Thế giới phẳng (The world is flat)
Đây là cuốn sách thứ tư của Freedman, cuốn thứ hai, Xe Lexus và Cây Ôliu. T. L. Freedman là nhà báo nổi tiếng của tờ New York Times, đi nhiều, gặp gỡ với rất nhiều nhân vật nổi tiếng, với con mắt hết sức sắc sảo, ông trình bày những vấn đề toàn cầu hoá rất súc tích và sinh động, ông trình bày những vấn đề khô khan, khó hiểu một cách sáng sủa, dí dỏm, dùng nhiều ẩn dụ giúp bạn đọc lĩnh hội vấn đề một cách dễ dàng.
Tôi nghĩ cuốn sách rất bổ ích cho......
Thế giới
Phẳng
TÓM TẮT LỊCH SỬ
THẾ KỈ HAI MƯƠI MỐT
The World Is Flat
A BRIEF HISTORY OF
THE TWENTY-FIRST CENTURY
Thomas L. Friedman
TỦ SÁCH SOS2
THẾ GIỚI LÀ PHẲNG
Những người dịch:
Nguyễn Quang A, Cao Việt Dũng, Nguyễn Tiên Phong
CÙNG TÁC GIẢ
From Beirut to Jerusalem (1989)
The Lexus and the Olive Tree (1999)
[Chiếc Lexus và Cây Ôliu (NXB. Khoa học Xã Hội 2005)]
Longtitudes and Attitudes (2002)
THOMAS L. FRIEDMAN
THẾ GIỚI LÀ PHẲNG
Tóm tắt Lịch sử Thế kỉ Hai mươi Mốt
Farrar, Straus and Gioux / New York
Tặng Matt
và Kay
và Ron
Mục Lục
Lời giới thiệu
Thế giới Trở thành Phẳng Thế nào
Một: Khi Tôi Còn Đang Ngủ / 3
Hai: Mười Lực Làm Phẳng Thế giới / 48
Lực làm phẳng # 1. 9/11/89 / 48
Lực làm phẳng # 2. 9/8/95 / 56
Lực làm phẳng # 3. Phần mềm Work Flow / 71
Lực làm phẳng # 4. Open-Sourcing / 81
Lực làm phẳng # 5. Outsourcing / 103
Lực làm phẳng # 6. Offshoring / 114
Lực làm phẳng # 7. Xâu Chuỗi cung / 128
Lực làm phẳng # 8. Insourcing / 141
Lực làm phẳng # 9. In-forming / 150
Lực làm phẳng # 10. Các Steroid / 159
Ba: Ba sự Hội tụ / 173
Bốn: Sự Sắp xếp Vĩ đại / 201
Mĩ và Thế giới Phẳng
Năm: Mĩ và Tự do Thương mại / 225
Sáu: Những Tiện dân / 237
Bảy: Cuộc Khủng hoảng Trầm lặng / 250
Tám: Đây Không phải là một Thử nghiệm / 276
Các Nước Đang Phát triển và Thế giới Phẳng
Chín: Đức mẹ đồng trinh Guadalupe / 309
Các Công ti và Thế giới Phẳng
Mười: Các công ti đối phó thế nào / 339
Địa Chính trị và Thế giới Phẳng
Mười một: Thế giới Không phẳng / 371
Mười hai: Lí thuyết Dell về Ngăn ngừa Xung đột / 414
Kết luận: Sức Tưởng tượng
Mười ba: 9/11 đối lại 11/9 / 441
Lời Cảm ơn / 471
Chỉ mục / 475
LỜI GIỚI THIỆU
Bạn đọc cầm trên tay cuốn thứ mười ba * của tủ sách SOS2,
cuốn Thế giới Phẳng của Thomas L. Freedman. Cuốn sách được
in và phát hành lần đầu vào tháng 4-2005. Đây là cuốn sách thứ
tư của Freedman, cuốn thứ hai, Xe Lexus và Cây Ôliu, vừa được
Nhà xuất bản Khoa Học Xã hội xuất bản bằng tiếng Vi ệt. T. L.
Freedman là nhà báo nổi tiếng của tờ New York Times, đi nhiều,
gặp gỡ với rất nhiều nhân vật nổi tiếng, với con mắt hết sức
sắc sảo, ông trình bày những vấn đề toàn cầu hoá rất súc tích và
sinh động, ông trình bày những vấn đề khô khan, khó hi ểu m ột
cách sáng sủa, dí dỏm, dùng nhiều ẩn dụ giúp bạn đọc lĩnh hội
vấn đề một cách dễ dàng.
