logo

Vật liệu kỹ thuật P2

Khuếch tán là sự chuyển chỗ ngẫu nhiên của các nguyên tử (ion , phân tử) do dao động nhiệt . Khuếch tán của nguyên tử A trong nền của chính loại nguyên tử đó (A) gọi là tự khuếch tán
kim loaûi coï tênh dáùn nhiãût cao thay cho khuän caït. Våïi caïc váût âuïc låïn ta coìn duìng næåïc laûnh laìm nguäüi ngoaìi thaình khuän kim loaûi. - Phæång phaïp biãún tênh : * Tàng säú læåüng tám máöm khäng tæû sinh : ngæåìi ta cäú yï cho vaìo kim loaûi loíng caïc cháút âàûc biãût âãø giuïp cho sæû taûo máöm khäng tæû sinh. Vê duû træåïc khi roït theïp ngæåìi ta cho mäüt læåüng nhoí nhäm vaìo thuìng theïp loíng (20g/táún theïp loíng). Nhäm seî kãút håüp våïi ä xy, ni tå hoìa tan trong theïp taûo ra caïc pháön tæí Al2O3, AlN ráút nhoí mën, lå læíng phán taïn âãöu trong theïp loíng. Âáy laì nhæîng máöm khäng tæû sinh laìm cho haût theïp nhoí hån. * Haûn chãú täúc âäü phaït triãøn máöm : ngæåìi ta cho vaìo kim loüai loíng mäüt cháút âàûc biãût, noï hoìa tan vaì háúp phuû vaìo bãö màût máöm haûn chãú sæû phaït triãøn daìi cuía máöm. Vê duû : khi âuïc håüp kim nhäm -si lic ngæåìi ta cho vaìo mäüt häùn håüp muäúi natri (NaCl, NaF), chuïng hoìa tan vaìo vaì haûn chãú sæû phaït triãøn cuía tinh thãø si lic. Do váûy laìm cho haût nhoí. * Ngoaìi ra coìn cháút biãún tênh coï taïc duûng laìm thay âäøi hçnh daïng haût (taûo graphêt cáöu trong gang) caíi thiãûn ráút maûnh cå tênh cuía váût liãûu. Cáön chuï yï laì phaíi tiãún haình biãún tênh âuïng luïc, cháút biãún tênh chè cho vaìo kim loaûi loíng vaìi phuït træåïc khi roït khuän. Nãúu quaï såïm thç kim loaûi chæa këp kãút tinh seî näøi lãn vaì âi vaìo xè. Nãúu quaï muäün thç khäng këp phaín æïng. 3.2.KHUÃÚCH TAÏN TRONG VÁÛT LIÃÛU 3.2.1.Caïc âënh luáût khuãúch taïn cå baín : Khuãúch taïn laì sæû chuyãøn chäù ngáùu nhiãn cuía caïc nguyãn tæí (ion, phán tæí) do dao âäüng nhiãût. Khuãúch taïn cuía nguyãn tæí A trong nãön cuía chênh loaûi nguyãn tæí âoï (A) goüi laì tæû khuãúch taïn Khuãúch taïn cuía nguyãn tæí khaïc loaûi B våïi näöng âäü nhoí trong nãön A goüi laì khuãúch taïn khaïc loaûi. Âiãöu kiãûn âãø coï khuãúch taïn khaïc loaûi laì B phaíi hoaì tan trong A. Khuãúch taïn cuía caí A vaì B trong nãön A hoàûc B goüi laì khuãúch taïn tæång häù. Trong khuãúch taïn khaïc loaûi vaì khuãúch taïn tæång häù luän coï doìng nguyãn tæí theo chiãöu giaím näöng âäü. Khuãúch taïn coï vai troì quan troüng trong nhiãöu quaï trçnh cäng nghãû chãú taûo váût liãûu nhæ kãút tinh, thiãu kãút, taûo låïp baïn dáùn p-n, trong xæí lyï nhiãût, quaï trçnh ä xy hoaï, daîo... 1-Âënh luáût Fick I vaì hãû säú khuãúch taïn : Âënh luáût Fick 1 biãøu diãùn mäúi quan hãû giæîa doìng nguyãn tæí khuãúch taïn J qua mäüt âån vë bãö màût vuäng goïc våïi phæång khuãúch taïn vaì gradien näöng âäü dc/dx : dc J= -D = - D. grad c (3.1) dx Trong âoï dáúu træì chè doìng khuãúch taïn theo chiãöu giaím näöng âäü. D - laì hãû säú khuãúch taïn, thæåìng âo bàòng cm2/s. Trong nhiãöu træåìng håüp D phuû thuäüc nhiãût âä theo quy luáût : D = Do exp (- Q/RT) (3.2) 2 Våïi Do - laì hàòng säú, cm /s Q - hoaût nàng khuãúch taïn kcal/mol T - nhiãût âäü khuãúch taïn, oK 41 R - hàòng säú khê, R = 1,98 cal/mol Tæì nhæîng trë säú Do vaì Q coï thãø xaïc âënh hãû säú khuãúch taïn D åí nhiãût âäü báút kyì vaì âàûc âiãøm cuía quaï trçnh khuãúch taïn (cå chãú khuãúch taïn) 2-Âënh luáût Fick 2 : Nãúu näöng âäü C khäng nhæîng laì haìm cuía x maì coìn phuû thuäüc vaìo thåìi gian t thç âãø thuáûn tiãûn ngæåìi ta sæí duûng âënh luáût Fick 2. Trong træåìng håüp hãû säú khuãúch taïn khäng phuû thuäüc näöng âäü, biãøu thæïc cuía âënh luáût Fick 2 nhæ sau : ∂C ∂ 2C =D = D.∇c (3.3) ∂t ∂x 2 Nghiãûm cuía phæång trçnh (3.3) trong træåìng håüp khuãúch taïn mäüt cháút coï näöng âäü Cs trãn bãö màût vaìo bãn trong máùu våïi näöng âäü ban âáöu Co (Cs > Co) coï daûng : C(x,t) = Cs - (Cs - Co)erf (x/2 Dt ) (3.4) Trong âoï erf (L) - laì haìm sai cuía âaûi læåüng L âæåüc tênh sàôn trong caïc säø tay toaïn hoüc. Tæì biãøu thæïc (3.4) ta tháúy ràòng C(x,t) tyí lãû våïi (x/2 Dt ) nãúu Cs vaì Co laì hàòng säú, coï nghéa laì chiãöu sáu x cuía låïp khuãúch taïn våïi näöng âäü C naìo âoï tyí lãû thuáûn våïi Dt . 3.2.2.Cå chãú khuãúch taïn : Cå chãú khuãúch taïn giaíi thêch trë säú Do vaì Q, tçm hiãøu baín cháút cuía nhæîng quaï trçnh dëch chuyãøn nguyãn tæí (ion, phán tæí) trong nhæîng váût liãûu khaïc nhau. 1-Trong dung dëch ràõn thay thãú : Trong váût liãûu naìy, caïc nguyãn tæí khuãúch taïn theo cå chãú nuït träúng, tæïc laì nguyãn tæí dëch chuyãøn âãún nuït träúng bãn caûnh. Âãø thæûc hiãûn âæåüc bæåïc dëch chuyãøn nhæ váûy, cáön phaíi coï hai âiãöu kiãûn : -Nguyãn tæí coï hoaût nàng Gvm âuí âãø phaï våî liãn kãút våïi nhæîng nguyãn tæí bãn caûnh, nåïi räüng khoaíng caïch hai nguyãn tæí åí giæîa nuït träúng vaì nguyãn tæí dëch chuyãøn (nguyãn tæí 1 vaì 2 hçnh 3.2a.). Säú læåüng nhæîng nguyãn tæí coï hoaût nàng nhæ váûy tyí lãû våïi exp(- ∆ Gvm /kT). -Coï nuït träúng nàòm caûnh nguyãn tæí : näöng âäü nuït träúng tyí lãû våïi exp(- ∆ Gvf /kT), trong âoï ∆ Gvf laì nàng læåüng taûo nuït träúng, coï nghéa laì nàng læåüng cáön âãø taïch nguyãn tæí khoíi nuït maûng trong maûng hoaìn chènh, nàng læåüng naìy tyí lãû våïi nhiãût hoaï håi. Nhæ váûy khaí nàng khuãúch taïn phuû thuäüc vaìo xaïc suáút cuía hai quaï trçnh trãn vaì hãû säú khuãúch taïn coï thãø viãút dæåïi daûng : D = const.exp (- ∆ Gvf /kT) . exp (- ∆ Gvm /kT) (3.5) Nãúu kãø âãún mäúi quan hãû G = H - TS ( våïi H laì entanpi, S laì entropi) vaì biãøu thæïc (3.2) cuía D, ta xaïc âënh âæåüc Q vaì Do nhæ sau : Q = ∆ Hvm + ∆ Hvf (3.6) Do = const . exp [( ∆ S f + ∆ S m)/k] v v (3.7) Bàòng caïch so saïnh Q vaì täøng ∆ H m + [( ∆ S f + ∆ S m)/k coï thãø dæû âoaïn sæû coï màût v v v cuía cå chãú nuït träúng trong váût liãûu cuû thãø. Trong nhiãöu kim loaûi ∆ Hvm + ∆ Hvf = 1- 3eV/nguyãn tæí vaì ( ∆ Svf + ∆ Svm)/k = 2, do âoï Do = 0,1-10cm2/s. Hoaût nàng khuãúch taïn Q liãn quan âãún nàng læåüng taïch vaì dëch chuyãøn nguyãn tæí khoíi nuït maûng, do âoï ta coï : Q ∼ Lnc ∼ Tnc (3.8) 42 Nhæ váûy taûi nhiãût âäü âaî cho, váût liãûu coï Tnc caìng låïn thç Q caìng låïn vaì D caìng nhoí 2-Trong dung dëch ràõn xen keî : Trong dung dëch ràõn xen leî, caïc nguyãn tæí hoaì tan thæåìng coï âæåìng kênh nhoí (H, O,N, C...) coï thãø