Bài giảng Giải phẫu Thú y - Chương I: Hệ xương (Nguyễn Bá Tiếp)
Chức năng của hệ xương: Tạo thành bộ khung của cơ thể người và động vật; là chỗ bám của các cơ, tạo nên hình dáng cơ thể...
NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y Formatted: Underline, Font color:
Black
Formatted: Left
Ch−¬ng I: hÖ x−¬ng Deleted: Anatomie - Histologie
Formatted: German (Germany)
Osteologie ; Skeletal system
Kh¸i niÖm vÒ x−¬ng
Chøc n¨ng cña hÖ x−¬ng:
+ t¹o thµnh bé khung cña c¬ thÓ ng−êi vµ ®éng vËt
+ lµ chç b¸m cña c¸c c¬, t¹o nªn h×nh d¸ng c¬ thÓ.
+ chèng ®ì c¬ thÓ, t¹o thµnh c¸c xoang b¶o vÖ c¸c c¬ quan néi t¹ng.
+ ®ãng vai trß quan träng trong chuyÓn ho¸, ®Æc biÖt lµ muèi canxi..
+ tñy ®á cña x−¬ng cßn lµ n¬i s¶n sinh ra c¸c tÕ bµo m¸u: hång cÇu vµ b¹ch cÇu.
1. §Æc ®iÓm chung cña x−¬ng Formatted: Portuguese (Brazil)
1.1. H×nh th¸i cña x−¬ng
Bé x−¬ng gia sóc gåm kho¶ng trªn 200 x−¬ng. C¸c x−¬ng nµy th−êng cã
®«i ë vÞ trÝ ®èi xøng qua mÆt ph¼ng ®øng gi÷a c¬ thÓ ( x−¬ng ch½n). Mét sè x−¬ng Formatted: Portuguese (Brazil)
lÎ (kh«ng cã ®«i) ë cét sèng, nÒn hép sä.
Tuú theo h×nh th¸i, x−¬ng ®−îc ph©n lµm 4 lo¹i:
(1) X−¬ng dµi (long bones)
H×nh trô dµi, cã mét th©n vµ hai ®Çu (dÇu trªn vµ ®Çu d−íi).
X−¬ng dµi x¾p xÕp ë c¸c chi.
- Th©n x−¬ng (diaphysis): ngoµi cã líp x−¬ng ch¾c;
trong lßng t¹o thµnh xoang chøa tuû x−¬ng
- §Çu x−¬ng (epiphysis) chñ yÕu cã cÊu t¹o x−¬ng xèp.
Gi÷a ®Çu x−¬ng vµ th©n x−¬ng cã ®Üa sinh tr−ëng cã cÊu t¹o sôn trong
- X−¬ng dµi cã t¸c dông lµm tay ®ßn khi vËn ®éng vµ chèng ®ì khèi l−îng cña
th©n thÓ, v× thÕ x−¬ng rÊt ch¾c vµ khoÎ.
- X−¬ng dµi cong lµ x−¬ng s−ên (h×nh cung, kh«ng cã tuû, t¹o thµnh lång ngùc)
(2) X−¬ng dÑp (flat bones)
- dÑp, bÒ mÆt réng lµm chç b¸m cho c¬
- th−êng do 2 phiÕn x−¬ng ch¾c kÕt hîp l¹i,
- ®«i khi ë gi÷a hai phiÕn nµy cã 1 líp x−¬ng xèp máng.
- x−¬ng dÑp s¾p xÕp ë hép sä, hoÆc b¶ vai.
* ë sä, x−¬ng dÑp t¹o thµnh xoang ®Ó b¶o vÖ n·o
(3).X−¬ng ng¾n (short bones)
- H×nh khèi, nhiÒu c¹nh, bªn ngoµi lµ x−¬ng ch¾c, bªn trong lµ x−¬ng xèp.
- S¾p xÕp ë vïng cæ tay cæ ch©n, cã t¸c dông chèng ®ì, gi¶m ¸p lùc cña khèi
l−îng c¬ thÓ, ph©n t¸n lùc t¸c ®éng lªn c¸c khíp.
(4) X−¬ng cã h×nh d¸ng phøc t¹p (irregular bones)
Gåm x−¬ng cét sèng, x−¬ng hµm trªn, x−¬ng nÒn hép sä (x−¬ng sµng, x−¬ng
b−ím) t¸c dông cña nã rÊt ®a d¹ng cã nhiÒu mÊu, nhiÒu mÆt tuú theo vÞ trÝ cña nã.