Tôi nghĩ cuốn sách rất bổ ích cho các nhà chính tr ị, các nhà
hoạch định chính sách, vì nó trình bày những thách thức của th ế
giới phẳng đối với Mĩ, với thế giới đang phát triển, với các công
ti, nên các loại độc giả này sẽ có thể thấy thông tin và ý tưởng
của Freedman gây kích thích. Các học gi ả chắc sẽ h ọc đ ược cách
trình bày đơn giản nhiều vấn đề phức tạp. Tôi nhi ệt thành
khuyên giới trẻ và các doanh nhân hãy đọc cuốn sách này, vì nó
sẽ bổ ích cho họ để xác định lại mình trong học tập, khởi
nghiệp, học và làm việc suốt đời. Tất nhiên cuốn sách cũng b ổ
ích cho tất cả những ai quan tâm đến tương lai, việc làm, công
nghệ, khoa học, và sáng tạo.
Người dịch đã cố hết sức để làm cho bản dịch được chính
xác và dễ đọc, song do hiểu biết có hạn nên khó thể tránh khỏi
*
Các quyển trước gồm:
1. J. Kornai: Con đường dẫn tới nền kinh tế thị trường, Hội Tin học Việt
Nam 2001, Nhà Xuất bản Văn hoá Thông tin (NXB VHTT) 2002.
2. J. Kornai: Hệ thống Xã hội chủ nghĩa, NXB Văn hoá Thông tin 2002
3. J. Kornai- K. Eggleston: Chăm sóc sức khoẻ cộng đồng, NXB VHTT
2002
4. G. Soros: Giả kim thuật tài chính, sắp xuất bản
5. H. de Soto: Sự bí ẩn của tư bản, sắp xuất bản
6. J. E. Stiglitz: Chủ nghĩa xã hội đi về đâu? sắp xuất bản
7. F.A. Hayek: Con đường dẫn tới chế độ nông nô, sắp xuất bản
8. G. Soros: Xã hội Mở, sắp xuất bản
9. K. Popper: Sự Khốn cùng của Chủ nghĩa lịch sử, sắp xuất bản.
10. K. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, I, Plato
11. K. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, II, Hegel và Marx
12. Thomas S. Kuhn: Cấu trúc của các cuộc Cách mạng Khoa học
sai sót. Phần chỉ mục nội dung, ở mỗi mục chính (và cả ở mục
phụ nếu chúng tôi thấy thuật ngữ có thể là lạ), có kèm theo thuật
ngữ tiếng Anh để bạn đọc tiện tham khảo; tác gi ả dùng nhiều từ
mới, một số từ được để nguyên bằng tiếng Anh, phần giải thích
nghĩa có thể tìm thấy ở Chỉ mục.
Những người dịch cuốn sách này gồm: Cao Việt Dũng (các
Chương 9, 10, 11, 12) và Nguyễn Tiên Phong (Chương 13), ph ần
còn lại tôi dịch và đảm đương việc hiệu đính chung. Tôi thành
thật xin lỗi các cộng sự vì đã soát lại và sửa từng câu c ủa các
chương đó. Làm vậy có thể mất cái hay của bản dịch ban đầu,
kể cả cách viết chính tả nhưng để cho bản dịch được nhất quán
tôi đã sửa rất nhiều, phần hay là của họ, các lỗi và thiếu sót là
của tôi. Tôi chịu trách nhiệm về mọi lỗi và sai sót c ủa toàn b ộ
bản dịch.
