuyển biến của CNTB và hậu quả của nó
- Cuối thế kỷ XIX, CNTB chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa với nhu cầu bức thiết về thị
trường, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế hàng hóa.Vì thế, các nước đế quốc đã tăng cường bóc lột nhân dân
lao động trong nước và nhân dân các nước thuộc địa.
→ Chính sách thôn tính thuộc địa của các nước đế quốc đã đẩy đến mâu thuẫn giữa các nước thuộc địa
với các nước đế quốc ngày càng gay gắt, phong trào đấu tranh chống xâm lược diễn ra mạnh mẽ nhưng không
giành được thắng lợi do chưa có đường lối lãnh đạo đúng đắn.
- Ngày 1/8/1914, chiến tranh thế giới lần thứ nhất bùng nổ, gây ra những hậu quả đau thương cho nhân
dân các nước đế quốc, làm suy yếu lực lượng của CNTB và làm tăng thêm mâu thuẫn giữa các nước đế quốc.
- Ở Châu Á và Đông Nam Á, phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc diễn ra sôi nổi. Ví dụ ?
→ Tình hình trên đã tạo điều kiện cho phong trào đấu tranh của các nước thuộc địa nói chung và ở Việt
Nam nói riêng phát triển mạnh mẽ.
b. Chủ nghĩa Mác - Lênin
- Yêu cầu bức thiết cho phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân là phải có hệ thống lý luận khoa
học làm vũ khí tư tưởng để chống lại CNTB. Trong bối cảnh đó, chủ nghĩa Mác đã ra đời và sau này, được
Lênin phát triển thành chủ nghĩa Mác - Lênin.
- Ảnh hưởng của chủ nghĩa Mác - Lênin đã tác động trực tiếp đến phong trào cộng sản và công nhân
quốc tế, đưa đến sự ra đời của rất nhiều Đảng cộng sản ở các nước trên thế giới.
- Chủ nghĩa Mác - Lênin đã có ảnh hưởng rất lớn đến phong trào đấu tranh của nhân dân Việt Nam theo
khuynh hướng cách mạng vô sản, dẫn đến sự ra đời của các tổ chức Cộng sản ở nước ta trong đó phải kể đến
vai trò quan trọng của Nguyễn Ái Quốc.
c. CM Tháng Mười Nga (1917) và Quốc tế Cộng sản
+ Thắng lợi của cách mạng Tháng Mười đã đưa chủ nghĩa Mác - Lênin từ lý luận trở thành hiện thực;
đồng thời cổ vũ phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân và nhân dân ở các dân tộc thuộc địa, đưa đến sự ra
đời của các Đảng cộng sản.
+ Cách mạng Tháng Mười Nga đã thức tỉnh nhân dân các nước Châu Á và toàn thể nhân dân Việt Nam
trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của mình.
+ Tháng 3 năm 1919, Quốc tế Cộng sản (Quốc tế III) được thành lập:
- Đánh dấu giai đoạn mới của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế;
- Đồng thời có vai trò quan trọng trong việc truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin và thành lập Đảng
cộng sản ở Việt Nam.
Kết luận: Hoàn cảnh quốc tế và đặc điểm của thời đại trên đã tác động, ảnh hưởng tới quan điểm, lập
trường của Nguyễn Ái Quốc trong việc lựa chọn con đường giải phóng dân tộc, đáp ứng yêu cầu của sự
nghiệp cách mạng Việt Nam.
2. Hoàn cảnh Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX
a. Xã hội Việt Nam dưới sự thống trị của thực dân Pháp
* Chính sách cai trị thuộc địa của thực dân Pháp
Sau khi hoàn thành xâm lược nước ta (1884), thực dân Pháp từng bước thiết lập bộ máy cai trị ở Việt
Nam trên tất cả các lĩnh vực.
- Về chính trị: thực dân Pháp tước bỏ quyền lực của triều đình phong kiến nhà Nguyễn, lợi dụng bộ máy cai trị
cũ để phục vụ cho việc áp bức nhân dân Việt Nam.
+ Chia Việt Nam thành 3 xứ: Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ ở mỗi kỳ thực hiện một chế độ chính trị riêng.
+ Tăng cường hợp tác với giai cấp địa chủ phong kiến, biến giai cấp này thành tay sai đắc lực cho chúng
+ Dùng sức mạnh quân sự đàn áp dã man các phong trào đấu tranh giành độc lập dân tộc của nhân dân
ta.
→ Xã hội Việt Nam từ xã hội phong kiến trở thành xã hội thuộc địa nửa phong kiến.
- Về kinh tế: qua hai cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất (1897 - 1914) và lần thứ hai (1919 - 1929), thực dân
Pháp một mặt duy trì PTSX phong kiến, một mặt du nhập hạn chế PTSX TBCN vào Việt Nam.
→ Nền kinh tế Việt Nam bị lệ thuộc vào tư bản Pháp và bị kìm hãm trong vòng lạc hậu, phát triển què quặt.
- Về văn hóa: thực hiện chính sách văn hóa giáo dục mang tính thực dân, duy trì các hủ tục lạc hậu, đầu độc
nhân dân ta bằng thuốc phiện, rượu cồn..., hủy hoại các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc ta.
* Tình hình giai cấp và mâu thuẫn cơ bản trong xã hội Việt Nam
Dưới chính sách cai trị và khai thác thuộc địa của thực dân Pháp, xã hội Việt Nam có sự phân hóa sâu
sắc về xã hội và giai cấp, ngoài các giai cấp cũ, xuất hiện thêm các giai cấp và tầng lớp xã hội mới.
- Giai cấp địa chủ Việt Nam:
+ Được Pháp duy trì làm cơ sở cho chế độ thuộc địa.
+ Giai cấp địa chủ cũng có sự phân hóa: một bộ phận có lòng yêu nước và căm ghét chế độ thực dân đã
tham gia đấu tranh chống Pháp và tay sai.
- Giai cấp nông dân:
+ Chiếm khoảng 90% dân số và phải chịu hai tầng áp bức là thực dân và phong kiến.
+ Họ bị bần cùng hóa và phân hóa làm ba tầng lớp: bần nông, trung nông và cố nông.
→ Tình cảnh khốn khổ và bần cùng của giai cấp nông dân Việt Nam đã làm tăng thêm lòng căm thù và ư
chí cách mạng của họ trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, giành ruộng đất cho dân cày.Song do địa vị
kinh tế, chính trị, xã hội quy định, giai cấp nông dân không thể tự giải phóng cho mình mà phải phải tập hợp
dưới ngọn cờ cách mạng của giai cấp công nhân.
- Giai cấp công nhân Việt Nam:
+ Đa phần xuất thân từ giai cấp nông dân nên dễ dàng liên minh với giai cấp nông dân song trình độ nói
chung còn thấp.
+ Ra đời trước giai cấp tư sản dân tộc, là con đẻ của hai cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp,
chịu sự áp bức của cả thực dân, phong kiến.
+ Chịu sự ảnh hưởng của bối cảnh thời đại nên sớm được tiếp thu chủ nghĩa Mác – Lênin.
→ Giai cấp công nhân Việt Nam sớm có sự thống nhất về tư tưởng, tổ chức, tinh thần cách mạng triệt để
trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù của dân tộc và giai cấp. Điều đó giúp giai cấp công nhân Việt Nam giành
được địa vị là người lãnh đạo cách mạng Việt Nam.
- Giai cấp tư sản Việt Nam: có nguồn gốc chủ yếu là các nhà buôn (trên 50%) và một phần từ các địa chủ (chủ
yếu từ miền nam).
+ Thành phần: tư sản công nghiệp, tư sản nông nghiệp, tư sản thương nghiệp và có một bộ phận kiêm
địa chủ.
+ Ngay từ khi ra đời đã bị tư sản Pháp và tư sản người Hoa chèn ép nên không có thế lực về kinh tế và
chính trị. Do vậy, họ không đủ khả năng để lãnh đạo cách mạng Việt Nam.
- Tầng lớp tiểu tư sản:
+ Thành phần: học sinh, trí thức, tiểu thương, thợ thủ công, viên chức, người làm nghề tự do...
+ Đời sống bấp bênh và thường xuyên thất nghiệp, một bộ phận trở thành vô sản. Do vậy, họ có lòng
yêu nước và căm thù đế quốc, thực dân.
+ Chịu ảnh hưởng của những tư tưởng tiến bộ từ bên ngoài truyền vào nên là một lực lượng có tinh
thần cách mạng cao.
Kết luận:
- Chính sách khai thác thuộc địa của thực dân Pháp làm xã hội Việt Nam chuyển biến về mọi mặt: đó là
sự ra đời của hai giai cấp mới là giai cấp công nhân và giai cấp tư sản Việt Nam; làm tăng mâu thuẫn vốn có
trong lòng xã hội Việt Nam giữa nông dân và địa chủ phong kiến; đồng thời làm nảy sinh thêm mâu thuẫn giữa
dân tộc Việt Nam với thực dân Pháp xâm lược.
- Xã hội Việt Nam đứng trước hai nhiệm vụ: đánh đuổi thực dân Pháp và xóa bỏ chế độ phong kiến đã
lỗi thời. Trong đó, nhiệm vụ giải phóng dân tộc được đặt lên hàng đầu.
b. Phong trào yêu nước theo khuynh hướng phong kiến và tư sản cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX
- Phong trào yêu nước theo khuynh hướng phong kiến
+ Phong trào Cần Vương(1885- 1896)
+ Khởi nghĩa Yên Thế (1884)
-> Các phong trào đấu tranh đều thất bại. Điều đó chứng tỏ hệ tư tưởng phong kiến không còn phù hợp
với yêu cầu của cách mạng Việt Nam lúc đó.
- Đầu thế kỷ XX, các phong trào diễn ra theo khuynh hướng dân chủ tư sản và do các sĩ phu tiến bộ lãnh đạo.
+ Một bộ phận đi theo khuynh hướng bạo động (đại biểu là Phan Bội Châu), chủ trương dùng bạo
động để đánh đuổi thực dân Pháp, cầu viện Nhật.
+ Một bộ phận theo xu hướng cải cách (Phan Châu Trinh): vận động cải cách văn hóa xã hội, động viên
lòng yêu nước của nhân dân, đề xướng tư tưởng dân chủ tư sản với phương châm Khai dân trí, chấn dân khí,
hậu dân sinh và cầu viện vào nước ngoài nhưng cũng thất bại.
+ Ngoài ra còn có các phong trào như: Đông kinh nghĩa thục (1907), đấu tranh trong các hội đồng quản
hạt, hội đồng thành phố...
Kết luận:
- Các phong trào đấu tranh thời kỳ này diễn ra sôi nổi và mạnh mẽ nhằm giành độc lập cho dân tộc
nhưng theo nhiều trào lưu tư tưởng khác nhau và đều thất bại.
- Sự thất bại do nhiều nguyên nhân: hạn chế về giai cấp, về đường lối chính trị, hệ thống tổ chức, về
năng lực tập hợp lực lượng trước yêu cầu của cuộc đấu tranh của dân tộc, phản ánh sự khủng hoảng về
đường lối và giai cấp lãnh đạo cách mạng Việt Nam lúc này.
