logo

Những nguyên tắc cơ bản của nuôi cấy vi sinh vật công nghiệp_chương 3

Tham khảo tài liệu 'những nguyên tắc cơ bản của nuôi cấy vi sinh vật công nghiệp_chương 3', khoa học tự nhiên, công nghệ sinh học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
Ch−¬ng ba Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nu«i cÊy vi sinh vËt c«ng nghiÖp I. quy tr×nh lªn men Quy tr×nh lªn men cæ ®iÓn ®−îc tiÕn hµnh theo c¸c giai ®o¹n sau: ChÕ t¹o m«i tr−êng Khö trïng m«i tr−êng Gièng vi sinh vËt Nh©n gièng KiÓm tra sù Lªn men cÊp 1, 2, 3 t¹o thµnh phÈm Thu håi s¶n phÈm H×nh 2: C¸c b−íc chÝnh trong quy tr×nh s¶n xuÊt c«ng nghÖ vi sinh c«ng nghiÖp 1. Gièng vi sinh vËt Muèn cã s¶n phÈm tèt, ngoµi quy tr×nh c«ng nghÖ th× kh©u gièng lµ quan träng nhÊt, nã quyÕt ®Þnh chÊt l−îng s¶n phÈm vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt. Trong c«ng nghÖ lªn men, ng−êi ta sö dông réng r·i nhiÒu lo¹i vi sinh vËt thuéc nhãm Prokaryote (vi khuÈn, x¹ khuÈn, vi khuÈn lam) vµ nhãm Eukaryote (nÊm men, nÊm mèc, t¶o). + Tiªu chuÈn cña gièng. Chñng vi sinh vËt ®−îc coi lµ chñng tèt trong s¶n xuÊt ph¶i cã tÝnh −u viÖt lµ: Cã kh¶ n¨ng sinh tæng hîp t¹o sinh khèi víi hiÖu suÊt cao, ®ång thêi ph¶i cã thªm nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: - Cã kh¶ n¨ng sö dông c¸c nguyªn liÖu rÎ tiÒn, dÔ kiÕm nh− c¸c phô phÈm, c¸c nguyªn liÖu th«, c¸c phÕ th¶i... - Trong qu¸ tr×nh lªn men kh«ng t¹o ra c¸c phÈm phô kh«ng mong muèn cña ng−êi s¶n xuÊt. - Ýt mÉn c¶m ®èi víi sù t¹p nhiÔm do vi sinh vËt kh¸c hoÆc do phage. - S¶n phÈm sinh khèi cã thÓ t¸ch dÔ dµng ra khái m«i tr−êng dinh d−ìng. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¸c tiªu chuÈn trªn kh«ng ph¶i g¾n liÒn víi nhau vµ cïng tån t¹i ë mét sè ®èi t−îng vi sinh vËt nµo ®ã. C¸c vi sinh vËt thuéc nhãm Eukaryote cã kÝch th−íc tÕ bµo lín thÓ h×nh sîi, do ®ã dÔ t¸ch chóng ra khái m«i tr−êng dinh d−ìng b»ng ph−¬ng ph¸p läc ly t©m th−êng. Nh−ng ë chóng th−êng tån t¹i mét quy t¾c chung lµ kÝch th−íc tÕ bµo tû lÖ nghÞch víi ho¹t tÝnh trao ®æi chÊt. ViÖc chän chñng cho mét quy tr×nh c«ng nghÖ lµ hÕt søc quan träng, ®Ó chän ®−îc chñng cã ho¹t tÝnh cao ng−êi ta ph¶i t×m c¸ch hoµn thiÖn genotype cña chóng víi c¸c ph−¬ng ph¸p sau: chän läc, lai t¹o, g©y ®ét biÕn trong chÊt liÖu di truyÒn cña tÕ bµo hoÆc trong hÖ thèng ®iÒu hßa trao ®æi chÊt. GÇn ®©y ng−êi ta ®· sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p di truyÒn hiÖn ®¹i ®Ó t¹o c¸c chñng gièng cã nh÷ng tÝnh chÊt mong muèn mét c¸ch chñ ®éng, do ®ã c¸c chñng dïng trong s¶n xuÊt ngµy cµng hoµn h¶o h¬n, ®¸p øng ngµy mét tèt h¬n yªu cÇu cña con ng−êi. + C¸c c«ng viÖc chñ yÕu cña c«ng t¸c gièng trong s¶n xuÊt Trong s¶n xuÊt, viÖc ho¹t hãa gièng vµ th−êng xuyªn kiÓm tra chÊt l−îng cña gièng lµ ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt vµ kh«ng thÓ thiÕu. Muèn lµm tèt kh©u nµy cÇn ph¶i tiÕn hµnh c¸c viÖc sau: - KiÓm tra ®é thuÇn khiÕt cña gièng trong lªn men. - KiÓm tra kh¶ n¨ng håi biÕn cña gièng. HÇu hÕt c¸c chñng vi sinh vËt dïng trong s¶n xuÊt lµ ®ét biÕn , do ®ã ph¶i kiÓm tra xem chóng cã håi trë l¹i gièng gèc hay kh«ng, bëi hiÖn t−îng nµy rÊt hay x¶y ra. - Ho¹t hãa gièng sau mét thêi gian sö dông. §Ó ho¹t hãa gièng ng−êi ta th−êng sö dông m«i tr−êng nu«i cÊy giµu c¸c chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng nh− cao nÊm men, n−íc chiÕt cµ chua, hçn hîp vitamin, acid bÐo. - Gi÷ gièng b»ng ph−¬ng ph¸p thÝch hîp ®Ó cã thÓ duy tr× nh÷ng ho¹t tÝnh −u viÖt cña chóng, chèng tho¸i hãa gièng, mÊt ho¹t tÝnh. + C¸c ph−¬ng ph¸p gi÷ gièng HiÖn nay th−êng sö dông 4 ph−¬ng ph¸p chÝnh ®Ó gi÷ gièng vi sinh vËt: - B¶o qu¶n trªn m«i tr−êng th¹ch b»ng, ®Þnh kú kiÓm tra cÊy truyÒn. Gièng vi sinh vËt ®−îc gi÷ trªn m«i tr−êng th¹ch nghiªng (®èi víi c¸c gièng vi sinh vËt hiÕu khÝ) hoÆc trÝch s©u vµo m«i tr−êng th¹ch (®èi víi vi sinh vËt kþ khÝ). C¸c èng gièng ®−îc b¶o qu¶n trong tñ l¹nh ë nhiÖt ®é 3- 5oC. §Þnh kú ®Ó cÊy truyÒn gièng, tuú tõng nhãm vi sinh vËt kh¸c nhau mµ ®Þnh kú cÊy truyÒn kh¸c nhau, song giíi h¹n tèi ®a lµ 3 th¸ng. §Ó c«ng t¸c gi÷ gièng ®−îc tèt, l©u h¬n vµ ®ì bÞ t¹p h¬n, ng−êi ta th−êng phñ lªn m«i tr−êng ®· ®−îc cÊy gièng vi sinh vËt mét líp dÇu kho¸ng nh− paraffin láng. Líp paraffin nµy sÏ h¹n chÕ ®−îc sù tiÕp xóc cña vi sinh vËt ®èi víi oxygen kh«ng khÝ (O2) vµ h¹n chÕ sù tho¸t h¬i n−íc cña m«i tr−êng th¹ch, do vËy gièng cã thÓ b¶o qu¶n ®−îc l©u h¬n vµ kh«ng bÞ nhiÔm t¹p, tho¸i hãa. - Gi÷ gièng trong c¸t hoÆc trong ®Êt sÐt v« trïng. Do cÊu tróc hãa lý c¸t vµ sÐt lµ nh÷ng c¬ chÊt tèt mang c¸c tÕ bµo vi sinh vËt, chñ yÕu lµ nhãm vi sinh vËt cã bµo tö. C¸ch lµm nh− sau: C¸t vµ ®Êt ®−îc xö lý s¹ch, sµng läc qua r©y, xö lý pH ®¹t trung tÝnh, sÊy kh« vµ khö trïng. Sau ®ã b»ng thao t¸c v« trïng trén bµo tö vµo c¬ chÊt c¸t hoÆc ®Êt trong c¸c èng nghiÖm. Dïng paraffin nãng ch¶y phÕt lªn nót b«ng cña èng nghiÖm ®Ó gióp cho èng gièng kh«ng bÞ Èm trë l¹i. Ngoµi c¸t vµ ®Êt, ng−êi ta cßn gi÷ gièng trong h¹t ngò cèc hay trªn silicagen... Ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n gièng trªn chñ yÕu cho nÊm mèc vµ x¹ khuÈn. - Gi÷ gièng b»ng ph−¬ng ph¸p l¹nh ®«ng: B»ng ph−¬ng ph¸p nµy dùa trªn nguyªn t¾c øc chÕ sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt, ®−a chóng vµo ®iÒu kiÖn l¹nh s©u ë - 25oC ®Õn - 70oC. Ng−êi ta trén vi sinh vËt víi dung dÞch b¶o vÖ hay cßn gäi lµ dung dÞch nhò hãa nh− glycerin 15%, huyÕt thanh ngùa (lo¹i kh«ng cho chÊt b¶o qu¶n), dung dÞch glycose hoÆc lactose 10%... ViÖc lµm l¹nh ®−îc tiÕn hµnh mét c¸ch tõ tõ. Khi ®é l¹nh ®¹t - 20oC, nÕu tiÕp tôc lµm l¹nh th× tèc ®é lµm l¹nh ph¶i ®¹t 1 - 2oC/phót. Ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n nµy cã −u ®iÓm ®ã lµ b¶o qu¶n ®−îc l©u: NÕu gi÷ ë ToC = - 15oC ®Õn - 20oC th× 6 th¸ng cÊy truyÒn l¹i 1 lÇn. NÕu gi÷ ë ToC = - 30oC th× 9 th¸ng cÊy truyÒn l¹i 1 lÇn. NÕu gi÷ ë ToC = - 40oC th× 12 th¸ng cÊy truyÒn l¹i 1 lÇn. NÕu gi÷ ë ToC = - 50oC th× 3 n¨m cÊy truyÒn l¹i 1 lÇn. NÕu gi÷ ë ToC = - 70oC th× 10 n¨m cÊy truyÒn l¹i 1 lÇn. - Gi÷ gièng b»ng ph−¬ng ph¸p ®«ng kh«: VÒ nguyªn t¾c còng gièng nh− ph−¬ng ph¸p l¹nh ®«ng, nh−ng kh¸c ë chç lµ ®−a chÊt b¶o vÖ vµo nh− Glutamate 3% hay Lactose 1,2% + pepton 1,2% hay Saccharose 8% + s÷a 5% + gelatin 1,5%. §iÒu kh¸c biÖt víi ph−¬ng ph¸p l¹nh ®«ng lµ: §Ó ®¶m b¶o an toµn h¬n cho sù sèng cña tÕ bµo gièng, ng−êi ta lµm th¨ng hoa phÇn n−íc ë trong tÕ bµo vµ m«i tr−êng cã chÊt b¶o vÖ trong - thiÕt bÞ ®«ng kh« ë ¸p suÊt 1.10 4mmHg. Hçn hîp tÕ bµo gièng vµ dung dÞch b¶o vÖ ®−îc chøa trong c¸c ampul thuû tinh cã φ 10 - 15mm ®−îc hµn kÝn ®Ó ®¶m b¶o ®é kh« vµ ch©n kh«ng cÇn thiÕt, nh÷ng ampul nµy ®−îc b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 3 - 5oC hay nhiÖt ®é trong phßng. §©y lµ ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n tèi −u nhÊt hiÖn nay, cã thÓ tíi vµi chôc n¨m míi ph¶i lµm l¹i. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ng−êi ta ®−a ra ph−¬ng ph¸p gi÷ gièng b»ng ng©n hµng gen ®Ó gi÷ gièng vi sinh vËt quý hiÕm, song chi phÝ rÊt tèn kÐm. 2. Nh©n gièng vi sinh vËt Môc ®Ých cña viÖc nh©n gièng lµ ®Ó t¨ng sè l−îng tÕ bµo vi sinh vËt. Trong quy tr×nh lªn men, th× tuú tõng chñng gièng vi sinh vËt kh¸c nhau mµ cÇn nh©n theo c¬ chÊt vµ m«i tr−êng nh©n kh¸c nhau. Th−êng cã hai d¹ng gièng: tÕ bµo sinh d−ìng vµ bµo tö. + Tr−êng hîp gièng lµ tÕ bµo sinh d−ìng §Ó thu ®−îc l−îng tÕ bµo sinh d−ìng, ng−êi ta th−êng chän m«i tr−êng nh©n sinh khèi lµ m«i tr−êng ®¶m b¶o cho vi sinh vËt tån t¹i thÝch hîp nhÊt, ®Ó víi thêi gian ng¾n nhÊt cho sinh khèi vi sinh vËt lín nhÊt. Trong tr−êng hîp nµy th−êng dïng m«i tr−êng dÞch thÓ (nu«i cÊy ch×m). + Tr−êng hîp gièng lµ bµo tö hay conidi: Th«ng th−êng chän m«i tr−êng ®Æc (nu«i cÊy b¸n r¾n: c¸m g¹o, bét b¾p, thãc, trÊu, mïn c−a..). Nu«i cÊy nÊm mèc vµ x¹ khuÈn th−êng cÇn thêi gian kh¸ dµi ®Ó t¹o bµo tö. Bµo tö ®−îc thu håi b»ng nhiÒu c¸ch: Dïng m¸y hót (nh− hót bôi) hay dïng chæi l«ng mÒm quÐt lªn bÒ mÆt cña m«i tr−êng b¸n r¾n ®Ó thu håi gièng. Bµo tö ®−îc thu håi cho vµo b×nh kh« cã g¾n miÖng b×nh b»ng paraffin, b¶o qu¶n n¬i tho¸ng m¸t vµ sö dông hµng n¨m. Trong c«ng nghiÖp, ng−êi ta th−êng nh©n víi l−îng lín sinh khèi vi sinh vËt b»ng c¸c b−íc nh− sau: - Giai ®o¹n trong phßng thÝ nghiÖm (gäi lµ nh©n gièng cÊp I) §©y lµ giai ®o¹n cÊy gièng vi sinh vËt thuÇn khiÕt