Bé y tÕ
®iÒu d−ìng néi
TËp 2
S¸ch ®µo t¹o cö nh©n ®iÒu d−ìng
M∙ sè: §.34.Z.05
Chñ biªn: TS. Lª V¨n An
TS. Hoµng V¨n Ngo¹n
Nhµ xuÊt b¶n y häc
Hµ néi - 2008
1
ChØ ®¹o biªn so¹n:
Vô Khoa häc & §µo t¹o, Bé Y tÕ
Chñ biªn:
TS. Lª V¨n An
TS. Hoµng V¨n Ngo¹n
Nh÷ng ng−êi biªn so¹n:
TS. Lª V¨n An
TS. Hoµng V¨n Ngo¹n
TS. NguyÔn ThÞ Kim Hoa
BS. D−¬ng ThÞ Ngäc Lan
Th− ký biªn so¹n
TS. Lª ThÞ HiÒn
Tham gia tæ chøc b¶n th¶o
ThS. PhÝ V¨n Th©m
ThS. Lª ThÞ B×nh
© B¶n quyÒn thuéc Bé Y tÕ (Vô Khoa häc vµ §µo t¹o)
2
Lêi giíi thiÖu
Thùc hiÖn mét sè ®iÒu cña LuËt Gi¸o dôc, Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o vµ Bé Y tÕ
®· ban hµnh ch−¬ng tr×nh khung ®µo t¹o ®¹i häc ngµnh Y tÕ. Bé Y tÕ tæ chøc biªn
so¹n tµi liÖu d¹y - häc c¸c m«n c¬ së, chuyªn m«n vµ c¬ b¶n chuyªn ngµnh theo
ch−¬ng tr×nh trªn nh»m tõng b−íc x©y dùng bé s¸ch chuÈn trong c«ng t¸c ®µo t¹o
nh©n lùc y tÕ.
S¸ch §iÒu d−ìng néi tËp 2 ®−îc biªn so¹n dùa trªn ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc
cña Tr−êng ®¹i häc Y D−îc HuÕ trªn c¬ së ch−¬ng tr×nh khung ®· ®−îc phª
duyÖt. S¸ch ®−îc c¸c nhµ gi¸o l©u n¨m vµ t©m huyÕt víi c«ng t¸c ®µo t¹o biªn
so¹n theo ph−¬ng ch©m: KiÕn thøc c¬ b¶n, hÖ thèng; néi dung chÝnh x¸c, khoa
häc; cËp nhËt c¸c tiÕn bé khoa häc, kü thuËt hiÖn ®¹i vµ thùc tiÔn ViÖt Nam.
S¸ch trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vµ kiÕn thøc chuyªn ngµnh cho sinh viªn
®iÒu d−ìng còng nh− c¸c ®ång nghiÖp trong chuyªn ngµnh ®iÒu d−ìng nhÊt lµ
®iÒu d−ìng néi khoa.
S¸ch §iÒu d−ìng néi tËp 2 ®· ®−îc Héi ®ång chuyªn m«n thÈm ®Þnh s¸ch
vµ tµi liÖu d¹y - häc cña Bé Y tÕ thÈm ®Þnh vµo n¨m 2007. Bé Y tÕ ban hµnh
lµm tµi liÖu d¹y - häc chÝnh thøc cña ngµnh Y tÕ. Trong thêi gian tõ 3 ®Õn 5
n¨m, s¸ch ph¶i ®−îc chØnh lý, bæ sung vµ cËp nhËt.
Bé Y tÕ xin ch©n thµnh c¶m ¬n TS. Lª V¨n An, TS. NguyÔn ThÞ Kim Hoa vµ
c¸c nhµ gi¸o cña khoa §iÒu d−ìng, Tr−êng §¹i häc Y D−îc HuÕ ®· dµnh nhiÒu
c«ng søc hoµn thµnh cuèn s¸ch nµy, c¶m ¬n PGS.TS. NguyÔn ThÞ Thu Hå, ThS.
Ng« Huy Hoµng ®· ®äc, ph¶n biÖn ®Ó cuèn s¸ch ®−îc hoµn chØnh kÞp thêi phôc vô
cho c«ng t¸c ®µo t¹o nh©n lùc y tÕ.
LÇn ®Çu xuÊt b¶n chóng t«i mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña ®ång
nghiÖp, c¸c b¹n sinh viªn vµ c¸c ®éc gi¶ ®Ó lÇn xuÊt b¶n sau ®−îc hoµn thiÖn h¬n.
Vô khoa häc vµ ®µo t¹o
Bé Y tÕ
3
4
Lêi nãi ®Çu
S¸ch ®iÒu d−ìng Néi tËp 2 ®−îc biªn so¹n theo ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc ®¹i
häc chuyªn ngµnh ®iÒu d−ìng cña Tr−êng §¹i häc Y D−îc HuÕ, dùa trªn c¬ së
ch−¬ng tr×nh khung ®· ®−îc phª duyÖt. Cuèn s¸ch ra ®êi nh»m ®¸p øng phÇn
nµo nhu cÇu ®¹o t¹o trong lÜnh vùc §iÒu d−ìng t¹i c¸c tr−êng ®¹i häc.
Cuèn s¸ch ®iÒu d−ìng Néi tËp 2 bao gåm c¸c bµi gi¶ng thuéc chuyªn
ngµnh vÒ tim m¹ch, h« hÊp vµ néi tiÕt. C¸c bµi gi¶ng ®−îc viÕt theo sè tiÕt quy
®Þnh ®· ®−îc nhµ tr−êng phª duyÖt. Cuèi mçi bµi gi¶ng cã phÇn l−îng gi¸ d−íi
nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, c¸c t¸c gi¶ ®· sö dông
nhiÒu nguån tµi liÖu cËp nhËt trong vµ ngoµi n−íc, ®ång thêi tham kh¶o nhiÒu ý
kiÕn cña c¸c ®ång nghiÖp cã kinh nghiÖm trong lÜnh vùc nµy. Chóng t«i hy väng
cuèn s¸ch nµy sÏ lµ mét tµi liÖu d¹y vµ häc h÷u Ých, cã thÓ cung cÊp nh÷ng kiÕn
thøc c¬ b¶n vµ kiÕn thøc chuyªn ngµnh cho sinh viªn ®iÒu d−ìng vµ c¸c ®ång
nghiÖp trong chuyªn ngµnh §iÒu d−ìng nãi chung vµ §iÒu d−ìng néi khoa nãi
riªng.
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Vô Khoa häc vµ §µo t¹o, Héi ®ång
chuyªn m«n thÈm ®Þnh s¸ch vµ tµi liÖu d¹y – häc cña Bé Y tÕ ®· cho phÐp vµ
t¹o ®iÒu kiÖn xuÊt b¶n cuèn s¸ch nµy. Chóng t«i tr©n träng c¶m ¬n Nhµ xuÊt
b¶n Y häc, Hµ Néi ®· tÝch cùc hîp t¸c vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc xuÊt b¶n.