chuyãøn tæì vë trê läù häøng naìy (giæîa caïc nuït maûng) sang caïc läù häøng khaïc. Âáy laì hiãûn tæåüng khuãúch taïn theo cå chãú giæîa caïc nuït maûng. Âãø chuyãøn âãún läù häøng bãn caûnh, nguyãn tæí xen keî phaíi væåüt âæåüc thãú nàng ∆ Gim (hçnh 3.2b). Bãn caûnh caïc nguyãn tæí xen keî luän luän coï läù häøng vaì læåüng caïc läù häøng trong maûng laì xaïc âënh vaì nhiãöu hån nguyãn tæí xen keî nãn "näöng âäü" läù häøng khäng aính hæåíng âãún hãû säú khuãúch taïn. Trong træåìng håüp naìy ta coï : D = const.exp( ∆ Sim /k) .exp (- ∆ Him /kT) (3.9) Do âoï Q = ∆ Him (3.10) Do = const.exp ( ∆ S m /k) i (3.11) Q vaì Do noïi chung coï giaï trë nhoí hån so våïi cå chãú nuït träúng. Q phuû thuäüc chuí yãúu vaìo kêch thæåïc nguyãn tæí xen keî ( nguyãn tæí caìng nhoí thç D caìng låïn) vaì máût âäü xãúp chàût cuía kim loaûi nãön. 3-Trong caïc tinh thãø liãn kãút ion vaì liãn kãút âäöng hoaï trë : trong tinh thãø cuía håüp cháút ion (vê duû NaCl) nãúu khuyãút táût Schottky (nuït träúng) laì âaïng kãø thç khuãúch taïn theo cå chãú nuït träúng. Trong âoï cation Na+ khuãúch taïn nhanh hån anion (Cl-) vç cation coï kêch thæåïc nhoí hån. Nãúu näöng âäü nuït träúng âuí låïn thç caïc nuït träúng seî taûo càûp (nuït träúng keïp) âãø giaím nàng læåüng cuía hãû, khi âoï entanpi dëch chuyãøn coï giaï trë nhoí dáùn âãún D låïn vaì khäng coï sæû khaïc nhau âaïng kãø giæîa D cuía cation vaì anion. Tæång tæû nhæ biãøu thæïc (3.8) ta coï mäúi quan hãû hoaût nàng khuãúch taïn trong tinh thãø ion nhæ sau : (Qcation + Qanion) ∼ Lnc ∼ Tnc Trong tinh thãø ion khi näöng âäü khuyãút táût Frenkel (nuït träúng vaì cation xen keî) laì âaïng kãø (vê duû AgBr) cation xen keî (Ag+) khuãúch taïn theo cå chãú giæîa nuït maûng khäng træûc tiãúp (cå chãú âuäøi) : nguyãn tæí xen keî âuäøi nguyãn tæí caûnh noï tæì vë trê nuït träúng nuït maûng âãún läù häøng. Entanpi chuyãøn chäù nhæ váûy nhoí hån entanpi chuyãøn chäù cuía nuït träúng. Trong caïc tinh thãø coï liãn kãút âäöng hoaï trë (vê duû SiO2, Si, Ge) quaï trçnh khuãúch taïn cuía caïc nguyãn tæí thaình pháön (vê duû cuía Si vaì O trong SiO2) vaì nhæîng nguyãn tæí thay thãú (Ag trong maûng SiO2) laì ráút cháûm (khoaíng 10-11 cm2/såí gáön nhiãût âäü noïng chaíy) vç noï phaíi phaï våî phaï våî liãn kãút ráút bãön trong maûng vaì khuãúch taïn theo cå chãú nuït träúng. 4-Trong váût liãûu kim loaûi vä âënh hçnh : Trong váût liãûu vä âënh hçnh khäng coï sæû khaïc nhau âaïng kãø giæîa nuït träúng vaì läù häøng cuîng nhæ khäng coï tênh chu kyì cuía vë trê nguyãn tæí. Näöng âäü khuyãút táût ráút låïn vaì keïm äøn âënh, do âoï chuïng dãù kãút håüp våïi nhau hoàûc våïi nguyãn tæí hoaì tan. Trong váût liãûu naìy coï thãø täön taûi caïc cå chãú khuãúch taïn sau : -Caïc loaûi nguyãn tæí kêch thæåïc nhoí (H,O..) khuãúch taïn theo cå chãú giæîa caïc nuït maûng, Q coï giaï trë nhoí (0,25 - 0,5eV/nguyãn tæí). Khi âæåìng kênh nguyãn tæí vaì khäúi læåüng nguyãn caìng nhoí thç hãû säú khuãúch taïn D caìng låïn. -Mäüt säú nguyãn tæí Au, Pt, Pb...vaì caïc håüp phæïc cuía chuïng khuãúch taïn theo cå chãú giæîa nuït maûng trong nhæîng läù häøng låïn (khoaíng 0,7 âæåìng kênh