tõ èng gièng, ®em nh©n ë m«i tr−êng dinh d−ìng chuyªn tÝnh v« trïng, nu«i cÊy trong phßng thÝ nghiÖm, nh»m ®¸p øng ®ñ l−îng gièng cÇn thiÕt cho b−íc tiÕp theo. - Giai ®o¹n ë x−ëng (nh©n gièng s¶n xuÊt). §©y lµ giai ®o¹n cÇn nh©n mét l−îng gièng lín ®Ó ®¸p øng cho kh©u gièng trong s¶n xuÊt. Tõ gièng cÊp 1; 2; 3 nh©n trong nåi lªn men hay trong c¬ chÊt ®Æc (chÊt mang). Khi kÕt thóc mçi kh©u nh©n gièng cÇn kiÓm tra ngay ®é thuÇn cña gièng vµ mËt ®é tÕ bµo vi sinh vËt cÇn nh©n. 3. Lªn men Lµ giai ®o¹n nu«i cÊy vi sinh vËt ®Ó chóng t¹o s¶n phÈm hoÆc sinh khèi vi sinh vËt, hoÆc lµ s¶n phÈm trao ®æi chÊt... §©y lµ kh©u quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ cña mét quy tr×nh lªn men. §Ó thùc hiÖn lªn men, ng−êi ta th−êng sö dông hai ph−¬ng ph¸p lµ lªn men bÒ mÆt vµ lªn men ch×m. 3.1. Kh¸i niÖm lªn men bÒ mÆt Lªn men bÒ mÆt lµ thùc hiÖn nu«i cÊy vi sinh vËt trªn bÒ mÆt m«i tr−êng dÞch thÓ hoÆc b¸n r¾n. + Nu«i cÊy trªn bÒ mÆt dÞch thÓ (dïng cho nhãm vi sinh vËt hiÕu khÝ): Tuú tõng lo¹i vi sinh vËt kh¸c nhau mµ chän m«i tr−êng thÝch hîp kh¸c nhau. M«i tr−êng ®−îc pha lo·ng víi nång ®é thÝch hîp, sau ®ã bæ sung nguån nitrogen (N), nguån kho¸ng... Khi m«i tr−êng cho vµo thiÕt bÞ lªn men ph¶i ®¶m b¶o cho cét m«i tr−êng cã bÒ mÆt tho¸ng, réng. Nu«i cÊy theo ph−¬ng ph¸p nµy ®¬n gi¶n, nh−ng ®ßi hái diÖn tÝch sö dông lín, khã tù ®éng hãa quy tr×nh s¶n xuÊt. HiÖn nay ph−¬ng ph¸p nµy Ýt ®−îc sö dông. + Nu«i cÊy bÒ mÆt sö dông m«i tr−êng b¸n r¾n: Cã thÓ dïng vi sinh vËt hiÕu khÝ hoÆc b¸n hiÕu khÝ hoÆc kþ khÝ. ë ph−¬ng ph¸p lªn men nµy nguyªn liÖu th−êng dïng lµ: - C¸c lo¹i h¹t: thãc, g¹o, nÕp, ®Ëu t−¬ng... - C¸c lo¹i m¶nh: m¶nh s¾n, m¶nh b¾p... - C¸c lo¹i phÕ liÖu h÷u c¬: b· mÝa, trÊu, cäng r¬m r¹, r¸c th¶i sinh ho¹t... C¸c lo¹i nguyªn liÖu chøa tinh bét tr−íc khi sö dông ph¶i xö lý b»ng c¸ch nÊu chÝn, ngoµi c¸c nguyªn liÖu nãi trªn ng−êi ta ph¶i bæ sung c¸c chÊt dinh d−ìng vµo m«i tr−êng ®Ó ®¶m b¶o cho dinh d−ìng cña vi sinh vËt trong qu¸ tr×nh nh©n sinh khèi (lªn men). §èi víi vi sinh vËt hiÕu khÝ cÇn ph¶i cã qu¹t thæi khÝ v« trïng. Trong lªn men b¸n r¾n, ngoµi yªu cÇu vÒ nguyªn liÖu th× ®é Èm rÊt cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh lªn men. Ph¶i lu«n lu«n ®¶m b¶o ®é Èm 60 - 75% (®é Èm kh«ng khÝ 90 - 100%). Ph−¬ng ph¸p lªn men b¸n r¾n ®−îc sö dông réng r·i trªn thÕ giíi trong c¸c lÜnh vùc nh−: - S¶n xuÊt kh¸ng sinh dïng trong ch¨n nu«i. - S¶n xuÊt enzyme tõ nÊm mèc. - Lµm t−¬ng. - §−êng hãa tinh bét ®Ó s¶n xuÊt r−îu ethanol tõ nÊm men. 3.2. Kh¸i niÖm vÒ lªn men ch×m ¸p dông cho c¶ vi sinh vËt hiÕu khÝ vµ kþ khÝ. Khi lªn men ch×m, vi sinh vËt ®−îc nu«i cÊy ë m«i tr−êng dÞch thÓ, chóng sÏ ph¸t triÓn theo chiÒu ®øng cña cét m«i tr−êng. §Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh lªn men ch×m, cÇn qua tõng b−íc sau: + Thùc hiÖn qu¸ tr×nh khuÊy ®¶o vµ sôc khÝ Qu¸ tr×nh lªn men ch×m, vi sinh vËt ph¸t triÓn trong c¸c nåi lªn men cÇn ®−îc trén ®Òu ®Ó t¨ng c−êng diÖn tiÕp xóc gi÷a tÕ bµo vµ m«i tr−êng dinh d−ìng ®ång thêi ng¨n c¶n sù kÕt l¾ng cña tÕ bµo. §Ó thùc hiÖn viÖc nµy trong c¸c thiÕt bÞ lªn men ng−êi ta l¾p hÖ thèng c¸nh khuÊy, hÖ thèng nµy cÇn c¶ cho vi sinh vËt h¶o khÝ vµ yÕm khÝ. §èi víi vi sinh vËt hiÕu khÝ, cã t¸c dông ®¶m b¶o cung cÊp oxy ®Çy ®ñ theo yªu cÇu cña tõng lo¹i vi sinh vËt. HÖ thèng c¸nh khuÊy lµ mét phÇn rÊt quan träng cña thiÕt bÞ lªn men. §Ó t¨ng t¸c dông khuÊy trén ng−êi ta cßn l¾p thªm hÖ thèng sôc khÝ. Kh«ng khÝ tr−íc khi ®−îc b¬m vµo nåi lªn men ph¶i xö lý ®Ó ®¶m b¶o s¹ch vÒ c¬ häc (s¹ch bôi) vµ v« trïng (kh«ng cã vi sinh vËt) b»ng c¸ch cho ®i qua mét hÖ thèng läc b»ng b«ng thuû tinh vµ khö trïng b»ng h¬i nãng. Tuú tõng chñng lo¹i vi sinh vËt kh¸c nhau vµ tuú vµo giai ®o¹n lªn men kh¸c nhau, mµ cÇn c−êng ®é th«ng khÝ kh¸c nhau. + Theo dâi sù t¹o bät trong lªn men vµ biÖn ph¸p ph¸ bät Khi khuÊy ®¶o vµ sôc khÝ m¹nh liªn tôc trong nåi lªn men sÏ t¹o ra bät, nã cã khuynh h−íng trµo ra khái nåi lªn men vµ g©y nhiÔm t¹p m«i tr−êng lªn men, ngoµi ra bät khÝ cßn c¶n trë sù tiÕp xóc gi÷a vi sinh vËt vµ m«i tr−êng dinh d−ìng. Do vËy, trong qu¸ tr×nh lªn men ng−êi ta cÇn kiÓm so¸t l−îng bät t¹o thµnh vµ t×m c¸ch ph¸ huû chóng. §Ó ph¸ bät ng−êi ta th−êng dïng c¸c chÊt tù nhiªn nh−: dÇu thùc vËt (dÇu l¹c), mì c¸ heo... .vµ c¸c chÊt ®−îc tæng hîp theo con ®−êng hãa häc. + §iÒu chØnh pH cña m«i tr−êng lªn men Mçi lo¹i vi sinh vËt thÝch hîp víi pH nhÊt ®Þnh cña m«i tr−êng nu«i cÊy. Trong qu¸ tr×nh lªn men vi sinh vËt lu«n t¹o ra c¸c s¶n phÈm mang tÝnh acid hoÆc kiÒm lµm cho pH m«i tr−êng thay ®æi. Khi pH m«i tr−êng thay ®æi sÏ kh«ng thÝch hîp cho ho¹t ®éng sèng cña chÝnh vi sinh vËt Êy. V× vËy viÖc chñ ®éng ®iÒu chØnh pH m«i tr−êng lµ rÊt cÇn thiÕt trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Ng−êi ta cã thÓ ®iÒu chØnh pH m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh lªn men b»ng c¸c dung dÞch NaOH, HCl, NH4OH, urea, hay bæ sung dÞch ®Öm photphate..., nh−ng vÉn ph¶i ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn v« trïng. + Theo dâi vµ ®iÒu chØnh nhiÖt ®é cña m«i tr−êng lªn men NhiÖt ®é lµ yÕu tè quan träng ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt vµ hiÖu qu¶ lªn men. Mçi lo¹i vi sinh vËt thÝch øng ë nhiÖt ®é thÝch hîp ®Ó sinh tr−ëng t¹o s¶n phÈm. Qu¸ tr×nh lªn men lu«n cã sù to¶ nhiÖt rÊt m¹nh, do ®ã nhiÖt ®é trong thiÕt bÞ lªn men th−êng t¨ng v−ît qu¸ ng−ìng cña nhiÖt ®é thÝch hîp cho vi sinh vËt. V× vËy ph¶i th−êng xuyªn gi¸m s¸t vµ ®iÒu chØnh nhiÖt ®é theo yªu cÇu cña qu¸ tr×nh lªn men. §Ó lµm ®−îc