1.2. CÊu t¹o x−¬ng
X−¬ng ®−îc cÊu t¹o bëi 4 phÇn sau: (1) mµng x−¬ng, (2)tæ chøc x−¬ng (gåm
x−¬ng ch¾c vµ x−¬ng xèp ) (3)tuû x−¬ng, (4) m¹ch qu¶n thÇn kinh.
HÖ x−¬ng 3
NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y Formatted: Left
Formatted: Underline, Font color:
Black
Deleted: Anatomie - Histologie
(trang ®Î tr¾ng cã chñ ®Þnh)
HÖ x−¬ng 4
NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y Formatted: Left
Formatted: Underline, Font color:
Black
Deleted: Anatomie - Histologie
(trang ®Î tr¾ng cã chñ ®Þnh)
HÖ x−¬ng 5
NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y Formatted: Left
Formatted: Underline, Font color:
Black
Deleted: Anatomie - Histologie
(1)Mµng x−¬ng (periosteum):
Lµ líp mµng máng mµu hång nh¹t, dai, ch¾c bao phñ mÆt ngoµi x−¬ng dµi, trõ
c¸c mÆt khíp. Mµng x−¬ng gåm hai líp:
+Líp ngoµi (outer layer): Dµy h¬n, chøa nhiÒu sîi hå collagen, Ýt sîi chun cïng
víi m« liªn kÕt th−a, c¸c mao m¹ch vµ thÇn kinh.
+Líp trong (inner layer): Máng, gåm mét líp tÕ bµo, Ýt sîi hå, nhiÒu sîi chun
vµ cã c¸c tÕ bµo t¹o x−¬ng( t¹o cèt bµo: osteoblaston), cã c¸c sîi t¹o keo ch¹y tõ
ngoµi vµo líp x−¬ng ch¾c.
M¹ch qu¶n thÇn kinh tõ mµng x−¬ng ch¹y vµo trong tæ chøc x−¬ng qua c¸c èng
nh¸nh Wolkmann vµ èng Ha-ver (haversial canals) song song víi trôc cña x−¬ng.
*Mµng x−¬ng ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ t¸i t¹o
x−¬ng nªn khi phÉu thuËt ph¶i tr¸nh lµm tæn h¹i líp mµng nµy b»ng c¸ch ®Ó l¹i Formatted: Portuguese (Brazil)
mµng dÝnh liÒn víi m« x−¬ng.
(2) Tæ chøc häc cña x−¬ng (bone histology)
* X−¬ng ch¾c (compact bones): Chñ yÕu lµ c¸c tÊm x−¬ng t¹o thµnh nhiÒu hÖ
thèng Haver xÕp liÒn nhau thµnh nh÷ng vßng trßn ®ång t©m.
Mçi hÖ thèng nµy lµ nh÷ng èng x−¬ng xÕp xung quanh mét trôc lµ èng Haver.
C¸c èng däc nµy ®−îc liªn kÕt víi nhau bëi c¸c èng Wol-k¬-man ch¹y ngang
trong èng chøa m¹ch qu¶n vµ thÇn kinh, nhê ®ã nã ph©n nh¸nh vµo ®Õn tuû x−¬ng
* X−¬ng xèp (cancellous bones): n»m ë ®Çu c¸c x−¬ng dµi vµ gi÷a 2 phiÕn
cña x−¬ng dÑt gåm c¸c tÕ bµo xÕp theo h×nh tia t¹o thµnh c¸c nan x−¬ng. C¸c nan
x−¬ng xÕp lén xén t¹o thµnh c¸c hèc chøa tuû x−¬ng vµ m¹ch m¸u.
X−¬ng ®Æc hay x−¬ng xèp chØ lµ nh÷ng h×nh thøc kiÕn t¹o kh¸c nhau cña chÊt
x−¬ng nh−ng gièng nhau vÒ ph−¬ng diÖn tæ chøc häc.
+ Sôn mÆt khíp: lµ líp sôn máng bao bäc mét phÇn cña ®Çu x−¬ng dµi n¬i nã
tiÕp xóc hoÆc liªn kÕt víi x−¬ng kh¸c. CÊu t¹o lµ c¸c tÕ bµo sôn trong, kh«ng cã
m¹ch qu¶n vµ thÇn kinh ph©n ®Õn.