Do kh¶ n¨ng vµ thêi gian h¹n chÕ nªn trong qu¸ tr×nh biªn so¹n kh«ng
thÓ tr¸nh khái mét sè khiÕm khuyÕt, hy väng sÏ nhËn ®−îc sù gãp ý ch©n t×nh
cña quý ®éc gi¶ vµ sinh viªn, ®Ó lÇn t¸i b¶n sau cuèn s¸ch ®−îc hoµn thiÖn h¬n.
C¸c t¸c gi¶
5
6
MôC LôC
Bµi 1. Th¨m kh¸m l©m sµng, cËn l©m sµng thËn vµ tiÕt niÖu 9
Bµi 2. Ch¨m sãc bÖnh nh©n viªm cÇu thËn cÊp 22
Bµi 3. Ch¨m sãc bÖnh nh©n héi chøng thËn h− 32
Bµi 4. Ch¨m sãc bÖnh nh©n viªm thËn bÓ thËn 42
Bµi 5. Ch¨m sãc bÖnh nh©n suy thËn cÊp 49
Bµi 6. Ch¨m sãc bÖnh nh©n suy thËn m¹n 59
Bµi 7. Ch¨m sãc bÖnh nh©n ch¹y thËn nh©n t¹o chu kú 67
Bµi 8. Th¨m kh¸m l©m sµng vµ cËn l©m sµng c¬ -x−¬ng-khíp 75
Bµi 9. Ch¨m sãc bÖnh nh©n viªm khíp d¹ng thÊp 88
Bµi 10. Ch¨m sãc bÖnh nh©n tho¸i khíp 96
Bµi 11. Ch¨m sãc bÖnh nh©n viªm cét sèng dÝnh khíp 104
Bµi 12. Ch¨m sãc bÖnh nh©n bÞ Gót 113
Bµi 13. Th¨m kh¸m l©m sµng bé m¸y tiªu hãa 121
Bµi 14. Ch¨m sãc bÖnh nh©n loÐt d¹ dµy t¸ trµng 139
Bµi 15. Ch¨m sãc bÖnh nh©n ung th− gan giai ®o¹n cuèi 152
Bµi 16. Ch¨m sãc bÖnh nh©n xuÊt huyÕt tiªu hãa 163
Bµi 17. Ch¨m sãc bÖnh nh©n viªm tôy cÊp 172
Bµi 18. Ch¨m sãc bÖnh nh©n x¬ gan 180
Bµi 19. Ch¨m sãc bÖnh nh©n viªm ®−êng mËt cÊp 190
Bµi 20. Ch¨m sãc bÖnh nh©n ngé ®éc thuèc trõ s©u 198
Bµi 21. Ch¨m sãc bÖnh nh©n ngé ®éc thøc ¨n 210
Bµi 22. Ch¨m sãc nhiÔm HIV t¹i céng ®ång 217
§¸p ¸n. 228
7
8
Bµi 1
TH¡M KH¸M L¢M SµNG,
CËN L¢M SµNG THËN Vµ TIÕT NIÖU
Môc tiªu
1. Tr×nh bµy ®−îc c¸c triÖu chøng c¬ n¨ng cña thËn vµ hÖ tiÕt niÖu
2. Thùc hiÖn ®−îc c¸ch kh¸m l©m sµng thËn vµ tiÕt niÖu
1. S¥ L¦îC GI¶I PHÉU
1.1. ThËn
− B×nh th−êng ë ng−êi cã hai thËn n»m ë hè s−ên th¾t l−ng, sau phóc m¹c.
ThËn ng−êi lín h×nh bÇu dôc, dµi 12cm, réng 6cm, dµy 3cm, nÆng 130-150
gram.
− ThËn cã liªn quan cùc trªn víi x−¬ng s−ên 11-12, phÝa tr−íc liªn quan tíi
phóc m¹c vµ c¸c t¹ng trong phóc m¹c.
− ThËn ®−îc bäc trong mét bao sîi, cÊu t¹o thËn gåm h¬n mét triÖu ®¬n vÞ
Nephron. Mçi Nephron b¾t ®Çu tõ cuén mao m¹ch trong bao Bowman.
− CÇu thËn cã chøc n¨ng läc, c¸c èng l−în vµ quai Henle cã chøc n¨ng t¸i
hÊp thu vµ bµi tiÕt. C¸c èng nµy häp l¹i ®æ vµo èng gãp, cuèi cïng ®æ vµo
tiÓu ®µi thËn.
− ThËn ë trÎ s¬ sinh vµ trÎ nhá kh«ng thÓ c« ®Æc n−íc tiÓu mét c¸ch cã hiÖu
qu¶. V× vËy mµu s¾c n−íc tiÓu cã mµu vµng nh¹t hay trong.
− TrÎ s¬ sinh vµ trÎ em bµi tiÕt mét l−îng n−íc tiÓu 400 ®Õn 500 ml mçi
ngµy. TrÎ lín vµ ng−êi lín th−êng tiÓu kho¶ng 1500-1600 ml mét ngµy.
ThËn c« ®Æc n−íc tiÓu rÊt hiÖu qu¶ nªn n−íc tiÓu cã mµu hæ ph¸ch.
− §µi bÓ thËn:
+ §µi bÓ thËn t¹o thµnh khoang høng vµ chøa n−íc tiÓu liªn quan víi
cuèng thËn.
+ HÖ thèng ®µi thËn: c¸c ®µi nhá tiÕp tõ hai hay nhiÒu gai thËn vµ ®æ vµo
2-3 ®µi lín trªn, gi÷a vµ d−íi. C¸c ®µi lín ®æ vµo bÓ thËn.
9
+ BÓ thËn h×nh phÔu n»m mét phÇn trong thËn, mét phÇn ngoµi thËn,
liªn quan trùc tiÕp víi cuèng thËn ë phÝa tr−íc.
+ HÖ thèng ®µi bÓ thËn cã cÊu tróc phÇn lín lµ líp c¬ vßng ch¹y theo
h−íng tõ ®µi bÓ thËn xuèng niÖu qu¶n t¹o thµnh nhu ®éng thuËn chiÒu
cho sù bµi tiÕt n−íc tiÓu.
1.2. NiÖu qu¶n
NiÖu qu¶n tiÕp tõ bÓ thËn tíi bµng quang dµi chõng 25cm. NiÖu qu¶n n»m
Ðp sau thµnh bông ®i th¼ng xuèng eo trªn b¾t chÐo tr−íc ®éng m¹ch chËu, ch¹y
vµo chËu h«ng råi chÕch ra tr−íc vµ ®æ vµo mÆt sau bµng quang. NiÖu qu¶n cã
ba chç hÑp:
− §o¹n nèi tiÕp bÓ thËn niÖu qu¶n 2 cm
− §o¹n niÖu qu¶n b¾t chÐo ®éng m¹ch chËu 4 mm
− §o¹n nèi niÖu qu¶n bµng quang, lç niÖu qu¶n 3-4 mm
C¸c ®o¹n kh¸c niÖu qu¶n cã ®−êng kÝnh lín h¬n.