viÖc nµy ng−êi ta th−êng trang bÞ hÖ thèng lµm ngéi, b»ng c¸ch cho n−íc ch¶y qua nåi lªn men hay cho vµo nåi hÖ thèng èng ruét gµ lµm nguéi. + TiÕp thªm nguyªn liÖu vµ bæ sung c¸c chÊt tiÒn thÓ ViÖc bæ sung nguyªn liÖu trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ viÖc lµm cÇn thiÕt, v× cã mét sè chÊt kh«ng cho phÐp ®−a vµo quy tr×nh lªn men ngay tõ ®Çu víi nång ®é vµ hµm l−îng cao (nh− ®−êng ph¶i bæ sung nhiÒu ®ît víi nång ®é thÊp). §èi víi mét sè quy tr×nh sinh tæng hîp mét sè chÊt nh− vitamin B12, cÇn ph¶i bæ sung chÊt tiÒn thÓ cña vitamin B12 lµ 5,6 dimethylbenzimidazol sau mét thêi gian lªn men nhÊt ®Þnh. Ngoµi viÖc theo dâi nghiªm ngÆt c¸c b−íc trªn, trong qu¸ tr×nh lªn men ph¶i lÊy mÉu ®Ó kiÓm tra c¸c chØ tiªu sau: - Tr¹ng th¸i tÕ bµo cña chñng gièng dïng trong qu¸ tr×nh lªn men vµ ®é t¹p khuÈn. - KiÓm tra sù tiªu hao n¨ng l−îng, sù t¹o thµnh s¶n phÈm trong qu¸ tr×nh lªn men. - §iÒu cuèi cïng còng lµ quan träng nhÊt ®ã lµ x¸c ®Þnh thêi gian cña qu¸ tr×nh lªn men. Tuú tõng quy tr×nh lªn men kh¸c nhau mµ thêi gian lªn men kh¸c nhau. Ng−êi s¶n xuÊt ph¶i n¾m rÊt ch¾c thêi gian lªn men nµy ®Ó thu håi s¶n phÈm víi hiÖu suÊt cao nhÊt. Lªn men ch×m lµ ph−¬ng ph¸p ®−îc phæ biÕn réng nhÊt trong quy tr×nh lªn men c«ng nghiÖp, v× cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc toµn bé c¸c kh©u trong qu¸ tr×nh mét c¸ch dÔ dµng. So víi ph−¬ng ph¸p lªn men bÒ mÆt, th× lªn men ch×m cã nhiÒu −u ®iÓm ®ã lµ: Ýt cho¸n bÒ mÆt (kh«ng mÊt nhiÒu diÖn tÝch), dÔ c¬ giíi hãa vµ tù ®éng hãa trong qu¸ tr×nh theo dâi. Tuy nhiªn ph−¬ng ph¸p lªn men ch×m ®ßi hái ®Çu t− nhiÒu kinh phÝ cho trang thiÕt bÞ. Ngoµi ra, nÕu mét mÎ lªn men, v× mét lý do nµo ®ã bÞ xö lý th× kh«ng thÓ xö lý côc bé ®−îc, ®a phÇn ph¶i hñy bá c¶ qu¸ tr×nh lªn men, g©y tèn kÐm lín. PhÕ liÖu cña qu¸ tr×nh lªn men th¶i ra ph¶i kÌm theo c«ng nghÖ xö lý chèng « nhiÔm m«i tr−êng. 4. Thu håi s¶n phÈm ViÖc thu håi s¶n phÈm víi hiÖu suÊt cao cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÝnh kinh tÕ cña quy tr×nh c«ng nghÖ. V× vËy viÖc t¸ch, thu håi s¶n phÈm ph¶i ®−îc tÝnh to¸n ngay tõ khi chän gièng chñng vi sinh vËt ®Ó lªn men, chän nguyªn liÖu còng nh− m«i tr−êng dinh d−ìng. Khi qu¸ tr×nh lªn men kÕt thóc, ng−êi ta tiÕn hµnh thu håi s¶n phÈm. C¸c s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh tæng hîp vi sinh vËt th−êng ®−îc tÝch luü hoÆc ë trong tÕ bµo hoÆc trong dung dÞch nu«i cÊy. * ViÖc ®Çu tiªn lµ t¸ch tÕ bµo vi sinh vËt ra khái pha láng cña dÞch lªn men. - NÕu lµ c¸c vi sinh vËt cã cÊu t¹o hÖ sîi nh− nÊm, t¶o... dïng ph−¬ng ph¸p läc vít. - NÕu lµ c¸c vi sinh vËt ®¬n bµo, cã kÝch th−íc tÕ bµo nhá nh− nÊm men, vi khuÈn... dïng ph−¬ng ph¸p ly t©m, th−êng ly t©m ë tèc ®é cao. * ViÖc xö lý tiÕp theo sau thu håi s¶n phÈm