nguyãn tæí), Q phuû thuäüc vaìo nàng læåüng liãn kãút cuía nhæîng håüp phæïc âoï vaì coï trë säú 1-3 eV/nguyãn tæí. 43 5-Trong váût liãûu polyme : Trong polyme åí traûng thaïi ràõn háöìu nhæ khäng coï khuãúch taïn vç phaíi giæî cäú âënh goïc âënh vë êt ra våïi hai polyme bãn caûnh. Tuy nhiãn mäüt maûch polyme coï thãø chuyãøn âäüng cuìng våïi nhæîng maûch cáúu truïc bãn caûnh. Hiãûn tæåüng naìy goüi laì khuãúch taïn liãn kãút, chè xaíy ra åí gáön nhiãût âäü chaíy. Nhæîng phán tæí nhoí nhæ H2, O2, H2O... coï thãø chuyãøn dëch trong polyme åí traûng thaïi ràõn. Nhæîng phán tæí nhoí naìy chiãúm vë trê giæîa caïc phán tæí. Nãúu maûch phán tæí coï vi chuyãøn âäüng ngáùu nhiãn (thay âäøi hçnh daïng phán tæí) thç nhæîng phán tæí nhoí phêa ngoaìi coï thãø âäøi chäù våïi nhæîng nhaïnh polyme âoï. 3.2.3.Caïc æïng duûng cuía khuãúch taïn : 1-Trong kyî thuáût âuïc : Trong quaï trçnh âuïc ngæåìi ta thay âäøi täúc âäü nguäüi âãø âiãöu chènh quaï trçnh kãút tinh cuía váût liãûu. Tuyì tæìng træåìng håüp cuû thãø ta coï thãø giaím täúc âäü nguäüi âãø tàng quaï trçnh khuãúch taïn hay tàng täúc âäü nguäüi âãø giaím quaï trçnh khuãúch taïn... âãø taûo ra täø chæïc vaì tênh cháút theo yãu cáöu. Vê duû : -Khi náúu chaíy kim loaûi : âãø coï thaình pháön âäöng âãöu, khæí âæåüc taûp cháút coï haûi nàòm lå læíng trong kim loaûi loíng, cáön thuïc âáøy quaï trçnh khuãúch taïn bàòng caïch khuáúy träün, tàng nhiãût âäü...Âãø chäúng bay håi vaì hoaì tan khê vaìo kim loaûi loíng ta duìng låïp xè che phuí bãö màût. -Khi âuïc gang cáön laìm nguäüi cháûm âãø coï thåìi gian cho quaï trçnh graphêt hoaï xaíy ra, tranh taûo thaình xãmentêt. 2-uí âäöng âãöu hoaï thaình pháön : Trong váût âuïc thæåìng gàûp thiãn têch nhaïnh cáy nháút laì trong caïc håüp kim coï khoaíng nhiãût âäü kãút tinh låïn näöng âäü caïc nguyãn täú håüp kim vaì taûp cháút phán bäú khäng âãöu. Vç váûy sau khi âuïc xong phaíi tiãún haình uí âäöng âãöu thaình pháön váût âuïc. Nãúu ta coi phán bäú näöng âäü coï daûng hçnh sin våïi chu kyì bàòng khoaíng caïch giæîa caïc nhaïnh cáy thç âãø âaût âæåüc hiãûu quaí uí f (âæåüc tênh bàòng âäü giaím biãn âäü näöng âäü) nhæ sau : f = [cm(t) - co] / [cm(0) - co] (3.12) Thåìi gian uí t coï thãø xaïc âënh theo biãøu thæïc nháûn âæåüc tæì nghiãûm cuía phæång trçnh âënh luáth Fick 2 : l2 t= . lnf (3.13) 4π 2 D Våïi l - laì khoaíng caïch giæîa hai cæûc âaûi (hçnh 3.3) Âãø âaût âæåüc cuìng mäüt kiãûu quaí uí, thåìi gian uí caìng giaím, nãúu D caìng låïn (nghéa laì nhiãût âäü uí caìng cao) vaì khoaíng caïch giæîa caïc nhaïnh cáy caìng nhoí 3-Taûo låïp tháúm bãö màût : Âãø taûo låïp tháúm cho bãö màût chi tiãút ta tiãún haình giæî nhiãût láu trong mäi træåìng chæïa caïc nguyãn tæí cuía nguyãn täú cáön âæa vaìo (C, N, Si, Al, Cr...), do âoï laìm thay âäøi thaình pháön hoaï hoüc cuía låïp bãö màût. Trong ba quaï trçnh näúi tiãúp nhau xaíy ra khi tháúm (taûo nguyãn tæí hoaût, háúp phuû trãn bãö màût chi tiãút vaì khuãúch taïn vaìo bãn trong) thç quaï trçnh khuãúch taïn laì cháûm nháút. Do váûy khuãúch taïn khäúng chãú âäüng hoüc taûo låïp tháúm bãö màût. Täø chæïc cuía låïp tháúm phuû thuäüc vaìo giaín âäö pha