(3).Tuû x−¬ng (bone marrow): Chøa trong èng tuû x−¬ng dµi vµ c¸c hèc trong
c¸c x−¬ng xèp. Cã 2 lo¹i tuû lµ tuû ®á vµ tuû vµng.
+ Tuû ®á (red marrow): cã trong x−¬ng bµo thai vµ x−¬ng sóc vËt non
- Chøa nhiÒu m¹ch m¸u, tæ chøc l−íi cña nh÷ng mao m¹ch, xoang chøa c¸c lo¹i
tÕ bµo hång cÇu, b¹ch cÇu, tÕ bµo lympho
- Lµ c¬ quan t¹o huyÕt quan träng cña c¬ thÓ.
- ë sóc vËt tr−ëng thµnh, tuû ®á chØ cßn l¹i trong hèc c¸c x−¬ng xèp, x−¬ng øc,
x−¬ng s−ên
+ Sau ®ã tuû ®á biÕn dÇn thµnh tuû vµng (yellow marrow): xèp, nhÑ, chøa
trong èng tuû cña x−¬ng dµi, cÊu t¹o chñ yÕu lµ tÕ bµo mì.
* ¥ gia cÇm, hÇu hÕt c¸c x−¬ng kh«ng cã tuû.
(4)_M¹ch qu¶n cña x−¬ng: Cã m¹ch d−ìng cèt vµ m¹ch cèt m¹c
- M¹ch d−ìng cèt (vessels to bone marrow and osteon)
Chui vµo x−¬ng qua 1 lç ë th©n x−¬ng, xuyªn qua líp x−¬ng ch¾c vµo tuû
x−¬ng. Trong èng tuû, m¹ch qu¶n ph©n nh¸nh vµo c¸c èng Haver vµ tiÕp hîp víi
c¸c mao m¹ch cña m¹ch qu¶n nu«i mµng x−¬ng.
HÖ x−¬ng 6
NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y Formatted: Underline, Font color:
Black
Formatted: Left
- M¹ch cèt m¹c (m¹ch qu¶n nu«i mµng x−¬ng: vessels to periosteum) Deleted: Anatomie - Histologie
Ph©n vµo líp mµng bäc x−¬ng ®Õn tËn 2 ®Çu x−¬ng nh−ng kh«ng vµo líp sôn
mÆt khíp (c¸c sôn ®−îc nu«i d−ìng b»ng c¸ch thÈm thÊu).
- ThÇn kinh ph©n vµo x−¬ng còng gièng nh− m¹ch qu¶n. Formatted: Portuguese (Brazil)
1.3. Thµnh phÇn ho¸ häc cña x−¬ng (bone matrix)
X−¬ng cã ®Æc tÝnh r¾n ch¾c vµ ®µn håi lµ do sù cã mÆt cña c¸c chÊt v« c¬ vµ
chÊt h÷u c¬:
X−¬ng t−¬i (ë ®¹i gia sóc): chøa 50% n−íc, 15,75% mì, 12,45% chÊt h÷u c¬
(inorganic materials) vµ 21,8% chÊt v« c¬ (organic materials).
X−¬ng kh« (mÊt n−íc vµ mì) tØ lÖ chÊt h÷u c¬ trªn chÊt v« c¬ lµ 1/2.
- Thµnh phÇn c¬ b¶n cña chÊt h÷u c¬ lµ nh÷ng mucopolysacarit chøa nhiÒu axit
Chondroitin sunfuric vµ protein. Hçn hîp nµ cã tÝnh chÊt −a canxi vµ ®−îc coi lµ
s¶n phÈm quan träng cÇn thiÕt cho sù v«i ho¸ cña x−¬ng.
- ChÊt v« c¬ chñ yÕu lµ c¸c lo¹i muèi:
Photphat canxi (Ca3PO4): 51,64%
Cacbonat canxi(CaCO3): 41,30%
Florua canxi(CaF2): 2,00%
Photphat magiª(Mg3(PO4)2: 1,16%
Clorua canxi(CaCl2): 1,20% Formatted: Portuguese (Brazil)
Thµnh phÇn ho¸ häc cña x−¬ng thay ®æi theo løa tuæi. ë gia sóc non, x−¬ng Ýt
chÊt v« c¬, nhiÒu chÊt h÷u c¬ nªn x−¬ng mÒm dÎo, kÐm ®é r¾n, ch¾c. Ng−îc l¹i, ë
gia sóc giµ, chÊt h÷u c¬ gi¶m, chÊt v« c¬ t¨ng, nªn x−¬ng gißn dÔ g·y. ChÕ ®é dinh
d−ìng, khÈu phÇn ¨n, tr¹ng th¸i sinh lý c¬ thÓ , dinh d−ìng v.v ¶nh h−ëng ®Õn cÊu
t¹o vµ thµnh phÇn ho¸ häc cña x−¬ng.