- Các phong trào đã cổ vũ cho tinh thần yêu nước và đấu tranh kiên cường của nhân dân ta, tạo cơ sở cho
việc tiếp thu, truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, quan điểm cách mạng Hồ Chí Minh vào Việt Nam.
c. Phong trào yêu nước theo khuynh hướng vô sản
Nguyễn Ái Quốc đặt nền móng cho việc hình thành đường lối cách mạng Việt Nam
Giai đoạn 5/6/1911- 30/12/1920: giai đoạn tìm đường cứu nước.
- Giai đoạn 1920 - 1930: chuẩn bị về tư tưởng, chính trị và tổ chức cho việc thành lập Đảng cộng sản
VN.
Các hoạt động cụ thể ?
Sự phát triển phong trào yêu nước theo khuynh hướng vô sản
- Từ năm 1919 - 1925, phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân đã diễn ra rất sôi nổi dưới nhiều
hình thức: bãi công, biểu tình, đình công. Các phong trào tiêu biểu ?
- Những năm 1926 - 1929: phong trào của công nhân đã có sự lãnh đạo của các tổ chức như Hội Việt
Nam cách mạng thanh niên, Công hội đỏ. Nhiều cuộc bãi công diễn ra trong toàn quốc với quy mô lớn hơn và
thời gian dài hơn.
- Ngoài ra, phong trào nông dân cũng diễn ra ở nhiều nơi và cùng liên minh với phong trào công nhân
trong cuộc đấu tranh chống thực dân và phong kiến.
Sự ra đời của các tổ chức cộng sản ở Việt Nam
- Đông Dương cộng sản Đảng;
- An Nam Cộng sản Đảng;
- Đông Dương Cộng sản Liên đoàn.
→ Sự ra đời của 3 tổ chức Cộng sản ở nước ta trong vòng 4 tháng chứng tỏ xu thế thành lập Đảng cộng
sản đã trở thành tất yếu ở Việt Nam. Các tổ chức Cộng sản ở Việt Nam đều đi theo con đường cách mạng vô
sản, đã kết hợp phong trào công nhân với phong trào đấu tranh của các tầng lớp nhân dân khác.
Nhưng các tổ chức cộng sản lại phân tán và có sự chia rẽ hoạt động. Nhiệm vụ trước mắt là phải
nhanh chóng hợp nhất các ĐCS, thành lập một chính đảng thống nhất trong cả nước.
II. HỘI NGHỊ THÀNH LẬP ĐẢNG VÀ CƯƠNG LĨNH CHÍNH TRỊ ĐẦU TIÊN CỦA ĐẢNG
1. Hội nghị thành lập Đảng
- Để khắc phục ngay sự chia rẽ giữa các nhóm cộng sản và thành lập ngay một đảng của giai cấp vô
sản ở Việt Nam, Nguyễn Ái Quốc triệu tập Hội nghị hợp nhất Đảng tại Cửu Long- Hương Cảng- Trung Quốc
từ ngày 03/2/1930 đến 08/2/1930. đặt tên Đảng là Đảng cộng sản Việt Nam.
- Thành phần hội nghị: gồm một đại biểu của Quốc tế Cộng sản, hai đại biểu của Đông Dương Cộng
sản Đảng, hai đại biểu của An Nam cộng sản Đảng.
- Hội nghị thông qua Chính cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt, Chương trình vắn tắt và Điều lệ vắn tắt
của Đảng cộng sản Việt Nam. Đó chính là Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng ta.
- Ngày 24- 2- 1930, theo yêu cầu của Đông Đương Cộng sản Liên đoàn, Ban chấp hành TW lâm thời của
Đảng đã họp và ra quyết định chấp nhận Đông Dương Cộng sản Liên đoàn gia nhập Đảng cộng sản Việt Nam.
→ Đó chính là sự phát triển về chất của các tổ chức cộng sản ở Việt Nam dưới ảnh hưởng của chủ nghĩa
Mác - Lênin và đường lối cách mạng Nguyễn Ái Quốc.
Ý nghĩa của việc đặt tên Đảng là Đảng Cộng sản Việt Nam ?
2. Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng cộng sản Việt Nam
Cương lĩnh đầu tiên xác định rơ ràng và đúng đắn phương hướng chiến lược của cách mạng Việt Nam:
- Về tính chất: cách mạng Việt Nam là cuộc cách mạng tư sản dân quyền cách mạng và thổ địa cách mạng để
đi tới xã hội cộng sản.
- Nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam gồm cả hai nội dung dân tộc và dân chủ:
+ Về chính trị: đánh đổ đế quốc chủ nghĩa Pháp và bọn phong kiến; lập chính phủ công nông binh và
xây dựng quân đội công nông. (Phản ánh đúng mâu thuẫn của dân tộc ta lúc đó).
+ Về kinh tế: thủ tiêu các thứ quốc trái, thâu hết sản nghiệp lớn (như công nghiệp, vận tải, ngân
hàng...) của tư bản đế quốc giao cho chính phủ công nông binh quản lư; tịch thu ruộng đất chia cho dân cày, mở
mang công nghiệp, nông nghiệp...
+ Về văn hóa - xã hội: nhân dân được tự do tổ chức, nam nữ bình quyền...
- Về lực lượng cách mạng: phải dựa trên cơ sở lợi ích và thái độ chính trị của từng giai cấp và tầng lớp trong
xã hội, lấy đó làm cơ sở để xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân:
+ Thu phục đại bộ phận dân cày, dựa vào dân cày nghèo làm thổ địa cách mạng đánh đổ đại địa chủ và
phong kiến.
+ Phải thu hút được các giai cấp khác vào phe vô sản giai cấp như: tiểu tư sản, trí thức, trung nông,
thanh niên...
+ Phải lợi dụng và làm trung lập bộ phận trung, tiểu địa chủ và tư bản An Nam.
- Về lãnh đạo cách mạng:
+ Giai cấp vô sản là lực lượng lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng phải thu phục được đông đảo bộ
phận giai cấp mình và phải làm cho công nhân có đủ năng lực lãnh đạo quần chúng.
+ Không nhượng bộ quyền lợi giai cấp cho giai cấp khác mà phải thông qua con đường thỏa hiệp để
liên kết.
+ Đề cao việc tập hợp và giác ngộ cho nhân dân đi theo cách mạng.
- Về quan hệ với phong trào cách mạng thế giới:
+ Cách mạng Việt Nam là một bộ phận của cách mạng thế giới.
+ Phải liên lạc với các dân tộc bị áp bức và vô sản thế giới, nhất là vô sản Pháp trên con đường hoạt
động của mình.
3. Ý nghĩa lịch sử sự ra đời Đảng cộng sản Việt Nam và Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng
- Đảng cộng sản Việt Nam ra đời là bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử cách mạng Việt Nam; phản ánh sự
thống nhất về tư tưởng, chính trị, hành động của phong trào cách mạng cả nước hướng tới mục tiêu độc lập
dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
- Đảng ra đời là kết quả tất yếu của cuộc đấu tranh dân tộc và giai cấp; khẳng định vai trò lãnh đạo của
giai cấp công nhân và hệ tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lênin đối với cách mạng Việt Nam
- Đảng ra đời cũng khẳng định công lao to lớn của Nguyễn Ái Quốc- Hồ Chí Minh trong việc vận dụng,
bổ sung và phát triển học thuyết Mác - Lênin vào hoàn cảnh cách mạng nước ta, đưa đến sự ra đời tất yếu của
Đảng cộng sản Việt Nam.
- Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng đã giải quyết được vấn đề khủng hoảng về đường lối cách
mạng, về giai cấp lãnh đạo cách mạng và mở ra con đường mới cho cách mạng Việt Nam.
Từ đây, cách mạng Việt Nam trở thành một bộ phận của phong trào cách mạng thế giới, kết hợp sức
mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại để lần lượt giành được các thắng lợi vẻ vang trên con đường cách mạng
của mình.
CHƯƠNG II: ĐƯỜNG LỐI ĐẤU TRANH GIÀNH CHÍNH QUYỀN
(1930-1945)
I. CHỦ TRƯƠNG ĐẤU TRANH TỪ NĂM 1930 ĐẾN NĂM 1939
1. Những năm 1930 – 1935 (SV tự nghiên cứu)
a. Luận cương chính trị tháng 10 – 1930
Hội nghị lần thứ nhất BCH TW Đảng.
- Hội nghị diễn ra từ ngày 14 đến ngày 31- 10- 1930 do Trần Phú chủ trì tại Hương Cảng- Trung Quốc.
Hội nghị quyết định đổi tên Đảng thành Đảng cộng sản Đông Dương và thông qua Luận cương chính trị, đồng
chí Trần Phú được bầu làm Tổng bí thý.
Nội dung Luận cương:
Luận cương bàn đến những vấn đề cõ bản của cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân hay cách
mạng tư sản dân quyền ở Đông Dương do giai cấp công nhân lãnh đạo.
- Về mâu thuẫn giai cấp: nổi lên mâu thuẫn giữa một bên là thợ thuyền, dân cày và các phần tử lao khổ với
một bên là địa chủ phong kiến và tý bản đế quốc.
- Về phương hướng chiến lược cách mạng: làm tý sản dân quyền cách mạng có tính chất thổ địa và phản đế.
Sau khi hoàn thành tý sản dân quyền cách mạng sẽ tiến thẳng lên con đường XHCN bỏ qua thời kỳ tý bổn.
- Nhiệm vụ của cách mạng tý sản dân quyền: đánh đổ phong kiến tiến hành cách mạng ruộng đất triệt để và
đánh đổ đế quốc chủ nghĩa Pháp làm cho Đông Dương hoàn toàn độc lập. Trong đó, vấn đề thổ địa là cái cốt
của cách mạng tý sản dân quyền. (So sánh với Chính cương vắn tắt tháng 2/1930).
- Về lực lượng cách mạng: phân tích thái độ chính trị của từng giai cấp để xác định lực lượng cho cách mạng.
+ Giai cấp vô sản vừa là động lực chính của cách mạng, vừa là giai cấp lãnh đạo cách mạng.
+ Nông dân là lực lượng đông đảo nhất và cũng là động lực mạnh của cách mạng.
+ Ngoài ra, phân tích thái độ chính trị của các lực lượng khác: tý sản thương nghiệp; tư sản công
nghiệp; bộ phận thủ công nghiệp; tiểu tư sản thương gia; tiểu tư sản trí thức...
- Về phương pháp khác: tập trung theo con đường võ trang bạo động để giành chính quyền, đó là một nghệ
thuật và phải theo khuôn phép nhà binh.
- Về quan hệ quốc tế: Cách mạng Đông Dương là một bộ phận của cách mạng thế giới và phải đoàn kết với
phong trào cách mạng thế giới.
- Về lãnh đạo: vai trò lãnh đạo của ĐCS dựa trên chủ nghĩa Mác - Lênin và đại diện quyền lợi cho giai cấp vô
sản là điều cốt yếu cho sự thắng lợi của cách mạng.
→ Đánh giá Luận cương:
+ Mặt tích cực?
