Ba Câu Hỏi
Đó là chuyện ba câu hỏi khó của một nhà vua, do nhà văn hào Leo Tolstoy để lại. Nhà vua ấy, Tolstoy không biết tên. Một hôm đức vua nghĩ rằng, giá mà vua trả lời được ba câu hỏi ấy thì vua sẽ không bao giờ bị thất bại trong bất cứ công việc nào.
Ba Câu Hỏi
Thích Nhất Hạnh dịch
Ðó là chuyện ba câu hỏi khó của một nhà vua, do nhà văn hào Leo
Tolstoy kể lại.
Nhà vua ấy, Tolstoy không biết tên. Một hôm đức Vua nghĩ rằng, giá
mà vua trả lời được ba câu hỏi ấy thì vua sẽ không bao giờ bị thất bại
trong bất cứ công việc nào. Ba câu hỏi ấy là:
1. Làm sao để biết được thời gian nào là thời gian thuận lợi nhất cho
mỗi công việc?
2. Làm sao để biết được nhân vật nào là nhân vật quan trọng nhất mà
ta phải chú trọng?
3. Làm sao để biết được công việc nào là công việc cần thiết nhất mà
ta phải thực hiện?
Nghĩ thế, vua liền ban chiếu ra khắp trong bàn dân thiên hạ, hứa rằng
sẽ ban thưởng trọng hậu cho kẻ nào trả lời được những câu hỏi đó.
Các bậc hiền nhân đọc chiếu liền tìm tới kinh đô. Nhưng mỗi người
lại dâng lên vua một câu trả lời khác nhau.
Về câu hỏi thứ nhất, có người trả lời rằng muốn biết thời gian nào là
thời gian thuận lợi nhất cho mỗi công việc thì phải làm thời biểu cho
đàng hoàng, có ngày giờ năm tháng và phải thi hành cho thật đúng thời
biểu ấy. Như vậy mới mong công việc làm đúng lúc. Kẻ khác thì lại
nói không thể nào dự tính được trước những việc gì phải làm và thời
gian để làm những việc ấy; rằng ta không nên ham vui mà nên chú ý
đến mọi sự khi chúng xẩy tới để có thể làm bất cứ gì xét ra cần thiết.
Có kẻ lại nói rằng, dù vua có chú ý đến tình hình mấy đi nữa thì một
mình vua cũng không đủ sáng suốt để định đoạt thời gian của mọi
việc làm một cách sáng suốt, do đó nhà vua phải thành lập một Hội
Ðồng Nhân Sĩ và hành động theo lời khuyến cáo của họ.
Lại có kẻ nói rằng, có những công việc cần phải lấy quyết định tức
khắc không thể nào có thì giờ để tham khảo xem đã đến lúc phải làm
hay chưa đến lúc phải làm. Mà muốn lấy quyết định cho đúng thì phải
biết trước những gì sẽ xẩy ra, do đó, nhà vua cần phải cần đến những
nhà cố vấn tiên tri và bốc phệ.
Về câu hỏi thứ hai, cũng có nhiều câu trả lời không giống nhau. Có
người nói những nhân vật mà vua cần chú ý nhất là những ông đại
thần và những người trong triều đình. Có người nói là mấy ông Giám
Mục, Thượng Tọa là quan hệ hơn hết. Có người nói là mấy ông
tướng lãnh trong quân đội là quan hệ hơn hết.
Về câu hỏi thứ ba, các nhà thức giả cũng trả lời khác nhau. Có người
nói khoa học là quan trọng nhất. Có người nói tôn giáo là quan trọng
nhất. Có người lại nói: chỉnh trang quân đội là quan trọng nhất.
Vì các câu trả lời khác nhau cho nên nhà vua không thể đồng ý với vị
hiền nhân nào cả, và chẳng ban thưởng cho ai hết.
Sau nhiều đêm suy nghĩ vua quyết định đi chất vấn một ông đạo tu
trên núi, ông đạo này nổi tiếng là có giác ngộ. Vua muốn tìm lên trên
núi để gặp ông đạo và hỏi ba câu hỏi kia.
