Ảnh hưởng của một số yếu tố môi trường lên sự tạo protocorm và sự sinh
Nhân giống và bảo quản các giống cây trồng có giá trị kinh tế là một việc làm cần thiết để phát triển nông nghiệp. Để phục vụ cho công tác nhân giống, trước đây các phương pháp truyền thống thường được sử dụng như : tách, chiết, giâm cành, … cho hệ số nhân thấp và cây giống dễ bị thoái hoá qua một số thế hệ. Hiện nay kỹ thuật nhân giống in vitro được tiến hành nghiên cứu và đưa vào áp dụng trong thực tiển sản xuất và đã thành công đối với nhiều loại cây......
Luaän vaên toát nghieäp 1
Chöông 1
GIÔÙI THIEÄU VAØ TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU
1.1 Giôùi thieäu
1.1.1 Ñaët vaán ñeà
Nhaân gioáng vaø baûo quaûn caùc gioáng caây troàng coù giaù trò kinh teá laø moät vieäc
laøm caàn thieát ñeå phaùt trieån noâng nghieäp. Ñeå phuïc vuï cho coâng taùc nhaân gioáng, tröôùc
ñaây caùc phöông phaùp truyeàn thoáng thöôøng ñöôïc söû duïng nhö : taùch, chieát, giaâm
caønh, … cho heä soá nhaân thaáp vaø caây gioáng deã bò thoaùi hoaù qua moät soá theá heä. Hieän
nay kyõ thuaät nhaân gioáng in vitro ñöôïc tieán haønh nghieân cöùu vaø ñöa vaøo aùp duïng
trong thöïc tieån saûn xuaát vaø ñaõ thaønh coâng ñoái vôùi nhieàu loaïi caây khaùc nhau. Öu
ñieåm cuûa kyõ thuaät naøy laø cho söï ñoàng nhaát veà kieåu hình, tính di truyeàn oån ñònh, taïo
caây saïch beänh, cho heä soá nhaân lôùn trong thôøi gian ngaén maø khoâng phuï thuoäc vaøo
thôøi tieát trong naêm, giuùp caây thu hoaïch ñoàng loaït. Phöông phaùp nhaân gioáng in vitro
ñaõ môûø ra moät höôùng phaùt trieån môùi trong ngaønh noâng nghieäp giuùp thuùc ñaåy taêng saûn
löôïng, chaát löôïng caây gioáng toát, ñaûm baûo nhu caàu ngöôøi saûn xuaát vaø tieâu duøng.
Vôùi möùc soáng ngaøy caøng cao cuûa con ngöôøi, beân caïnh vieäc thoûa maõn nhu caàu
veà aên, maëc thì vieäc thoõa maõn nhu caàu veà tinh thaàn laø khoâng theå thieáu. Trong noâng
nghieäp, neáu caùc loaøi caây coù giaù trò kinh teá nhö: caây löông thöïc, caây coâng nghieäp, caây
aên quaû coù vai troø nuoâi soáng con ngöôøi thì caây hoa kieång ñoùng vai troø quan troïng
trong ñôøi soáng tinh thaàn con ngöôøi. Noù bieåu töôïng cho veû ñeïp, cho haïnh phuùc vaø söùc
soáng cuûa con ngöôøi. Hieän nay hoa ñöôïc söû duïng roäng raõi khaép nôi vaøo nhieàu dòp
nhö: leã, teát, hoäi hoïp, … Do vaäy, vieäc phaùt trieån caây hoa vaø xaây döïng hoaøn thieän quy
trình nhaân nhanh caùc gioáng caây hoa laø moät vieäc laøm caàn thieát.
Hoa lan Vanda ñeïp, ña daïng maøu saéc, hình daïng, duøng laøm hoa caét caønh hoaëc
troàng chaäu, raát thích hôïp vôùi vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa ôû nöôùc ta. Tuy nhieân,
söï phaùt trieån caùc vöôøn saûn xuaát lan Vanda coøn ôû quy moâ nhoû, khoâng ñuû cung öùng
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 2
cho thò tröôøng noäi ñòa. Nguyeân nhaân chính laø do heä soá nhaân gioáng baèng phöông phaùp
coå ñieån coøn raát thaáp, qua nhieàu theá heä khaû naêng truyeàn beänh cao. Haït lan quaù nhoû,
khoâng chöùa chaát döï tröõ vaø chæ coù moät phoâi chöa phaân hoaù neân tæ leä naåy maàm raát
thaáp. Trong khi ñoù, thò tröôøng hoa ñoøi hoûi chaët cheõ söï ñoàng nhaát veà maøu saéc, veà kích
côõ vaø phaûi saïch beänh. Tröùôc thöïc teá ñoù, vieäc öùng duïng phöông phaùp nhaân gioáng in
vitro vaøo nhoùm lan Vanda laø ñieàu raát caàn thieát, ñeå lan Vanda coù theå caïnh tranh vôùi
caùc loaøi hoa khaùc ôû thò tröôøng trong nöôùc, khu vöïc vaø treân theá giôùi.
Ñöôïc söï cho pheùp cuûa boä moân Di Truyeàn Gioáng – khoa Noâng Hoïc – Tröôøng
Ñaïi Hoïc Noâng Laâm TP, Hoà Chí Minh. Chuùng toâi tieán haønh thöïc hieän ñeà taøi: “ Tìm
hieåu aûnh höôûng cuûa moät soá yeáu toá moâi tröôøng leân söï taïo protocorm vaø söï sinh
tröôûng phaùt trieån cuûa Vanda in vitro”.
1.1.2 Muïc ñích vaø yeâu caàu cuûa ñeà taøi
1.1.2.1 Muïc ñích
Tìm hieåu aûnh höôûng cuûa moät soá yeáu toá cuûa moâi tröôøng nuoâi caáy leân söï taïo
protocorm vaø söï sinh tröôûng phaùt trieån cuûa lan Vanda invitro.
1.1.2.2 Yeâu caàu
- Xaùc ñònh noàng ñoä chaát kích thích sinh tröôûng, ñöôøng, nöôùc döøa, khoai taây
thích hôïp nhaát trong moâi tröôøng nuoâi caáy leân söï taïo protocorm vaø sinh tröôûng phaùt
trieån cuûa lan Vanda invitro.
- Theo doõi caùc chæ tieâu trong quaù trình thí nghieäm: soá choài, soá reã, chieàu cao
caây, caây toát hay xaáu, soá laù, …
1.2 Toång quan taøi lieäu
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 3
1.2.1 Giôùi thieäu veà nuoâi caáy in vitro
1.2.1.1 Khaùi nieäm
Nhaân gioáng in vitro hay nuoâi caáy moâ ñeàu laø thuaät ngöõ moâ taû caùc phöông thöùc
nuoâi caáy caùc boä phaän thöïc vaät trong oáng nghieäm coù chöùa moâi tröôøng xaùc ñònh ôû ñieàu
kieän voâ truøng. Moâi tröôøng coù caùc chaát dinh döôõng thích hôïp nhö muoái khoaùng,
vitamin, caùc hormon taêng tröôûng vaø ñöôøng.
Kyõ thuaät nuoâi caáy moâ cho pheùp taùi sinh choài hoaëc cô quan (söï phaùt sinh cô
quan) töø caùc moâ nhö: laù, thaân, hoa, hoaëc reã.