+ Mặt hạn chế?
So sánh Luận cương và Chính cương 2/1930?
b. Phong trào cách mạng 1930-1935
Hoàn cảnh lịch sử
- Thế giới:
+ Chủ nghĩa đế quốc lâm vào khủng hoảng trầm trọng những năm 1929- 1933. Thực dân Pháp không
nằm ngoài số đó và đã chút gắng nặng lên các dân tộc thuộc địa ở Đông Dương. Mâu thuẫn dân tộc ở các nước
Đông Dương càng trở nên gay gắt hõn.
+ CNXH trên thế giới cũng đã được khẳng định, trở thành một thế lực đối kháng với CNTB.
+ Hoạt động của QTCS có ảnh hýởng tích cực đến phong trào đấu tranh ở các nước thuộc địa. Đặc
biệt, năm 1931, QTCS đã công nhận ĐDCSĐ là một chi bộ độc lập và không còn hoạt động phụ thuộc vào
Đảng cộng sản Pháp và Đảng cộng sản Trung Quốc.
- Trong nước:
+ Chịu ảnh hưởng nặng nề của cuộc khủng hoảng 1929- 1933 thông qua chính sách tăng cường võ vét
và bóc lột thuộc địa của thực dân Pháp. Tình hình càng làm tăng thêm mâu thuẫn của nhân dân ta với thực dân
Pháp.
+ Đảng cộng sản Việt Nam ra đời đã nhanh chóng phát triển cõ sở của mình ở nhiều nhà máy, xí
nghiệp, khu mỏ, đồn điền..., ở cả nông thôn và thành thị.
- Sau khi Đảng cộng sản Việt Nam ra đời đã làm dấy lên rất nhiều phong trào đấu tranh của nhân dân ta. Ví
dụ ?
- Đến tháng 5/1930, các phong trào phát triển lên thành cao trào.
Tiêu biểu có cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh (1930- 1931) với mục đích: tập trung chống đế quốc, phong
kiến giành độc lập cho dân tộc, giành quyền dân sinh dân chủ cho nhân dân, giành ruộng đất cho dân cày. Phong
trào thất bại, song, đó là một kiểu chính quyền cách mạng đầu tiên ở nước ta.
Bài học rút ra từ cao trào?
- Trước sự phát triển của cao trào, thực dân Pháp đã thẳng tay đàn áp, khủng bố hòng dập tắt phong trào cách
mạng Việt Nam và tiêu diệt Đảng Cộng sản Đông Dương.
- Mặc dù bị địch khủng bố, nhưng một số phong trào vẫn nổ ra ở nhiều nơi, nhiều chi bộ Đảng được thành lập
trong nhà tù và ở một số địa phương, hệ thống tổ chức Đảng dần được khôi phục.
→ Kết luận giai đoạn 1930- 1935:
1. Dấy lên một cao trào rất rộng lớn và để lại nhiều bài học về tổ chức; về xây dựng lực lượng cách
mạng; về hình thành khối liên minh công – nông đầu tiên trong Đảng và rèn luyện Đảng; về sự kết hợp nhiều
hình thức đấu tranh tạo sức mạnh tổng hợp.
2. Tổn thất tuy lớn nhưng đã được khôi phục nhất là về tổ chức cách mạng của quần chúng và phong
trào quần chúng.
3. Rèn luyện nhận thức của quần chúng về kẻ thù, về mục tiêu, phương pháp đấu tranh và thúc đẩy
phong trào quần chúng chuẩn bị cho một phong trào tiếp theo.
2. Những năm 1936 - 1939
a. Hoàn cảnh lịch sử
Tình hình thế giới
- Khủng hoảng kinh tế thế giới những năm 1929- 1933 của CNTB đã dẫn tới sự xuất hiện của chủ nghĩa phát
xít ở một số nước đế quốc là Đức, Ý, Nhật. Mục tiêu của chúng là thống trị độc tài ở khắp nơi và tiêu diệt
Liên Xô, tiến công CNXH và phong trào hòa bình thế giới.
- Tháng 7- 1935, QTCS đã họp Đại hội VII tại Matxcova. Đại hội xác định:
+ Kẻ thù nguy hiểm nhất là chủ nghĩa phát xít gây chiến tranh.
+ Nhiệm vụ trước mắt của giai cấp công nhân và nhân dân lao động thế giới là đấu tranh chống chủ
nghĩa phát xít, chống chiến tranh, bảo vệ dân chủ và hòa bình.
→ Các Đảng Cộng sản và nhân dân các nước phải lập mặt trận nhân dân rộng rãi chống phát xít và chiến
tranh, đòi tự do, dân chủ hòa bình và cải thiện đời sống.
Tình hình trong nước
- Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới đã tác động sâu sắc đến đời sống của mọi giai tầng trong xã hội ta.
- Bọn cầm quyền phản động đã ra sức võ vét, bóc lột và khủng bố phong trào đấu tranh của nhân dân ta.
- Tình hình đó làm cho mọi giai tầng trong xã hội đều căm thù bọn đế quốc thực dân Pháp và vùng lên đấu tranh
đòi tự do, dân chủ, cơm áo và hòa bình trong lúc hệ thống tổ chức của Đảng và các cơ sở cách mạng đang dần
được hồi phục.
* Chủ trương đấu tranh đòi quyền dân sinh, dân chủ thay cho thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược là dân tộc và
dân chủ trước đây. Đó chính là những yêu cầu trước mắt của nhân dân ta lúc đó.
- Kẻ thù của cách mạng: bọn phản động thuộc địa và bè lũ tay sai.
- Nhiệm vụ trước mắt của cách mạng: chống phát xít và chiến tranh đế quốc, chống phản động thuộc
địa và tay sai đòi quyền dân chủ, cõm áo và hòa bình.
- Thành lập Mặt trận nhân dân phản đế gồm mọi tầng lớp và đảng phái với nòng cốt là liên minh công
nông.
- Đoàn kết quốc tế: đoàn kết với công nhân và Đảng Cộng sản Pháp, đồng thời ủng hộ Chính phủ mặt
trận nhân dân Pháp chống lại bọn phát xít ở Pháp và bọn phản động thuộc địa ở Đông Dương.
- Hình thức tổ chức và biện pháp đấu tranh: chuyển từ các hình thức bí mật bất hợp pháp sang tổ chức
và đấu tranh công khai, hợp pháp và nửa hợp pháp để mở rộng quan hệ với quần chúng song vẫn giữ nguyên
tắc củng cố và tăng cường tổ chức và hoạt động bí mật của Đảng.
•Nhận thức của Đảng về hai nhiệm vụ dân tộc và dân chủ
- Quan điểm mới của Đảng được nêu trong văn kiện “Chung quanh vấn đề chiến sách mới” (10/1936):
nhiệm vụ của cuộc cách mạng tý sản dân quyền ở Đông Dương là không xê dịch, song chýa phải là nhiệm vụ
trực tiếp lập tức của mặt trận nhân dân phản đế ở Đông Dương.
- Nhiệm vụ trước mắt là chống chế độ thuộc địa dã man, kẻ thù lúc này là phản động thuộc địa và tay
chân phát xít.
→ Kết luận: Trong giai đoạn 1936- 1939, chủ trương mới của Đảng đã giải quyết đúng đắn quan hệ giữa
mục tiêu chiến lược và mục tiêu cụ thể của cách mạng, giữa vấn đề dân tộc và giai cấp, về liên minh giai cấp
và tập hợp lực lượng..., đánh dấu bước trưởng thành của Đảng về chính trị và tư tưởng.
II. CHỦ TRƯƠNG ĐẤU TRANH TỪ NĂM 1939 - 1945
1. Hoàn cảnh lịch sử và sự chuyển hướng chỉ đạo chiến lược của Đảng
a. Hoàn cảnh lịch sử
Thế giới:
- Chiến tranh thế giới II bùng nổ và nhanh chóng lan ra hầu khắp châu Âu.
- Ngày 22- 6- 1940, Đức tấn công Liên Xô làm tính chất cuộc chiến tranh thay đổi từ chiến tranh đế quốc sang
chiến tranh giữa các lực lượng dân chủ do Liên Xô đứng đầu với các lực lượng phát xít do Đức đứng đầu.
Trong nước:
- Chịu ảnh hưởng của chiến tranh thế giới thứ II, Toàn quyền Đông Dương đã thi hành Chính sách thời chiến
trắng trợn, đặt ĐCSĐD ngoài vòng pháp luật.
- Bộ máy chính quyền bị phát xít hóa, thực dân Pháp tăng cường vơ vét sức người sức của phục vụ cho chiến
tranh, thủ tiêu mọi thành quả mà chúng ta đạt được trong thời kỳ 1936- 1939.
→ Lúc này, mâu thuẫn của dân tộc ta với đế quốc, phát xít ngày càng trở nên gay gắt.
b. Chủ trương chuyển hướng chỉ đạo chiến lược
Căn cứ vào tình hình mới, BCH TW đã họp Hội nghị TW lần thứ 6 (11/1939), lần 7 (11/1940), lần 8
(5/1941), quyết định chuyển hướng chỉ đạo chiến lược:
+ Đưa nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu. Vì mâu thuẫn cấp bách lúc đó là mâu thuẫn giữa dân
tộc ta với bọn đế quốc phát xít Pháp- Nhật.
+ Khẩu hiệu đấu tranh: thay khẩu hiệu “đánh đổ địa chủ, chia ruộng đất cho dân cày” bằng khẩu hiệu
“tịch thu ruộng đất của đế quốc việt gian chia cho dân cày nghèo và chia lại ruộng đất công cho công bằng”.
+ Quyết định thành lập mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh (gọi tắt là Việt Minh), đổi tên các Hội
phản đế thành Hội cứu quốc.
+ Nhiệm vụ trung tâm là xúc tiến chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang. (Cần chuẩn bị lực lượng vũ trang, lực
lượng chính trị, xây dựng căn cứ địa CM)
c. Ý nghĩa của sự chuyển hướng chỉ đạo chiến lược
- Đường lối đấu tranh cách mạng được các Hội nghị đýa ra đã giải quyết được mục tiêu số một của
cách mạng Việt Nam là dương cao ngọn cờ độc lập dân tộc và tập hợp được rộng rãi các tầng lớp nhân dân
trong một mặt trận dân tộc thống nhất.
- Công việc chuẩn bị cho khởi nghĩa diễn ra ở khắp nơi đã cổ vũ quần chúng vùng lên đấu tranh giành
chính quyền.
2. Chủ trương phát động tổng khởi nghĩa giành chính quyền
a. Phát động cao trào kháng Nhật cứu nước và đẩy mạnh khởi nghĩa từng phần
Phát động cao trào kháng Nhật cứu nước
- Cuối năm 1945, Chiến tranh thế giới II bước vào giai đoạn cuối, quân Đức thua Liên Xô trên các chiến
trường, Nhật và Pháp mâu thuẫn ngày càng sâu sắc.
- Đêm 9-3-1945, Nhật đảo chính Pháp độc chiếm Đông Dương. Ngay đêm đó, Ban thường vụ TW Đảng đã họp
Hội nghị mở rộng tại Bắc Ninh.