Mọi chú thích của tác giả được đánh bằng số. Tất cả các chú
thích đánh dấu sao (*) ở cuối trang là của người dịch. Trong văn
bản đôi khi người dịch có đưa thêm từ hay cụm từ để cho câu
được rõ nghĩa, phần đó được đặt trong dấu [như thế này]. Bản
dịch chắc còn nhiều thiếu sót mong bạn đọc thông cảm, l ượng
thứ, và chỉ bảo; xin liên hệ theo địa chỉ Tạp chí Tin học và Đời
sống, 54 Hoàng Ngọc Phách Hà Nội [25/B7 Nam Thành Công],
hoặc qua điện thư [email protected] hay [email protected]
09-2005
Nguyễn Quang A
Thế giới
Trở thành Phẳng
Thế nào
MỘT
Khi Tôi Còn Đang Ngủ
Tâu các Hoảng tử, với tư cách những người Công giáo C ơ đ ốc, và
các hoàng tử những người yêu mến và thúc đẩy niềm tin Công giáo
linh thiêng, và là những kẻ thù của học thuyết Mohamet, và của m ọi
sự sùng bái thần tượng và dị giáo, đã quyết định cử tôi, Christopher
Columbus, đi đến các miền nói trên của Ấn Độ, để xem các hoàng t ử,
nhân dân, và các vùng đất ấy, và để tìm hiểu tính khí c ủa h ọ và
phương pháp thích hợp nhằm cải biến họ theo niềm tin linh thiêng
của chúng ta; và hơn nữa đã chỉ dẫn rằng tôi không được đi b ằng
đường bộ theo hướng Đông, như lệ thường, mà bằng đường phía
Tây, theo hướng mà đến nay chúng ta không có b ằng ch ứng ch ắc
chắn nào rằng đã có bất cứ ai đi.
- Từ nhật kí của Christopher Columbus về chuyến đi 1492 của ông
C hẳng ai đã từng chỉ hướng cho tôi như thế này trên m ột sân
golf trước đây: “Hãy nhắm vào hoặc Microsoft hay IBM”.
Tôi đứng ở điểm phát bóng đầu tiên tại sân golf KGA Golf Club
ở khu trung tâm thành phố Bangalore, miền nam Ấn Đ ộ, khi bạn
chơi của tôi trỏ vào hai cao ốc bằng kính-và thép bóng loáng n ổi
bật lên ở đằng xa, đúng sau thảm cỏ xanh đầu tiên. Cao ốc
Goldman Sachs vẫn chưa xong; nếu không thì anh ta đã có thể trỏ
vào cái đó nữa và biến nó thành bộ ba. HP và Texas Instrument có
văn phòng của họ ở sau lỗ thứ chín, dọc theo lỗ thứ mười. Đó
không phải là tất cả. Các mốc phát bóng là của Epson, công ti
máy in, và một trong những người xách gậy của chúng tôi đội mũ
3M. Bên ngoài, một số biển hiệu giao thông cũng do Texas
4 THẾ GIỚI LÀ PHẲNG
Instrument tài trợ, và bảng quảng cáo Pizza Hut trên đường trưng
một miếng pizza bốc hơi, dưới đầu đề “Các miếng giga đầy
Hương vị!”
Không, đấy dứt khoát không phải Kansas. Thậm chí không có
vẻ giống Ấn Độ. Đấy là Thế giới Mới, Thế giới Cũ, hay Thế
giới tiếp?
Tôi đã đến Bangalore, Silicon Valley của Ấn Độ, bằng hành
trình khám phá của riêng tôi giống của Columbus. Columbus đã đi
thuyền buồm với các tàu Niña, Pinta, và Santa María trong một nỗ
lực để khám phá ra một đường ngắn hơn, trực ti ếp h ơn đ ến Ấn
Độ bằng hướng về phía tây, qua Đại Tây Dương, mà ông cho là
đường biển khơi đến Đông Ấn – hơn là đi xuống phía nam và
đông vòng qua châu Phi, như những người khai phá B ồ Đào Nha
thời ông đã thử đi. Ấn Độ và các Hòn đảo Gia Vị phương Đông
nổi tiếng một thời về vàng, ngọc, đá quý, và tơ lụa c ủa h ọ - m ột
nguồn vật báu không kể xiết. Tìm đường tắt qua biển này đến
Ấn Độ, ở thời khi các thế lực Hồi giáo ngày đó đã chặn các
đường bộ từ châu Âu, đã là một cách cho cả Columbus và n ền
quân chủ Tây Ban Nha trở nên giàu có và hùng mạnh. Khi
Columbus căng buồm, hiển nhiên ông đã cho rằng Trái đất tròn,
đó là vì sao ông lại tin chắc rằng ông có thể đến Ấn Đ ộ bằng
cách đi về phương tây. Tuy nhiên, ông đã tính sai quãng đường.