phô thuéc vµo môc tiªu cña c«ng nghÖ. Th«ng th−êng ng−êi ta hay dïng c¸c ph−¬ng ph¸p sau: chiÕt rót, hÊp phô, kÕt tña, kÕt tinh, s¾c khÝ, ®iÖn ly, ph©n tÝch quang phæ hÊp phô... §Ó tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña mét quy tr×nh c«ng nghÖ còng nh− tÝnh kh¶ thi cña xÝ nghiÖp (nhµ m¸y) lªn men, ng−êi ta th−êng x©y dùng thµnh khu liªn hîp c¸c xÝ nghiÖp cã mèi quan hÖ s¶n xuÊt gÇn nhau, hoÆc khÐp kÝn c«ng nghÖ tõ A ®Õn Z. + VÒ vÊn ®Ò n¨ng l−îng: SÏ sö dông ®−îc triÖt ®Ó h¬n nguån n¨ng l−îng trong qu¸ tr×nh lªn men. VÝ dô: Mét nåi lªn men phôc vô cho xÝ nghiÖp nµy s¶n xuÊt, xÝ nghiÖp kh¸c cã thÓ ë giai ®o¹n chuÈn bÞ ®Ó kÕ tiÕp nhau lªn men, ngoµi ra cã thÓ sö dông n¨ng l−îng d− thõa ®Ó sÊy s¶n phÈm, s−ëi Êm c¸c phßng hoÆc ph©n x−ëng s¶n xuÊt (vµo mïa l¹nh). + VÒ vÊn ®Ò nguyªn liÖu: Do ®Æc ®iÓm cña tõng c«ng nghÖ vµ môc tiªu cña tõng xÝ nghiÖp (nhµ m¸y), mµ xÝ nghiÖp nµy cã thÓ sö dông phÕ liÖu cña xÝ nghiÖp kia lµm nguyªn liÖu ®Çu vµo. VÝ dô: Nhµ m¸y s¶n xuÊt acid glutamic cÇn cao ng«. Ng−êi ta x©y dùng xÝ nghiÖp s¶n xuÊt cao ng« ngay c¹nh nhµ m¸y nµy. H¹t ng« sau khi ng©m lÊy n−íc chiÕt lµm cao ng«, sÏ ®−îc sö dông lµm nguyªn liÖu cho xÝ nghiÖp s¶n xuÊt tinh bét... + VÊn ®Ò xö lý n−íc th¶i chÊt th¶i: Xö lý « nhiÔm do ho¹t ®éng cña c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp thùc phÈm chÕ biÕn rau qu¶, ®«ng l¹nh... th−êng ®−îc liªn kÕt chÆt víi c¸c xÝ nghiÖp xö lý m«i tr−êng, t¸i chÕ c¸c phÕ th¶i vµo c¸c môc ®Ých kh¸c nhau. VÝ dô: XÝ nhiÖp xö lý bïn mÝa thµnh ph©n h÷u c¬ bãn cho c©y trång ®−îc x©y dùng c¹nh nhµ m¸y ®−êng... II. dinh d−ìng cña vi sinh vËt vµ nguyªn liÖu nu«i cÊy vi sinh vËt c«ng nghiÖp Nu«i cÊy vi sinh vËt ë bÊt cø quy m« nµo (phßng thÝ nghiÖm, nh©n gièng cÊp 1, 2, 3 hay trong nåi lªn men) ®Òu ph¶i ®¶m b¶o ®Çy ®ñ c¸c nguyªn tè dinh d−ìng cho vi sinh vËt ho¹t ®éng nh©n sinh khèi t¹o s¶n phÈm. Nguyªn tè dinh d−ìng cña vi sinh vËt ®ã lµ: c¸c nguyªn tè ®a l−îng, vi l−îng vµ c¸c vitamin... (xem Gi¸o tr×nh vi sinh vËt ®¹i c−¬ng). Tuy vËy trong lªn men c«ng nghiÖp còng cã chç kh¸c biÖt ®¸ng l−u ý. Ng−êi ta kh«ng bæ sung nguyªn tè vi l−îng ë d¹ng dung dÞch tinh khiÕt vµo m«i tr−êng lªn men, mµ cã sù bæ sung cïng lóc víi c¸c nguyªn tè ®a l−îng. C¸c nguyªn tè ®a l−îng ®−îc bæ sung d−íi t¹p hîp chÊt (rØ ®−êng, cao ng«, g¹o..). Th«ng th−êng c¸c t¹p chÊt nµy chøa mét l−îng c¸c nguyªn tè vi l−îng cÇn thiÕt vµ ®ñ ®Ó dïng cho vi sinh vËt. 1. C¸c hîp chÊt cung cÊp nguån cacbon 1.1. RØ ®−êng: Cã hai lo¹i lµ rØ ®−êng mÝa vµ rØ ®−êng cñ c¶i. + RØ ®−êng mÝa: Lµ phô phÈm thu ®−îc cña c«ng nghiÖp Ðp mÝa thµnh ®−êng sau khi ®· thu saccharose. Thu nhËn rØ ®−êng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−êng saccharose: §−êng mÝa th« gåm hai hîp phÇn: C¸c tinh