- Đến 12- 3- 1945, Ban thường vụ ra chỉ thị “Nhật- Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”.
→ Phân tích nội dung Chỉ thị:
+ Chỉ thị nhận định cuộc đảo chính đã tạo ra cuộc khủng hoảng chính trị sâu sắc nhýng điều kiện của
khởi nghĩa chýa chín muồi.
+ Xác định Nhật hiện đang là kẻ thù chính và duy nhất của nhân dân Đông Dương. Thay khẩu hiệu đánh
đuổi phát xít Pháp - Nhật bằng khẩu hiệu đánh đuổi phát xít Nhật.
+ Phát động cao trào kháng Nhật cứu nước làm tiền đề cho tổng khởi nghĩa.
+ Phương châm đấu tranh là phát động chiến tranh du kích, giải phóng từng phần, mở rộng căn cứ địa.
+ Chỉ thị cũng dự bào tình hình và những điều kiện thuận lợi cho Tổng khởi nghĩa của nhân dân ta.
Đẩy mạnh khởi nghĩa từng phần và giành chính quyền bộ phận
- Từ tháng 3- 1945, cao trào kháng Nhật cứu nước đã diễn ra rất sôi nổi và phong phú cả về nội dung lẫn hình
thức. Từ tháng 3 đến tháng 8-1945, đấu tranh vũ trang và khởi nghĩa từng phần đã diễn ra ở nhiều nơi.
- Trước tình hình đó, Ban thường vụ quyết định phát triển chiến tranh du kích và căn cứ địa để chuẩn bị tổng
khởi nghĩa cho kịp thời, thống nhất các lực lượng vũ trang thành Việt Nam giải phóng quân.
- Các cuộc khởi nghĩa nổ ra ở nhiều nơi trong cả nước, một số nơi chính quyền nhân dân đã hình thành, khu
giải phóng Cao - Bắc- Lạng- Thái- Tuyên- Hà được thành lập.
- Cũng lúc đó, nạn đói đang diễn ra ở Bắc và Bắc Trung Bộ. Đảng đã ra khẩu hiệu “phá kho thóc, giải quyết
nạn đói” để đáp ứng đúng nguyện vọng của nhân dân, động viên được hàng triệu quần chúng xung phong ra
mặt trận.
b. Chủ trương phát động Tổng khởi nghĩa
- Giữa năm 1945 chiến tranh thế giới II bước vào giai đoạn cuối. Ngày 9-5-1945, Phát xít Đức đã đầu hàng
không điều kiện; ở châu Á, quân Nhật cũng đang đi gần đến thất bại.
- Từ 13- 15/8/1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng đã diễn ra ở Tân Trào. (Nội dung Hội nghị?)
- Đêm 13- 8- 1945, ủy ban toàn quốc ra lệnh Tổng khởi nghĩa.
- Ngày 16- 8- 1945, Đại hội quốc dân họp tại Tân Trào thành lập ủy ban giải phóng dân tộc Việt Nam và tán
thành chủ trương tổng khởi nghĩa.
- Ngày 19- 8- 1945, quần chúng Thủ đô đã diễu hành mít tinh, biểu tình, tuần hành rầm rộ, áp đảo quân thù và
giành chính quyền về tay nhân dân, làm chính quyền địch ở nhiều nơi bị tê liệt và cổ vũ nhân dân ở các tỉnh
thành nổi dạy khởi nghĩa giành chính quyền.
- Ngày 23- 8- 1945, khởi nghĩa giành thắng lợi ở Huế.
- Ngày 25- 8- 1945, khởi nghĩa giành thắng lợi ở Sài Gòn.
- Ngày 2/9/1945, tại cuộc mít tinh lớn ở Quảng trường Ba Đình, Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc Tuyên
ngôn độc lập, tuyên bố với quốc dân đồng bào và toàn thể thế giới sự ra đời của nước Việt Nam dân chủ công
hòa.
c. Kết quả, ý nghĩa, nguyên nhân thắng lợi và bài học kinh nghiệm của Cách mạng Tháng Tám
- Kết quả và ý nghĩa ?
- Nguyên nhân thắng lợi ?
- Bài học kinh nghiệm ?
CHƯƠNG III: ĐƯỜNG LỐI KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP
VÀ ĐẾ QUỐC MĨ XÂM LƯỢC (1945 - 1975)
I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG, BẢO VỆ CHÍNH QUYỀN VÀ KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN
PHÁP XÂM LƯỢC (1945 - 1946)
1. Chủ trương xây dựng và bảo vệ chính quyền cách mạng (1945 -1946)
a. Tình hình nước ta sau Cách mạng Tháng Tám
* Thuận lợi:
- Trên thế giới: Cách mạng bước vào thời kì thành công
+ Phong trào XHCN do Liên Xô đứng đầu
+ Phong trào giải phóng dân tộc ở các lục địa Á, Phi, Mỹ Latinh
+ Phong trào hoà bình dân chủ ở các nước tư bản
- Trong nước:
+ Chính quyền về tay nhân dân
+ Nhân dân tin theo và ủng hộ cách mạng
* Khó khăn:
- Về ngoại giao: + Chưa nước nào công nhận nền độc lập.
+ Các nước đế quốc với danh nghĩa quân Đồng Minh ồ ạt tiến vào nước ta giải giáp quân Nhật
(giặc ngoại xâm).
- Về kinh tế: (giặc đói) phải gánh chịu hậu quả của chế độ cũ để lại (nạn đói, ruộng đất bị bỏ hoang, công
nghiệp đình đốn, ngân quỹ quốc gia khó khăn…)
- Về văn hóa: (giặc dốt) ta phải đối mặt với giặc dốt và các tệ nạn, hủ tục của xã hội cũ để lại.
-> Vận mệnh dân tộc như ngàn cân treo sợi tóc.
b. Chủ trương kháng chiến kiến quốc của Đảng
* Chỉ thị kháng chiến kiến quốc (25/ 11/ 1945)
- Kẻ thù chính là thực dân Pháp xâm lược
- Mục tiêu chiến lược: Dân tộc giải phóng, giữ vững độc lập dân tộc
- Khẩu hiệu đấu tranh: Dân tộc trên hết, Tổ quốc trên hết.
- Lực lượng cách mạng: Mở rộng mặt trận Việt Minh
* Phương hướng, nhiệm vụ cho Cách mạng Việt Nam:
- Củng cố chính quyền: xúc tiến bầu cử quốc hội, lập hiến pháp, tập hợp lực lượng cho cách mạng,
- Chống thực dân Pháp xâm lược. (Chú trọng vấn đề ngoại giao: nhân nhượng với Tưởng, hòa với
Pháp…)
- Bài trừ nội phản: Việt quốc, Việt cách.
- Cải thiện đời sống nhân dân: khôi phục kinh tế, tài chính, xây dựng đời sống văn hóa mới…
-> Chỉ thị đã giải quyết đúng đắn, kịp thời các vấn đề cơ bản của cách mạng VN
c. Kết quả, ý nghĩa, nguyên nhân thắng lợi và bài học kinh nghiệm
- Kết quả: Cuộc đấu tranh thời kỳ 1945-1946 đã bảo vệ được chính quyền cách mạng, làm thất bại âm
mưu xâm lược của các thế lực thù địch, đưa cách mạng vượt qua thế Ngàn cân treo sợi tóc.
- Ý nghĩa: Bảo vệ được nền độc lập dân tộc, xây dựng nền móng cho chế độ DCCH và chuẩn bị điều
kiện cho cuộc kháng chiến lâu dài của dân tộc.
- Nguyên nhân thắng lợi: Sự đánh giá tình hình và chủ trương đúng đắn của Đảng.
- Bài học kinh nghiệm: về phát huy sức mạnh toàn dân, chĩa mũi nhọn vào kẻ thù chính, lợi dụng mâu
thuẫn trong nội bộ địch và tận dụng khả năng hòa hoãn để xây dựng lực lượng.
2. Đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược và xây dựng chế độ dân chủ nhân dân (1946 -
1954)
a. Hoàn cảnh lịch sử:
- Ngày 20/11/1946, thực dân Pháp tấn công Hải Phòng, Lạng Sơn, Đà Nẵng và khiêu khích ở Hà Nội.
- Tháng 12/1946, chúng gửi tối hậu thư tuyên bố sẽ hành động và đòi kiểm soát thủ đô.
- Đêm 19/12/1946, Ban Thường vụ TW họp và đề ra mệnh lệnh kháng chiến.
- 20/ 12, Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến.
* Nội dung đường lối kháng chiến:
- Mục đích kháng chiến: đánh phản động thuộc địa và thực dân Pháp giành thống nhất và đôc lập dân
tộc.
- Tính chất kháng chiến: dân tộc giải phóng và dân chủ mới.
- Nhiệm vụ kháng chiến: đoàn kết toàn dân, giành quyền độc lập dân tộc, thống nhất đất nước và củng
cố chế độ mới.
- Phương châm kháng chiến: tiến hành chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện, lâu dài, dựa vào sức
mình là chính.
* Quá trình thực hiện đường lối:
- Từ năm 1947 đến 1950 ta thực hiện giam chân địch trong các đô thị, củng cố vùng tự do và xây dựng
hậu phương vững chắc, chặn đứng âm mưu dùng người Việt đánh người Việt của thực dân Pháp và thiết lập
quan hệ ngoại giao với các nước.
- Chiến thắng quan trọng nhất là Chiến dịch Biên giới 9/1950. Hồ Chí Minh đã trực tiếp ra mặt trận chỉ
đạo chiến dịch. Thắng lợi của chiến dịch đã giáng 1 một đòn nặng nề vào ý chí xâm lược của địch, giành lại
quyền chủ động cho ta trên chiến trường.
- Từ năm 1951, phong trào cách mạng có nhiều thuận lợi cho ta, song Mĩ đã can thiệp vào Đông dương,
ta phải bổ sung đường lối tại Đại hội Đảng lần thứ II.
- Đại hội II họp vào 2/1951 tại Chiêm Hóa, Tuyên Quang, quyết định đưa Đảng ra hoạt động công khai
lấy tên là Đảng Lao động Việt Nam.
* Nội dung Cương lĩnh chính trị thông qua tại Đại hội II:
- Tính chất xã hội Việt Nam: gồm ba tính chất là dân chủ nhân dân, một phần thuộc địa và nửa phong
kiến. Trong đó, mâu thuẫn cơ bản là mâu thuẫn giữa tính chất dân chủ nhân dân với tính chất thuộc địa.
- Đối tượng cách mạng: đế quốc xâm lược Pháp, Mỹ và phong kiến phản động.
- Nhiệm vụ cách mạng: đánh đuổi đế quốc xâm lược, giành thống nhất và độc lập thực sự cho dân tộc,
xóa bỏ tàn tích phong kiến, xây dựng chế độ dân chủ nhân dân.
- Động lực của cách mạng: công nhân, nông dân, tiểu tư sản trí thức, tiểu tư sản thành thị và tư sản dân
tộc. Ngoài ra có cả địa chủ yêu nước và tiến bộ.
- Đặc điểm của cách mạng: là cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân do Đảng lao động VN lãnh
đạo.