Ông nghĩ Trái Đất là một quả cầu nhỏ hơn. Ông cũng đã không
dự kiến gặp một vùng đất rộng trước khi ông đến được Đông
Ấn. Tuy nhiên, ông đã gọi các thổ dân mà ông đã gặp ở th ế gi ới
mới là các “Indian-dân da đỏ” [những người Ấn Độ]. Quay về
nhà, tuy thế, Columbus đã có thể nói cho những người đỡ đầu
ông, Vua Ferdinand và Hoàng hậu Isabella, rằng mặc dù ông
không thấy Ấn Độ, ông có thể xác nhận rằng thế gi ới quả th ực
tròn.
Tôi bắt đầu đi Ấn Độ theo đúng hướng đông, qua Frankfurt. Tôi
dùng Lufthansa với vé hạng thương gia. Tôi biết chính xác hướng
mình đi nhờ bản đồ GPS hiện trên màn hình thòi ra từ ngăn c ủa
ghế ngồi trên máy bay. Tôi hạ cánh an toàn và đúng gi ờ. Tôi cũng
đã gặp những người được gọi là Indian. Tôi cũng đã đi tìm nguồn
giàu có của Ấn Độ. Columbus đã tìm phần cứng – các kim lo ại
quý, tơ lụa, và gia vị - nguồn giàu có trong thời ông. Tôi đã tìm
phần mềm, năng lực trí óc, các thuật giải phức tạp, các công
KHI TÔI CÒN ĐANG NGỦ 5
nhân tri thức, các call center [trung tâm phục vụ khách hàng qua
điện thoại], các giao thức truyền, những đột phá v ề kĩ thu ật
quang học – các nguồn giàu có của thời chúng ta. Columbus đã
vui sướng biến những người Indian ông gặp thành các nô lệ, m ột
quỹ lao động chân tay tự do.
Tôi chỉ muốn hiểu vì sao những người Indian tôi gặp lại lấy
việc làm của chúng ta, vì sao họ trở thành một quỹ quan trọng
như vậy cho outsourcing [thuê làm ngoài] dịch vụ và việc làm
công nghệ thông tin (CNTT) từ Hoa Kì và các n ước công nghiệp
khác. Columbus có hơn một trăm người trên ba tàu của ông; tôi có
một nhóm nhỏ từ kênh Discovery Times vừa tho ải mái trong hai
xe tải dã chiến, với các lái xe Ấn Độ đi chân trần. Khi căng
buồm, ấy là nói vậy, tôi cũng đã cho rằng thế giới là tròn, song
cái tôi bắt gặp ở Ấn Độ thật đã hết sức làm lung lay niềm tin của
tôi vào ý niệm đó. Columbus tình cờ gặp châu Mĩ song ông nghĩ
mình đã khám phá ra một phần Ấn Độ. Tôi thực sự thấy Ấn Độ
và nghĩ nhiều người tôi gặp ở đó là những người Mĩ. M ột số đã
thực sự lấy tên Mĩ, và những người khác bắt chước rất c ừ gi ọng
nói Mĩ ở các call center và các kĩ thuật kinh doanh Mĩ ở các phòng
thí nghiệm phần mềm.
Columbus tâu lên vua và hoàng hậu của mình rằng thế gi ới tròn
và ông đã đi vào lịch sử như người đầu tiên khám phá ra điều
này. Tôi quay về nhà và chia sẻ sự phát hiện chỉ với vợ, và chỉ thì
thầm.
“Em yêu”, tôi thủ thỉ, “anh nghĩ thế giới là phẳng”.