2.Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña x−¬ng (bone formation and
development)
X−¬ng h×nh thµnh qua 3 giai ®o¹n: giai ®o¹n mµng, giai ®o¹n sôn, giai ®o¹n
x−¬ng.
- Giai ®o¹n mµng: B¾t ®Çu tõ tuÇn thø 6 - 7 cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bµo thai.
Mét sè tÕ bµo trung m« biÖt ho¸ t¹o thµnh c¸c nguyªn cèt bµo tËp trung d−íi d¹ng
c¸c mµng tæ chøc liªn kÕt.
- Giai ®o¹n sôn: Sang th¸ng thø 2 c¸c mµng ®−îc thay thÕ dÇn b»ng m« sôn,
thái sôn
- Giai ®o¹n x−¬ng: Tõ thái sôn, cèt ho¸ thµnh x−¬ng.
*Mét sè x−¬ng ®−îc h×nh thµnh trùc tiÕp tõ mµng bá qua giai ®o¹n sôn (vßm hép
sä vµ c¸c x−¬ng mÆt).
2.1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh x−¬ng bá qua giai ®o¹n sôn (cèt ho¸ trùc tiÕp hay
qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c x−¬ng s¬ cÊp: intramembranous ossification)
(1)Trªn c¸c tÊm mµng xuÊt hiÖn c¸c ®iÓm ho¸ x−¬ng (ë ®ã tËp trung c¸c tÕ
bµo sinh x−¬ng vµ chÊt gian bµo).
(2) Sau ®ã c¸c tÕ bµo sinh x−¬ng ph©n chia nhanh, thu hót muèi Canxi vµ
chÊt h÷u c¬ do m¹ch m¸u mang ®Õn vµ biÕn thanh tÕ bµo x−¬ng.
(3) C¸c tÕ bµo x−¬ng lan réng ra xÕp thµnh nan x−¬ng råi thµnh tÊm x−¬ng,
(4) Cuèi cïng liªn kÕt mµng biÕn thµnh x−¬ng chØ cßn ®Ó l¹i líp mµng máng
HÖ x−¬ng 7
NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y Formatted: Underline, Font color:
Black
Formatted: Left
bªn ngoµi lµ mµng bäc x−¬ng. Deleted: Anatomie - Histologie
Tõ vµi 3 diÓm ho¸ x−¬ng nh− vËy sù cèt ho¸ lan réng ra (trong suèt giai ®o¹n
bµo thai) vµ biÕn c¸c tÊm mµng thµnh c¸c x−¬ng vßm hép sä vµ x−¬ng mÆt.
2.2. Cèt ho¸ sôn (cèt ho¸ thø cÊp hay sù h×nh thµnh x−¬ng thø cÊp:
endochodral ossification)
Qu¸ tr×nh nµy phøc t¹p h¬n. Tõ th¸ng thø hai cña bµo thai, líp mµng h×nh thµnh
thái sôn cã h×nh d¸ng gièng nh− x−¬ng tr−ëng thµnh. Bªn ngoµi ®−îc bao bäc bëi
mµng sôn (trõ ë phÇn mÆt khíp). Qu¸ tr×nh cèt ho¸ sôn ®−îc x¶y ra cïng mét lóc ë
th©n vµ ®Çu thái sôn.
(1) ë th©n thái sôn: Mµng sôn gåm 2 líp ngoµi vµ trong: líp ngoµi giµu m¹ch
qu¶n; líp trong cã c¸c tÕ bµo cã kh¶ n¨ng sinh s¶n m¹nh.
- Trªn th©n thái sôn xuÊt hiÖn ®iÓm cèt ho¸ lµ n¬i tËp trung c¸c h¹t muèi Canxi
vµ chÊt h÷u c¬ lµm cho c¸c tÕ bµo sôn bÞ tho¸i ho¸, tiªu huû.