♦ Vai troø vaø yù nghóa
Nhaân gioáng in vitro hay vi nhaân gioáng (micropropagation) laø moät trong 4 lónh
vöïc chính cuûa coâng ngheä teá baøo thöïc vaät ñaõ mang laïi hieäu quaû kinh teá cao.
♦ Muïc ñích
Duy trì vaø nhaân nhanh caùc kieåu gen quyù hieám thuoäc caùc loaïi caây löông thöïc,
caùc loaïi rau, hoa, caây caûnh, caây döôïc lieäu, caây aên quaû, caây laâm nghieäp.
Laøm saïch caùc beänh do virus baèng caùch nuoâi caáy ñænh sinh tröôûng.
Baûo quaûn ngaân haøng gen caùc gioáng caây troàng.
♦ Öu ñieåm
Tính khaû thi roäng
Toác ñoä nhaân gioáng cöïc kyø cao
Coù tieàm naêng coâng nghieäp hoùa cao
1.2.1.2 Lòch söû vaø thaønh töïu ñaït ñöôïc trong nuoâi caáy moâ
a) Treân theá giôùi
YÙ kieán nuoâi caáy moâ cuûa sinh vaät ra ngoaøi cô theå, trong oáng nghieäm ñaõ ñöôïc
nhaø thoâng thaùi Haberlandt thöû raát sôùm töø nhöõng naêm 1902 nhöng oâng ñaõ duøng teá
baøo quaù chuyeân bieät neân khoâng thaønh coâng. Moâ ñoäng vaät ñöôïc caáy tröôùc tieân, do A.
Carrel (1919), ñeán naêm 1934 moâ thöïc vaät môùi ñöôïc caáy.
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 4
Naêm 1934, White ñaõ thaønh coâng trong vieäc phaùt hieän ra söï soáng voâ haïn cuûa
vieäc nuoâi caáy teá baøo reã caø chua.
Naêm 1964, Ball laø ngöôøi ñaàu tieân tìm ra maàm reã töø vieäc nuoâi caáy choài ngoïn.
OÂâng ñaõ thaønh coâng trong vieäc chuyeån caây non cuûa caây sen caïn vaø caây white lupin töø
moâi tröôøng nuoâi caáy toái thieåu. Tuy nhieân, vieäc nhaân gioáng caây vaãn chöa hoaøn thieän.
Sau ñoù nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaõ khaùm phaù ra nhöõng thaønh phaàn dinh döôõng quan
troïng caàn thieát cho söï phaùt trieån cuûa teá baøo ñöôïc nuoâi caáy (White (1951), Gauthere
(1939), Van Overbeck (1941), Steward vaø Caplin (1951)).
Naêm 1951, Skoog vaø Miller ñaõ phaùt hieän ra caùc hôïp chaát coù theå ñieàu khieån söï
nhaân choài.
Naêm 1962, Murashige vaø Skoog ñaõ caûi tieán moâi tröôøng nuoâi caáy ñaùnh daáu
moät böôùc tieán trong kyõ thuaät nuoâi caáy mo. Moâi tröôøng cuûa hoï duøng laøm cô sôû cho
vieäc nuoâi caáy nhieàu loaïi caây vaø vaãn coøn ñöôïc söû duïng roäng raõi cho ñeán nay.
Naêm 1960 – 1964, Morel cho raèng coù theå nhaân gioáng voâ tính lan baèng nuoâi
caáy ñænh sinh tröôûng. Töø keát quaû ñoù, lan ñöôïc xem laø caây nuoâi caáy moâ ñaàu tieân ñöôïc
thöông maïi hoaù. Töø ñoù ñeán nay, coâng ngheä nuoâi caáy moâ teá baøo thöïc vaät ñaõ ñöôïc
phaùt trieån vôùi toác ñoä nhanh treân nhieàu caây khaùc (Haramaki (1971), Murashige
(1972), Miller vaø Murashige (1976)) vaø ñöôïc öùng duïng thöông maïi hoaù.
b) ÔÛ Vieät Nam
Nuoâi caáy moâ vaø teá baøo thöïc vaät ñöôïc phaùt trieån ôû Vieät Nam ngay sau khi
chieán tranh keát thuùc (1975). Phoøng thí nghieäm nuoâi caáy moâ vaø teá baøo ñaàu tieân ñöôïc
xaây döïng taïi vòeân Sinh vaät hoïc, vieän Khoa hoïc Vieät Nam (KHVN) do tieán só Leâ Thò
Muoäi ñöùng ñaàu. Böôùc ñaàu phoøng taäp trung vaøo nghieân cöùu caùc phöông phaùp nuoâi
caáy cô baûn trong ñieàu kieän Vieät Nam nhö nuoâi caáy bao phaán, nuoâi caáy moâ seïo vaø
protoplast. Caùc keát quaû ñaàu tieân veà nuoâi caáy thaønh coâng bao phaán luùa vaø thuoác laù
ñöôïc coâng boá vaøo naêm 1978 (Leâ Thò Muoäi vaø cs,, 1978; Leâ Thò Xuaân vaø cs,, 1978).
Tieáp ñoù laø thaønh coâng veà nuoâi caáy protoplast ôû thuoác laù vaø khoai taây (Leâ Thò Muoäi
vaø Nguyeãn Ñöùc Thaønh, 1978; Nguyeãn Ñöùc Thaønh vaø Leâ Thò Muoäi, 1980, 1981).
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 5
Trong cuøng thôøi gian, taïi phaân vieän KHVN ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø muoän hôn
nöõa laø ôû taïi Ñaïi hoïc Noâng Nghieäp I (ÑHNNI), Haø Noäi vaø vieän Khoa Hoïc Kyõ Thuaät
Noâng Nghieäp Vieät Nam (KHKTNNVN) vaø caùc phoøng thí nghieäm caáy moâ vaø teá baøo
cuûng ñöôïc thaønh laäp vaø chuû yeáu taäp trung vaøo vi nhaân gioáng khoai taây. Ñeán nay
chuùng ta ñaõ coù raát nhieàu phoøng thí nghieäm caáy moâ khoâng nhöõng ôû caùc tröôøng Ñaïi
hoïc, caùc vieän nghieân cöùu (vieän Di Truyeàn Noâng nghieäp /DTNN/, vieän Rau quaû trung
öông /RQTÖ/) maø caû ôû moät soá tænh vaø cô sôû saûn xuaát (Yeân Baùi, Höng Yeân, Thanh
Hoaù, Ngheä Tónh, Caàn Thô, …).