L àm sao tôi đã đi đến kết luận này? Tôi nghĩ bạn có thể nói
tất cả bắt đầu trong phòng họp của Nadan Nilekani ở công ti
Infosys Technologies Limited. Infosys là một trong các báu v ật
của thế giới CNTT Ấn Độ, và Nilekani, CEO [Tổng điều hành]
của công ti, một trong những thuyền trưởng chín chắn và được
kính trọng nhất của nền công nghiệp Ấn Độ. Tôi đi xe với nhóm
Discovery Times đến khu Infosys, khoảng bốn m ươi phút từ
trung tâm Bangalore, để thăm cơ sở và phỏng vấn Nilekani. Đ ến
khu Infosys bằng con đường sứt sẹo, với các chú bò linh thiêng,
các xe ngựa kéo, và các xe kéo có động c ơ tất cả cùng chen lấn
sát cạnh xe chúng tôi. Tuy nhiên, một khi bước vào c ổng Infosys
6 THẾ GIỚI LÀ PHẲNG
bạn ở trong một thế giới khác. Một bể bơi lớn c ỡ khu nghỉ mát
nép mình gữa các tảng đá mòn và những dải cỏ được cắt t ỉa, sát
kề một bãi cỏ khổng lồ như một sân golf nhỏ. Có vô số quán ăn
và một câu lạc bộ sức khoẻ tuyệt vời. Các cao ốc kính-và-thép
dường như mọc lên giống cỏ dại mỗi tuần. Trong m ột số cao ốc
đó, các nhân viên Infosys đang viết các chương trình phần mềm
cụ thể cho các công ti Mĩ hay châu Âu; trong các cao ốc khác, họ
thực hiện những công việc hậu trường của các công ti siêu quốc
gia lớn đặt cơ sở ở Mĩ và châu Âu - mọi thứ từ bảo trì máy tính
đến các đề án nghiên cứu cụ thể đến trả lời các cuộc gọi c ủa
khách hàng từ khắp nơi trên thế giới. An ninh là chặt, các camera
theo dõi các cửa, và nếu anh làm việc cho American Express, anh
không thể đi vào cao ốc quản lí các dịch vụ và nghiên c ứu cho
General Electric. Các kĩ sư Ấn Độ trẻ, nam và nữ, đi nhanh nhẹn
từ cao ốc này sang cao ốc kia, lủng lẳng các thẻ ID [nhận d ạng].
Một người có vẻ như có thể lo các khoản thuế của tôi. Người
khác có vẻ như cô có thể tháo rời máy tính của tôi. Và người thứ
ba có vẻ như cô ta đã thiết kế nó!
Sau khi ngồi cho một cuộc phỏng vấn, Nilekani đã dẫn nhóm
TV chúng tôi dạo quanh trung tâm hội nghị toàn cầu của Infosys-
tầng zero của công nghiệp outsourcing Ấn Độ. Nó là m ột phòng
sâu thẳm lát ván ô gỗ nhìn giống một phòng học được xếp thành
dãy từ một trường luật Ivy League. Ở một đầu có một màn hình
đồ sộ cỡ bức tường và ở trên cao có các camera trên trần cho h ội
nghị từ xa. “Đây là phòng hội nghị của chúng tôi, đây có lẽ là màn
hình lớn nhất châu Á - gồm bốn mươi màn hình số [gộp lại],”
Nilekani tự hào giải thích, chỉ lên màn hình TV lớn nhất tôi đã
từng thấy. Infosys, ông nói, có thể tổ chức một cuộc hội nghị ảo
của những người chơi chủ chốt của toàn bộ chuỗi cung ứng toàn
cầu của nó cho bất cứ dự án nào vào bất cứ lúc nào trên màn hình
siêu cỡ đó. Như thế các nhà thiết kế Mĩ của họ có thể nói
chuyện trên màn hình với các nhà viết phần mềm Ấn Độ và các
nhà sản xuất Á châu của họ cùng một lúc. “Chúng tôi có thể ngồi
ở đây, ai đó từ New York, London, Boston, San Francisco, t ất c ả
đều trực tiếp [live]. Và có thể việc thực hiện là ở Singapore, cho
nên người ở Singapore cũng có thể trực tiếp ở đây… Đó là toàn
cầu hoá,” Nilekani nói. Phía trên màn hình có tám chi ếc đ ồng h ồ
tóm tắt rất khéo ngày làm việc của Infosys: 24/7/365 [24 gi ờ m ột
KHI TÔI CÒN ĐANG NGỦ 7
ngày; 7 ngày một tuần; 365 ngày một năm]. Các đồng hồ đ ược
gắn nhãn Tây Mĩ, Đông Mĩ, GMT, Ấn Độ, Singapore, Hong Kong,
Nhật Bản, Úc.