- C¸c tÕ bµo líp trong sinh s¶n m¹nh biÕn thµnh tÕ bµo sinh x−¬ng lµm líp mµng
sôn biÕn ®æi thµnh mµng x−¬ng.
- C¸c tÕ bµo sinh x−¬ng thu hót muèi canxi vµ chÊt h÷u c¬ biÕn thµnh tÕ bµo
x−¬ng, ph©n chia m¹nh mÏ lµm cho m« x−¬ng dµy ra vÒ chiÒu ngang vµ vÒ phÝa 2
®Çu cña thái sôn.
- Ngay trong lßng thái sôn còng xuÊt hiÖn c¸c huû cèt bµo cã kh¶ n¨ng dung gi¶i
m« sôn t¹o thµnh c¸c hang, hèc chøa ®ùng chÊt keo bªn trong thái sôn, ph©n gi¶i
c¸c nan x−¬ng ng¨n c¸ch c¸c kho¶ng trèng trªn vµ t¹o nªn trong lßng thái sôn mét
èng rçng (èng tuû x−¬ng).
- ë mµng x−¬ng cã nhiÒu m¹ch qu¶n. C¸c tÕ bµo x−¬ng t¹o nªn c¸c tÊm x−¬ng
bao quanh c¸c m¹ch qu¶n t¹o thµnh c¸c hÖ thèng Haver. Sù t¨ng dÇn c¸c hÖ thèng Formatted: Portuguese (Brazil)
nµy t¹o thµnh líp x−¬ng ch¾c ë th©n x−¬ng.
* Cèt ho¸ sôn ë th©n thái sôn gåm 2 qu¸ tr×nh x¶y ra ®ång thêi:
- lµ tiªu huû m« sôn t¹o thµnh tuû x−¬ng (do c¸c huû cèt bµo)
- qu¸ tr×nh h×nh thµnh m« x−¬ng cña líp x−¬ng ch¾c (do tÕ bµo sinh x−¬ng).
(2). ë 2 ®Çu thái sôn:
Qu¸ tr×nh cèt ho¸ gièng nh− ë th©n x−¬ng nh−ng x¶y ra muén h¬n vµ theo chiÒu
ng−îc l¹i (b¾t ®Çu tõ ®Çu x−¬ng vµ lan vµo th©n x−¬ng).
Sù cèt ho¸ dõng l¹i khi ®Çu thái sôn cßn l¹i ®· biÕn thµnh x−¬ng.
Líp sôn mÆt khíp kh«ng bÞ cèt ho¸ ®Ó ®¶m nhiÖm chøc n¨ng liªn kÕt víi x−¬ng
kh¸c. Sù cèt ho¸ ë 2 ®Çu thái sôn lµm cho x−¬ng dµi ra.
* C¸c x−¬ng thø cÊp: X−¬ng chi, x−¬ng vïng th©n, mét sè x−¬ng sä. Formatted: Portuguese (Brazil)
HÖ x−¬ng 8
NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y Formatted: Left
Formatted: Underline, Font color:
Black
Deleted: Anatomie - Histologie
(trang ®Î tr¾ng cã chñ ®Þnh)
Formatted: Portuguese (Brazil)
HÖ x−¬ng 9
NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y Formatted: Left
Formatted: Underline, Font color:
Black
Deleted: Anatomie - Histologie
3. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x−¬ng
3.1. YÕu tè dinh d−ìng (nutrition factors):
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña x−¬ng vÒ b¶n chÊt lµ sù nh©n lªn vµ biÖt
ho¸ cña tÕ bµo x−¬ng vµ chÊt x−¬ng. V× vËy dinh d−ìng ph¸i ®¶m b¶o cung cÊp ®ñ
nguyªn liÖu cho qu¸ tr×nh nµy ®ã lµ c¸c thµnh phÇn ho¸ häc (v« c¬ vµ h÷u c¬ cÊu
t¹o nªn x−¬ng). Mét sè yÕu tè cÇn chó ý lµ:
- Vitamin D: CÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh hÊp thu Ca. Vitamin D cã thÓ do c¬ thÓ tù
tæng hîp hoÆc hÊp thu tõ thøc ¨n. Qu¸ tr×nh tæng hîp Vitamin D t¨ng lªn khi líp da
cña c¬ thÓ tiÕp xóc víi ¸nh n¾ng mÆt trêi.