Töø giöõa nhöõng naêm 80 trôû laïi ñaây, caùc höôùng nghieân cöùu öùng duïng nuoâi caáy
moâ vaø teá baøo thöïc vaät ñöôïc phaùt trieån maïnh. Nhöõng keát quaû khích leä ñaõ ñaït ñöôïc
trong lónh vöïc vi nhaân gioáng khoai taây (vieän Coâng Ngheä Sinh Hoïc /CNSH/, ÑHNNI,
vieän KHKTNNVN), döùa, chuoái, mía (vieän CNSH, ÑHNNI, vieän DTNN, vieän
KHKTNNVN, vieän RQTÖ) moät soá caây hoa phong lan (phaân vieän CNSH thaønh phoá
Hoà Chí Minh), Hoàng, Cuùc, Caåm chöôùng (vieän CNSH, vieän DTNN) vaø caây coâng
nghieäp nhö baïch ñaøn (vieän DTNN, vieän Laâm Nghieäp). Moät soá keát quaû böôùc ñaàu ñaõ
ñöôïc ghi nhaän trong lónh vöïc choïn doøng teá baøo nhö choïn doøng teá baøo khaùng beänh
(Leâ Bích Thuûy vaø cs,,1994), choïn doøng chòu muoái, chòu maát nöôùc (Nguyeãn Töôøng
Vaân vaø cs,, 1994; Ñinh Thò Phoøng vaø cs,, 1994). Caùc keát quaû veà dung hôïp caây lai teá
baøo chaát vaø chuyeån gen luïc laïp cuûng thu ñöôïc keát quaû lí thuù (Nguyeãn Ñöùc Thaønh vaø
cs,, 1988; Nguyeãn Ñöùc Thaønh vaø cs,,1993, 1997). Nuoâi caáy bao phaán ñeå taïo doøng
thuaàn ñaõ ñöôïc öùng duïng nhieàu ôû vieän CNSH vaø DTNN. Nuoâi caáy caùc caây döôïc lieäu
quyù ñeå baûo toàn nguoàn gen vaø taïo caùc doøng teá baøo coù haøm löôïng caùc chaát sinh hoïc
quan troïng cao cuõng ñaõ (Phan Huy Baûo vaø Leâ Thò Xuaân, 1988) vaø ñang ñöôïc phaùt
trieån (Phan Thò Baûy vaø cs. 1995).
1.2.1.3 Caùc giai ñoaïn nhaân gioáng in vitro
Cho tôùi nay vieäc nhaân gioáng in vitro ñaõ ñöôïc aùp duïng cho nhieàu loaøi caây (350
loaøi), Murashige (1974) ñaõ chia quy trình nhaân gioáng laøm 4 giai ñoaïn:
- Nuoâi caáy khôûi ñaàu, taùi sinh choài, cuïm choài.
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 6
- Nhaân nhanh choài, cuïm choài trong ñieàu kieän in vitro.
- Taïo caây con hoaøn chænh, huaán luyeän caây con.
- Phuïc hoài, chuyeån caây ra troàng trong ñieàu kieän töï nhieân.
1.2.1.4 Caùc phöông phaùp nhaân gioáng in vitro
a) Nuoâi caáy ñænh sinh tröôûng
Moät phöông thöùc deã daøng nhaát ñaït ñöôïc muïc tieâu trong nuoâi caáy moâ teá baøo
thöïc vaät laø nuoâi caáy ñænh sinh tröôûng (bao goàm nuoâi caáy choài ñænh vaø choài beân).
Sau khi voâ truøng, maãu seõ ñöôïc nuoâi caáy treân moâi tröôøng thích hôïp chöùa ñaày
ñuû chaát dinh döôõng khoaùng voâ cô vaø höõu cô hoaëc moâi tröôøng khoaùng coù boå sung
chaát kích thích sinh tröôûng thích hôïp. Töø moät ñænh sinh tröôûng, sau moät khoaûng thôøi
gian nuoâi caáy nhaát ñònh maãu seõ phaùt trieån thaønh moät choài hay nhieàu choài. Choài tieáp
tuïc phaùt trieån vöôn thaân, ra laù vaø reã ñeå trôû thaønh moät caây hoaøn chænh. Caây con duôïc
chuyeån daàn ra ñaát vaø thích nghi bình thöôøng.
b) Nuoâi caáy moâ seïo
Moâ seïo laø moät khoái teá baøo phaùt trieån voâ toå chöùc, hình thaønh do söï phaûn phaân
hoaù cuûa caùc teá baøo ñaõ phaân hoaù. Moâ seïo seõ phaùt trieån nhanh khi moâi tröôøng coù söï
hieän dieän cuûa auxin. Khoái moâ seïo coù khaû naêng taùi sinh thaønh caây con hoaøn chænh
trong ñieàu kieän moâi tröôøng khoâng coù chaát kích thích taïo moâ seïo.
Nuoâi caáy moâ seïo ñöôïc thöïc hieän ñoái vôùi caùc loaïi thöïc vaät khoâng coù khaû naêng
nhaân gioáng thoâng qua nuoâi caáy ñænh sinh tröôûng. Caây taùi sinh töø moâ seïo coù ñaëc tính
gioáng nhö caây me. Töø moät cuïm teá baøo moâ seïo coù theå taùi sinh cuøng moät luùc nhieàu choài
hôn laø nuoâi caáy ñænh sinh truôûng, tuy nhieân möùc ñoä bieán dò teá baøo soma laïi cao hôn.
c) Nuoâi caáy teá baøo ñôn
Khoái moâ seïo ñöôïc nuoâi caáy trong moâi tröôøng loûng vaø ñöôïc ñaët treân maùy laéc
coù toác ñoä ñieàu chænh thích hôïp seõ taùch ra thaønh nhieàu teá baøo rieâng leû goïi laø teá baøo
ñôn. Teá baøo ñôn ñöôïc loïc vaø nuoâi caáy treân moâi tröôøng ñaëc bieät ñeå taêng sinh khoái.
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 7
Vôùi caùc cô chaát thích hôïp ñöôïc boå sung vaøo trong moâi tröôøng teá baøo coù khaû
naêng saûn xuaát caùc chaát coù hoaït tính sinh hoïc.
Sau moät thôøi gian nuoâi caáy keùo daøi trong moâi tröôøng loûng teá baøo ñôn ñöôïc
taùch ra vaø traûi treân moâi tröôøng thaïch.
Khi moâi tröôøng thaïch coù boå sung auxin, teá baøo ñôn phaùt trieån thaønh töøng cuïm
teá baøo moâ seïo.
Khi moâi tröôøng thaïch coù tyû leä cytokinine/auxin thích hôïp, teá baøo ñôn coù khaû
naêng taùi sinh thaønh caây con hoaøn chænh.
d) Nuoâi caáy protoplast- chuyeån gen
Protoplast (teá baøo traàn) laø teá baøo ñôn ñöôïc taùch lôùp voû cellulose, coù söùc soáng
vaø duy trì ñaày ñuû caùc chöùc naêng saún coù.
Trong ñieàu kieän nuoâi caáy thích hôïp, protoplast coù khaû naêng taùi sinh maøng teá
baøo, tieáp tuïc phaân chia vaø taùi sinh thaønh caây hoaøn chænh (tính toaøn theå ôû thöïc vaät).
Khi teá baøo maát vaùch vaø tieán haønh dung hôïp, hai protoplast coù khaû naêng dung
hôïp vôùi nhau taïo ra teá baøo lai, ñaëc tính naøy cho pheùp caûi thieän gioáng caây troàng. Quaù
trình dung hôïp protoplast coù theå ñöôïc thöïc hieän treân hai ñoái töôïng cuøng loaøi hay
khaùc loaøi.
e) Nuoâi caáy haït phaán ñôn boäi
Haït phaán ôû thöïc vaät ñöôïc nuoâi caáy treân nhöõng moâi tröôøng thích hôïp taïo thaønh
moâ seïo. Moâ seïo naøy ñöôïc taùi sinh thaønh caây hoaøn chænh laø caây ñôn boäi.
1.2.1.5 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán nhaân gioáng in vitro
a) Söï löïa choïn maãu caáy
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 8
Noùi chung, moâ non nhö choài ñænh, choài naùch hay choài baát ñònh seõ taùi sinh toát
hôn moâ giaø cuûa cuøng moät caây. Choài hoa non hay cuïm hoa non cuõng thöôøng coù khaû
naêng taùi sinh raát toát.