“Outsourcing chỉ là một chiều của một thứ cơ bản hơn nhiều
đang xảy ra hiện nay trên thế giới,” Nilekani giải thích. “Cái xảy
ra [vài] năm vừa qua là đã có một sự đầu tư ồ ạt vào công nghệ,
đặc biệt trong thời đại bong bóng, khi hàng trăm tri ệu dollar
được đầu tư để thiết lập kết nối khắp nơi trên thế gi ới, cáp
biển, và tất cả các thứ đó”. Đồng thời, ông nói thêm, máy tính đã
trở nên rẻ hơn và phân tán khắp thế giới, và đã có m ột sự bùng
nổ về phần mềm – e-mail, các phương tiện tìm kiếm như
Google, và phần mềm sở hữu riêng, có thể chẻ bất cứ công việc
nào và gửi một phần đến Boston, một phần đến Bangalore, và
một phần đến Bắc Kinh, tạo dễ dàng cho bất cứ ai để phát tri ển
từ xa. Khi tất cả các thứ này đột nhiên xảy ra cùng lúc vào
khoảng năm 2000, Nilekani nói thêm, chúng “đã tạo ra m ột nền
nơi việc làm tri thức, vốn trí tuệ, có thể được giao từ bất c ứ đâu.
Nó có thể được chia nhỏ, giao, phân phối, sản xuất và ráp lại
cùng nhau lần nữa – và điều này đã cho cách làm việc của chúng
ta một độ tự do hoàn toàn mới, đặc biệt việc làm có tính chất trí
tuệ… Và cái mà anh đang nhìn thấy tại Bangalore ngày nay th ực
sự là đỉnh điểm của tất cả những điều trên kết hợp lại.”
Chúng tôi ngồi trên đi văng bên ngoài văn phòng c ủa Nilekani,
đợi đội TV dựng các camera. Tại một điểm, tóm tắt các ẩn ý của
tất cả điều này, Nilekani đã thốt ra một cụm từ cứ lảng vảng
trong đầu tôi. Ông nói với tôi, “Tom, sân chơi đang được san
phẳng”. Ý ông muốn nói là các nước như Ấn Độ bây giờ có khả
năng cạnh tranh vì lao động tri thức toàn c ầu nh ư chưa t ừng bao
giờ có - và rằng Mĩ tốt hơn hãy sẵn sàng cho đi ều này. Mĩ b ị
thách thức, nhưng, ông nhấn mạnh, sự thách thức sẽ là tốt cho
Mĩ bởi vì chúng ta luôn sung sức nhất khi bị thách thức. Khi tôi
rời khu Infosys về Bangalore tối hôm ấy và bị xóc suốt d ọc
đường ổ gà, tôi cứ ngẫm nghĩ mãi về cụm từ đó: “Sân chơi đang
được san phẳng”.
Cái Nandan nói, tôi nghĩ, là sân chơi đang được san phẳng…
Được san phẳng? Được san phẳng? Trời ơi, ông ta nói với tôi thế
giới là phẳng!”
8 THẾ GIỚI LÀ PHẲNG
Tôi ở đây, ở Bangalore – hơn 500 năm sau khi Columbus vượt
qua đường chân trời, dùng công nghệ hàng hải thô sơ c ủa thời
ông, và trở về an toàn để chứng minh dứt khoát rằng thế gi ới
tròn – và một trong những kĩ sư tinh nhanh nhất Ấn Độ, được đào
tạo tại học viện kĩ thuật hàng đầu của Ấn Độ và được hỗ trợ bởi
công nghệ hiện đại nhất hiện nay, về cơ bản đã nói với tôi là thế
giới này phẳng, phẳng như màn hình mà trên đó ông ta có thể chủ
trì cuộc họp toàn bộ chuỗi cung ứng toàn cầu c ủa mình. Th ậm
chí lí thú hơn, ông biểu dương sự phát triển này như một đi ều
tốt, như cột mốc mới trong sự phát triển của loài người và m ột
cơ hội lớn cho Ấn Độ và thế giới – một sự thực đã khiến thế
giới chúng ta phẳng!
Ngồi đằng sau chiếc xe đó, tôi đã vi ết vội vàng b ốn t ừ đó vào
sổ tay của mình: “Thế giới là phẳng”. Ngay khi viết chúng, tôi
nhận ra rằng đấy là thông điệp cơ bản của mọi thứ tôi đã thấy
và đã nghe ở Bangalore trong hai tuần làm phim. Sân chơi cạnh
tranh toàn cầu được san bằng. Thế giới được san phẳng.