- Vitamin C: CÇn thiÕt cho sù tæng hîp sîi collagen thay thÕ c¸c sîi cò.
Con non kh«ng ®−îc cung cÊp ®Çy ®ñ Vitamin C sÏ chËm lín. TrÎ con vµ ng−êi
lín thiÕu Vitamin C sÏ dÔ m¾c chøng loÐt vµ xuÊt huyÕt do thiÕu hôt sîi collagen
trong c¸c tæ chøc liªn kÕt.
3.2. Hãcm«n (hormones):
C¸c hormon sinh tr−ëng; hormon tuyÕn øc; hormon sinh dôc ¶nh h−ëng ®Õn qóa
tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña x−¬ng (xem phÇn gi¶i thÝch cña Sinh lý häc).
4. Chi tiÕt vÒ bé x−¬ng (phÇn thùc tËp)
5. Khíp x−¬ng (joint)
Khíp ®−îc t¹o thµnh do hai hay nhiÒu x−¬ng hoÆc sôn víi c¸c tæ chøc kh¸c.
X−¬ng lµ bé phËn c¨n b¶n cña hÇu hÕt c¸c khíp. Trong mét sè tr−êng hîp, khíp Formatted: Portuguese (Brazil)
®ùoc t¹o thµnh gi÷a 1 x−¬ng vµ 1 sôn hoÆc gi÷a hai sôn. Tæ chøc kÕt nèi lµ m« sîi,
lµ sôn hoÆc c¶ hai.
Khíp ®ùoc hç trî bëi c¸c c¬.
Tuú theo vÞ trÝ, chøc phËn cña x−¬ng mµ cã c¸c liªn kÕt kh¸c nhau.
C¨n cø vµo cÊu t¹o còng nh− vÒ t¸c ®éng mµ ph©n ra:
5.1. Khíp bÊt ®éng
C¸c khíp nµy kh«ng ho¹t ®éng trong suèt qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn
cña c¬ thÓ. C¸c x−¬ng nèi víi nhau qua tæ chøc liªn kÕt, kh«ng cã khoang khíp.
VÝ dô: c¸c khíp ë vïng sä, vïng mÆt
§Æc ®iÓm cÊu t¹o: cÊu t¹o ®¬n gi¶n vµ ®ùoc ph©n lo¹i nh− sau:
C¨n cø vµo h×nh d¹ng khíp , ph©n ra:
- Khíp r¨ng: C¸c ®−êng khíp nh− h×nh r¨ng c−a (VD: khíp gi÷a x−¬ng ®Ønh vµ
x. tr¸n)
- Khíp vÈy: X−¬ng nä chång lªn x−¬ng kia nh− vÈy c¸ hay ngãi lîp m¸i nhµ
(VD khíp x. ®Ønh vµ x. th¸i d−¬ng)
- Khíp mµo: Mµo cña x−ong nä lÊp vµo khe x−¬ng kia (VD x. liªn hµm víi x.
hµm trªn).
C¨n cø theo tÝnh chÊt cña tæ chøc nèi gi÷a hai x−¬ng ph©n ra:
- Khíp nhau nhê tæ chøc sôn: khíp gi÷a th©n c¸c ®èt sèng; khíp x−¬ng s−ên
thø nhÊt víi x−¬ng øc.
- Khíp nhau nhê tæ chøc x¬: Khíp gi÷a x. quay vµ x. trô. Khíp vïng sä
- Khíp nhau nhê tæ chøc x−¬ng: C¸c khíp vïng ®Çu
HÖ x−¬ng 10
NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y Formatted: Underline, Font color:
Black
Formatted: Left
5.2. Khíp b¸n ®éng: Deleted: Anatomie - Histologie
- Lµ lo¹i khíp trung gian, kh«ng cã bao khíp vµ khoang khíp. Deleted: ¶
- §Æc ®iÓm ho¹t ®éng: ChØ ho¹t ®éng trong nh÷ng thêi kú nhÊt ®inh cña qu¸ Formatted: Portuguese (Brazil)
tr×nh ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng sèng cña c¬ thÓ. Khíp b¸n ®éng h¸ng vµ b¸n ®éng
ngåi chØ ho¹t ®éng khi gia sóc ®Î.
