ƠNG PHÁP TỔ CHỨC TRÒ CHƠI
***
I - PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN TRÒ CHƠI :
1/ Giai đoạn chuẩn bị:
a) Chuẩn bị đầy đủ trên giấy :
Như người thầy giáo soạn giáo án trước khi dạy: đưa những trò
chơi gì vào chương trình sinh hoạt tại đoàn quán, tại các buổi
cắm trại; thứ tự tiến hành các loại trò chơi (lúc mở đầu, giữa và
cuối buổi sinh hoạt, mỗi thời điểm cần có một số trò chơi thích
hợp).
Việc chọn lựa các trò chơi trong một buổi sinh hoạt nhất định
phải căn cứ vào nhiều yếu tố :
- Người tham dự cuộc chơi : độ tuổi (rất quan trọng), tình hình
sức khỏe, trình độ văn hóa, kỹ năng chuyên môn (trò chơi không
vượt quá khả năng thể lực, trí tuệ của người chơi), giới tính : có
loại trò chơi thích hợp với nam giới nhưng lại không thích hợp
với nữ giới và ngược lại ; số lượng người tham dự : có loại trò
chơi chỉ vui với số ít (do đó phải chia người chơi thành nhiều
nhóm nhỏ ; chơi làm nhiều đợt) ngược lại có loại trò chơi chỉ
thích hợp với một số lượng người chơi đông ; có loại trò chơi
chỉ có thể tiến hành với một số đối tượng đã quen biết nhau
(cùng đội, cùng đoàn ...) nên không thích hợp với đa số người
mới gặp nhau lần đầu.
- Địa điểm : Trong nhà, ngoài trời, nơi trống trải, nơi có cỏ, cây
xanh ; sân bãi rộng hẹp, có hoặc không có giới hạn rõ ràng, ảnh
hưởng qua lại của môi trường và việc tổ chức thực hiện trò
chơi. Ví dụ : có thể tổ chức các trò chơi leo trèo, ẩn nấp các nơi
có cây xanh, lùm cây nhưng lại không tổ chức trò chơi ném bóng
ở gần các loại cây hoang dại để đề phòng rắn rết khi kiếm bóng
...
- Khí hậu, thời tiết : mùa, tháng trong năm ; ban ngày, ban đêm
(để quyết định thời gian, cường độ thích hợp của các trò chơi).
- Thời gian chơi : Thời gian chung dành cho toàn bộ các trò chơi
trong buổi sinh hoạt hoặc ngày cắm trại và thời gian riêng của
từng trò chơi trong chương trình chung.
- Tác dụng, hiệu quả chính phụ của mỗi trò chơi : Trò chơi rèn
luyện, phát khéo léo, sự nhanh trí, óc quan sát ? ...) người điều
khiển phải xác định rõ các mục tiêu giáo dục trong buổi sinh
hoạt ... để chọn những trò chơi đáp ứng yêu cầu của mình.
- Tính chất của mỗi trò chơi : Trò chơi rất đông (đòi hỏi một sự
nổ lực hỗn hợp, kéo dài suốt cuộc chơi với cường độ cao hoặc
vừa phải) ; trò chơi động (đòi hỏi một sự nổ lực liên tục nhưng
có xen kẽ những lúc nghỉ ngơi ngắn) ; trò chơi tĩnh (sự nổ lực về
mặt thể lực yếu nhưng sự nổ lực về tinh thần, trí tuệ lại cao, trò
chơi mang tính chất giải trí nhưng thư giãn trong niềm vui).
Trong một buổi sinh hoạt, cắm trại nên xen kẽ các trò chơi rất
hoạt động với các trò chơi động và tĩnh để tránh sự mệt mỏi quá
sức về thể chất của người chơi hoặc sự mệt mỏi do ít hoạt
động thể lực và nhàm chán (chơi một trò chơi quá lâu, lặp lại
một trò chơi mới hơn ...)
b) Những trò chơi cần đến dụng cụ
Bóng, gậy, khăn quàng, cờ, dây ... thì phải lập danh sách đầy đủ
và nhớ đem theo đến nơi chơi. Dụng cụ phải thích hợp với độ
tuổi, sức khỏe người chơi (ví dụ : bóng to hoặc nặng cho thanh
thiếu niên lớn khỏe ; bóng vừa, nhỏ, mềm, nhẹ cho thiếu nhi
nhỏ tuổi và nhi đồng). Dự kiến cả một số bài hát kèm theo một
số trò chơi nào đó để có kế hoạch ôn luyện trước.