cuía nguyãn täú nãön (A) vaì nguyãn täú cáön tháúm (B). Vê duû khi tháúm caïcc bon vaìo theïp theo giaín âäö pha Fe - C ta nháûn 44 âæåüc täø chæïc austenit våïi mæïc âäü baîo hoaì caïc bon khaïc nhau tuyì theo nhiãût âäü tháúm. Sau khi laìm nguäüi ta nháû âæåüc caïc täø chæïc coï læåüng xãmentit khaïc nhau. 4-Trong quaï trçnh thiãu kãút : Trong cäng nghãû luyãûn kim bäüt, saín pháøm sau khi taûo hoình xong âæåüc nung âãún nhiãût âäü cao âãø taûo liãn kãút giæîa caïc pháön tæí váût liãûu. Quaï trçnh khuãúch taïn xaíy ra ngay bãn trong haût, trãn bãö màût haût hay giæîa caïc haût. Khäúng chãú âæåüc läù xäúp (säú læåüng, hçnh daïng thãø têch...) ta seî nháûn âæåüc caïc tênh cháút theo yï muäún. Âäü co ngoït tæång âäúi cuía chi tiãút ( ∆l /lo) laì mäüt trong caïc chè tiãu quan troüng, coï thãø æåïc tênh theo biãøu thæïc sau : ∆l ⎛ Dσ t ⎞ 2/5 = const ⎜ 3 ⎟ (3.14) l0 ⎝rT ⎠ Trong âoï : -r : baïn kênh haût - σ : nàng læåüng bãö màût -T vaì t : nhiãût âäü vaì thåìi gian thiãu kãút 5-Pha taûp baïn dáùn vaì thuyí tinh : Trong baïn dáùn, táút caí caïc quaï trçnh chãú taûo vaì âãöu liãn quan âãún quaï trçnh khuãúch taïn. Vê duû pha taûp P, Sb, B... vaìo Si vaì Ge âãø taûo låïp baïn dáùn p-n. Âãø tàng nhæîng chè tiãu cuía baïn dáùn (chuí yãúu laì âäü dáùn âiãûn), ngæåìi ta tháúm bo thãø khê vaìo silic. Pha taûp thuyí tinh bàòng caïch khuãúch taïn nhæîng ion coï kêch thæïoc låïn nhæ K, Rb, Cs...vaìo bãö màût âãø caíi thiãûn tuïnh cháút cuía thuyí tinh nhæ : hãû säú giaîn nåí nhiãût, khaí nàng chëu va âáûp nhiãût... 3.3.CHUYÃØN BIÃÚN PHA ÅÍ TRAÛNG THAÏI RÀÕN TRONG HÅÜP KIM Fe - C Khi tiãún haình nhiãût luyãûn ta phaíi nung noïng vaì laìm nguäüi theïp coï thaình pháön hoïa hoüc xaïc âënh. Trong pháön naìy ta seî khaío saït xem sau khi nung noïng lãn caïc nhiãût âäü khaïc nhau seî xaíy ra caïc chuyãøn biãún pha naìo vaì laìm nguäüi tiãúp theo våïi täúc âäü khaïc nhau täø chæïc måïi nháûn âæåüc seî biãún thaình täø chæïc gç tæì âoï seî biãút âæåüc sæû thay âäøi cå tênh tæång æïng. Ta seî xem xeït tæìng quaï trçnh mäüt vaì khaío saït cho loaûi theïp âån giaín nháút laì theïp caïc bon cuìng têch, chæïa 0,80%C. 3.3.1.Caïc chuyãøn biãún xaíy ra khi nung noïng theïp : 1-Cå såí xaïc âënh chuyãøn biãún khi nung noïng : Cå såí âãø xaïc âënh chuyãøn biãún xaíy ra khi nung noïng laì giaín âäö pha Fe - C. Tuìy theo thaình pháön caïc bon vaì nhiãût âäü nung noïng, trong theïp seî xaíy ra caïc chuyãøn biãún khaïc nhau. Trong táút caí caïc loaûi theïp åí nhiãût âäü thæåìng âãöu coï täø chæïc peïc lêt. Theïp træåï vaì sau cuìng têch thç ngoaìi peïc lit ra coìn coï phe rit vaì xãmentit thæï hai. a-Theïp cuìng têch : -Khi nung noïng tháúp hån Ac1 (< 727oC) trong theïp chæa coï chyãøn biãön gç. -Khi nhiãût âäü nung noïng âaût âãún Ac1 (> 727oC) seî coï chuyãøn biãún cuía täø chæïc peïc lit thaình austenit theo phaín æïng sau : [Feα + Fe3C]0,80%C → Feγ(C)0,80%C Khi nung noïng cao hån Ac1 mäüt it ta âæåüc täø chæïc austenit âäöng nháút. b-Theïp træåïc cuìng têch : -Khi nung noïng âãún Ac1 seî coï chuyãøn biãún peïc lit thaình austenit giäúng nhæ trãn. -Khi nung tæì nhiãût âäü Ac1 âãún Ac3 seî coï quaï trçnh hoìa tan cuía phe rêt vaìo austenit. 