Khi tôi nhận rõ điều này, cả hứng khởi và sự kinh hãi tràn đầy
tôi. Nhà báo trong tôi hứng khởi khi đã tìm thấy một khung khổ
để hiểu kĩ hơn các tin chính buổi sáng và để gi ải thích cái xảy ra
trên thế giới ngày nay. Rõ ràng, hiện nay là có thể cho nhi ều
người hơn bao giờ hết để hợp tác và cạnh tranh trong thời gian
thực với nhiều người hơn về nhiều loại việc làm khác nhau hơn
từ nhiều ngõ ngách của hành tinh hơn và trên cơ sở bình đẳng
hơn bất cứ thời gian nào trước đây trong lịch sử loài người –
dùng máy tính, e-mail, mạng, hội nghị từ xa, và phần mềm mới
năng động. Đó là cái Nandan đã nói cho tôi. Đó là cái tôi đã khám
phá ra trong hành trình của tôi đến Ấn Độ và xa hơn. Và đó là cái
cuốn sách này nói về. Khi bạn bắt đầu nghĩ về thế giới như là
phẳng, rất nhiều thứ có ý nghĩa theo những cách chúng không có
trước đây. Nhưng đích thân tôi cũng hứng khởi, bởi vì sự san
phẳng thế giới có nghĩa là bây giờ chúng ta đang kết n ối tất c ả
các trung tâm tri thức trên hành tinh lại thành một mạng toàn c ầu
đơn nhất, mà - nếu hoạt động chính trị và chủ nghĩa khủng b ố
không cản đường – thì sẽ có thể mở ra một kỉ nguyên th ịnh
vượng và đổi mới gây sửng sốt.
Nhưng suy ngẫm thế giới phẳng cũng làm tôi tràn đầy kinh hãi,
về mặt nghề nghiệp và cá nhân. Sự kinh sợ riêng c ủa tôi xuất
KHI TÔI CÒN ĐANG NGỦ 9
phát từ sự thực hiển nhiên rằng không chỉ những người vi ết
phần mềm và các geek [các tay cự phách về] máy tính được trao
quyền để cộng tác trong công việc ở một thế giới phẳng. Nó
cũng là al-Qaeda và các mạng lưới khủng bố khác. Sân chơi
không được san bằng chỉ theo cách thu hút và siêu trao quyền một
nhóm hoàn toàn mới của những người đổi m ới sáng t ạo. Nó
được san bằng theo cách lôi kéo và siêu trao quyền m ột nhóm
hoàn toàn mới của những người đàn ông và đàn bà gi ận d ữ, n ản
chí, và bị làm nhục.
Về nghề nghiệp, sự nhận ra thế giới là phẳng làm căng thẳng
thần kinh vì tôi nhận ra rằng sự san bằng này đã xảy ra khi tôi
còn đang ngủ, và tôi đã bỏ quên nó. Tôi thực sự không ngủ, mà đã
bận việc khác. Trước 11 tháng 9 (11/9), tôi đã tập trung theo dõi
toàn cầu hoá và khai thác sự căng thẳng giữa các lực “Lexus” c ủa
sự hội nhập kinh tế và các lực “Cây Ô liu” của bản sắc và chủ
nghĩa dân tộc – do đó cuốn Xe Lexus và Cây Ô liu của tôi ra đời
1999. Song sau 11/9, các cuộc chiến tranh cây ô liu đã ám ảnh tôi
hoàn toàn. Tôi dành hầu hết thời gian của mình chu du trong các
thế giới Ả Rập và Hồi giáo. Vào các năm đó tôi đã m ất dấu v ết
toàn cầu hoá.