Maãu caáy thích hôïp cho nuoâi caáy in vitro phaûi coù tæ leä lôùn moâ phaân sinh hieän
dieän hay nhöõng teá baøo coù khaû naêng bieåu hieän tính toaøn theå.
b) Moâi tröôøng nuoâi caáy
Coâng thöùc moâi tröøông cuûa Murashige vaø SKoog (1962, MS) laø thích hôïp cho
phaàn lôùn caùc moâi tröôøng nuoâi caáy in vitro. Ñeå taïo choài naùch thöôøng yeâu caàu noàng ñoä
töông ñoái thaáp cuûa auxin vaø cytokinine.
Söï löïa choïn moâi tröôøng raén hay moâi tröôøng loûng laø raát caàn thieát. Agar ñôõ caây
vaø cho pheùp söï thoaùng khí, nhöng coù theå laøm giaûm söï tieáp xuùc cuûa caây maàm ñeå haáp
thu dinh döôõng. Coù theå söû duïng moâi tröôøng loûøng treân maùy laéc khoaûng 30voøng/phuùt
hay söû duïng moâi tröôøng loûng vôùi dung tích nhoû trong bình chöùa coù laéc hoaëc khoâng
laéc.
c) Ñieàu kieän nuoâi caáy
♦ AÙnh saùng
Maãu caáy ôû treân moâi tröôøng coù chöùa moät nguoàn naêng löôïng saún coù laø ñöôøng,
ñöôïc söû duïng ít hay nhieàu laø tuøy khaû naêng quang hôïp cuûa caây.
Tuy nhieân, nhieàu nghieân cöùu cho thaáy aùnh saùng haáp thuï ñoùng vai troø quan
troïng taïo hình caây nuoâi caáy in vitro. AÙnh saùng ñoû vaø xanh cuûa quang phoå troâng thaáy
aûnh höôûng ñeán vieäc nuoâi caáy in vitro.
Vieäc nuoâi caáy moâ toát nhaát trong ñieàu kieän aùnh saùng khoaûng 1000lux. Trong
giai ñoaïn chuaån bò caây in vitro tröôùc khi ñem troàng ngoaøi vöôøn öôm, caàn cöôøng ñoä
aùnh saùng trong khoûang töø 3000lux ñeán 10,000lux.
♦ Nhieät ñoä
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 9
Nhieät ñoä coù aûnh höôûng lôùn ñeán söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây nuoâi caáy
in vitro. Nhieät ñoä toái öu cho nhieàu loaïi caây troàng trong khoaûng 20 – 25oC. Moät soá
loaøi caây caàn coù nhieät ñoä toái öu ñeå taïo hình.
d) Moâi tröôøng in vitro
Moâi tröôøng in vitro laø moâi tröôøng treân vaø döôùi maët thaïch trong bình nuoâi caáy,
coù aûnh höôûng ñeán sinh tröôûng vaø phaùt trieån hình thaùi cuûa caây in vitro. Moät soá vaán ñeà
cuûa caây in vitro laø möùc ñoä quang hôïp thaáp, khoâng caân baèng CO2, möùc haáp thu vaø
vaän chuyeån dinh döôûng haïn cheá, … Vì vaäy, caây con in vitro thöôøng sinh tröôûng
chaäm. Neân khi tieán haønh nhaân gioáng in vitro caàn phaûi tieán haønh nhöõng vaán ñeà treân.
1.2.1.6 Nhöõng tröôøng hôïp thöôøng gaëp trong nuoâi caáy
a) Tính baát ñònh veà maët di truyeàn
Tính baát ñònh veà maët di truyeàn laø do taùc ñoäng cuûa moät soá chaát kích thích sinh
tröôûng. Taàn soá bieán dò thöôøng khaùc nhau vaø khoâng laëp laïi .
Vieäc nuoâi caáy moâ seïo teá baøo ñôn thöôøng cho taàn soá bieán dò cao hôn so vôùi
nuoâi caáy ñænh sinh tröôûng .
Taàn soá bieán dò xaûy ra phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá: kieåu di truyeàn hay gioáng caây
troàng, loaïi moâ caáy vaø soá laàn caáy chuyeàn nhieàu hay ít.
b) Söï nhieãm maãu
♦ Maãu nhieãm virus: Neân söû duïng maãu nuoâi caáy laø moâ phaân sinh ñænh thì coù
theå loaïi boû ñöôïc virus.
♦ Maãu nhieãm vi khuaån
Coù theå söû duïng khaùng sinh nhö Penicillin, Ampicillin … vôùi noàng ñoä khaùc
nhau tuyø vaät lieäu nuoâi caáy .
♦ Söï nhieãm maãu do naám
Khoâng giöõ maãu ñöôïc do baøo töû phaùt taùn maïnh.
♦ Söï hoaù thuyû tinh theå
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 10
Laø moät daïng beänh lyù cuûa caây, thaân laù caây trong suoát vaø chöùa nhieàu nöôùc, khoù
nhaân gioáng. Moät soá phöông phaùp haïn cheá quaù trình hoaù thuyû tinh theå baèng caùch taêng
noâng ñoä ñöôøng hoaëc giaûm noàng ñoä ñaïm trong moâi tröôøng nuoâi caáy, taïo thoâng gioù,
taêng aùnh saùng hay giaûm nhieät ñoä phoøng nuoâi caáy …
♦ Söï hoaù naâu
Laøm haïn cheá söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây. Do trong maãu nuoâi caáy
moâ chöùa nhieàu chaát tannin hay hydroxyphenol (coù nhieàu trong moâ giaø hôn moâ non)
gaây ñoäc cho caây. Choáng hoaù naâu baèng caùch theâm vaøo moâi tröôøng nuoâi caáy caùc chaát
haáp thu vaø khöû ñoäc nhö than hoaït tính (1 – 2g/l) vaøi giôø tröôùc khi caáy, ngoaøi ra coù
theå söû duïng maãu caáy nhoû töø moâ non treû, gaây veát thöông nhoû khi voâ truøng maãu caáy
hoaëc nhieãm maãu töø moâi tröôøng coù chaát kích thích sinh tröôûng töø thaáp ñeán quaù cao.
1.2.1.7 Caùc chaát ñieàu hoaø sinh tröôûng thöïc vaät trong nuoâi caáy teá baøo
Söï hieän dieän cuûa caùc hormone thöïc vaät ñaõ ñöôïc khaùm phaù ra töø cuoái theá kyû
20. Coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu noái tieáp nhau laøm noåi baät söï hieän dieän cuûa
chuùng, nhöng chuùng chæ ñöôïc nhaän daïng moät thôøi gian sau. Chính chaát auxin ñöôïc
khaùm phaù ñaàu tieân vaøo naêm 1934, tieáp ñeán laø caùc chaát gibberelin vaø chaát cytokinine
vaøo nhöõng naêm 1950. Ba loaïi hormone naøy coù moät hoaït ñoäng kích thích söï chuyeån
hoaù cuûa teá baøo; ngöôøi ta cuõng coù nhöõng chaát öùc cheá coù nguoàn goác phenol. Sau cuøng
chaát ethylen, taïo neân khí, ñaõ ñöôïc nhaân ra nhö moät chaát ñieàu hoaø taêng tröôûng moät
khi caùc phöông tieän veà ñònh löôïng ñaõ cho pheùp ngöôøi ta doø tìm ra chuùng trong caùc cô
quan thöïc vaät. Chaát naøy coù theå coù moät hoaït ñoäng kích thích hoaëc öùc cheá tuøy theo
lieàu löôïng söû duïng.
a) Auxin
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 11
Auxin ñöôïc khaùm phaù ra do caùc thí nghieäm thöïc hieän treân caùc phaûn öùng veà
ñöôøng cong cuûa loaøi coleoptiles hoï graminae. Teân cuûa noù nhö vaäy vì noù caàn thieát
cho hoaït ñoäng cuûa teá baøo.