- Cách mạng trải qua 3 giai đoạn:
+ Hoàn thành giải phóng dt;
+ Xóa bỏ tàn tích phong kiến, xây dựng chế độ dân chủ nhân dân;
+ Xây dựng cơ sở cho CNXH.
- Quan hệ quốc tế: Việt Nam đứng về phe hòa bình dân chủ và tranh thủ sự giúp đỡ của các nước
XHCN và nhân dân tiến bộ trên thế giới.
Đường lối của Đại hội tiếp tục được hoàn thiện tại các kỳ Hội nghị TW và được thực hiện trên thực tế
trong giai đoạn 1951 - 1954
3. Đánh giá quá trình thực hiện đường lối
* Kết quả
- Về xây dựng lực lượng: đã thống nhất mặt trận Việt Minh và Liên Việt thành Mặt trận Liên hiệp
quốc dân Việt Nam (Liên Việt) để đoàn kết toàn dân
- Củng cố hậu phương: phát động tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm, ban hành các sắc lệnh về
thuế, thực hiện cải cách ruộng đất lần 1, thực hiện giảm tô…
- Tập trung xây dựng Đảng, xây dựng lực lượng vũ trang, phát triển ptrào đấu tranh vùng sau lưng địch.
- Về quân sự: Sau chiến thắng Biên Giới, ta mở liên tiếp các chiến dịch Trung du (12/1050), Hà-Nam-
Ninh (5/1951), Tây Bắc (10/1952), 4/1953 phối hợp với bộ đội Lào mở các chiến dịch Thượng Lào, Hạ Lào và
tiến công ở Tây Nguyên… Ta đã tạo được thế chủ động trong tương quan so sánh với địch. Chiến thắng lớn
nhất là chiến thắng Điện Biên Phủ từ 13/3/1954 đến 7/5/1954. Ta đã đập tan tập đoàn cứ điểm, bắt sống tướng
De Castries và toàn bộ Bộ tham mưu của địch.
- Về ngoại giao:
+ Phương châm kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh ngoại giao. Ta đã gây được tiếng vang lớn
cho nhân dân thế giới và thức đẩy nhân dân Pháp đấu tranh đòi chính phủ phải thương lượng với chính phủ
VN.
+ Ngày 08.5.1954, Hội nghị Gionevo khai mạc tại Thụy Sĩ.
+ Ngày 21.7.1954, Hiệp định Giơnevơ về chấm dứt chiến tranh lập lại hòa bình ở VN được kí kết,
kết thức thắng lợi cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta.
* Ý nghĩa lịch sử:
- Trong nước: đường lối kháng chiến của Đảng đã đánh bại cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân
Pháp và can thiệp Mĩ, giải phóng miến Bắc tiến lên xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa.
- Cổ vũ phong trào đấu tranh giải phong dân tộc & PTrào hòa bình trên thế giới.
* Nguyên nhân thắng lợi:
- Sự lãnh đạo vững vàng của Đảng, đường lối kchiến đúng đắn, huy động được sức mạnh của toàn dân.
- Có lực lượng vũ trang mưu chí, dũng cảm.
- Có chính quyền dân chủ nhân dân được củng cố và lớn mạnh.
- Có sự đoàn kết chặt chẽ ba nước Đông Dương, sự ủng hộ của các nước xã hội chủ nghĩa và lực
lượng yêu chuộng hòa bình trên thế giới.
* Bài học kinh nghiệm:
- Xác định đúng đắn và quán triệt đường lối vào toàn dân.
- Kết hợp nhiệm vụ chống đế quốc và chống phong kiến.
- Vừa kháng chiến vừa kiến quốc, xây dựng chế độ mới, xây dựng hậu phương vững chắc.
- Quán triệt đường lối kháng chiến lâu dài, gian khổ; kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh ngoại
giao.
- Tăng cường công tác xây dựng Đảng.
II. ĐƯỜNG LỐI KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC (`1954 – 1975)
1.Giai đoạn 1954 – 1964
a. Tình hình Việt Nam sau 7/1954
* Quốc tế:
+ Hệ thống XHCN lớn mạnh về mọi mặt.
+ Phong trào giải phóng dân tộc và phong trào hòa bình phát triển.
+ Mĩ có âm mưu bá chủ thế giới.
* Trong nước:
+ Miền Bắc được hoàn toàn giải phóng tạo thế và lực mới cho cách mạng.
+ Đất nước bị chia cắt làm hai miền, miền Bắc bị chiến tranh tàn phá nặng nề; miền Nam trở thành
thuộc địa kiểu mới của Mĩ.
b. Quá trình hình thành đường lối
Hội nghị TW 7 (3/ 1955 Củng cố miền Bắc, đưa miền Bắc đi lên CNXH
Hội nghị TW 8 (8/ 1955) -> Đẩy mạnh cuộc đấu tranh của nhân dân miền Nam
Hội nghị TW 13 (12/ 1957 Thực hiện thống nhất đất nước
* Với cách mạng miền Bắc:
- Giai đoạn 1954 - 1957: thực hiện khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh, đấu tranh đòi thi hành
Hiệp định Gionevo.
- Giai đoạn 1958 - 1960: thực hiện kế hoạch cải tạo xã hội chủ nghĩa bước đầu đạt những kết quả nhất định,
đưa miền Bắc đi lên CNXH.
+ Tiến hành hợp tác hóa nông nghiệp.
+ Cải tạo công, thương nghiệp bằng biện pháp hòa bình.
+ Phát triển thành phần kinh tế quốc doanh, ngành xây dựng cơ bản…
+ Phát triển văn hóa, giáo dục, y tế.
-> Cải tạo XHCN đã tạo ra những biến chuyển to lớn cho miền Bắc, làm cơ sở cho miền Bắc tiến lên
CNXH.
* Với cách mạng miền Nam:
- Tháng 01/1959, HN TW 15 ra nghị quyết về cách mạng miền Nam:
+ Giải phóng miền Nam khỏi ách thống trị của đế quốc và phong kiến, thực hiện độc lập dân tộc và
người cày có ruộng.
+ Con đường cơ bản của cách mạng là khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân.
- Hoàn chỉnh quá trình hình thành đường lối chung cho cách mạng Việt Nam:
Đại hội III (9/ 1960): Đẩy mạnh CM XHCN ở Miền Bắc và CM DTDC ND ở miền Nam hoàn thành
thống nhất đất nước.
Trong đó cách mạng miền Bắc có vai trò quyết định nhất trong sự nghiệp cách mạng của cả nước, cách
mạng miền Nam có vai trò quyết định trực tiếp với sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước
- Ý nghĩa đường lối do đại hội III đề ra:
+ Đường lối giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc và CNXH phù hợp với tình hình trong nước và thế giới, tạo
sức mạnh tổng hợp để cả dân tộc đủ sức đánh thắng đế quốc Mỹ, hoàn thành thống nhất đất nước
+ Thể hiện tinh thần độc lập, tự chủ, sang tạo của Đảng trong việc đặt ra nhiệm vụ cho cách mạng Việt Nam.
2. Giai đoạn 1965 – 1975
a. Hoàn cảnh lịch sử
- Cách mạng thế giới đang phát triển ở thế tiến công, song có sự bất đồng giữa Liên Xô và Trung Quốc.
- Miền Bắc hoàn thành vượt mức các chỉ tiêu của kế hoạch 5 năm lần 1. Cách mạng miền Nam đang có bước
phát triển mới làm thất bại Chiến tranh đặc biệt của Mĩ.
- Mĩ ồ ạt đưa quân Mĩ và chý hầu vào Việt Nam tiến hành chiến tranh cục bộ.
b. Quá trình hình thành, nội dung và ý nghĩa của đường lối
- Tháng 1/1961 và 2/1962, Bộ Chính trị ra chủ trương:
+ Giữ vững và phát triển thế tiến công, đưa đấu tranh vũ tranh kết hợp với đấu tranh chính trị. Thực
hiện ba mũi giáp công: quân sự, chính trị, binh vận.
+ Phương châm đấu tranh linh hoạt tùy từng vùng:
►Vùng rừng núi: đấu tranh chính trị là chủ yếu.
►Nông thôn: kết hợp đấu tranh chính trị và vũ trang.
►Đô thị: đấu tranh chính trị là chủ yếu.
- Năm 1965, Mĩ sử dụng Chiến tranh cục bộ ở miền Nam và chiến tranh phá hoại ở miền Bắc.
- Hội nghị TW 11 (3/ 1965) và hội nghị TW 12 (12/ 1965) đã đưa ra Đường lối kháng chiến chống Mỹ cứu
nước trên phạm vi cả nước
* Nội dung đường lối:
- Mục tiêu chiến lược: kiên quyết đánh bại cuộc chiến tranh của đế quốc Mĩ trong bất kỳ tình huống
nào để bảo vệ miền Bắc, giải phóng miền Nam, hoàn thành thống nhất nước nhà.
- Phương châm chỉ đạo chiến lược: đánh lâu dài, dựa vào sức mình là chính, tập trung lực lượng mở các
cuộc tấn công lớn, tranh thủ thời cơ giành thắng lợi quyết định.
- Tư tưởng chỉ đạo miền Nam: đấu tranh quân sự kết hợp với đấu tranh chính trị, trong đó đấu tranh
quân sự có vai trò quyết định trực tiếp, đánh địch trên cả ba vùng chiến lược, vận dụng cả ba mũi giáp công.
- Tư tưởng chỉ đạo miền Bắc: xây dựng miền Bắc vững mạnh cả về kinh tế, quốc phòng, chống chiến
tranh phá hoại của Mĩ để đảm bảo vai trò là hậu phương lớn cho miền Nam.
*Ý nghĩa của đường lối:
- Thể hiện quyết tâm đánh thắng giặc Mĩ, tinh thần cách mạng tiến công, tinh thần độc lập tự chủ và
sự kiên trì mục tiêu giải phóng miền Nam thống nhất Tổ quốc.
- Thể hiện tư tưởng nắm vững và giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc và CNXH.
- Là đường lối chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện, lâu dài, dựa vào sức mình là chính tạo nên sức
mạnh cho cả dân tộc.
3. Đánh giá
a. Kết quả
* Miền Bắc:
- Công cuộc xây dựng CNXH đạt được những thành tựu đáng tự hào, chế độ xã hội chủ nghĩa bước đầu
được hình thành. Các lĩnh vực được duy trì và phát triển mạnh, đảm bảo cho đời sống của nhân dân và phát
triển xã hội về mọi mặt.
- Đánh thắng hai cuộc chiến tranh phá hoại của Mĩ, hoàn thành sứ mệnh là hậu phương lớn cho miền
Nam.
* Miền Nam: Nhân dân miền Nam lần lượt đánh thắng các loại hình chiến tranh xâm lược của Mĩ:
- Chiến thắng Đồng Khởi- 1960
- Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968
- Tổng tiến công và nổi dậy Mùa xuân 1975 với đỉnh cao là chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử kết thúc 21
năm kháng chiến chống Mĩ, thống nhất đất nước.
b. Ý nghĩa lịch sử:
- Với thắng lợi của cuộc kháng chiến, nhân dân ta hoàn thành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân
trên phạm vi cả nước, mở ra kỷ nguyên hòa bình thống nhất đất nước, tiến lên CNXH.