45 -Khi nung cao hån Ac3 ta âæåüc täø chæïc austenit âäöng nháút. c-Theïp sau cuìng têch : -Khi nung noïng âãún Ac 1 coï chuyãøn biãún peïc lêt thaình austenit. -Khi nung tæì nhiãût âäü Ac1 âãún Accm seî coï quïa trçnh hoìa tan cuía xãmentit hai vaìo austenit. -Nhiãût âäü nung cao hån Accm ta âæåüc täø chæïc austenit âäöng nháút. Tæì âoï ta tháúy ràòng khi nung noïng cao hån âæåìng GSE cuía giaín âäö pha Fe -C trong caïc theïp âãöu nháûn âæåüc dung dëch ràõn austenit, tuy nhiãn thaình pháön caïc bon cuía noï phuû thuäüc vaìo thaình pháön caïc bon cuía theïp. 2.Âàûc âiãøm cuía chuyãøn biãún peïc lit thaình austenit : a-Nhiãût âäü chuyãøn biãún : Trãn giaín âäö pha Fe - C nhiãût âäü chuyãøn biãún peïc lit thaình austenit laì 727oC, âiãöu naìy chè âuïng khi nung noïng vä cuìng cháûm. Trong thæûc tãú khi nhiãût luyãûn täúc âäü nung noïng tæång âäúi låïn, do âoï nhiãût âäü chuyãøn biãún seî luän cao hån 727oC. Täúc âäü nung caìng cao thç nhiãût âäü chuyãøn biãún seî caìng cao. Khaío saït giaín âäö chuyãøn biãún âàóng nhiãût peïc lit thaình austenit cuía theïp cuìng têch ta tháúy khi nhiãût âäü nung caìng cao thåìi gian cuía chuyãøn biãún caìng ngàõn. Trong thæûc tãú nhiãût luyãûn theïp ta thæåìng duìng caïch nung noïng liãn tuûc, khi nung våïi täúc âäü V1 nhiãût âäü bàõt âáöu chuyãøn biãún laì a1 vaì kãút thuïc chuyãøn biãún laì b1. Nãúu nung noïng våïi täúc âäü V2 > V1 thç nhiãût âäüc bàõt âáöu vaì kãút thuïc chuãøn biãún seî laì a2 vaì b2, caïc nhiãût âäü naìy cao hån a1, b1, thåìi gian chuyãøn biãún cuîng ngàõn âi. Trong thæûc tãú âãø hoaìn thaình chuyãøn biãún khi theo quy âënh ta phaíi nung noïng cao hån nhiãût âäü tåïi haûn tæång æïng tæì 20-30oC, coï khi haìng tràm âäü C. Kãút luáûn : Täúc âäü nung noïng caìng cao chuyãøn biãún peïc lit thaình austenit xaíy ra åí nhiãût âäü caìng cao vaì trong thåìi gian caìng ngàõn. Hçnh 3.5 - Aính hæåíng cuía täúc âäü nung âãún nhiãût âäü chuyãøn biãún b-Kêch thæåïc haût austenit : 46 Trong thæûc tãú khäng sæí duûng theïp åí traûng thaïi täø chæïc austenit, nhæng kêch thæåïc cuía noï quyãút âënh ráút låïn kêch thæåïc haût theïp åí nhiãût âäü thæåìng. Chuyãøn biãún peclit thaình austenit laì mäüt quaï trçnh kãút tinh vaì khuãúch taïn. Máöm austenit âæåüc taûo ra giæîa biãn giåïi haût phe rit vaì xãmentit cuía täø chæïc peclit. Biãn giåïi haût cuía hai pha naìy ráút låïn nãn säú máöm kãút tinh sinh ra ráút nhiãöu. Vç váûy haût austenit måïi sinh bao gåìi cuîng ráút nhoí mën. Do âoï chuyãøn biãún peclit thaình austenit bao giåì cuîng laìm nhoí haût theïp. Haût austenit seî caìng nhoí mën nãúu kêch thæoïc cuía pha xãmentit caìng caìng nhoí vaì täúc âäü nung caìng låïn. Sau khi taûo thaình xong seî coï quaï trçnh khuãúch taïn cuía nguyãn tæí caïc bon tæì nåi giaìu (vë trê xãmentit0 sang nåi ngheìo (vë trê phe rit) âãø laìm âäöng âãöu thaình pháön austenit. Nhæ váûy ta tháúy ràòng haût austenit måïi sinh ra ráút nhoí mën nhæng nãúu tiãúp tuûc nung noïng hay giæî nhiãût chuïng seî låïn lãn ngay. Tuìy theo âàûc tênh phaït triãøn cuía haût austenit khi nung noïng, theïp âæåüc chia ra laìm