Ñaây laø moät chaát coù nhaân indole, coù coâng thöùc nguyeân laø: C10H9O2N, teân cuûa
noù laø axid indole - β - acetique.
♦ Tính chaát sinh lí cuûa auxin
Auxin can thieäp vaøo nhieàu hieän töôïng sinh lí, hoaït ñoäng cuûa noù tuyø thuoäc vaøo
noàng ñoä vaø söï hoã töông qua laïi cuûa chuùng vôùi caùc chaát ñieàu hoaø khaùc. Trong luùc
khaûo saùt caùc hieäu quaû rieâng leû khaùc, chuùng ta coù theå löu yù:
- Moät taùc ñoäng roû raøng treân söï keùo daøi teá baøo.
- Moät söï thay ñoåi veà tính thaåm thaáu cuûa maøng teá baøo.
- Moät hoaït ñoäng toång quaùt treân söï chuyeån hoaù vaø ñaëc bieät nhaát laø treân söï
toång hôïp ARN robosomique.
- Moät söï kích thích veà söï phaân chia teá baøo ñoái vôùi caùc teá baøo nguoàn goác
cambium.
- Moät hoaït ñoäng treân söï toång hôïp chaát ethylene baét ñaàu töø moät vaøi noàng ñoä;
chaát ethylen tham gia trong giai ñoaïn trôû veà ñeå ñieàu chænh tæ leä chaát auxin, ít nhaát ôû
möùc ñoä chuyeân chôû.
- Moät hoaït ñoäng caùc phaûn öùng veà taêng tröôûng vaø trong caùc söï hoåõ töông giöõa
caùc cô quan vôùi nhau, ñaëc bieät laø hieän töôïng veà tính öu theá cuûa choài non.
- Moät hieäu quaû treã trong söï ruïng laù vaø traùi.
- Cuoái cuøng moät hoaït ñoäng ra reã roõ raøng ñaõ ñöôïc khaùm phaù töø laâu trong lónh
vöïc thöïc tieãn, ôû ñaây caùc hormone ra reã thöôøng ñöôïc söû duïng.
Caùc hieäu quaû naøy khoâng theå do moät taùc ñoäng duy nhaát cuûa auxin, caùc hieäu
quaû khaùc chöùng toû raèng: caùc noàng ñoä toái öu thì khaùc nhau, ñoái vôùi moãi loaïi taùc ñoäng;
giaù trò toái öu naøy coù theå xeâ dòch tuyø theo noàng ñoä cuûa caùc chaát ñieàu hoaø khaùc.
♦ Auxin trong caây troàng
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 12
Taát caû caùc caây troàng ñeàu toång hôïp ñöôïc chaát auxin daïng toång hôïp tuyø theo
giai ñoaïn phaùt trieån cuûa chuùng. Söï tinh luyeän chaát auxin ôû möùc ñoä laù raát non, trong
caùc choài ñang hoaït ñoäng, ôû möùc ñoä phaùt hoa vaø ôû treân caùc quaû coøn non.
Auxin löu thoâng töø ñænh xuoáng phaàn döôùi caùc cô quan vôùi moät söï phaân cöïc roõ
raøng ñöôïc nhìn roõ treân caùc cô quan thöïc vaät coøn non, nhöng trong quaù trình chuyeån
vaän naøy, chuùng bò thoaùi hoaù bôûi söï auxin- axydases, ñieàu naøy cho thaáy caùc noàng ñoä
auxin thì luoân luoân cao hôn gaàn vôùi nhöõng nôi toång hôïp ra chuùng. Nhö vaäy auxin
hieän dieän vôùi noàng ñoä vöøa ñuû ôû möùc ñoä caùc ñieåm taêng tröôûng hoaëc ôû phaùt hoa ñeå
baûo ñaûm söï nhaân gioáng vaø söï keùo daøi teá baøo.
♦ Caùc chaát auxin toång hôïp
Ngay töø khi chaát auxin ñöôïc nhaän daïng, coù nhieàu chaát coù caáu truùc gaàn nhau
vaø gioáng nhau veà maët hoaù hoïc ñaõ ñöôïc thí nghieäm. Moät vaøi chaát naøy ñaõ theå hieän
caùc ñaët tính töông töï nhö caùc ñaëc tính cuûa chaát auxin, nhöng thöôøng vôùi caùc lieàu
löôïng thaáp hôn, hôn nöõa, chuùng ít bò kieåm soaùt bôûi caùc enzyme; chuùng coù theå coù moät
hoaït ñoäng keùo daøi.
Trong soá nhöõng chaát ñöôïc söû duïng, chuùng ta coù theå keå ra caùc chaát chính sau
ñaây:
- Axid indolylbutirique (AIB)
- Axid naphtylacetique (ANA) hoaëc laø caùc chaát daãn xuaát cuûa chuùng nhö:
. Axid naphtyloxyacetique (ANOA)
. Axid naphtlacetamine (NAD)
. Axid 2,4 dichrolophen - oxyacetique (2,4 D)
Trong thöïc teá, auxin coù theå ñöôïc söû duïng, noù ít ñoäc nhöng cuõng ít hieäu quaû
bôûi vì noù bò kieåm soaùt raát nhanh, chính vì vaäy maø caùc chaát toång hôïp ñaõ thay theá chaát
auxin, maët duø caùc nguy haïi veà ñoäc tính thì cao hôn.
Trong nhöõng öùng duïng thöïc tieãn, caùc chaát coù caáu truùc auxin ñöôïc söû duïng ñeå
giaâm caønh, chuùng cuõng ñöôïc tìm thaáy trong caùc öùng duïng quan troïng nhö ngaønh caây
aên quaû ñeå laøm saùng caùc quaû, söï ñaäu quaû hoaëc coøn ñeå laøm chaäm söï thu hoaïch quaû.
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 13
Trong lónh vöïc nuoâi caáy in vitro, nhöõng chaát gioáng ñöôïc söû duïng vaø auxin ñaõ
chieám moät vò trí quan troïng hôn, hai tính chaát cuûa chuùng ñöôïc nghieân cöùu thuoäc veà
lónh vöïc nhaân teá baøo vaø hieäu quaû ra reã.
b) Gibberelin
Gibberelin, cuõng nhö chaát auxin, ñaõ noåi baät raát laâu tröôùc khi ñöôïc nhaän daïng.
Nhöõng söï quan saùt ñaàu tieân (1926) ñaõ ñöôïc thöïc hieän treân caùc caây luùa ñöôïc taán coâng
bôûi moät loaïi naám (gibberella); caùc thaân luùa naøy coù caùc ñoát daøi hôn nhieàu. Caùc dòch
chieát nhaøy cuûa loaïi naám naøy cuõng gaây ra cuøng trieäu chöùng treân; töø ñoù yù töôûng veà söï
hieän dieän cuûa moät chaát coù traùch nhieäm veà caùc hieäu quaû naøy.
Chaát Gibberela ñaàu tieân ñöôïc nhaïân daïng laø axid gibberelique hoaëc laø GA3.