- Tăng thêm thế và lực cho cách mạng, nâng cao uy tín của Đảng và dân tộc Việt Nam trên trường quốc
tế.
- Làm thất bại các cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Mĩ, làm suy yếu trận địa của chủ nghĩa đế
quốc, cổ vũ cho phong trào đấu tranh vì độc lập dân tộc và hòa bình của nhân dân thế giới.
c. Nguyên nhân thắng lợi:
- Có sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng cộng sản Việt Nam với đường lối chính trị, đường lối quân sự
đúng đắn, sáng tạo, độc lập, tự chủ.
- Sự chiến đấu và hi sinh gian khổ của quân dân cả nước.
- Miền Bắc hoàn thành xuất sắc vai trò là hậu phương lớn cho cả nước.
- Tinh thần đoàn kết của nhân dân ba nước Đông Dương và sự ủng hộ của nhân dân thế giới.
d. Bài học kinh nghiệm:
- Bài học giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc và CNXH nhằm huy động sức mạnh toàn dân đánh Mĩ,
bài học về kết hợp sức mạnh của tiền tuyến với hậu phương, sức mạnh dân tộc và thời đại.
- Bài học về lòng tin vào sức mạnh dân tộc, sự kiên định chiến lược tiến công, từ đó để hoạch định
đường lối đúng đắn.
- Bài học về thực hiện chiến tranh nhân dân với chiến thuật linh hoạt, sáng tạo
- Bài học về công tác tổ chức thực hiện của các cấp bộ Đảng, các ngành, các địa phương.
- Bài học về công tác xây dựng Đảng, xây dựng lực lượng cách mạng, về liên minh ba nước Đông
Dương và tranh thủ sự giúp đỡ của nhân dân tiến bộ trên thế giới.
CHƯƠNG IV: ĐƯỜNG LỐI CÔNG NGHIỆP HÓA
I. CÔNG NGHIỆP HÓA THỜI KỲ TRƯỚC ĐỔI MỚI
1. Chủ trương của Đảng về công nghiệp hóa
a. Khái niệm:
- CNH được hiểu là quá trình xây dựng nền công nghiệp tiên tiến tạo cơ sở vật chất kỹ thuật cho công cuộc
xây dựng và phát triển đất nước, nhằm chuyển từ xã hội nông nghiệp với lao động thủ công là chính sang xã
hội công nghiệp với lao động bằng máy móc và công nghệ hiện đại trong tất cả các lĩnh vực kinh tế, để tạo
năng suất lao động xã hội và nhịp độ phát triển kinh tế cao.
- Ở nước ta, khái niệm Công nghiệp hóa được xác định tại Hội nghị TW 7 Khóa VI và Đại hội VII:
“CNH, HĐH là quá trình chuyển đổi căn bản, toàn diện các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và
quản lý kinh tế - xã hội từ sử dụng lao động thủ công là chính sang sử dụng một cách phổ sức lao động cùng
với công nghệ, phương tiện và phương pháp tiên tiến, hiện đại dựa trên sự phát triển của công nghiệp và tiến
bộ khoa học công nghệ nhằm tạo ra năng suất lao động xã hội cao”
b. Mục tiêu, phương hướng CNH, HĐH xã hội chủ nghĩa
* Giai đoạn 1960 – 1975: Tiến hành CNH ở miền Bắc
- Những đặc điểm chi phối quá trình công nghiệp hóa
+ Miền Bắc tiến hành CNH XHCN từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, công nghiệp yếu ớt què
quặt.
+ Miền Bắc tiến hành CNH trong khi đang thực hiện vai trò là hậu phương lớn cho miền Nam và phải
sẵn sàng ứng phó với tình huống chiến tranh lan ra Bắc.
+ Chúng ta tiến hành CNH trong điều kiện các nước XHCN thực hiện CNH theo hướng ưu tiên cho
công nghiệp nặng.
- Đại hội III xác định: Công nghiệp hóa là nhiệm vụ trung tâm của cả thời kỳ quá độ ở nước ta.
* Giai đoạn 1975- 1985: CNH trên phạm vi cả nước
Từ quan điểm CNH của ĐH III (1960), ĐH IV (1976) và ĐH V (1982) đã hình thành đặc trưng chủ yếu
của CNH thời kì trước đổi mới:
- Mô hình kinh tế ưu tiên phát triển công nghiệp nặng thực hiện trong nền kinh tế khép kín
- Phát triển dựa trên tài nguyên đất đai, viện trợ và tâm lý ỷ lại, không kích thích tính năng động
- Chủ thể thực hiện CNH: Nhà nước, việc phân bổ nguồn lực CNH theo cơ chế tập trung quan liêu bao
cấp, không tôn trọng các quy luật của thị trường
- Nóng vội, giản đơn, chủ quan duy ý chí, ham làm nhanh, làm lớn, không quan tâm đến hiệu quả KT –
XH.
2. Đánh giá:
- Kết quả và ý nghĩa?
- Hạn chế và nguyên nhân?
II. CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA THỜI KỲ ĐỔI MỚI
1. Quá trình đổi mới tư duy về công nghiệp hóa
a. Đặc điểm thế giới và trong nước tác động đến tư duy đổi mới của Đảng
- Những năm 80 của thế kỷ XX, khoa học – công nghệ có sự phát triển nhảy vọt và ngày càng trở thành
lực lượng sản xuất trực tiếp không thể thiếu với bất cứ quốc gia nào.
- Trong nước đã có khủng hoảng về kinh tế - xã hội.
-> Ba vấn đề lớn được đặt ra là:
+ Cơ cấu sản xuất,
+ Cải tạo xã hội chủ nghĩa,
+ Cơ chế quản lý kinh tế.
b. Quá trình đổi mới tư duy về công nghiệp hóa từ Đại hội VI đến Đại hội X
* Đại hội VI: “nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật và nói rõ sự thật”
- Đại hội khởi xướng công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, trọng tâm là đổi mới kinh tế, trong đó có
đổi mới đường lối công nghiệp hóa: thực hiện ba chương trình kinh tế lớn là: lương thực- thực phẩm, hàng
tiêu dùng và hàng xuất khẩu.
Nội dung đường lối:
- Quá trình CNH phải được tiến hành từng bước cho phù hợp với trình độ của LLSX trong thời kỳ quá
độ lên CNXH.
- Chặng đường đầu phải tạo các tiền đề cần thiết cho đẩy mạnh CNH ở các chặng tiếp theo.
- Phải xuất phát từ thực tiễn ưu tiên cho nông nghiệp và công nghiệp nhẹ, điều chỉnh lại công nghiệp
nặng cho hợp lý.
- Cơ cấu kinh tế của chặng đường đầu tiên là nông – công nghiệp và dịch vụ
- Thừa nhận sự tồn tại bình đẳng trước pháp luật của nhiều hình thức sở hữu và nhiều thành phần kinh
tế trong quá trình CNH.
- Bước đầu thực hiện nền kinh tế mở, đầu tư đồng bộ cho xuất khẩu và khuyến khích các hình thức
đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.
-> Những quan điểm nêu trên đã định hướng cho việc chuyển từ mô hình CNH theo quan niệm cũ sang xây
dựng mô hình CNH phù hợp với điều kiện đất nước và xu thế phát triển của thời đại.
* Đại hội VII (1991): đường lối công nghiệp hóa được xác định trong Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ
quá độ lên CNXH và Chiến lược ổn định và phát triển kinh tế- xã hội đến năm 2000:
- Phát triển lực lượng sản xuất, CNH đất nước theo hướng hiện đại, gắn liền với một nền nông nghiệp
toàn diện nhằm từng bước xây dựng cơ sở vật chất, kỹ thuật của CNXH.
- Tập trung phát triển cả chiều rộng và chiều sâu nhằm tạo bước chuyển biến rõ rệt về cơ cấu kinh tế,
trước hết là với từng vùng và ngành trọng điểm.
* Hội nghị TW 7 khóa VII (1994): nước ta chuyển dần sang thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa:
- Cốt lõi của CNH, HĐH là phát triển lực lượng sản xuất để dần đạt đến trình độ tương đối hiện đại.
- CNH phải gắn với HĐH trong bối cảnh cách mạng khoa học- công nghệ phát triển mạnh hiện nay.
- CNH, HĐH không đơn thuần là quá trình kinh tế- kỹ thuật mà là quá trình kinh tế- xã hội.
* Đại hội VIII (6-1996):
- Tổng kết tình hình đất nước sau 10 năm đổi mới và nhận định đất nước đã thoát khỏi khủng hoảng
kinh tế- xã hội, cho phép chuyển sang thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH.
- Định hướng CNH, HĐH ở nước ta trong những năm cuối của thế kỷ XX: là sự kết hợp giữa chiến
lược CNH thay thế nhập khẩu và hướng về xuất khẩu dựa trên nguyên tắc lấy xuất khẩu làm chính kết hợp
với sản xuất thay thế nhập khẩu ở những lĩnh vực trong nước sản xuất có hiệu quả.
* Đại hội Đảng IX (2001): phát triển kinh tế, đẩy mạnh CNH, HĐH là nhiệm vụ trung tâm, để thực hiện mục
tiêu tạo nền tảng đến năm 2020, nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại.
- Con đường CNH của nước ta vừa có thể rút ngắn về mặt thời gian vừa phải trải qua các bước đi tuần
tự.
- Hướng CNH, HĐH ở nước ta phải phát triển nhanh và có hiệu quả các sản phẩm, các ngành, các lĩnh
vực có lợi thế, đáp ứng được nhu cầu thị trường.
- CNH, HĐH đất nước phải bảo đảm xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ, nhất là về đường lối, chính
sách; đi đôi với chủ động hội nhập kinh tế quốc tế.
- Đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn với việc nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm
nông nghiệp, đảm bảo thu nhập cho người nông dân.
- Đẩy mạnh CNH phải tính đến yêu cầu phát triển bền vững trong tương lai.
* Đại hội X (4- 2006):
Chủ trương đẩy mạnh CNH, HĐH gắn với phát triển kinh tế tri thức, đó là mô hình công nghiệp hóa,
hiện đại hóa phù hợp với thực tiễn đất nước và bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
-> Sau hơn 20 năm đổi mới, quan niệm, mô hình và con đường CNH, HĐH ở nước ta đã định hình trên
những đường hướng tổng thể, tính đúng đắn của nó đã được kiểm chứng ở những thành quả phát triển chung
của đất nước.
2. Mục tiêu, quan điểm công nghiệp hóa, hiện đại hóa
a. Mục tiêu:
- Mục tiêu lâu dài: Thực hiện dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Xây dựng cơ
sở vật chất kĩ thuật cho CNXH dựa trên nền khoa học công nghệ tiên tiến, cải biến nước ta trở thành một
nước công nghiệp có cơ cấu kinh tế hợp lý, có quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của
LLSX, cải thiện đời sống nhân dân
- Mục tiêu cụ thể: ĐH X xác định mục tiêu đẩy mạnh CNH, HĐH gắn với phát triển kinh tế trí thức để
sớm đưa nước tar a khỏi tình trạng kém phát triển; tạo nền tảng để đến năm 2020 đưa nước ta cơ bản trở
thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại.
b. Quan điểm công nghiệp hóa, hiện đại hóa
- Một là: CNH gắn với HĐH và CNH, HĐH gắn với phát triển kinh tế tri thức.