Một số trò chơi cần thêm người giám sát, trong các cuộc tranh tài
giữa các đội cũng phải chọn người, sắp xếp trước. Ngoài số trò
chơi chính đã lựa chọn cho chương trình sinh hoạt cần chuẩn bị
thêm một số trò chơi dự trữ, đề phòng một số trò chơi chính vì
những lý do, điều kiện ngoài dự kiến không thể tổ chức được ở
nơi vui chơi, cắm trại (ví dụ : trời mưa, số người đi cắm trại ít
hơn các lần trước ...)
c) Các trò chơi trong một buổi sinh hoạt:
Phải đạt được tác dụng, hiệu quả giáo dục (mục đích, yêu cầu
chính) đồng thời phải gây được hứng thú, phấn khởi đối với
người chơi, đảm bảo an toàn đoàn kết ; không để xảy ra tranh
cãi khi phân thắng, thua, xếp vị thứ ; không để xảy ra tai biếán gì
dù là rất nhỏ (cũng cần mang dự phòng một túi cấp cứu gồm
một ít bông băng, thuốc sát trùng..)
Vì vậy, việc chuẩn bị tốt các trò chơi trước khi tổ chức thực
hiện là hết sức quan trọng, đảm bảo tới ba phần tư sự thành
công của buổi chơi - chơi để mà học, rèn luyện. Một thiếu sót
nhỏ trong việc chuẩn bị dễ làm hỏng cả một trò chơi thú vị, hấp
dẫn, có tác dụng giáo dục tốt.
2/ Giai đoạn thực hiện:
a/ Trình bày trò chơi :
* Chọn lối giải thích rõ ràng, ngắn gọn, dễ hiểu, dí dỏm. Giải
thích sao cho người chậm hiểu nhất cũng hiểu được. Nếu cần
thì không cần giải thích mà dẫn dắt người chơi từng bước để
tạo sự hấp dẫn.
* Nói và cử động làm mẫu thì dễ hiểu hơn, nếu cần thì sẽ
xuống đất hay lên bảng, có thể chơi thử để giảng lại luật lệ trò
chơi.
* Đừng mất kiên nhẫn vì những phá rối nô đùa của những người
đã biết trò chơi.
b/ Điều kiện trò chơi :
* Chuẩn bị trước sự phân chia trong vòng tròn sao cho mạnh yếu
đồng đều, nếu nam nữ xen kẽ được thì tốt.
* Phải luôn luôn di động để nhìn được mọi người. Điều khiển
từ chậm đến nhanh để tạo sự căng thẳng.
* Khai thác sự dí dỏm của người chơi, hay chế biến trò chơi sao
cho vui vẻ, thoải mái.
* Đề cao tinh thần tự giác, thẳng thắn trung thực, dành cho
người phát huy sáng kiến trong phạm vi luật lệ trò chơi.
* Phải đổi trò chơi sao cho ai cũng có dịp thắng cuộc, người
thắng về nhanh nhẹn, người thắng về sức khỏe, người thắng về
tính tự chủ.
* Khi bắt lỗi phải khách quan, chính xác, dứt khoát, công bằng.
* Phải biết dừng trò chơi đúng lúc, khi mọi người có dấu hiệu
mệt mỏi, chán nản hay khi trò chơi đã có kết quả thắng thua rõ
ràng.
3/ Giai đoạn kết thúc :
- Phạt những người thua bằng những hình phạt nhẹ nhàng, thoải
mái, dễ thực hiện, tránh những hình phạt thô bạo hay kéo dài
thời gian phạt.
- Đánh giá ưu khuyết điểm của trò chơi cần thêm bớt gì không ?
Về luật lệ, cách chơi và tính hấp dẫn, sự giáo dục của trò chơi
đến đâu?
4/ Vào cuộc chơi :
a) Ổn định :
Để tập trung sự chú ý của vòng trò (người tham gia chơi), người
quản trò cần tạo sự tập trung, ổn định bằng hai yếu tố : tiếng
động (thường gặp) và hình dáng.
Tiếng động : Cho vòng tròn hát, một trò chơi băng reo hoặc trò
chơi phản xạ từ thấp lên cao.
Hình dáng : Người quản trò bước ra vòng tròn với dáng điệu ngộ
nghĩnh, duyên dáng cũng tạo sự thu hút chú ý của vòng tròn.
b) Giới thiệu trò chơi :
Có thể lồng trò chơi vào các câu chuyện cổ tích, chuyện vui để
tạo sự háo hức, hứng thú. Tuy nhiên cần ngắn gọn và hấp dẫn.
c) Hướng dẫn cách chơi, luật chơi :
Tùy theo mỗi trò chơi mà quản trò linh động hướng dẫn. Có
những trò chơi phức tạp cần hướng dẫn đầy đủ trước rồi mới
chơi, nhưng cũng có những trò chơi đơn giản thì có thể chơi
ngay, vừa chơi thử vừa giải thích, làm sao cho dễ hiểu, dễ nắm
mới thu hút người chơi.
d) Chơi thử (chơi nháp) :
Rất quan trọng nhưng cần lưu ý :
+ Nếu thử nhiều : khi chơi thật sẽ nhàm chán.