NiÖu qu¶n chia lµm 4 ®o¹n cã liªn quan víi c¸c bé phËn l©n cËn
1.2.1. §o¹n th¾t l−ng
Liªn quan phÝa trong bªn ph¶i víi tÜnh m¹ch chñ, bªn tr¸i víi ®éng m¹ch
chñ. NiÖu qu¶n ®o¹n nµy cïng ®i song song xuèng hè chËu cïng ®éng tÜnh m¹ch
sinh dôc.
1.2.2. §o¹n chËu
B¾t chÐo ®éng m¹ch chËu gèc trªn chç chia nh¸nh 1,5 cm.
1.2.3. §o¹n chËu h«ng
ë nam, niÖu qu¶n l¸ch gi÷a bµng quang vµ tói tinh, b¾t chÐo èng tinh ë
phÝa sau.
ë n÷ giíi, niÖu qu¶n khi ®i qua ®¸y d©y ch»ng
réng tõ trªn xuèng b¾t chÐo ®éng m¹ch tö cung.
1.2.4. §o¹n bµng quang (niÖu qu¶n thµnh)
NiÖu qu¶n ®i vµo thµnh bµng quang cã ®é chÕch
xuèng d−íi vµo trong thµnh mét van sinh lý cã t¸c
dông tr¸nh trµo ng−îc bµng quang niÖu qu¶n.
NiÖu qu¶n cã cÊu tróc: c¸c líp c¬ däc ë ngoµi c¬
vßng ë trong t¹o thµnh nhu ®éng thuËn chiÒu cña
niÖu qu¶n tõ trªn thËn xuèng bµng quang.
VÒ l©m sµng ng−êi ta chia lµm 3 ®o¹n: H×nh 1.1. C¸c ®iÓm niÖu
qu¶n trªn vµ gi÷a
− NiÖu qu¶n trªn: cã 2 ®iÓm, n»m ë bê ngoµi c¬ th¼ng
bông vµ ®−êng ngang rèn.
10
− NiÖu qu¶n gi÷a: cã 2 ®iÓm, n»m ë bê ngoµi c¬ th¼ng bông vµ ®−êng nèi
qua 2 gai chËu tr−íc trªn.
− NiÖu qu¶n d−íi (niÖu qu¶n thµnh): n»m ë thµnh bµng quang
1.3. Bµng quang
Lµ mét t¹ng rçng h×nh chám cÇu n»m d−íi phóc m¹c, trong chËu h«ng bÐ,
sau x−¬ng mu, tr−íc c¸c t¹ng sinh dôc vµ trùc trµng.
Bµng quang cã cÊu tróc cña c¬ gåm thí däc ë ngoµi, c¬ vßng ë gi÷a, c¬
chÐo ë trong t¹o nªn chøc n¨ng bµng quang chøa ®ùng, më th¸o n−íc tiÓu mét
c¸ch sinh lý, chñ ®éng. Hai lç niÖu qu¶n vµ lç niÖu ®¹o t¹o thµnh ba gãc cña
tam gi¸c bµng quang.
1.4. NiÖu ®¹o
NiÖu ®¹o n÷ giíi ®i tõ cæ bµng quang ra ®¸y chËu ë ©m hé. § −êng ®i h¬i
chÕch xuèng d−íi ra tr−íc song song víi ©m ®¹o. NiÖu ®¹o nam giíi tõ cæ bµng
quang qua ®¸y chËu tíi d−¬ng vËt, dµi 17cm gåm:
− NiÖu ®¹o tuyÕn tiÒn liÖt ngay d−íi cæ bµng TuyÕn
th−îng
quang cã tuyÕn tiÒn liÖt bao quanh. thËn
ThËn
− NiÖu ®¹o mµng xuyªn qua c©n ®¸y chËu
gi÷a cã c¬ th¾t v©n bao quanh NiÖu
qu¶n
− NiÖu ®¹o d−¬ng vËt ®i trong vËt xèp.
1.5. TuyÕn tiÒn liÖt
Bµng
quang
TiÒn liÖt tuyÕn lµ mét tuyÕn tiÕt tinh dÞch NiÖu
d−íi cæ bµng quang, quanh niÖu ®¹o. TuyÕn tiÒn ®¹o
liÖt ë tuæi ho¹t ®éng sinh dôc nÆng kho¶ng 20-25
gram, cã vá x¬ máng bäc quanh tuyÕn.
2. TRIÖU CHøNG L¢M SµNG
Kh¸m l©m sµng hÖ tiÕt niÖu bao gåm kh¸m H×nh 1.2. H×nh ¶nh thËn
thËn, niÖu qu¶n, bµng quang vµ niÖu ®¹o, ë nam vµ hÖ tiÕt niÖu
(Medical-Surgical Nursing,
giíi cßn kh¸m thªm tiÒn liÖt tuyÕn. Kh¸m hÖ tiÕt Priscilla Lemone-Karen M.
niÖu cÇn kh¸m cã hÖ thèng tõ trªn xuèng d−íi Burke, 1996)
theo thø tù gi¶i phÉu. Ngoµi ra, còng nh− c¸c c¬
quan kh¸c khi kh¸m hÖ tiÕt niÖu ph¶i phèi hîp
th¨m kh¸m toµn th©n.
2.1. TriÖu chøng c¬ n¨ng
2.1.1. C¬n ®au quÆn thËn
§Æc ®iÓm c¬n ®au xuÊt ph¸t th−êng ë vïng th¾t l−ng, vïng s−ên l−ng khëi
ph¸t ®ét ngét tõng c¬n dÔ nhËn biÕt. C¬n ®au xuÊt hiÖn sau khi bÖnh nh©n lao
11
®éng nÆng, g¸nh v¸c, ®i xa (khi g¾ng søc). Møc ®é cã thÓ ®au d÷ déi v· må h«i,
co ch©n gËp ng−êi, hay −ìn ng−êi tú lªn thµnh gi−êng. C¬n ®au s−ên l−ng, th¾t
l−ng lan xuèng hè chËu ra bé phËn sinh dôc ngoµi.
C¬n ®au cã thÓ kÐo dµi hµng giê, c¬n ®au dÞu ®i khi bÖnh nh©n n»m nghØ
ng¬i, dïng thuèc gi¶m ®au. C¬n ®au còng th−êng t¸i diÔn.
Nh÷ng dÊu hiÖu kÌm theo c¬n ®au thËn: bÖnh nh©n th−êng mãt rÆn, buån
®¸i, ®¸i d¾t, n«n hay buån n«n, bông tr−íng kh«ng trung tiÖn ®−îc.
Khi ®ang cã c¬n ®au kh¸m vïng th¾t l−ng thÊy: co cøng c¬ cét sèng, th¾t
l−ng. Kh¸m bông: ph¶n øng thµnh bông nöa bông bªn ®au.