Công nghiệp hóa Hiện đại hóa
- Là quá trình xây dựng và phát triển công nghiệp. - Không chỉ HĐH công nghiệp mà là HĐH toàn bộ nền
kinh tế.
- Là sự chuyển từ nền kinh tế dựa vào phương pháp - Là toàn bộ các quá trình, các dạng cải biến từ những
thủ công là chính sang nền kinh tế sản xuất theotrình độ kỹ thuật khác nhau đang tồn tại lên trình độ
phương pháp mới nhất dựa vào tiến bộ của KH-KT. mới cao hơn dựa trên sự tiến bộ của KH-CN.
- Hai là: CNH, HĐH gắn với phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập kinh tế quốc
tế.
- Ba là: lấy phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững.
- Bốn là: coi phát triển khoa học và công nghệ là nền tảng, là động lực của CNH, HĐH.
- Năm là: phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững; tăng trương kinh tế đi đôi với thực hiện tiến bộ và
công bằng xã hội, bảo vệ môi trường tự nhiên, bảo tồn đa dạng sinh học.
3. Nội dung, định hướng CNH, HĐH gắn với kinh tế tri thức
a. Khái niệm:
- Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế - OECD định nghĩa: “Kinh tế tri thức là nền kinh tế dựa trên
tri thức, trực tiếp căn cứ vào việc sản xuất, phân phối và sử dụng tri thức và thông tin”.
- Là nền Ktế lấy tri thức làm cơ sở, tri thức là sức mạnh, khoa học và kỹ thuật đã trở thành LLSX trực
tiếp.
b. Nội dung:
* Đại hội X xác định: tranh thủ cơ hội thuân lợi do bối cảnh quốc tế tạo ra và tiềm năng, lợi thế của
nước ta để rút ngắn quá trình CNH, HĐH đất nước theo định hướng XHCN gắn với phát triển kinh tế tri thức,
coi kinh tế tri thức là yếu tố quan trọng của nền kinh tế và CNH, HĐH.
* Yêu cầu cụ thể:
- Phát triển mạnh các ngành và sản phẩm kinh tế có giá trị gia tăng cao dựa nhiều vào tri thức.
- Coi trọng tăng trương kinh tế cả về số lượng và chất lượng ở từng vùng, từng địa phương,
từng dự án kinh tế - xã hội.
- Xây dựng cơ cấu kinh tế hiện đại và hợp lý theo ngành, lĩnh vực và lãnh thổ.
- Nâng cao năng suất lao động cho tất cả các ngành, các lĩnh vực có sức cạnh trạnh cao.
c. Định hướng phát triển các ngành và lĩnh vực kinh tế
- Đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn, giải quyết đồng bộ các vấn đề nông nghiệp, nông
thôn, nông dân;
- Phát triển nhanh hơn công nghiệp, xây dựng và dịch vụ;
- Phát triển kinh tế vùng;
- Phát triển kinh tế biển;
- Chuyển dịch cơ cấu lao động, cơ cấu công nghệ;
- Bảo vệ và sử dụng có hiệu quả tài nguyên quốc gia, cải thiện môi trường tự nhiên.
4. Kết quả, ý nghĩa, hạn chế và nguyên nhân
a. Kết quả và ý nghĩa
- Cơ sở vật chất kỹ thuật và khả năng độc lập tự chủ của nền kinh tế đất nước được tăng đáng kể.
- Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực: cả cơ cấu ngành, cơ cấu vùng, cơ cấu thành phần
kinh tế và cơ cấu lao động đều đạt được hiệu quả cao.
-> Những thành tựu của CNH, HĐH đã góp phần đưa nền kinh tế đạt tốc độ tăng trưởng cao, góp phần
nâng cao đời sống của nhân dân và là cơ sở để phấn đấu đạt mục tiêu sớm đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém
phát triển và cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020.
b. Hạn chế và nguyên nhân
* Hạn chế:
- Tốc độ tăng trưởng kinh tế còn thấp so với khả năng thực tế, chủ yếu tập trung vào các ngành công
nghệ thấp, tiêu hao về vật chất, tài nguyên, vốn và lao động.
- Chưa sử dụng có hiệu quả và phát huy hết các nguồn lực của đất nước. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế
chậm, hàm lượng chất xám trong sản phẩm chưa cao, chất lượng nguồn nhân lực còn thấp, đặc biệt tỷ trọng
lao động trong nông nghiệp cao.
- Các vùng kinh tế trọng điểm chưa phát huy hết thế mạnh và chưa có sự gắn kết chặt chẽ, cơ cấu
thành phần kinh tế chưa tương xứng với tiềm năng;
- Đầu tư chưa hiệu quả, chưa tạo được đầy đủ môi trường hợp tác, cạnh tranh bình đẳng giữa các
thành phần kinh tế.
- Kết cấu hạ tầng thiếu đồng bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của đất nước.
* Nguyên nhân:
- Các chính sách và giải pháp chưa đủ mạnh để huy động và sử dụng được tốt nhất các nguồn lực cho
phát triển kinh tế- xã hội.
- Cải cách hành chính chậm và kém hiệu quả, công tác tổ chức cán bộ chưa đáp ứng yêu cầu.
- Công tác quản lý, chỉ đạo tổ chức thực hiện yếu kém, gây lãng phí và thất thoát cho nền kinh tế.
→ Từ những kết quả và hạn chế nêu trên, đòi hỏi phải tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của
Nhà nước. Đó là điều kiện quan trọng quyết định thắng lợi cho sự nghiệp CNH, HĐH đất nước.
CHƯƠNG V: ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1. Cơ chế quản lý kinh tế Việt Nam thời kỳ trước đổi mới
a. Một số khái niệm
- Cơ chế quản lý kinh tế (hay cơ chế kinh tế): là tổng thể những cơ cấu tổ chức và những hình thức cụ
thể của quản lý kinh tế, những phương pháp quản lý kinh tế và những tiêu chuẩn pháp lý, nhờ đó, xã hội vận
dụng được những quy luật kinh tế vào những hoàn cảnh cụ thể.
- Cơ chế thị trường: là cơ chế vận hành của nền kinh tế chịu tác động của các quy luật sản xuất và lưu
thông hàng hóa (quy luật giá cả, cung – cầu, cạnh tranh...). Các quy luật ấy tự thích ứng, điều tiết lẫn nhau và
trực tiếp phát huy tác dụng trên thị trường để điều tiết thị trường.
- Kinh tế thị trường: là nền kinh tế vận hành theo sự điều tiết của cơ chế thị trường, lấy sự tồn tại và
phát triển của quan hệ hàng hóa tiền tệ làm cơ sở.
b. Đặc điểm của cơ chế quản lý kinh tế Việt Nam thời kỳ trước đổi mới và tác động của nó
- Nhà nước trực tiếp quản lý nền kinh tế chủ yếu bằng mệnh lệnh hành chính dựa trên hệ thống chỉ
tiêu pháp lệnh từ trên xuống và quyết định tất cả các khâu của hoạt động sản xuất.
- Các cơ quan hành chính can thiệp quá sâu vào hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp.
Doanh nghiệp không có quyền tự chủ sản xuất.
- Xác lập hai hình thức sở hữu là toàn dân và tập thể, tương ứng với chúng là hai thành phần kinh tế:
kinh tế quốc doanh và kinh tế tập thể.
- Không thừa nhận quan hệ kinh tế thị trường, quan hệ hàng tiền chỉ tồn tại về mặt hình thức, thực chất
đó là nền kinh tế hiện vật
- Bộ máy quản lý cồng kềnh, nhiều cấp trung gian, đội ngũ quản lý kém năng lực, cửa quyền, quan liêu.
→ Như vậy, với nền kinh tế đó, nhà nước nắm trực tiếp mọi khâu từ sản xuất, lưu thông đến phân phối,
mà bao cấp là một đặc trưng nổi bật.
→ Việc duy trì quá lâu mô hình kinh tế kế hoạch hóa tâp trung đã dẫn đến hậu quả là khủng hoảng kinh tế
- xã hội vào cuối thập kỷ 70, đặc biệt là đầu thập kỷ 80 của thế kỷ trước.
Do đó, đổi mới kinh tế trở thành mệnh lệnh của cuộc sống, xuất phát từ nhu cầu hoàn thiện mô hình
kinh tế XHCN và cả nhu cầu cấp bách của nhân dân.
2. Sự hình thành tư duy của Đảng về kinh tế thị trường thời kỳ đổi mới
Những đổi mới từng phần về cơ chế quản lý kinh tế trước 1986
- Hướng tìm tòi cho quá trình đổi mới tư duy kinh tế đã xuất hiện từ rất sớm từ phía quần chúng và các
cán bộ ở cơ sở. Điển hình là việc đổi mới quản lý kinh tế trong nông nghiệp: đó là khoán hộ (khoán chui) năm
1966.
Chính phủ cũng có những thay đổi đáng kể:
- Chỉ thị 100 (13/1/1981) của Ban bí thý TW khóa IV: “Về khoán sản phẩm đến nhóm và người lao động
trong các hợp tác xã nông nghiệp”.
- Hội nghị TW 6, khóa IV của Đảng (8/1979) có những đổi mới từng phần, như: thừa nhận quyền bán
nông sản của nông dân theo giá thỏa thuận; nhận thấy sự kết hợp đúng đắn giữa lợi ích nhà nước, tập thể và
cá nhân người lao động; nhận thấy sự cần thiết kết hợp kế hoạch với thị trường...
- Quyết định 25-CP (21/01/1981): Về một số chủ trương và biện pháp tiếp tục phát huy quyền chủ
động sản xuất kinh doanh và quyền tự chủ tài chính của các xí nghiệp quốc doanh.
- Quyết định 26-CP (21/1/1981): Về việc mở rộng hình thức trả lương khoán, lương sản phẩm và vận
dụng hình thức tiền thưởng trong các đõn vị sản xuất, kinh doanh của Nhà nước.
Hội nghị lần Tám, Ban chấp hành TW khóa V năm 1985 đã nhận quan liêu bao cấp là căn bệnh của
toàn bộ cơ chế quản lý kinh tế.
→ Vì vậy, cần xóa bỏ cơ chế tập trung, quan liêu bao cấp, cải cách hệ thống tiền tệ đặt trong quan hệ
với hàng hóa một cách đúng đắn, thay đổi toàn bộ cơ chế quản lý nền kinh tế quốc dân, từng bước thiết lập
thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta.
b. Quá trình đổi mới tư duy của Đảng về kinh tế thị trường thời kỳ đổi mới
- Một là: kinh tế thị trường không phải là cái riêng có của CNTB mà là thành tựu phát triển chung của nhân
loại.
+ KTTT đã có mầm mống từ trong xã hội chiếm hữu nô lệ, hình thành trong xã hội phong kiến và phát
triển cao trong CNTB.