♦ Tính chaát sinh lí cuûa gibberelin.
Moät hoaït ñoäng roõ raøng treân söï keùo daøi cuûa caùc ñoát caây.
Trong nuoâi caáy moâ, gibberelin coù taùc duïng ñoái vôùi nhieàu ñænh sinh tröôûng,
neáu thieáu gibberelin caùc ñænh sinh tröôûng theå hieän daïng hình caàu taïo neân caùc maéc
caây.
Coù moät hieäu quaû kích thích treân söï chuyeån hoaù, bôûi vì chuùng laøm thuaän lôïi
cho söï toång hôïp chaát enzyme ly giaûi.
Moät hoaït ñoäng phöùc taïp treân söï ra hoa: thöïc teá, trong tröôøng hôïp caûm öùng
hoa, caùc gibberelin thöôøng laø caùc chaát öùc cheá; traùi laïi, ñoái vôùi caùc caây caàn laïnh ñeå
ra hoa, söï öùng duïng gibberelin cho pheùp caây ra hoa maø trong luùc vaéng nhieät ñoä laïnh.
Caùc gibberelin cuõng coù moät taùc ñoäng treân söï ñaäu traùi cuûa caùc traùi khoâng haït.
Moät hoaït ñoäng cuõng phöùc taïp trong vieäc laøm thöùc giaác caùc choài, maàm nguû treân caùc
haït gioáng.
Cuoái cuøng laø trong lónh vöïc sinh taïo cô quan thöïc vaät, gibberelin cho thaáy caùc
hoaït ñoäng ñoái khaùng: chuùng döôøng nhö ñoái ngòch vôùi hieän töôïng phaân hoaù teá baøo.
Trong söï nuoâi caáy in vitro, gibberelin khoâng theå söû duïng vaøo muïc ñích naøy nhöng
chuùng seõ tìm thaáy coâng duïng cuûa chuùng trong caùc moâ thöïc vaät ñaõ coù toå chöùc.
♦ Gibberelin trong caây troàng
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 14
Gibberelin ñöôïc tìm thaáy trong taát caû caùc loaøi caây vaø trong caùc loaøi naám, ôû
ñaây chuùng ñöôïc phaân phoái khoâng ñoàng ñeàu. Trong caây troàng, moät vaøi loaøi caây chæ
coù moät chaát, caùc loaøi caây khaùc coù theå coù nhieàu chaát gibberelin.
Daïng thöùc toång hôïp cuûa gibberelin laø ôû treân caùc laù raát non trong caùc choài
ñang hoaït ñoäng, ôû ñaàu ngoaøi cuûa reã caây vaø ôû möùc ñoä caùc phoâi.
c) Caùc cytokinine
Cytokinine ñöôïc khaùm phaù do trung gian cuûa söï nuoâi caáy in vitro. Ngöôøi ta
bieát raèng trong moâi tröôøng nuoâi caáy, vieäc theâm nöôùc döøa seõ gaây ra moät hieäu quaû
laøm thuaän lôïi cho vieäc phaân chia teá baøo vaø cho vieäc hình thaønh caùc choài. Nhöõng
nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän ñeå tìm caùch khaùm phaù ra yeáu toá traùch nhieäm cuûa hieäu
quaû naøy, ñaõ ñöa ñeán vieäc coâ laäp moät phöùc chaát hoaït ñoäng coù nguoàn goác purine,
nhöng chaát naøy khoâng theå nhaän daïng ñöôïc. Vaøo naêm 1956, Skoog ñaõ coâ laäp ñöôïc
moät chaát raát laø hoaït ñoäng maø ngöôøi ta ñaët teân laø kinetine, do ADN bieán chaát.
Cytokinine laø caùc chaát adenine ñöôïc thay theá, chaát naøy ñöôïc ngöôøi ta bieát
qua hai nhoùm noäi sinh laø:
- Zeatine.
- Isopentenylalenine (IPA), cytokinine töï nhieân vaø caùc chaát toång hôïp.
Coù hai loaïi ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát laø:
+ Kinetine (6 furfuryl – aminopurine)
+ Benzyladenine (BAP) (6 – benzyl – aminopurine)
Caùc adenine ñöôïc thay theá khaùc ñöôïc duøng döôùi daïng töï do hoaëc lieân keát vôùi
moät chaát ñöôøng.
♦ Tính chaát sinh lí cuûa cytokinine
Cytokynine raát hoaït ñoäng vaø vôùi hình aûnh cuûa hai nhoùm treân, chuùng bieåu hieän
nhieàu tính chaát trong ñoù coù caùc tính chaát sau:
- Moät hieäu quaû raát roõ trong söï phaân chia teá baøo, trong quaù trình naøy, chuùng
caàn thieát nhöng chuùng khoâng theå coù hieäu quaû neáu vaéng maët auxin.
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 15
- Moät vai troø cuõng raát roõ trong söï sinh taïo cô quan thöïc vaät, ôû ñaây chuùng seõ
kích thích maïnh meõ söï thaønh laäp caùc choài non.
- Moät hoaït ñoäng raát kích thích treân söï chuyeån hoaù, laøm thuaän lôïi moät phaàn
vieäc toång hôïp protein vaø maët khaùc trong luùc baûo veä caùc chaát chuyeån hoaù choáng laïi
taùc ñoäng cuûa nhöõng enzyme ly giaûi.
- Moät hieäu quaû ñoái khaùng cuûa tính öu theá choài non: caùc choài naùch ñöôïc xöû lí
baèng cytokinine seõ taêng tröôûng vaø caïnh tranh vôùi choài taän cuøng.
♦ Cytokinine trong caây troàng
Caùc cytokinine noäi sinh ñaàu tieân ñöôïc tìm thaáy vaøo naêm 1963 trong caùc phoâi
coøn non cuûa caây ngoâ; chaát thöù hai ñöôïc khaùm phaù treã hôn do caùc caây bò nhieãm bôûi
moät loaïi vi khuaån Corynebacterium fasciens. Taát caû caùc caây ñeàu chöùa cytokinine,
chuùng ñöôïc tinh luyeän chính yeáu bôûi reã caây vaø cuõng ôû möùc ñoä phoâi.
Cytokynine coù theå lieân keát vôùi ñöôøng vaø chuùng löu thoâng maø khoâng phaân
cöïc.
d) Ethylene
Ethylene laø moät chaát khí ñöôïc nhaän daïng töø laâu trong caùc kho döï tröõ quaû.
Ngöôøi ta nghieäm thaáy laø taát caû caùc boä phaän cuûa moät caây coù khaû naêng sinh ra chaát
ethylen. Nhöõng tính chaát chính cuûa chaát ñieàu hoaø naøy, coù moät vaøi chaát gaàn gioáng vôùi
tính chaát cuûa auxin, chuùng coù nhöõng ñaëc tính sau:
- Gia taêng quaù trình ruïng laù vaø traùi.
- Tính caûm öùng hoa treân caây troàng thuoäc ho ïBromeliaces (hoï döùa – ananas).
- Taùc ñoäng laøm thuaän lôïi cho söï taïo cuû.
Taát caû caùc boä phaän cuûa caây ñeàu coù khaû naêng toång hôïp ethylen, nôi saûn xuaát
quan troïng nhaát laø traùi caây, keá ñeán ôû möùc ñoä keùm hôn laø hoa, cuõng nhö chuùng coù ôû
caùc cô quan thöïc vaät bò chaán thöông.
e) Caùc chaát öùc cheá taêng tröôûng
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 16
Coù raát nhieàu chaát coù taùc ñoäng öùc cheá, trong soá caùc chaát noäi sinh, ngöôøi ta tìm
thaáy nhieàu chaát coù thaønh phaàn phenol vaø axid abcisique.