Vị đạo sĩ này chưa bao giờ chịu xuống núi và nơi ông ta ở chỉ có
những người dân nghèo; chẳng bao giờ ông chịu tiếp người quyền
quý. Vì vậy mà nhà vua cải trang làm thường dân. Khi đi đến chân núi,
vua dặn vệ sĩ đứng chờ ở dưới, và một mình vua, trong y phục một
thường dân, vua trèo lên am của ông đạo.
Nhà vua gặp ông đạo đang cuốc đất trước am. Khi trông thấy người
lạ, ông đạo gật đầu chào rồi tiếp tục cuốc đất. Ông đạo cuốc đất
một cách nặng nhọc bởi ông đã già yếu; mỗi khi cuốc lên được một
tảng đất hoặc lật ngược được tảng đất ra thì ông lại thở hào hển.
Nhà vua tới gần ông đạo và nói: "Tôi tới đây để xin ông đạo trả lời
giúp cho tôi ba câu hỏi. Làm thế nào để biết đúng thì giờ hành động,
đừng để cho cơ hội qua rồi sau phải hối tiếc ? Ai là những người
quan trọng nhất mà ta phải chú ý tới nhiều hơn cả ? Và công việc nào
quan trọng nhất cần thực hiện trước tiên ?"
Ông đạo lắng nghe nhà vua nhưng không trả lời. Ông chỉ vỗ vai nhà
vua và cúi xuống tiếp tục cuốc đất.
Nhà vua nói: "Ông đạo mệt lắm rồi, thôi đưa cuốc cho tôi, tôi cuốc
một lát". Vị đạo sĩ cám ơn và trao cuốc cho Vua rồi ngồi xuống đất
nghỉ mệt. Cuốc xong được hai vồng đất thì nhà vua ngừng tay và lập
lại câu hỏi. Ông đạo vẫn không trả lời, chỉ đứng dậy và đưa tay ra đòi
cuốc, miệng nói: "Bây giờ bác phải nghỉ, đến phiên tôi cuốc". Nhưng
nhà vua thay vì trao cuốc lại cúi xuống tiếp tục cuốc đất.
Một giờ rồi hai giờ đồng hồ đi qua. Rồi mặt trời bắt đầu khuất sau
đỉnh núi. Nhà vua ngừng tay, buông cuốc, và nói với ông đạo:
"Tôi tới để xin ông đạo trả lời cho mấy câu hỏi. Nếu ông đạo không
thể trả lời cho tôi câu nào hết thì xin cho biết để tôi còn về nhà".
Ông đạo nghe tiếng chân người chạy đâu đây bèn nói với nhà vua:
"Bác thử xem có ai chạy lên kìa". Nhà vua ngó ra thì thấy một người
có râu dài đang chạy lúp xúp sau mấy bụi cây, hai tay ôm bụng. Máu
chảy ướt đầm cả hai tay. Ông ta cố chạy tới chỗ nhà vua và ngất xỉu
giữa đất, nằm im bất động miệng rên ri rỉ.
Vua và ông đạo cởi áo người đó ra thì thấy có một vết đâm sâu nơi
bụng. Vua rửa chỗ bị thương thật sạch và xé áo của mình ra băng bó
vết thương, nhưng máu thấm ướt cả áo. Vua giặt áo và đem băng lại
vết thương. Cứ như thế cho đến khi máu ngừng chảy.
Lúc bấy giờ người bị thương mới tỉnh dậy và đòi uống nước. Vua
chạy đi múc nước suối cho ông ta uống. Khi đó mặt trời đã bắt đầu
khuất và bắt đầu lạnh. Nhờ sự tiếp tay của ông đạo, nhà vua khiêng
người bị nạn vào trong am và đặt nằm trên giường ông đạo. Ông ta
nhắm mắt nằm yên. Nhà vua cũng mệt quá vì leo núi và cuốc đất cho
nên ngồi dựa vào cánh cửa và ngủ thiếp đi. Vua ngủ ngon cho đến nỗi
khi Vua thức dậy thì trời đã sáng và phải một lúc sau Vua mới nhớ ra
được mình đang ở đâu và đang làm gì. Vua nhìn về phía giường thì
thấy người bị thương cũng đang nhìn mình chòng chọc, hai mắt sáng
trưng.
Người đó thấy vua tỉnh giấc rồi và đang nhìn mình thì nói, giọng rất
yếu ớt:
"Xin bệ hạ tha tội cho thần".