+ Chỉ có thể chế KTTT TBCN hay cách sử dụng KTTT theo lợi nhuận tối đa của CNTB mới là sản
phẩm của CNTB.
- Hai là: kinh tế thị trường còn tồn tại khách quan trong thời kỳ quá độ lên CNXH.
* Đại hội VI (1986): thể hiện bước đột phá đầu tiên tư duy của Đảng về kinh tế thị trường trên hai vấn đề cơ
bản là:
+ Phê phán triệt để cơ chế quản lý cũ;
+ Đề ra yêu cầu xây dựng cơ chế quản lý mới phải phù hợp với trình độ phát triển của nền kinh tế.
+ Đại hội VI chỉ ra đặc trưng của cơ chế mới:
♦ Đặc trưng số một là tính kế hoạch;
♦ Đặc trưng thứ hai là sử dụng đúng đắn quan hệ hàng hóa- tiền tệ.
+ Nền KTTT chỉ đối lập với nền kinh tế tự nhiên tự cấp tự túc chứ không đối lập với các chế độ xã
hội, nó tồn tại và phát triển ở nhiều phƯƠng thức sản xuất khác nhau.
* Đại hội VII (1991):
+ Đại hội đã xác định rằng kinh tế thị trường không đối lập với CNXH và nó cần thiết cho CNXH, thừa
nhận nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vừa cạnh tranh, vừa hợp tác và bổ sung cho nhau.
+ Nền kinh tế đó vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN
thông qua các công cụ như pháp luật, chính sách, kế hoạch...
* Hội nghị toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII (1/1994): đề ra các biện pháp thúc đẩy phát triển kinh tế thị
trường theo định hướng XHCN:
+ Thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH, HĐH;
+ Thực hiện nhất quán chính sách phát triển nền kinh tế nhiều thành phần;
+ Xây dựng đồng bộ cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước...
* Đại hội VIII (1996) bổ sung một số nhận thức về cơ chế quản lý kinh tế:
+ Thị trường theo định hướng XHCN ở nước ta là một thể thống nhất với nhiều lực lượng tham gia,
trong đó kinh tế Nhà nước là chủ đạo;
+ Thị trường vừa là căn cứ vừa là đối tượng của kế hoạch;
+ Cần xác lập đầy đủ chế độ tự chủ của các đõn vị sản xuất kinh doanh đặt dưới sự quản lý vĩ mô của
Nhà nước.
- Ba là: có thể và cần thiết sử dụng kinh tế thị trường để xây dựng CNXH ở nước ta.
Bản thân KTTT không có thuộc tính xã hội, tính chất xã hội của KTTT do quan hệ sản xuất thống trị
nền kinh tế và do bản chất của Nhà nước quyết định.
* Đại hội IX (4/2001)
+ Chính thức xác định nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng XHCN.
+ Nền kinh tế đó có các tiêu chí sau:
• Mục tiêu: phát triển LLSX, phát triển kinh tế,xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của CNXH, nâng cao
đời sống nhân dân.
• Về chế độ sở hữu và chủ thể nền kinh tế: nền kinh tế thị trường có nhiều hình thức sở hữu, nhiều
thành phần kinh tế, trong đó kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo.
• Nhà nước có chức năng điều tiết và quản lý nền kinh tế.
• Việc phân phối thực hiện theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế và mức đóng góp vốn cùng các nguồn
lực khác vào quá trình sản xuất.
→ Như vậy, Đại hội IX về cơ bản đã xác lập được một khung thể chế kinh tế thị trường và tiếp tục hoàn
thiện các kỹ năng vận hành nền kinh tế ấy.
* Đại hội X (4/2006): chủ trương tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN
+ Mục tiêu cơ bản là thực hiện dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; phát triển
lực lượng sản xuất, xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống nhân dân.
+ Thực hiện ba chế độ sở hữu là toàn dân, tập thể và tư nhân với nhiều hình thức sở hữu. Chủ thể nền
kinh tế là cơ cấu kinh tế nhiều thành phần, trong đó, kinh tế Nhà nước cùng với kinh tế tập thể là nền tảng
vững chắc của nền kinh tế quốc dân.
+ Tăng trưởng kinh tế phải đi đôi với phát triển văn hóa, xã hội, giáo dục và đào tạo vì mục tiêu phát
triển con người.
+ Phân phối qua ba chế độ: theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế và phúc lợi xã hội. Ngoài ra theo
mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác.
+ Nâng cao hiệu quả quản lý của Nhà nước, phát huy vai trò làm chủ xã hội của nhân dân, phát triển
đồng bộ các loại thị trường theo cơ chế cạnh tranh lành mạnh.
→ Tóm lại, từ Đại hội VI đến Hội nghị lần Sáu, khóa X, tư duy của Đảng về kinh tế thị trường ngày càng
hoàn thiện và hiện thực hóa vào thực tiễn cuộc sống, chuyển đổi thành công từ cơ chế kế hoạch hóa, tập trung,
quan liêu, bao cấp sang thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN.
II. TIẾP TỤC HOÀN THIỆN THỂ CHẾ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XHCN Ở NƯỚC TA
1. Mục tiêu và quan điểm cơ bản
a. Thể chế kinh tế và thể chế kinh tế thị trường
- Thể chế kinh tế là hệ thống các quy phạm pháp luật nhằm điều chỉnh các chủ thể kinh tế, các hành vi
sản xuất kinh doanh và các quan hệ kinh tế. Đó là các đạo luật, quy chế, các chuẩn mực về kinh tế, các định
mức, chế tài, các tổ chức kinh tế, các cơ quan quản lý Nhà nước về kinh tế, truyền thống văn hóa và văn minh
kinh doanh, cơ chế vận hành nền kinh tế.
- Thể chế kinh tế thị trường: là tổng thể các bộ quy tắc, luật lệ và hệ thống các thực thể, tổ chức kinh
tế được tạo lập nhằm điều chỉnh hoạt động giao dịch, trao đổi trên thị trường.
- Thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN: là thể chế kinh tế thị trường trong đó các thiết chế,
công cụ và nguyên tắc vận hành được tự giác tạo lập và sử dụng để phát triển lực lượng sản xuất, cải thiện
đời sống nhân dân, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng dân chủ văn minh.
b. Mục tiêu hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN
- Mục tiêu lâu dài đến năm 2020 ?
- Mục tiêu trước mắt đến năm 2010 ?
c. Quan điểm về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN
- Nhận thức đầy đủ, tôn trọng và vận dụng đúng đắn các quy luật khách quan của nền kinh tế thị
trường, của thông lệ quốc tế cho phù hợp với thực tiễn Việt Nam, đảm bảo định hướng XHCN;
- Đảm bảo sự đồng bộ giữa thể chế kinh tế với thể chế chính trị- xã hội, gắn kết hài hòa giữa tăng
trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội.
- Phải có những bước đi phù hợp trên cơ sở tổng kết cả về lý luận và thực tiễn đổi mới ở nước ta;
đồng thời kế thừa có chọn lọc các thành tựu phát triển kinh tế thị trường của nhân loại.
- Nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quản lý của Nhà nước, phát huy sức mạnh của cả hệ
thống chính trị trong quá trình hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN.
2. Một số chủ trương tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN
a. Thống nhất nhận thức về kinh tế thị trường định hướng XHCN
Nền kinh tế đó vừa phải tuân thủ các quy luật của kinh tế thị trường vừa phải chịu sự chi phối của các quy
luật kinh tế của CNXH.
+ Đó là nền kinh tế phát triển nhiều hình thức sở hữu và nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế Nhà
nước giữ vai trò chủ đạo.
+ Nền kinh tế đó phải giải quyết tốt các vấn đề xã hội vì sự phát triển toàn diện của con người.
+ Thực hiện phân phối theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế và mức đóng góp.
+ Phát huy quyền làm chủ của nhân dân, đảm bảo vai trò điều tiết nền kinh tế của Nhà nước.
b. Thể chế về sở hữu, các thành phần kinh tế, các loại hình doanh nghiệp và các tổ chức sản xuất kinh
doanh
- Hoàn thiện thể chế sở hữu:
+ Khẳng định sự tồn tại của nhiều hình thức sở hữu, nhiều loại hình doanh nghiệp;
+ Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về sở hữu đối với các loại tài sản mới như: trí tuệ, tài
nguyên nước, khoáng sản, cổ phiếu, bất động sản...
- Hoàn thiện thể chế về phân phối: đảm bảo tăng trưởng kinh tế gắn với tiến bộ và công bằng xã hội.
+ Chính sách phân phối phải đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước, người lao động và doanh nghiệp,
đồng thời đảm bảo lợi ích quốc gia. Chú trọng phân phối qua lợi ích xã hội, nhất là trong lĩnh vực giáo dục, y
tế...
+ Đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của các chủ thể kinh tế.
+ Tạo mặt bằng pháp lý chung cho các doanh nghiệp không phân biệt thành phần kinh tế, hình thức sở
hữu.
c. Về thể chế đảm bảo đồng bộ các yếu tố thị trường và phát triển đồng bộ các loại thị trường
- Hoàn thiện thể chế về giá, cạnh tranh và kiểm soát độc quyền trong kinh doanh. Thực hiện nhất quán
cơ chế giá thị trường có sự điều tiết của Nhà nước.
- Đa dạng hóa các loại thị trường hàng hóa, dịch vụ theo hướng văn minh, hiện đại.
- Hoàn thiện hệ thống luật pháp, cơ chế, chính sách cho hoạt động và phát triển lành mạnh của thị
trường chứng khoán, bảo hiểm, bất động sản, thị trường KH-CN
- Phát triển thị trường lao động, hoàn thiện chính sách tiền lƯƠng; tăng cường đào tạo nâng cao trình
độ của người lao động; đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu lao động và việc sử dụng lao động nước ngoài có trình
độ chuyên môn cao.
d. Hoàn thiện thể chế gắn tăng trưởng kinh tế với tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước, từng chính
sách phát triển và bảo vệ môi trường
- Khuyến khích làm giàu đi đôi với tích cực thực hiện xóa đói, giảm nghèo, nhằm nâng cao đời sống và
sự phát triển chung của xã hội.
- Xây dựng hệ thống bảo hiểm xã hội đa dạng, linh hoạt và phù hợp với yêu cầu của kinh tế thị trường
định hướng XHCN bao gồm cả bảo hiểm bắt buộc và tự nguyện.
- Hoàn thiện luật pháp bảo vệ môi trường với những chế tài đủ mạnh để xử lý nghiêm những vi phạm.
e. Hoàn thiện thể chế về vai trò của Đảng, Nhà nước và các tổ chức quần chúng vào quá trình phát triển
KT-XH
- Vai trò lãnh đạo của Đảng thể hiện ở việc chỉ đạo nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn để xác
định rõ, cụ thể, đầy đủ hõn mô hình KTTT định hướng XHCN.
- Vai trò quản lý của Nhà nước thể hiện ở việc phát huy mặt tích cực, ngăn chặn mặt hạn chế của cơ
chế thị trường.
Copyright by webtailieu.net