ThÓ kh«ng ®iÓn h×nh: tr−êng hîp bÖnh nh©n chØ ®au vïng th¾t l−ng, ®au
©m Ø hµng ngµy, hµng tuÇn.
§au l−ng: ph©n biÖt ®au cét sèng, ®au bông d−íi s−ên nh− ®au hè chËu
ph¶i, ph©n biÖt viªm ruét thõa, viªm ®¹i trµng, viªm phÇn phô.
C¬n ®au thËn cÇn ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p cËn l©m sµng: X
quang, siªu ©m, chôp niÖu qu¶n ng−îc dßng ...
Nguyªn nh©n: 2/3 tr−êng hîp do sái tiÕt niÖu, trong ®ã chñ yÕu lµ sái niÖu
qu¶n. DÞ d¹ng bÈm sinh lµ nguyªn nh©n thø hai sau sái tiÕt niÖu, héi chøng
khóc nèi bÓ thËn niÖu qu¶n, ø n−íc ®µi bÓ thËn. Nguyªn nh©n kh¸c nh− côc
m¸u ®«ng ë niÖu qu¶n do ung th−, khèi u ®−êng tiÕt niÖu, u ngoµi ®−êng tiÕt
niÖu (u tö cung). C¬n ®au quÆn thËn cÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi:
+ C¬n ®au quÆn gan.
+ Viªm ruét thõa ë bªn ph¶i.
+ Thai ngoµi tö cung.
+ Thñng t¹ng rçng, t¾c ruét.
+ Viªm tôy cÊp.
2.1.2. C¬n ®au vïng tiÓu khung vµ bé phËn sinh dôc
BÖnh nh©n ®au ë vïng d−íi rèn, vïng bµng quang vµ vïng tiÓu khung, c¸c
c¬n ®au cã nguån gèc tiÕt niÖu cã ®Æc ®iÓm nh− sau:
− C¬n ®au ©m Ø, nÆng nÒ khëi ph¸t vµ diÔn biÕn th−êng kÌm theo c¸c rèi
lo¹n tiÓu tiÖn: ®¸i d¾t, ®¸i buèt, ®¸i ra m¸u.
− C¬n ®au bµng quang liªn quan ®Õn tiÓu tiÖn khÈn cÊp th−êng nhËn thÊy ë
bÖnh nh©n cã sái niÖu ®¹o, u tiÒn liÖt tuyÕn.
− §au do u tiÒn liÖt tuyÕn lµ nh÷ng c¬n ®au ë vïng hËu m«n trùc trµng,
vïng ®¸y chËu. C¬n ®au th−êng t¨ng lªn khi ngåi hay ®i ngoµi.
− §au tinh hoµn, mµo tinh hoµn th−êng rÊt d÷ déi tõ b×u lan lªn tíi bÑn, hè
chËu, th¾t l−ng.
12
2.1.3. Héi chøng kÝch thÝch
2.1.3.1. §¸i d¾t
B×nh th−êng ®i tiÓu tiÖn chØ kho¶ng 4-6 lÇn /ngµy vµ kh«ng ®¸i ®ªm. §¸i
d¾t lµ hiÖn t−îng lu«n cÇn ®i tiÓu mÆc dï võa míi ®i tiÓu xong, ®¸i nhiÒu lÇn
trong ngµy mçi lÇn Ýt n−íc tiÓu vµ nhÊt lµ ®i tiÓu vÒ ®ªm, ®«i khi cÇn tiÓu gÊp.
Nguyªn nh©n ®¸i d¾t rÊt ®a d¹ng:
− KÝch thÝch bµng quang do viªm bµng quang, dÞ vËt, u tiÓu khung.
− ø ®äng n−íc tiÓu trong bµng quang do u ph× tiÒn liÖt tuyÕn, tói thõa.
− Thay ®æi thµnh phÇn n−íc tiÓu (kiÒm tÝnh), ®¸i ra phosphat.
− Do nguyªn nh©n thÇn kinh (c¶m ®éng) hay néi tiÕt (trong giai ®o¹n dËy th×).
2.1.3.2. §¸i buèt
Lµ c¶m gi¸c ®au r¸t khi ®i tiÓu, biÓu hiÖn l©m sµng tõ c¶m gi¸c ®au, tøc,
nãng r¸t ®Õn c¶m gi¸c buèt nh− ch©m trong bµng quang vµ lan theo niÖu ®¹o
khi ®i tiÓu.
§¸i buèt lu«n kÌm theo ®¸i r¾t nguyªn nh©n hay gÆp:
− Viªm bµng quang, thµnh bµng quang phï nÒ nªn cã c¶m gi¸c ®¸i buèt
cuèi b·i.
− Viªm niÖu ®¹o ®¸i buèt khi dßng n−íc tiÓu ®i qua niÖu ®¹o: ®¸i buèt ®Çu b·i.
− Sái bµng quang: ®¸i buèt cuèi b·i d÷ déi lan theo niÖu ®¹o vµ d−¬ng vËt.
2.1.4. Héi chøng t¾c nghÏn
2.1.4.1. §¸i khã
§¸i khã lµ sù ®¸i ra kh«ng hÕt n−íc tiÓu trong bµng quang nªn tiÓu tiÖn
ph¶i rÆn, tia nhá kh«ng m¹nh, kh«ng thµnh tia vµ n−íc tiÓu giá giät xuèng
ch©n, ®¸i l©u vÉn cßn c¶m gi¸c kh«ng hÕt n−íc tiÓu. §¸i khã lµ hËu qu¶ cña sù
mÊt c©n b»ng cña lùc ®Èy c¬ bµng quang vµ ®éng t¸c më cæ bµng quang c¬ th¾t
v©n niÖu ®¹o. Ngoµi ra cßn cã nguyªn nh©n niÖu ®¹o kh«ng l−u th«ng.
BiÓu hiÖn l©m sµng ®¸i khã khi cã ø ®äng n−íc tiÓu trong bµng quang,
nh−ng kh«ng c¨ng: sau mçi lÇn ®i tiÓu l−îng n−íc tiÓu cßn ø ®äng d−íi 100ml,
hiÖn t−îng nµy diÔn ra rÊt lÆng lÏ, nh−ng th−êng cã nguy c¬ nhiÔm khuÈn
®−êng tiÕt niÖu
§¸i khã bµng quang c¨ng (n−íc tiÓu ø ®äng trªn 300ml) bÖnh nh©n c¶m thÊy
khã chÞu, tÝnh t×nh thay ®æi hay lo ©u, c¸u g¾t, mÖt mái, kh«ng d¸m ¨n uèng.