"Ông có làm gì nên tội đâu mà phải tha ?"
"Bệ hạ không biết hạ thần, nhưng hạ thần biết bệ hạ. Hạ thần là
người thù của bệ hạ, Hạ thần đã thề sẽ giết bệ hạ cho bằng được
bởi vì khi xưa, trong chinh chiến bệ hạ đã giết mất người anh của hạ
thần và còn tịch thu gia sản của hạ thần nữa".
"Hạ thần biết rằng bệ hạ sẽ lên núi này một mình để gặp ông đạo sĩ,
nên đã mai phục quyết tâm giết bệ hạ trên con đường về. Nhưng cho
đến tối mà bệ hạ vẫn chưa trở xuống, nên hạ thần đã rời chỗ mai
phục mà đi lên núi tìm bệ hạ để hành thích. Thay vì gặp bệ hạ, hạ
thần lại gặp bốn vệ sĩ. Bọn nầy nhận mặt được hạ thần cho nên đã
xông lại đâm hạ thần. Hạ thần trốn được chạy lên đây, nhưng nếu
không có bệ hạ cứu thì chắc chắn hạ thần đã chết vì máu ra nhiều
quá. Hạ thần quyết tâm hành thích bệ hạ mà bệ hạ lại cứu sống được
hạ thần. Hạ thần hối hận quá. Bây giờ đây nếu hạ thần mà sống
được thì hạ thần nguyện sẽ làm tôi mọi cho bệ hạ suốt đời, và hạ
thần cũng sẽ bắt các con của hạ thần làm như vậy. Xin bệ hạ tha tội
cho hạ thần".
Thấy mình hòa giải được với kẻ thù một cách dễ dàng nhà vua rất vui
mừng. Vua không những tha tội cho người kia mà còn hứa sẽ trả lại
gia sản cho ông ta, và gửi ngự y cùng quân hầu tới săn sóc cho ông ta
lành bệnh.
Sau khi cho vệ sĩ khiêng người bị thương về nhà, vua trở lên tìm ông
đạo để chào. Trước khi ra về vua còn lặp lại lần cuối ba câu hỏi của
vua. Ông đạo đang quỳ gối xuống đất gieo những hạt đậu trên những
luống đất đã cuốc sẵn hôm qua.
Vị đạo sĩ đứng dậy nhìn vua: "Nhưng ba câu hỏi của vua đã được trả
lời rồi mà".
Vua hỏi: "trả lời bao giờ đâu nào ?"
"Hôm qua nếu Vua không thương hại bần đạo già yếu mà ra tay cuốc
dùm mấy luống đất này thì khi ra về nhà vua đã bị kẻ kia mai phục
hành thích mất rồi, và nhà Vua sẽ tiếc rằng đã không ở lại cùng ta. Vì
vậy thời gian quan trọng nhất là thời gian Vua đang cuốc đất; nhân
vật quan trọng nhất lúc đó là bần đạo đây, và công việc quan trọng
nhất là công việc giúp bần đạo. Rồi sau đó khi người bị thương nọ
chạy lên, thời gian quan trọng nhất là thời gian vua chăm sóc cho ông
ta, bởi vì nếu vua không băng vết thương cho ổng thì ổng sẽ chết và
vua không có dịp hòa giải với ổng; cũng vì thế mà ông ta là nhân vật
quan trọng nhất, và công việc vua làm để băng bó vết thương là quan
trọng nhất. Xin vua hãy nhớ kỹ điều này: "chỉ có một thời gian quan
trọng mà thôi, đó là thời gian hiện tại, là giờ phút hiện tại. Giờ phút
hiện tại quan trọng bởi vì đó là thời gian duy nhất trong đó ta có thể
làm chủ được ta. Và nhân vật quan trọng nhất là kẻ đang cụ thể sống
với ta, đang đứng trước mặt ta, bởi vì ai biết được là mình sẽ đương
đầu làm việc với những kẻ nào trong tương lai. Công việc quan trọng
nhất là công việc làm cho người đang cụ thể sống bên ta, đang đứng
trước mặt ta được hạnh phúc, bởi vì đó là ý nghĩa chính của đời sống.