- CÊu t¹o: Gi÷a hai ®Çu khíp lµ tæ chøc sôn
* ë gia sóc giµ: tæ chøc sôn cèt ho¸ lµm cho hai ®Çu x−¬ng g¾n l¹i víi nhau dÉn
®Õn lµ gi¶m kh¶ n¨ng ho¹t ®éng.
5.3. Khíp toµn ®éng.
Sù h×nh thµnh: tõ khíp bÊt ®éng:
- Tæ chøc sôn cña khíp xuÊt hiÖn mét ®iÓm khuyÕt, ®iÓm khuyÕt nµy lín dÇn.
- Cèt m¹c lan tõ x−¬ng nµy sang x−ong kia t¹o thµnh xoang quan tiÕt.
- Hai mÆt ®Çu khíp cßn phñ mét líp sôn.
C¸c lo¹i khíp toµn ®éng
- Khíp toµn ®éng ®¬n trôc: trôc vËn ®éng th¼ng gãc víi th©n x−ong (gÊp
duçi), ho¹t ®éng cña khíp th−êng theo kiÓu rßng räc.
VÝ dô ë c¸c khíp chi: khíp khuûu, cæ ch©n, ®Çu gèi, khíp ngãn.
- Khíp song trôc: hai trôc h−íng th¼ng gãc lªn nhau, trªn d−ãi & ph¶i tr¸i.
Th−êng cã kiÕu khíp bÇu: diÖn khíp h×nh bÇu dôc, mét bªn låi & mét bªn lâm,
VÝ dô: khíp gi÷a ®èt chÈm vµ ®èt Atlas)
- Khíp ®a trôc: §¶m b¶o sù vËn ®éng tù do nhÊt. §iÓn h×nh lµ kiÓu khíp cÇu
(cö ®éng xoay vßng) nh− khíp x−¬ng b¶ vai víi x−¬ng c¸nh tay, khíp gi÷a x−¬ng
chËu víi x−ong ®ïi.
* Kh¶ n¨ng ho¹t ®éng tuú thuéc vµo cÊu t¹o mÆt khíp:
C¨n cø ph©n lo¹i theo h×nh thÓ diÖn khíp (kiÓu ph©n lo¹i kh«ng phæ biÕn) :
- Khíp ph¼ng: nh− khíp c−êm
- Khíp låi cÇu: nh− khíp vai- c¸nh tai
- Khíp chám: nh− khíp chËu ®ïi
- Khíp rßng räc: nh− khíp khuûu
- Khíp bÇu: Khíp låi cÇu chÈm.
Khoang khíp chøa ho¹t dÞch, kÝn, cã t¸c dông Ðp hai ®Çu x−¬ng d−ãi t¸c dông
cña ¸p lùc kh«ng khÝ bªn ngoµi lµm gi¶m mét phÇn søc co cña c¬. Deleted: ¶
5. 3. D©y ch»ng
- D©y ch»ng ngo¹i biªn: bao gåm nh÷ng bã sîi sinh keo ®µn håi n»m ngay
Formatted: Portuguese (Brazil)
trong bao sîi hay tËp trung thµnh tõng bã riªng biÖt ë bªn ngoµi.
- D©y ch»ng gian khíp: ¸m nèi gi÷a hai mÆt khíp vµ n»m trong bao khíp
- D©y ch»ng ë xa ®Õn trî lùc: gåm c¸c g©n, c¬, c¬ b¸m ë ®Çu x−¬ng
* D©y ch»ng lo¹i tr¾ng: Tr¾ng xµ cõ, kh«ng co gi·n ®−îc nh− d©y ch»ng ngo¹i
biªn vµ d©y ch»ng gian khíp
* D©y ch¾ng lo¹i vµng: mµu vµng, ®µn håi nh− d©y ch¾ng cæ
HÖ x−¬ng 11
NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y Formatted: Underline, Font color:
Black
Formatted: Left
5.4. CÊu t¹o khíp toµn ®éng Deleted: Anatomie - Histologie
C¸c thµnh phÇn cÊu t¹o cña khíp toµn ®éng gåm: mÆt khíp, sôn khíp, bao khíp,
d©y ch»ng, xoang khíp, dÞch khíp.
(1) MÆt khíp: gåm hai hoÆc nhiÒu ®Çu x−¬ng tiÕp gi¸p víi nhau.
§Çu mçi x−¬ng ®−îc bao bäc bëi mét líp sôn mÆt khíp máng.