hai loaûi : theïp baín cháút (coìn goüi laì di truyãön) haût nhoí vaì baín cháút haût låïn. Theïp baín cháút haût låïn laì loaûi theïp coï haût austenit phaït triãøn nhanh vaì âãöu âàûn åí moüi nhiãût âäü, tæïc laì sau khi hçnh thaình xong nãúu tiãúp tuûc nung noïng haût seî phaït triãøn lãn ngay. Do váûy laìm cho khi laìm nguäüi haût theïp to vaì coï tênh gioìn cao. Theïp baín cháút haût nhoí coï haût austenit luïc ban âáöu phaït triãøn cháûm, chè khi væåüt quaï 930 - 950oC seî phaït triãøn nhanh choïng vaì coï thãø låïn hån caí theïp baín cháút haût låïn. Do váûy trong caïc daûng nhiãût luyãûn thäng duûng ( nhiãût âäü < 930-950oC) våïi theïp baín cháút haût nhoí khäng såü haût låïn khi nung noïng. Theïp baín cháút haût nhoí âæåüc khæí ä xy triãût âãø bàòng Hçnh 3.6. -Quaï trçnh taûo máöm vaì phaït triãøn máöm austenit tæì peïclit táúm nhäm vaì håüp kim hoïa bàòng caïc nguyãn täú taûo caïc bêt maûnh : Ti, V, Zr, Nb, W ...seî taûo ra Al2O3, AlN, caïc caïcbêt håüp kim khoï tan, nhoí mën, chung seî nàòm åí biãn giåïi haût caín tråí sæû saït nháûp cuía haût austenit våïi nhau thaình haût låïn hån. 3.3.2.Chuyãøn biãún xaíy ra khi giæî nhiãût : Khi giæî nhiãût khäng coï chuyãøn biãún naìo khaïc våïi khi nung noïng. Tiãún haình giæî nhiãût nhàòm caïc muûc âêch sau : -Laìm âäöng âãöu nhiãût âäü trãn toaìn tiãút diãûn, âãø cho loîi cuîng coï chuyãøn biãún nhæ åí bãö màût. 47 Hçnh 3.7-Giaín âäö pha Fe-C (a) vaì så âäö phaït triãøn haût cuía theïp cuìng têch (b) 1)Theïp baín cháút haût nhoí; 2)Theïp baín cháút haût låïn; 3)Haût baín cháút 4)Haût khi nung noïng; 5)Haût pecïli ban âáöu; 6)Haût austenit ban âáöu -Coï thåìi gian âãø hoaìn thaình caïc chuyãøn biãún khi nung noïng. -Laìm âäöng âãöu thaình pháön hoïa hoüc (caïc bon vaì håüp kim) cuía austenit. Thåìi gian giæî nhiãût chè nãn væìa âuí khäng nãn keïo daìi quaï mæïc laìm cho haût låïn. 3.3.3.Chuyãøn biãúncuía austenit khi laìm nguäüi cháûm : Sau khi âaî nháûn âæåüc austenit coï haût nhoí mën theo yãu cáöu, ta seî xem xeït chuyãøn biãún cuía chuïng khi laìm nguäüi. Quaï trçnh naìy âæåücphán ra hai nhoïm låïn : laìm nguäüi âàóng nhiãût vaì laìm nguäüi liãn tuûc. Âãø âån giaín ta nghiãn cæïu chuyãøn biãún âàóng nhiãût trong theïp caïc bon cuìng têch sau âoï suy räüng ra cho caïc theïp khaïc. 1-Giaín âäö chuyãøn biãún âàóng nhiãût cuía austenit quaï nguäüi cuía theïp cuìng têch : Tæì giaín âäö pha Fe - C ta biãút ràòng khi laìm nguäüi austenit seî chuyãøn biãún thaình peclit taûi nhiãût âäü 727oC, våïi âiãöu kiãûn laìm nguäüi ráút cháûm khäng coï trong thæûc tãú. Do váûy ta duìng phæång phaïp laìm nguäüi âàóng nhiãût nhæ sau : laìm nguäüi nhanh austenit xuäúng dæåïi nhiãût âäü Ar1 mäüt khoaíng nhoí, sau âoï giæî âàóng nhiãût taûi nhiãût âäü naìy vaì âo thåìi gian bàõt âáöu vaì kãút thuïc chuyãøn biãún cuía austenit. a-Giaín âäö chuyãøn biãún âàóng nhiãût cuía theïp cuìng têch : Giaín âäö chuyãøn biãún âàõng nhiãût cuía austenit quaï nguäüi coìn goüi laì giaín âäö T-T-T (transformation - temperature - time). Ta tiãún haình âo nhæ trãn cho theïp cuìng têch taûi caïc nhiãût âäü chuyãøn biãún khaïc nhau, ghi laûi thåìi gian