+ Nếu không chơi thử hoặc chởi thử quá ít thì người chơi chưa
nắm được cách chơi sẽ gây khó khăn cho người quản trò khi
hướng dẫn chơi.
e) Chơi :
* Khi chơi người quản trò nên cùng với với vòng tròn để tránh
khoảng cách và động viên khích lệ người chơi, nhưng có lúc nên
tách ra đối với những trò chơi cần trọng tài.
* Khi chơi người quản trò phải quan sát người chơi (vòng tròn)
nhất là khi chơi với trẻ em để biết được thái độ, cử chỉ, phong
cách ... từ đó giáo dục hoặc điều chỉnh phong cách của mình
(quản trò).
* Trong quá trình chơi, quản trò có thể chuyển hướng khác với
dự kiến ban đầu một ít thì người quản trò nên linh động khéo léo
dẫn dắt. Đừng quá nguyên tắc, cứng ngắt làm mất vui, mất
không khí sinh hoạt.
* Người quản trò phải công bằng xử lý tình huống một cách
khách quan, không thiên vị, không quá dễ dãi.
* Tác phong người quản trò phải chuẩn mực, ngôn ngữ nói phải
sư phạm không thô thiển, phong cách vui tươi, dí dỏm, duyên
dáng.
* Trò chơi hình phạt :
* Hãy quan niệm hình phạt là một trò chơi nhỏ, đừng nên bắt ép
quá đáng mà nên khuyến khích động viên người bị phạt tham gia.
f) Ngừng đúng lúc :
Cần phải biết lúc nào ngừng trò chơi (do kinh nghiệm quan sát,
kinh nghiệm chơi). Đảm bảo sức khỏe cho người chơi, tạo sự
luyến tiếc cho lần chơi sau. Đừng để người chơi nhàm chán,
than mệt và ngán chơi.
II – KỸ THUẬT HƯỚNG DẪN TRÒ CHƠI:
1 – Tính khảo sát - chuẩn bị:
Trước khi tổ chức thực hiện các trò chơi, cần nắm lại đầy đủ
tình hình các đối tượng dự chơi (những ai đau yếu, mệt mỏi,
thiếu vắng ...) nơi chơi (có gì thay đổi đột xuất), dụng cụ mang
theo (đủ, thiếu, tốt, hư hỏng ...)
Khi mở đầu cuộc chơi, cần giải thích một cách thật rõ ràng rành
mạch cách tiến hành trò chơi, những điều cần tuân thủ trong khi
chơi (luật chơi) nhất là đề phòng tai nạc ; đặc biệt cần nói rõ
cách chơi và kết quả chơi như thế nào thì giành phần thắng ;
cách chơi như thế nào thì bị trừ điểm, thua điểm ... Đối với một
số ít trò chơi, sau khi phổ biến cách chơi, luật chơi, cách tính
điểm để phân thắng, thua, cần hỏi lại một vài người để xem
nắm vững trò chơi và xem có thắc mắc gì để giải đáp ; trong
một số ít trường hợp, có thể cho chơi thử trước một hai lần.
Bố trí hai hoặc nhiều nhóm, đội thi tài với nhau là cách gây
không khí hào hứng, sôi nổi trong cuộc chơi.
2- Tính an toàn – Giáo dục:
Trò chơi cũng là một phương tiện để rèn luyện tính tổ chức, kỷ
luật, ý thức tập thể ... nên người điều khiển cuộc chơi phải
giám sát chặt chẽ việc chấp hành luật chơi, không bỏ qua một
lỗi nhỏ và có làm như vậy mới đảm bảo được sự an toàn và
đoàn kết.
Để rèn luyện kỹ năng điều khiển cho các em, nên giao cho các
đội trưởng, đội phó lần lượt điều khiển một số trò chơi trong
buổi sinh hoạït, đi dần từ trò chơi dễ đến trò chơi khó. Người
điều khiển theo dõi giúp đỡ trong trường hợp cần thiết. Cũng
cần để cho lớp trẻ phát huy sáng kiến khi chơi. Một nhà giáo
dục đã nói : “Không bắt buộc trẻ chơi mà để cho trẻ chơi và
hướng dẫn chúng khi chơi”. Phải biết khích lệ, động viên những
trẻ nhút nhát, tự ti đồng thời khéo léo kiềm chế trẻ hiếu thắng,
kiêu ngạo nhưng không làm nhục chí trẻ ; giáo dục ý thức chơi
đẹp, chơi thẳng thắn, thắng không kiêu, thua không nản.