C¸c ®Çu x−¬ng th−êng cã h×nh thÓ ®èi chiÕu nhau: H×nh chám ®èi chiÕu víi mét
xoang khíp (nh− khíp b¶ vai-c¸nh tay, khíp chËu-®ïi); låi cÇu ®èi chiÕu víi rßng
räc (nh− khíp khuûu)...
( 2) Sôn khíp( articular cartilage) ®Ó hai x−¬ng khíp khÝt vµo nhau, ®«i khi gi÷a
chóng cßn cã c¸c sôn bæ trî nh−:
- Sôn chªm: Chªm chÆt gi÷a hai ®Çu x−¬ng, dµy máng tuú theo khíp vµ di
chuyÓn theo ®éng t¸c cña khíp nh− ë khíp th¸i d−¬ng hµm, khíp ®Çu gèi.
- Sôn viÒn: ë hè cña mét ®Çu khíp cã t¸c dông “kh¬i s©u” mÆt khíp ®Ó ®Çu låi
cña mÆt kia cè ®Þnh ch¾c ch¾n vµo æ khíp. Sôn cã h×nh ®ång xu, h×nh ®¸y cèc (nh−
ë khíp chËu ®ïi, khíp vai c¸nh tay)
(3- Bao khíp (joint capsule): cã h×nh tói bao bäc xung quanh khíp gåm c¶ 2 ®Çu
x−¬ng vµ c¸c sôn bæ khuyÕt. Tuú theo chiÒu cö ®éng mµ ®é dµy máng ë c¸c vÞ trÝ
kh¸c nhau
Bao khíp gåm hai líp:
- Líp ngoµi lµ mµng sîi dµy (fibrous layer): khoÎ chøa c¸c sîi Collagen tõ
mµng bäc x−¬ng kÐo ®Õn, c¸c thÇn kinh c¶m gi¸c, xóc gi¸c. Líp nµy cã nhiÖm vÞ
b¶o vÖ.
- Líp trong lµ bao ho¹t dÞch (synovial membrane): lµ m« liªn kÕt sîi xèp, giµu
m¹ch m¸u vµ sîi ®µn håi, cã c¸c tÕ bµo tiÕt dÞch (ho¹t dich, trong, vµng nh¹t cã t¸c
dông b«i tr¬n)
(4) Xoang khíp(join cavity): lµ kho¶ng trèng bao quanh hai ®Çu x−¬ng vµ c¸c
sôn khíp ®−îc giíi h¹n bëi bao ho¹t dÞch vµ chøa ®Çy ho¹t dÞch hay dÞch khíp.
DÞch khíp (synovial fluid): trong suèt, mµu vµng nh¹t, nhên nh−ng kh«ng dÝnh,
tõ m¹ch m¸u chuyÓn ra.
T¸c dông: b«i tr¬n, gi¶m ma s¸t mÆt khíp vµ dinh d−ìng dinh d−ìng cho sôn
khíp.
(5) D©y ch»ng: Lµ nh÷ng bã sîi sinh keo ®µn håi nèi hai ®Çu x−¬ng víi nhau.
D©y ch»ng cïng víi bao khíp gi÷ chiÒu ho¹t ®éng cña khíp.
- D©y ch»ng ngo¹i biªn: lµ d©y ch»ng n»m trong hoÆc ngoµi v¸ch bao sîi. Formatted: Portuguese (Brazil)
- D©y ch»ng gian khíp: n»m trong xoang khíp, b¸m nèi gi÷a hai mÆt khíp,
n»m bªn trong mµng ho¹t dÞch.
Ngoµi ra cßn cã g©n, c©n cña c¸c ®Çu x−¬ng trî lùc cho bao khíp, gi÷ cho khíp
khái chÖch, mÆc dï nã kh«ng ph¶i lµ thµnh phÇn cña bao khíp.
Hai lo¹i d©y ch»ng trªn th−êng cã mÇu tr¾ng xµ cõ, Ýt ®µn håi. Trong c¬ thÓ cßn
lo¹i d©y ch»ng mµu vµng cã tÝnh ®µn håi cao nh− d©y ch»ng cæ.
(trang ®Î tr¾ng cã chñ ®Þnh)
Formatted: Portuguese (Brazil)
HÖ x−¬ng 12
NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y Formatted: Left
Formatted: Underline, Font color:
Black
Deleted: Anatomie - Histologie
HÖ x−¬ng 13