2.1.4.2. BÝ tiÓu
BÝ tiÓu lµ hiÖn t−îng ø ®äng n−íc tiÓu trong bµng quang, bÖnh nh©n mãt
®¸i d÷ déi mµ kh«ng ®¸i ®−îc, n−íc tiÓu tiÕp tôc ®−îc thu thËp ë bµng quang
13
lµm thµnh bµng quang gi·n ra vµ g©y nªn c¶m gi¸c tøc, khã chÞu. BÝ ®¸i kh¸c
víi v« niÖu, v« niÖu lµ kh«ng cã n−íc tiÓu trong bµng quang, theo dâi trong hµng
giê /ngµy, th«ng bµng quang kh«ng cã n−íc tiÓu (b×nh th−êng 40-60 ml/h) do
thËn ngõng bµi tiÕt. BÝ ®¸i hoµn toµn diÔn ra cÊp tÝnh, bÖnh nh©n mãt tiÓu d÷
déi, ®au vïng d−íi rèn d·y dôa cã rÆn nh−ng kh«ng ®i ®−îc. CÇu bµng quang
c¨ng to sê n¾n cµng lµm t¨ng c¶m gi¸c ®au tøc, khã chÞu vµ buån ®¸i.
BÝ ®¸i kh«ng hoµn toµn lµ c¸c tr−êng hîp sau mçi lÇn ®i tiÓu vÉn cßn ø
®äng n−íc tiÓu trong bµng quang trªn 300ml, lu«n sê thÊy cÇu bµng quang.
C¸c dÊu hiÖu chÝnh cña bÝ tiÓu cÊp lµ: kh«ng cã n−íc tiÓu trong nhiÒu giê
vµ bµng quang c¨ng. Nh÷ng bÖnh nh©n ®ang chÞu ¶nh h−ëng cña thuèc tª vµ
thuèc gi¶m ®au cã thÓ chØ c¶m thÊy tøc vïng h¹ vÞ, nh−ng nh÷ng bÖnh nh©n
tØnh t¸o cã thÓ thÊy ®au rÊt nhiÒu khi bµng quang c¨ng. Khi bÝ tiÓu d÷ déi,
bµng quang cã thÓ gi÷ kho¶ng 2000 ®Õn 3000 ml n−íc tiÓu.
BÝ tiÓu cã thÓ lµ hËu qu¶ cña sù t¾c nghÏn niÖu ®¹o, tæn th−¬ng do phÉu
thuËt, tæn th−¬ng thÇn kinh c¶m gi¸c vµ vËn ®éng cña bµng quang, t¸c dông
phô cña thuèc vµ sù lo l¾ng cña bÖnh nh©n.
2.1.4.3. §¸i kh«ng chñ ®éng (®¸i rØ)
§ã lµ hiÖn t−îng n−íc tiÓu ch¶y ra, bÖnh nh©n kh«ng tù chñ ®−îc cã thÓ
bÖnh nh©n biÕt hay kh«ng biÕt. §¸i rØ cßn x¶y ra khi g¾ng søc, hoÆc rØ n−íc tiÓu
liªn tôc ë trÎ em g¸i do niÖu qu¶n l¹c chç ®æ thÊp. RØ n−íc tiÓu liªn tôc ë ng−êi
giµ do rèi lo¹n chøc n¨ng bµng quang c¬ th¾t bëi c¸c tæn th−¬ng ë n·o (khèi u,
tai biÕn m¹ch m¸u n·o, héi chøng Parkinson).
2.1.4.4. Nh÷ng d¹ng l©m sµng kh¸c
− §¸i véi
− §¸i dÇm vÒ ban ®ªm ...
2.1.5. §¸i ra m¸u
§¸i ra m¸u lµ khi ®i tiÓu n−íc tiÓu mµu ®á cã hång cÇu, ®Õm cÆn Addis sè
l−îng hång cÇu > 500.000 hc/phót. Ph©n biÖt n−íc tiÓu ®á nh−ng kh«ng ph¶i ®¸i
ra m¸u: mÇu ®á cña thøc ¨n ®å uèng, do thuèc rifampicin, phenothiazin, hay
c¸c tr−êng hîp ®¸i ra huyÕt s¾c tè do c¸c bÖnh vì hång cÇu.
Nh×n b»ng m¾t th−êng n−íc tiÓu ®á, ®¸i ra m¸u t−¬i vµ m¸u côc. DiÔn
biÕn t¨ng lªn khi bÖnh nh©n ®¸i ra m¸u cã kÌm theo c¬n ®au th¾t l−ng. Khi ®¸i
ra m¸u thÉm mµu ®æi dÇn thµnh mµu n©u, sau ®ã mµu vµng lµ th−¬ng tæn ch¶y
m¸u tù cÇm vµ ®· æn ®Þnh.
C¸ch khëi ph¸t: ®ét ngét kh«ng cã triÖu chøng g× b¸o tr−íc hay ®¸i ra m¸u
xuÊt hiÖn sau c¬n ®au quÆn thËn, sau ®ît lao ®éng, ®i xa, sau chÊn th−¬ng thËn
bµng quang niÖu ®¹o.
14
Víi nghiÖm ph¸p 3 cèc cã thÓ nhËn ®Þnh ®−îc vÞ trÝ c¸c th−¬ng tæn.
− Ba cèc ®á nh− nhau: ®¸i ra m¸u toµn b·i, th−¬ng tæn ë niÖu qu¶n, thËn
− Cèc thø nhÊt ®á: ®¸i ra m¸u ®Çu b·i, th−¬ng tæn ë niÖu ®¹o, bµng quang
− Cèc thø ba ®á: ®¸i ra m¸u cuèi b·i, tæn th−¬ng ë bµng quang
§¸i ra m¸u nguyªn nh©n tiÕt niÖu th−êng biÓu hiÖn ®¸i ra m¸u ®á t−¬i vµ
m¸u côc tuy kh«ng th−êng xuyªn nh−ng rÊt ®Æc hiÖu.
B¶ng 1.1. Mét sè nguyªn nh©n chÝnh th−êng g©y ®¸i ra m¸u
C¬ quan Tæn th−¬ng L©m sµng
Ung th− thËn §¸i ra m¸u toµn b·i
ThËn, C¸c khèi u thËn niÖu qu¶n §¸i ra m¸u toµn b·i khi vËn ®éng
niÖu qu¶n Sái thËn, niÖu qu¶n §¸i ra m¸u kÐo dµi, tõng ®ît
Lao thËn
U, ung th− bµng quang §¸i ra m¸u cuèi b·i, toµn b·i
Bµng quang
§¸i ra m¸u cuèi b·i, ®¸i buèt, ®¸i d¾t
TuyÕn U tuyÕn tiÒn liÖt Héi chøng ®−êng tiÕt niÖu thÊp
tiÒn liÖt Sái, viªm tuyÕn tiÒn liÖt §¸i ra m¸u ®Çu b·i
Sái niÖu ®¹o §¸i ra m¸u ®Çu b·i, ®¸i buèt, ®¸i d¾t
NiÖu ®¹o
Viªm niÖu ®¹o
2.1.6. §¸i ra mñ
Quan s¸t n−íc tiÓu ®ùng trong cèc thñy tinh trong: n−íc tiÓu ®ôc (n−íc
tiÓu vÈn ®ôc, hay n−íc tiÓu ®ôc nh− n−íc vo g¹o, nh− s÷a).