Tôi đã lại tìm thấy vết đó trên hành trình của tôi đến Bangalore
tháng 2 năm 2004. Một khi đã tìm thấy, tôi nhận ra rằng có cái gì
đó thật sự quan trọng đã xảy ra trong khi tôi gắn bó v ới các lùm
cây ô liu của Kabul và Baghdad. Toàn cầu hoá đã đi đến một mức
mới hoàn toàn. Nếu bạn đặt cuốn Xe Lexus và Cây Ô liu và cuốn
sách này lại với nhau, bạn sẽ đi đến kết luận lí lẽ lịch sử khái
quát là đã có ba kỉ nguyên lớn của toàn cầu hoá. Thời đại đầu kéo
dài từ 1492- khi Columbus dương buồm, mở ra sự giao thương
giữa Thế giới Cũ và Thế giới Mới – cho đến khoảng 1800. Tôi
sẽ gọi thời đại này là Toàn cầu hoá 1.0. Nó đã làm thế giới co lại
từ một kích thước lớn thành cỡ trung bình. Toàn c ầu hoá 1.0 là
về các nước và sức mạnh cơ bắp. Tức là, trong Toàn cầu hoá 1.0
tác nhân then chốt của sự thay đổi, động lực thúc đẩy quá trình
hội nhập toàn cầu đã là nước bạn có bao nhiêu c ơ bắp – bao
nhiêu sức cơ bắp, bao nghiêu sức ngựa, sức gió, hay, muộn h ơn,
sức hơi nước – và bạn đã có thể triển khai nó sáng tạo đến th ế
nào. Trong kỉ nguyên này, các nước và các chính phủ (thường
được tôn giáo hay chủ nghĩa đế quốc hay sự kết hợp c ủa c ả hai
10 THẾ GIỚI LÀ PHẲNG
xúi giục) đã dẫn đường phá bỏ các bức tường và nối chặt th ế
giới lại với nhau, thúc đẩy sự hội nhập toàn cầu. Trong Toàn cầu
hoá 1.0, các câu hỏi chủ yếu là: Nước tôi hợp với sự c ạnh tranh
và các cơ hội toàn cầu ở chỗ nào? Làm sao tôi có thể đi toàn c ầu
và cộng tác với những người khác thông qua nước tôi?
Kỉ nguyên lớn thứ hai, Toàn cầu hoá 2.0, kéo dài từ 1800 đến
2000, bị gián đoạn bởi Đại Khủng hoảng và Chi ến tranh Th ế
giới I và II. Thời đại này làm thế giới co từ c ỡ trung bình xu ống
cỡ nhỏ. Trong Toàn cầu hoá 2.0, nhân tố then chốt c ủa thay đ ổi,
động lực thúc đẩy hội nhập toàn cầu, đã là các công ti đa qu ốc
gia. Các công ti đa quốc gia này tiến hành toàn c ầu hoá vì th ị
trường và lao động, đầu tiên do sự bành trướng của các công ti
cổ phần Hà Lan và Anh và Cách mạng Công nghiệp làm mũi
nhọn. Trong nửa đầu của thời đại này, hội nhập toàn c ầu đ ược
cấp lực bởi sự sụt giảm chi phí chuyên chở, nhờ động cơ hơi
nước và đường sắt, và trong nửa sau bởi sự sụt giảm các chi phí
liên lạc - nhờ sự phổ biến của điện tín, điện tho ại, PC, v ệ tinh,
cáp quang, và phiên bản ban đầu của World Wide Web (WWW).
Chính trong thời đại này mà chúng ta thực sự thấy sự ra đời và
trưởng thành của một nền kinh tế toàn cầu, theo nghĩa rằng đã có
sự dịch chuyển đủ của hàng hoá và thông tin từ lục đ ịa này sang
lục địa khác để ở đó có một thị trường toàn cầu, với sự chênh
lệch giá về các sản phẩm và lao động. Các động lực ở đằng sau
kỉ nguyên toàn cầu hoá này là các đột phá về phần cứng - t ừ tàu
hơi nước và đường sắt lúc ban đầu đến điện tho ại và các máy
tính lớn vào lúc cuối. Và câu hỏi lớn trong thời đại này đã là:
Công ti tôi hợp với nền kinh tế toàn c ầu ở chỗ nào? Nó t ận d ụng
các cơ hội thế nào? Làm sao tôi có thể đi toàn cầu và c ộng tác
với những người khác qua công ti của tôi? Cuốn Xe Lexus và Cây
Ô liu chủ yếu là về đỉnh điểm của kỉ nguyên này, một thời đại
khi các bức tường bắt đầu sụp đổ trên khắp thế gi ới, và sự h ội
nhập, và sự phản ứng dữ dội với nó, lên một mức mới hoàn toàn.
Nhưng ngay cả khi các bức tường sụp đổ, vẫn còn nhi ều rào cản
đối với sự hội nhập toàn cầu suôn sẻ. Hãy nhớ, khi Bill Clinton
được bầu làm tổng thống năm 1992, hầu như không ai ngoài
chính phủ và giới hàn lâm có e-mail, và khi tôi viết Xe Lexus và
Cây Ô liu năm 1998, Internet và thương mại điện tử vừa mới c ất
cánh.