bàõt âáöu vaì kãút thuïc chuyãøn biãún åí tæìng nhiãût âä ümäüt. Cuäúi cuìng âem biãøu diãùn lãn hãû truûc nhiãût âäü vaì thåìi gian ta seî coï giaín âäö 48 chuyãøn biãún âàóng nhiãût austenit quaï nguäüi cuía theïp cuìng têch. Giaín âäö naìy coï daûng hai âæåìng chæî "C", âæåìng thæï nháút biãøu thë sæû bàõt âáöu, âæåìng thæï hai biãøu thë sæû kãút thuïc cuía chuyãøn biãún austenit thaình peclit (coìn goüi laì giaín âäö chæî C). Giaín âäö naìy do hai nhaì váût liãûu hoüc ngæåìi Myî laì E.C.Bain vaì A.I.Davenpo xáy dæûng nàm 1930. Hçnh 3 .8- Giaín âäö T-T-T cuía theïp cuìng têch b-Caïc saín pháøm cuía sæû phán hoïa âàóng nhiãût cuía austenit quïa nguäüi : Tæì giaín âäö chæî "C" ta tháúy ràòng austenit khi bë laìm nguäüi xuäúng dæåïi 727oC noï chæa chuyãøn biãún ngay maì coìn täön taûi mäüt thåìi gian nháút âënh træåïc khi chuyãøn biãún, phán hoïa vaì âæåüc goüi laì austenit quaï nguäüi. Austenit quaï nguäüi khäng äøn âënh, ráú deî daìng bë phán hoïa. Trãn giaín âäö chæî "C" phán chia ra caïc khu væûc sau : -ÅÍ trãn 727oC laì khu væûc täön taûi cuía austenit äøn âënh. -Bãn traïi âæåìng cong chæî "C" thæï nháút laì austenit quaï nguäüi. -Khoaíng giæîa hai âæåìng chæî "C" laì austenit chuyãøn biãún. -Bãn phaíi âæåìng cong chæî "C" thæï hai laì caïc saín pháøm phán hoïa âàóng nhiãût cuía austenit quaï nguäüi (häùn håüp phe rit vaì xãmentit våïi âäü nhoí mën khaïc nhau). -Dæåïi âæåìng Mâ laì maïctenxêt vaì austenit dæ. Caïc saín pháøm phán hoïa âàóng nhiãût : *Khi cho phán hoïa åí saït A1 (trãn dæoïi 700oC), våïi âäü quaï nguäüi nhoí ∆ Tkhoaíng 25oC. Häùn håüp phe rit - xãmentit táúm taûo thaình våïi kêch thæåïc thä to, khoaíng caïch giæîa caïc táúm khoaíng 10-3mm, âäü cæïng 10-15HRC goüi laì peïc lit táúm. *Khi cho austenit phán hoïa åí nhiãût âäü tháúp hån (khoaíng 650oC, våïi âäü quïa nguäüi ∆ T xáúp xè 75oC), hänù håüp phe rit - xãmentit táúm taûo thaình nhoí mën hån, khoaíng caïch giæîa caïc táúm cåî 0,25 ÷ 0.30 µ m, khäng phán biãût âæåüc chuïng trãn kênh hiãøn vi quang hoüc. Täø chæïc naìy coï âäü cæïng 25 - 35HRC, goüi laì xoocbit täi. 49 Hình 3.9- Täø chæïc tãú vi cuía xoocbit täi *Khi cho austenit phán hoïa åí nhiãût âäü tháúp hån næîa (khoaíng 500 - 600oC, æïng våïi muîi cuía âæåìng cong chæî "C"î, häùn håüp phe rit - xãmentit táúm taûo thaình seî nhoí mën hån næîa, khäng phán biãût âæåüc trãn kênh hiãøn vi quang hoüc, khoaíng caïch giæîa caïc táúm khoaíng 0,10 - 0,15 µ m, coï âäü cæïng cao hån cåî 40HRC goüi laì trä xtit täi. Hìçnh 3.10- Täø chæïc tãú vi cuía trästit täi *Khi cho austenit phán hoïa åí nhiãût âäü tháúp hån næîa, tæïc laì thuäüc vãö næía dæåïi cuía âæåìng cong chæî "C" (khoaíng 450 - 250oC), häùn håüp phe rit - xãmentit táúm nháûn âæåüc rát nhoí mën, coï âäü cæïng cao cåî 50 - 55HRC goüi laì bainit. Tuy nhiãn täø chæïc bainit coï khaïc våïi ba täø chæïc trãn : -Læåüng caïc bon låïn hån giåïi haûn baîo hoìa mäüt êt khoaíng 0,10%C. -Caïc bit sàõt åí âáy khäng coï cäng thæïc chênh xaïc laì Fe3C maì laì Fe2,4 - 3C -Ngoaìi hai pha trãn coìn mäüt êt austenit dæ vaì coï æïng suáút bãn trong. 50
DMCA.com Protection Status Copyright by webtailieu.net