Ph©n biÖt n−íc tiÓu ®ôc tr¾ng do ®¸i ra cÆn phosphat: khi nhá acid acetic
n−íc tiÓu sÏ trong vµ l¾ng cÆn.
− N−íc tiÓu ®ôc tr¾ng do ®¸i ra albumin: khi h¬ nãng albumin sÏ ®«ng vãn.
− §¸i ra Urat: khi ®un nãng n−íc tiÓu sÏ trong
− §¸i ra mñ khi n−íc tiÓu vÈn ®ôc, mñ tr¾ng cã b¹ch cÇu tho¸i ho¸, ®Õm cÆn
Addis sè l−îng b¹ch cÇu 5000 bc /phót.
− NhiÔm khuÈn tiÕt niÖu víi c¸c vi khuÈn g©y bÖnh chØ x¸c ®Þnh khi c¸c xÐt
nghiÖm vi sinh vËt cã sè l−îng vi khuÈn trªn 105/ml. C¸c vi khuÈn g©y
bÖnh th−êng gÆp ë ®−êng tiÕt niÖu nh− E Coli, Klebsiella, Enterobacter,
Proteus, Pseudomonas.
§¸i ra mñ vµ nhiÔm khuÈn tiÕt niÖu kh«ng ph¶i bao giê còng ®i ®«i víi
nhau. §¸i ra mñ kh«ng cã nhiÔm khuÈn (kh«ng cã vi khuÈn trong n−íc tiÓu)
chiÕm 20-25% c¸c tr−êng hîp bÖnh lý tiÕt niÖu th−êng gÆp do sái, do dÞ d¹ng
bÈm sinh.
15
2.2. TriÖu chøng toµn th©n
− C¬ thÓ gÇy sót nhanh, thÓ tr¹ng suy sôp th−êng gÆp ë bÖnh nh©n bÞ bÖnh
tiÕt niÖu. Chñ quan ng−êi bÖnh biÕt gi¶m c©n, mái mÖt ch¸n ¨n, mÊt ngñ.
− ThiÕu m¸u, mÊt n−íc ®iÖn gi¶i nh− trong c¸c bÖnh viªm ®µi bÓ thËn ø
n−íc, ø mñ thËn, suy thËn, ure m¸u cao, ung th−.
− Sèt cao kÐo dµi 38-39,5οC. Nh÷ng c¬n sèt hay ®ît sèt kÐo dµi kh«ng gi¶i
thÝch ®−îc nguyªn nh©n còng cã thÓ lµ dÊu hiÖu cña ung th− thËn.
− Phï: ®Æc ®iÓm cña phï do bÖnh thËn lµ phï mÆt tr−íc, sau ®ã phï ch©n,
cuèi cïng lµ phï toµn th©n, nghÜ ng¬i kh«ng hÕt phï.
− Tim m¹ch: nghe tiÕng tim nhá, nhanh hoÆc tiÕng cä mµng ngoµi tim khi
t¨ng ure m¸u. T¨ng huyÕt ¸p th−êng gÆp trong c¸c bÖnh lý cÇu thËn...
− Soi ®¸y m¾t: tæn th−¬ng trong bÖnh thËn m¹n cã t¨ng huyÕt ¸p.
2.3. TriÖu chøng thùc thÓ
Kh¸m hÖ tiÕt niÖu: nguyªn t¾c kh¸m toµn diÖn, kh¸m c¶ hÖ tiÕt niÖu vµ
sinh dôc. T− thÕ bÖnh nh©n: bÖnh nh©n n»m ngöa ®ïi h¬i thÊp.
Nh×n nhÞp thë bông, h×nh d¹ng bông, hè chËu, d−íi rèn, so s¸nh c¶ hai
bªn, nhËn xÐt sù thay ®æi.
Sê n¾n lµ chñ yÕu, ®¸nh gi¸ thµnh bông, ph¸t hiÖn ®iÓm ®au, ph¸t hiÖn
khèi u vïng th¾t l−ng víi c¸c tÝnh chÊt: kÝch th−íc, h×nh d¸ng, mËt ®é, bÒ mÆt,
bê, di ®éng theo nhÞp thë vµ c¸c bé phËn xung quanh.
2.4. C¸c nghiÖm ph¸p kh¸m thËn to
2.4.1. NghiÖm ph¸p ch¹m th¾t l−ng
C¸ch kh¸m: kh¸m bªn nµo th× ng−êi thÇy thuèc ®øng cïng bªn víi ng−êi
bÖnh, bµn tay bªn ®èi diÖn ®Æt vµo vïng thËn (gãc s−ên l−ng). Bµn tay kia ®Æt
phÝa trªn bông song song víi bê s−ên hay däc theo bê ngoµi c¬ th¼ng to. Bµn tay
d−íi ¸p s¸t vïng s−ên l−ng, bµn tay trªn Ên xuèng, b×nh th−êng kh«ng cã c¶m
gi¸c g×. NÕu thËn to sÏ cã c¶m gi¸c mét khèi u ch¹m xuèng bµn tay d−íi: dÊu
hiÖu ch¹m th¾t l−ng d−¬ng tÝnh.
H×nh 3. NghiÖm ph¸p ch¹m th¾t l−ng
16
2.4.2. NghiÖm ph¸p bËp bÒnh thËn
Bµn tay ®Æt d−íi vïng s−ên l−ng hÊt nhÑ lªn tõng ®ît vµ bµn tay trªn
bông Ên nhÑ xuèng. NÕu thËn to sÏ thÊy thËn bËp bÒnh gi÷a hai bµn tay: ®−îc
gäi lµ dÊu hiÖu bËp bÒnh thËn d−¬ng tÝnh.
Cã thÓ kh¸m mét bµn tay: ngãn tay c¸i phÝa tr−íc, bèn ngãn kia phÝa sau
Ðp vµo vïng s−ên l−ng. NÕu thËn to khi bÖnh nh©n thë sÏ thÊy thËn di ®éng lªn
xuèng trong lßng bµn tay. Th−êng ¸p dông khi kh¸m thËn trÎ em.
ThËn to ®Þnh nghÜa theo l©m sµng lµ cã dÊu hiÖu ch¹m th¾t l−ng d−¬ng
tÝnh, hoÆc X-quang, siªu ©m ph¸t hiÖn mét vïng thËn hay toµn bé thËn t¨ng
khèi l−îng.
Kh¸m thùc thÓ dÊu hiÖu ch¹m thËn d−¬ng tÝnh cÇn ph©n biÖt víi thËn sa
(thËn kh«ng to), c¸c khèi u th−îng thËn, u sau phóc m¹c, bªn ph¶i ph©n thïy
gan to, bªn tr¸i l¸ch to. Ng−îc l¹i kh¸m thùc thÓ còng cã khi khã ph¸t hiÖn
thËn to v× khèi c¬ th¾t l−ng dµy ë ng−êi bÐo.