♦ Caùc chaát öùc cheá coù thaønh phaàn phenol
Trong nuoâi caáy in vitro caùc chaát phenol ñoâi luùc ñöôïc phoùng thích ra trong moâi
tröôøng caáy vaø gaây ra hieän töôïng oxy hoaù, chaát naøy ñaõ gaây ra söï hoaù naâu cho moâi
tröôøng vaø thöôøng daãn ñeán söï cheát cuûa caùc moâ thöïc vaät, chính vì vaäy maø trong moät
vaøi söï nuoâi caáy, ngöôøi ta thöôøng söû duïng trong moâi tröôøng caùc chaát choáng oxy hoaù
hoaëc laø caùc chaát haáp thuï ñeå khöû ñoäc moâi tröôøng caáy.
♦ Axit abcisique
Chaát naøy ñaõ ñöôïc nhaän daïng töø naêm 1965 vaø töø ñoù noù ñöôïc tìm thaáy trong taát
caû caùc loaøi thöïc vaät. Caùc tính chaát cuûa axit abcisique cuõng gioáng nhö caùc tính chaát
ñöôïc dieån taû treân caùc chaát öùc cheá phenol. Tuy nhieân, ngöôøi ta cuõng caàn theâm vaøo
ñaây moät soá tính chaát khaùc nhö:
- Hoaït ñoäng treân söï ruïng.
- Hoaït ñoäng treân söï thaåm thaáu cuøa teá baøo ñoái vôùi ion potassium (K+).
- Hoaït ñoäng laï luøng treân söï ra hoa.
Trong luùc nuoâi caáy in vitro, axid abcisique ít ñöôïc söû duïng, moät phaàn tuyø theo
loaïi caây, phaàn khaùc tuyø caùc ñieàu kieän nuoâi caáy, chaát naøy seõ gaây neân caùc phaûn öùng
raát khaùc nhau vaø giaûi thích moät caùch khoù khaên.
f) Keát luaän
Trong nuoâi caáy in vitro, söï cheá ngöï cuûa kyõ thuaät seõ vöôït qua caùc söï caân baèng
giöõa chaát ñieàu hoaø vôùi nhau vaø trong soá ñoù coù hai chaát chính maø vai troø taïo sinh cô
quan laø cô baûn: auxin vaø cytokinine.
Moät caùch heä thoáng, ngöôøi ta coù theå chaáp nhaân laø tính chaát veà sinh lí cuûa moät
moâ luùc ñöôïc nuoâi caáy seõ nhö sau ( theo Skoog):
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 17
- Neáu tyû leä auxin/cytokinine cao, ngöôøi ta seû thu ñöôïc chöùc naêng sinh aïo reã.
- Neáu tyû leä auxin/cytokinine thaáp, moâ seõ phaùt trieån veà phía chöùc naêng sinh
taïo thaân.
- Neáu tyû leä naøy gaàn moät ñôn vò ngöôøi ta seõ thu ñöôïc sinh taïo moâ seïo.
1.2.1.8 Kyõ thuaät nuoâi caáy teá baøo lôùp moûng
a) Ñònh nghóa
Phöông phaùp nuoâi caáy lôùp moûng teá baøo bao goàm nhöõng maûnh caáy ñöôïc caét nhoû
töø nhöõng cô quan khaùc nhau (thaân, laù, reã, cuïm hoa, maàm hoa, phaùt hoa, laù maàm, phoâi,
…). Chuùng ñöôïc caét nhoû theo chieàu daøi hoaëc chieàu ngang. Nhöõng lôùp moûng daøi (1mm
x 0,5 hoaëc 10mm) chæ bao goàm moät loaïi moâ nhö: teá baøo bieåu bì (coù theå ñöôïc boùc khoûi
ra khoûi moâ), teá baøo voû. Nhöõng lôùp moûng teá baøo ngang bao goàm moät soá teá baøo nhoû cuûa
nhieàu loaïi moâ khaùc nhau (bieåu bì, voû, töôïng taàng, xung quanh maïch vaø nhu
moâ)(Phöông phaùp TCLs, Traàn Thanh Vaân vaø Gendy, 1996). Ñaëc ñieåm noåi baäc cuûa
phöông phaùp naøy laø maûnh caáy phaûi moûng. Ñieàu naøy laø quan troïng haøng ñaàu bôûi vì noù
giôùi haïn nhöõng teá baøo maø ta caàn, nhöõng teá baøo ñaõ choïn loïc vaø ñaùnh daáu tröôùc ñoù.
b) Moät vaøi nghieân cöùu thaønh coâng trong nuoâi caáy teá baøo lôùp moûng
1. Chuyeån gen baèng vieäc söø duïng lôùp moûng teá baøo. Döông Taán Nhöït, Buøi
Vaên Leä, Jaime A, Teixeira da Silva, Shanjun Tu, M, Jeanneau, N,T,Do My, J, Vidal
and K, Traàn Thanh Vaân.
2. Vi nhaân gioáng vaø taùi sinh hoaøn chænh caây coù goå baèng lôùp moûng teá baøo.
Döông Taán Nhöït, Buøi Vaên Leä, Jaime A, Teixeira da Silva, T, Thorpe vaø K, Traàn
Thanh Vaân.
3. ÖÙng duïng coâng ngheä lôùp moûng teá baøo trong vieäc taùi sinh caây aên quaû.
Döông Taán Nhöït, Buøi Vaên Leä, Jaime A, Teixeira da Silva, T, Thorpe vaø K, Traàn
Thanh Vaân.
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 18
4. Taùi sinh cô quan cuûa caây nguû coác vaø caây coû baèng kyõ thuaäp lôùp moûng teá
baøo. Döông Taán Nhöït, Jaime A, Teixeira da Silva, Buøi Vaên Leä, vaø K, Traàn Thanh
Vaân.
5. Nghieân cöùu lôùp moûng teá baøo caây hoï ñaäu, caây rau vaø thaûo döôïc. Döông Taán
Nhöït, Jaime A, Teixeira da Silva Buøi Vaên Leä, vaø K, Traàn Thanh Vaân.
6. Lôùp moûng teá baøo vaø vieäc taùi sinh cuïm hoa, phaùt hoa vaø nôû hoa trong oáng
nghieäm. Döông Taán Nhöït, Jaime A, Teixeira da Silva.
7. Taùi sinh vaø chuyeån gen caây hoa loa keøn baèng phöông phaùp lôùp moûng teá
baøo. Döông Taán Nhöït, Jaime A, Teixeira da Silva, C, R, Aswath, Buøi Vaên Leä, vaø K,
Traàn Thanh Vaân.
1.2.2 Giôùi thieäu veà caây lan
1.2.2.1 Söï phaân boá lan treân traùi ñaát
Lan coù maët haàu heát caùc vuøng treân traùi ñaát, nhöng coù khoaûng boán phaàn naêm
taäp trung ôû vuøng nhieät ñôùi. Caøng ñi xa vuøng xích ñaïo, lan caøng ít hôn. Tuy nhieân,
cuõng coù moät vaøi loaøi ñòa lan, choáng chòu ñöôïc vôùi ñieàu kieän khí haäu khaéc nghieät, ñaõ
soáng ñöôïc ôû vaøi vuøng Baéc Cöïc.