3 – Logic trò chơi:
Sau buổi sinh hoạt, nên rút kinh nghiệm về việc tổ chức thực
hiện các trò chơi nhằm để phù hợp các đối tượng và lượng thời
gian ... Vì vậy ta cần sắp xếp thứ tự các trò chơi như sau :
+ Trò chơi phát động.
+ Trò chơi giúp trí nhớ.
+ Trò chơi hoạt động.
+ Trò chơi luyện trí.
+ Trò chơi ngoạn mục.
+ Trò chơi chú ý và quan sát.
+ Trò chơi lấy lại bình tĩnh.
Cách sắp đặt trên đã được lựa chọn :
- Vì nó giản tiện.
- Vì nó nói lên một tiết điệu luân phiên. Các bạn có thể nhận
thấy ngay cách sắp đặt đó trình bày những trò chơi nổi bật về
hoạt động thể lý, tiếp đến là những trò chơi mạnh về hoạt động
trí tuệ.
- Sau hết, cách sắp đặt đó đã được sáng chế để có thể cống hiến
các bạn một mẫu tiết điệu tiệm tiến cho một cuộc chơi trong
nhà hay một buổi dạ hội.
- Nói khác, sự lựa chọn và vị trí của mỗi loại trò chơi có mục
đích giúp tạo một cách dễ dàng hoàn cảnh tăng tiến dần lên rồi
trở lại bình tĩnh, thuận tiện để cầu nguyện lúc mở đầu hoặc chỉ
ca hát một bài vào lúc cuối.
Chắc hẳn trong một cuộc chơi hoặc dạ hội, không cần phải lấy
một trò chơi ở mỗi loại, tuy nhiên nếu có những cuộc chơi đưa
đến hỗn loạn, làm trẻ kiệt sức, thường là vì những trò chơi
được sử dụng quá giống nhau ; trái lại, khi nương theo một tiết
điệu hợp lý, trẻ có thể lần lượt phát động mọi năng khiếu : chú
ý, ghi nhớ, vung sức, v.v... và sự vận dụng khác nhau đó sẽ bồi
bổ, nâng đỡ hứng thú của trẻ.
Tùy hoàn cảnh, những trò chơi loại này có thể được thay thế
bằng những hoạt động khác. Ví dụ : việc phát động có thể thực
hiện bằng một trò chơi múa hay mời múa; cũng thế, một vũ khúc
hay một bài ca có cử động sẽ thay thế những trò chơi hoạt động;
một trò chơi kịch nghệ, một pha hình múa rối sẽ thay thế những
trò chơi ngoạn mục; với một bài ca, một truyện vui v.v... có thể
lấy lại bình tĩnh.
Điều tối hệ là đừng có pha trộn những loại khác nhau đó, cũng
đừng lộn lạo chúng với nhau như thế , bởi vì:
- Những trò chơi phát động là toàn bộ của nó, theo nguyên tắc, là
để tạo hoàn cảnh mở đầu.
- Những trò chơi giúp trí nhớ là cũng để thu hút đa số những
người dự bằng tác động hay ít ra bằng hứng thú chúng gợi lên.
- Những trò chơi hoạt động là phải làm sao huy động được toàn
thể người chơi; đối với loại này, cần lưu ý đặc biệt đến số
người chơi có mặt, địa thế cũng như vật dụng : ghế dựa, ghế dài
... Những trò chơi đó rất rầm rộ, cần ảnh hưởng tối đa tới quang
cảnh buổi họp.
- Những trò chơi nguyên lý là cần được chú trọng nhiều hơn; sau
những trò chơi hoạt động, chúng đem lại phần nào nghỉ ngơi.
- Những trò chơi ngoạn mục là phải được điều khiển cho khéo;
nếu chúng không huy động toàn thể người chơi, chúng cũng đủ
lý thú để ai nấy chú ý.
- Những trò chơi chú ý và quan sát là phải làm toàn thể người
chơi quan tâm, dẫu họ không được huy động trực tiếp bằng
mánh khóe phải kiếm, cố gắng tìm tòi phải có.
- Những trò chơi lấy lại bình tĩnh là những trò chơi khó điều
khiển hơn cả, nhưng chúng lại thường rất quan trọng vì nhờ
chúng, người điều khiển sẽ làm dịu bớt sự hăng nồng do những
trò chơi khác gây nên và có thể đổi qua thứ hoạt động khác hoặc
đi đến chỗ kết thúc cuộc chơi.