ThËn to ®−îc chó ý ph¸t hiÖn tõ triÖu chøng tiÕt niÖu (®¸i m¸u, ®au th¾t
l−ng thÓ tr¹ng toµn th©n suy sôp) hay còng cã thÓ qua kh¸m X-quang, siªu ©m
ph¸t hiÖn thËn to nhê kh¸m søc khoÎ hµng lo¹t.
H×nh 1.4. NghiÖm ph¸p bËp bÒnh thËn
2.5. Kh¸m cÇu bµng quang
Khi bÖnh nh©n bÝ ®¸i cã héi chøng t¾c nghÏn ®−êng tiÕt niÖu thÊp. Bµng
quang c¨ng ë ngay trªn x−¬ng mu, d−íi rèn vµ næi lªn mét khèi u trßn b»ng qu¶
cam ë vïng h¹ vÞ hay lªn tËn rèn.
− Khèi u trßn ®Ønh låi lªn trªn, ranh giíi râ, gâ ®ôc, khèi u c¨ng vµ kh«ng di
®éng.
− Ên vµo g©y c¶m gi¸c buån ®i tiÓu.
− Khi th«ng n−íc tiÓu ch¶y ra vµ khèi u ®ã mÊt.
− Th¨m trùc trµng hay ©m ®¹o thÊy khèi u trßn c¨ng vµ nh½n.
− Ph©n biÖt víi khèi u vïng tiÓu khung: cã thai, u x¬ tö cung, u nang buång trøng
17
2.6. Kh¸m tuyÕn tiÒn liÖt
Chñ yÕu th¨m trùc trµng t− thÕ bÖnh nh©n n»m ngöa, hai ch©n dang réng
vµ gÊp. Ng−êi kh¸m ®øng gi÷a hai ®ïi hay bªn ph¶i. Dïng ngãn tay trá cã g¨ng
vµ b«i nhiÒu dÇu tr¬n ®Ó th¨m kh¸m.
− B×nh th−êng tiÒn liÖt tuyÕn trªn d−íi 20 gam, mËt ®é mÒm, c¨ng nh− cao
su, cã r·nh gi÷a ph©n biÖt hai thuú, ranh giíi râ, Ên kh«ng ®au.
− U ph× ®¹i lµnh tÝnh tiÒn liÖt tuyÕn: sê thÊy khèi u to ®−êng kÝnh trªn
3-4cm, hay to b»ng qu¶ chanh trªn 30 gam mËt ®é mÒm c¨ng, mÊt r·nh,
ranh giíi kh«ng râ.
− Ung th− tiÒn liÖt tuyÕn: tiÒn liÖt tuyÕn r¾n hay lµ mét khèi u r¾n ch¾c
kh«ng c©n ®èi, ranh giíi kh«ng râ, kh«ng di ®éng.
2.7. Kh¸m vïng b×u bÑn
Chñ yÕu lµ khi bÖnh nh©n cã b×u to. B×nh th−êng c¶ khèi chØ to b»ng n¾m
tay, c©n ®èi hai bªn, da rÊt chun, mÒm m¹i.
Nh÷ng thay ®æi tr«ng thÊy ®−îc: biÕn d¹ng b×u to h¼n lªn, mÊt c©n ®èi cã khi
to mét bªn, da thay ®æi vÒ mµu s¾c phï nÒ, s−ng ®á hay cã æ loÐt ë mét vïng.
Sê n¾n chñ yÕu b»ng ngãn tay c¸i vµ ®èi chiÕu víi 3 hay 4 ngãn tay kh¸c
cña mét bµn tay hay hai bµn tay cÇm c¶ hai bªn.
− DÊu hiÖu kÑp mµng tinh hoµn: b×nh th−êng líp da mµng tinh hoµn cã thÓ
kÑp ®−îc gi÷a hai ngãn tay. Khi cã n−íc trong mµng tinh hoµn hay khi
tinh hoµn qu¸ to ta kh«ng thÓ lµm ®−îc dÊu hiÖu nµy.
− Sê mµo tinh hoµn vµ tinh hoµn: b×nh th−êng sê ®−îc mµo tinh hoµn nh−
c¸i mò chôp lªn mµo tinh hoµn. Mµo tinh hoµn mÒm nh½n kh«ng ®au, tinh
hoµn mÒm h×nh bÇu dôc nh½n kh«ng ®au.
− Sê thõng tinh: nh− mét sîi d©y ch¾c ch¾n, l¨n d−íi tay vµ c¸c m¹ch m¸u
tÜnh m¹ch còng mÒm dÔ bãp dÑt.
− Soi ¸nh s¸ng: dïng ®Ìn pin chiÕu ¸nh s¸ng xuyªn qua hay kh«ng chøng tá
chøa tæ chøc ®Æc hay láng.
2.8. Mét sè yÕu tè cÇn thiÕt khi kh¸m hÖ thèng thËn tiÕt niÖu
− Hái bÖnh sö vµ c¸c triÖu chøng c¬ n¨ng: bÖnh sö cã vai trß rÊt quan träng
trong chÈn ®o¸n, nhiÒu khi nhê bÖnh sö ng−êi kh¸m cã c¸c d÷ kiÖn cÇn
cho ph¸t hiÖn bÖnh. CÇn nhÊn m¹nh c¸c ®iÓm sau:
− YÕu tè gia ®×nh: cã nh÷ng bÖnh lý cã tÝnh chÊt gia ®×nh nh− thËn ®a nang,
sái niÖu nhÊt lµ sái Cystin, Xanthin, c¸c dÞ tËt bÈm sinh nh− tinh hoµn Èn,
bÊt th−êng lç tiÓu.
− YÕu tè tiÒn sö: cã nh÷ng bÖnh hiÖn t¹i lµ d¹ng t¸i ph¸t cña mét bÖnh tr−íc
®ã nh− sái thËn, lao thËn, tinh hoµn teo do quai bÞ.
18
− YÕu tè nghÒ nghiÖp: mét sè bÖnh lý cã liªn quan víi nghÒ nghiÖp nh− u ®éc
bµng quang ë nh÷ng ng−êi tiÕp xóc víi hãa chÊt ®éc.
3. GiíI THIÖU MéT Sè PH¦¥NG PH¸P TH¡M KH¸M B»NG DôNG Cô
Th¨m kh¸m hÖ tiÕt niÖu cã phÇn yªu cÇu th¨m kh¸m b»ng dông cô
chuyªn khoa: c¸c èng th¨m dß, c¸c m¸y néi soi.
3.1. Th¨m kh¸m niÖu ®¹o bµng quang
3.1.1. Dông cô
C¸c èng th«ng (sonde) niÖu ®¹o bµng quang: èng th«ng mÒm b»ng cao su
(mµu vµng hay ®á), hoÆc chÊt dÎo tæng hîp (mµu tr¾ng).