ÔÛ vuøng oân ñôùi, ñòa lan coù nhieàu hôn.
ÔÛ nöôùc ta, caùc nôi coù khí haäu oân ñôùi nhö cuøng cao nguyeân Laâm Ñoàng, moät soá
vuøng Taây Nguyeân, … cuõng coù nhieàu loaøi ñòa lan.
Trong nhöõng xöù noùng, ñòa lan ít hôn, ña soá laø caùc loaøi lan soáng treân caây cao
hoaëc baùm vaøo ñaù. Ngöôøi ta goïi laø lan phuï sinh.
Ngoaøi ñòa lan vaø lan phuï sinh, ôû vuøng nhieät ñôùi, coùn coù nhieàu loaøi lan soáng
ñöôïc treân caû maët ñaát, cuõng nhö baùm ñöôïc caû treân caây vaø treân ñaù.
Ngöôøi ta nhaän xeùt laø caùc gioáng ñòa lan ôû vuøng oân ñôùi moïc ôû dieän roäng hôn
caùc loaïi lan ôû vuøng nhieät ñôùi.
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 19
Moät loaøi lan khaùc nöõa cuûa Cypripede ngöôøi ta thaáy ôû caùc vuøng döôùi Baéc Cöïc
thì moïc khaép Lieân Xoâ sang ñeán taän A-Lat-xca, töùc laø moïc ôû caû 3 chaâu, moät ñieàu
hieám thaáy xaûy ra ñoái vôùi caùc loaøi lan nhieät ñôùi.
Lan phuï sinh thöôøng moïc ôû vuøng nhòeât ñôùi vaø caän nhieät ñôùi, ít khi moïc sang
vuøng khaùc. Vuøng ñoù naèm ôû vó tuyeán 30o Baéc vaø vó tuyeán 35o Nam.
Tuy nhieân, ngoaøi caùc vuøng nhieät ñôùi naøy cuõng coù moät vaøi loaøi lan phuï sinh
moïc ñöôïc ôû Nhaät Baûn, Trieàu Tieân, Baéc Myõ vaø UÙc Chaâu. Nhöõng loaøi lan naøy khoâng
ñeïp vaø ít ngöôøi bieát ñeán.
Moät soá vuøng nhieät ñôùi khoâ haïn hoaøn toaøn khoâng coù lan. Ñoù laø nhöõng vuøng sa
maïc Sa-ha-ra, Ka-ra-ha-ri, moät soá vuøng khoâ caèn cuûa AÛ Raäp, Ba Tö, vuøng Taây Baéc
vaø cao nguyeân AÁn Ñoä. moät phaàn lôùn UÙc Chaâu.
Nhìn qua söï phaân boá nhö treân. Vieät Nam naèm trong cuøng raát thuaän lôïi cho lan
phaùt trieån. Trong nhöõng naêm qua, chuùng ta ñaõ nhaäp ñöôïc khaù nhieàu loaøi toát trong
caùc gioáng lan nhieät ñôùi vaø xöù laïnh: Phalenopsis, Cattleya, Vanda, Cymbidium …
Trong caùc gioáng naøy coù raát nhieàu loaøi ñeïp vaø ñöôïc theá giôùi öa chuoäng.
1.2.2.2 Tình hình saûn xuaát lan treân theá giôùi vaø trong nöôùc
♦ Treân theá giôùi
Taïi Myõ: naêm 1994 nhaäp töø Thaùi Lan 16,4 trieäu caønh, töø Singapore 289000
caønh lan Dendrobium.
Haø Lan laø quoác gia duy nhaát ôû Chaâu AÂu coù coâng nghieäp troàng lan xuaát khaåu.
Do troàng trong nhaø kính neân Haø Lan coù theå xuaát khaåu hoa quanh naêm nhaát laø
Cymbidium.
Italia laø quoác gia nhaäp khaåu lan lôùn nhaát Chaâu AÂu. Naêm 1993, nhaäp 75,3
trieäu caønh lan, chuû yeáu laø töø caùc nöôùc: Thaùi Lan 64 trieäu caønh lan, Haø Lan 10 trieäu
caønh lan, Singapore 0,75 trieäu caønh lan.
Ñöùc vaø Phaùp laø hai quoác gia nhaäp khaåu lan ñöùng thöù hai vaø ba Chaâu AÂu.
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
Luaän vaên toát nghieäp 20
ÔÛ Chaâu AÙ, Nhaät laø quoác gia nhaäp khaåu lan ñöùng ñaàu theá giôùi. Theo thoáng keâ
taïi Thaùi Lan, Singapore, Malaysia daønh 600 ha ñaát troàng lan ñeå xuaát khaåu sang
Nhaät, chuû yeáu laø Dendrobium, Oncidium, Cymbidium, Phalaenopsis.
Thaùi Lan laø nöôùc xuaát khaåu lan ñöùng ñaàu theá giôùi.
♦ ÔÛ trong nöôùc
Nöôùc ta naèm trong cuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, vì vaäy phong lan raát
phong phuù veà gioáng cuõng nhö chuûng loaïi lan röøng. Döïa vaøo ñieàu kieän töï nhieân maø
ngöôøi ta phaân boá vuøng troàng lan nöôùc ta chia laøm 2 vuøng:
- Vuøng coù khí haäu noùng aåm: Thaønh Phoá Hoà Chí Minh, caùc tænh Nam Boä,
Trung Boä, … ngoaøi nhöõng chuûng lan röøng coøn coù caùc gioáng lan lai nhaäp
noäi nhö: Vanda, Dendrobium, Oncidium, Mokaro, Phalaenopsis.
- Vuøng khí haäu laïnh: Ñaø Laït vaø caùc tænh phía Ñoâng Baéc troàng chuû yeáu laø
Cymbidium, Phalaenopsis, Oncidium.
1.2.2.3 Lòch söû nuoâi caáy moâ lan
Georges Morel, hoïc troø cuûa R, J, Gautheret, ñaõ aùp duïng phöông phaùp nuoâi
caáy moâ vaøo lan naêm 1956. OÂâng coâng boá thaønh coâng aáy treân A, O, S (American
Orchid Spciety) vaøo naêm 1960 vaø gioáng lan ñaàu tieân maø oâng aùp duïng laø
Cymbidium. Töø ñoù ngöôøi ta thaønh coâng vôùi Miltonia, Phajus, Odontoglosum,
Denrobium …vaø caùc gioáng lai cuûa chuùng. Vôùi Cattleya thì khoù khaên hôn vì ñoøi hoûi
phaûi caáy ôû moâi tröôøng loûng vôùi maùy laéc lieân tuïc. Cho ñeán nay ñoái töôïng chöa chòu
khuaát phuïc phöông phaùp nuoâi caáy moâ laø Paphiopedilum.
1.2.2.4 Kyõ thuaät troàng lan sau oáng nghieäm
Coù theå chia thôøi kyø troàng lan con sau oáng nghieäm ra boán giai ñoaïn:
a) Laáy ôû oáng nghieäm ra
Vieäc laáy caây ra oáng nghieäm phaûi thaät nheï nhaøng, traùnh laøm daäp laù, gaãy reã,
nhaát laø trong luùc cho saïch heát thaïch moâi tröôøng baùm vaøo trong reã.
SVTH: Nguyeãn Thò Ngoïc Download» Agriviet.Com