− èng th«ng ®Çu th¼ng, èng th«ng Nelaton cã lç bªn, èng th«ng Harris,
Robinson ®Çu th¼ng cã hai lç bªn.
− èng th«ng ®Çu cong: èng th«ng Tieman dïng ®Ó th«ng bµng quang trong
c¸c tr−êng hîp bÝ ®¸i do u ph× ®¹i lµnh tÝnh tiÒn liÖt tuyÕn, hÑp cæ bµng
quang.
− èng th«ng Foley ®Çu th¼ng vµ ®Çu cong cã bãng ë ®Çu ®Ó gi÷ èng th«ng t¹i
bµng quang. èng th«ng Folley cã lo¹i mét dßng hoÆc lo¹i hai dßng ®Ó
truyÒn dung dÞch röa bµng quang vµ dÉn l−u.
− C¸c lo¹i èng th«ng: Pezzer ®Çu cã qu¶ cÇu dÑt cã lç ë bªn. èng th«ng
Malecot ®Çu ph×nh cã r·nh bªn.
KÝch th−íc c¸c èng th«ng:
− èng th«ng niÖu ®¹o bµng quang cã chiÒu dµi 40 cm
− èng dÉn l−u cã chiÒu dµi 35 cm
− §−êng kÝnh c¸c èng th«ng t−¬ng ®−¬ng 1/3 mm.
Que nong th−êng dïng ®Ó th¨m kh¸m niÖu ®¹o, lµm b»ng thÐp kh«ng gØ
hay m¹ kÒn. Que nong cã h×nh cong 1/3 ®−êng trßn hay chØ cong ë ®Çu, thuËn
theo chiÒu cong chñ yÕu cña niÖu ®¹o nam giíi. ChiÒu dµi que nong kho¶ng
35cm. §−êng kÝnh 1/6 mm.
3.1.2. Th«ng bµng quang
Sau khi kh¸m bÖnh nh©n cÇn ®¸nh gi¸ sù l−u th«ng cña niÖu ®¹o bµng
quang ph¶i tiÕp tôc th¨m dß niÖu ®¹o bµng quang.
− Dông cô: ph¶i chuÈn bÞ tr−íc dông cô v« khuÈn. C¸c èng th«ng cao su chÊt
dÎo cã thÓ hÊp Èm hoÆc luéc s«i 1000C trong 15 phót. Mét sè èng th«ng
niÖu ®¹o cã tr¸ng Silicon ph¶i ®−îc tiÖt khuÈn, b¶o qu¶n trong tñ oxyde
ethylen hay dung dÞch Cidex. HiÖn nay èng th«ng cã tr¸ng Silicon ®−îc ®Æt
kÝn trong bao nylon hai lÇn tiÖt khuÈn b»ng tia gamma dïng mét lÇn,
tr¸nh nhiÔm khuÈn, AIDS.
19
− Khi th¨m kh¸m ng−êi kh¸m hay phô kh¸m ®i g¨ng tay, s¸t khuÈn bé
phËn sinh dôc ngoµi, lËt bao qui ®Çu (hoÆc t¸ch m«i lín) s¸t khuÈn råi
b¬m gel vµo niÖu ®¹o.
LÊy èng th«ng ®· chän, rót tõ bao nylon b«i tr¬n gel vµo èng th«ng.
Tay tr¸i dùng ®øng d−¬ng vËt (t¸ch m«i lín ©m hé ë n÷).
Tay ph¶i ®−a èng th«ng vµo miÖng s¸o, ®Èy nhÑ vµo niÖu ®¹o cho ®Õn khi
thÊy n−íc tiÓu ch¶y ra, b×nh th−êng n−íc tiÓu vµng trong. Sau ®ã h¹ thÊp èng
th«ng vµ bá vµi ml n−íc tiÓu ®Çu b·i, lÊy n−íc tiÓu gi÷a dßng ®Ó xÐt nghiÖm.
− Th«ng bµng quang kh«ng ch¹m tay vµo èng th«ng: dïng k×m cÆp ®Èy èng
th«ng vµo bµng quang.
− C¸c tr−êng hîp th«ng bµng quang khã nªn cho mét ngãn tay trá bµn tay
tr¸i vµo trùc trµng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®Çu èng th«ng vµ ®Èy ®Çu èng th«ng
vÒ phÝa thµnh tr−íc niÖu ®¹o tr¸nh g©y tæn th−¬ng cho niÖu ®¹o mµng,
niÖu ®¹o tiÒn liÖt tuyÕn.
− Th«ng bµng quang bÖnh nh©n u ph× ®¹i lµnh tÝnh tuyÕn tiÒn liÖt: dïng èng
th«ng dÇu cong Tieman.
3.1.3. Nong niÖu ®¹o
Nong niÖu ®¹o vÉn cßn cã chØ ®Þnh trong c¸c tr−êng hîp hÑp niÖu ®¹o sau
chÊn th−¬ng, di chøng hÑp niÖu ®¹o do viªm, mæ chÝt hÑp niÖu ®¹o.
− Dông cô: dïng que nong Beniquee chän sè nßng tõ 12-40B.
− Nguyªn t¾c: v« khuÈn vµ kh«ng g©y sang chÊn thªm niÖu ®¹o.
− Kü thuËt: tay tr¸i gi÷ dùng ®øng d−¬ng vËt, tay ph¶i lµm thñ thuËt ®−a
que nong vµo miÖng s¸o, cho que nong tr−ît qua niÖu ®¹o tr−íc, h¹ dÇn
que nong xuèng thÊp v−ît qua niÖu ®¹o sau vµo cæ bµng quang.
Tr−êng hîp chÝt hÑp niÖu ®¹o dïng que nong h×nh chØ dÉn ®−êng hoÆc ®Æt
èng th«ng Council nh− mét que nong ®Ó nong réng niÖu ®¹o.
3.2. Néi soi tiÕt niÖu
Tõ ®Çu thÕ kû 20, M. Nitze ®· sö dông thiÕt bÞ soi s¸ng ®Ó soi bµng quang:
m¸y soi bµng quang. M¸y soi bµng quang gåm:
HÖ thèng thÊu kÝnh, hÖ thèng chiÕu s¸ng, ®Çu èng soi cã bãng ®Ìn nhá 6V,
hÖ thèng èng dÉn. HÖ thèng m¸y soi ®−îc lång trong èng th«ng kim lo¹i cã thÓ
®−a qua niÖu ®¹o vµo bµng quang vµ ®−a c¸c èng th«ng niÖu qu¶n, c¸c dông cô
can thiÖp vµo bµng quang nh− dao ®èt, k×m sinh thiÕt, k×m g¾p dÞ vËt.
M¸y soi thÕ hÖ míi ph¸t hiÖn c¸c th−¬ng tæn ë bµng quang, lç niÖu qu¶n
qua ®ã can thiÖp c¸c th−¬ng tæn thuËn lîi h¬n. C¸c m¸y soi th«ng dông hiÖn
nay: Karl Storz, Wolf, Olympus.
20
Copyright by webtailieu.net