thÓ ®−êng saccharose vµ mËt bao bäc phÝa ngoµi cã chøa ®−êng, c¸c chÊt phi ®−êng vµ c¸c chÊt mµu. Theo quy tr×nh s¶n xuÊt ®−êng th« ®−îc tinh luyÖn, ly t©m, l¾ng trong, lµm s¹ch b»ng ph−¬ng ph¸p carbonate (l¾ng trong b»ng v«i) cho b·o hßa CO2, sau ®ã ®−îc ®em läc vµ sulfite hãa. TiÕp theo, dÞch ®· lµm s¹ch ®−îc c« trong thiÕt bÞ ch©n kh«ng thu ®−îc dÞch ®−êng non I. DÞch nµy sÏ ®em ly t©m cho ra ®−êng tr¾ng. Cßn cÆn cã mµu ®−îc xö lý 3 lÇn ®Ó thu håi ®−êng lo¹i II, III vµ IV. PhÇn cuèi cïng cßn l¹i lµ rØ ®−êng (Quy tr×nh s¶n xuÊt ®−êng cña Céng hßa liªn bang Nga). VËy th× cã thÓ nãi rØ ®−êng lµ hçn hîp kh¸ phøc t¹p, ngoµi hµm l−îng ®−êng, cßn cã chøa c¸c hîp chÊt nitrogen, c¸c vitamin vµ c¸c hîp chÊt v« c¬. Ngoµi ra trong rØ ®−êng cßn chøa mét sè chÊt keo, vi sinh vËt t¹p nhiÔm bÊt lîi cho qu¸ tr×nh lªn men sau nµy, v× vËy tuú theo môc ®Ých sö dông kh¸c nhau mµ ng−êi ta cÇn xö lý rØ ®−êng tr−íc khi ®−a vµo sö dông lµm m«i tr−êng nu«i cÊy vi sinh vËt trong c«ng nghiÖp lªn men. - Thµnh phÇn rØ ®−êng: Phô thuéc vµo ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt ®−êng, ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n rØ ®−êng vµ vµo hµm l−îng c¸c nguyªn tè trong th©n c©y mÝa. Trong rØ ®−êng mÝa cã: 15 - 20% n−íc, 80- 85% chÊt kh« hßa tan. Trong chÊt kh« cã c¸c thµnh phÇn sau: §−êng tæng sè hay ®−êng lªn men ®−îc chiÕm > 50%, trong ®ã ®−êng saccharose 30 - 35%, ®−êng khö 15 - 20% (glucose, fructose). §«i khi cã c¶ rafinose còng nh− c¸c chÊt khö kh«ng lªn men ®−îc ®ã lµ caramel vµ melanoidin - s¶n phÈm ng−ng tô gi÷a ®−êng vµ amino acid, c¸c chÊt khö kh«ng lªn men chiÕm 1,7% khèi l−îng rØ ®−êng. Thµnh phÇn chÊt kh« cßn l¹i cña rØ ®−êng chiÕm Andercofler & Khiki 3,6 0,5 0,07 0,9 - - 3,9 - 9,0 + RØ ®−êng cñ c¶i: Lµ n−íc cèt sinh ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−êng tõ cñ c¶i ®−êng. DÞch nµy ®−îc c« ®Æc cã thÓ dïng l©u dµi. Thµnh phÇn cña rØ ®−êng cñ c¶i nh− sau (%): Saccharose 48 §−êng chuyÓn hãa kh¸c 1 Rafinose 1 C¸c acid h÷u c¬ 2 Trong rØ ®−êng (cñ c¶i vµ mÝa), ngoµi thµnh phÇn kÝch thÝch sinh tr−ëng cßn chøa mét sè chÊt mµ nÕu dïng nã ë nång ®é cao sÏ k×m h·m sinh tr−ëng cña vi sinh vËt nh− SO2, hydroxymethylfurfurol... 1.2. DÞch kiÒm sulfite: Lµ mét lo¹i phÕ phÈm cña c«ng nghiÖp s¶n xuÊt cellulose. Khi s¶n xuÊt mét tÊn cellulose gç c©y dÎ sÏ th¶i ra ngoµi 1000m3 dÞch kiÒm sulfite. DÞch kiÒm sulfite cã thµnh phÇn: 80% chÊt kh« lµ ®−êng hexose (glucose, mannose, galactose), ngoµi ra trong dÞch kiÒm sulfite cã chøa acid ligninsulfuric, acid nµy ch−a ®−îc vi sinh vËt sö dông. Mét ®iÒu ®¸ng l−u ý lµ dÞch kiÒm sulfite cã ®Æc tÝnh hÊp phô nhiÒu O2, cho nªn khi nu«i cÊy vi sinh vËt hiÕu khÝ cã thÓ gi¶m møc cung cÊp O2 tíi 60% so víi møc b×nh th−êng. 1.3. Tinh bét vµ cellulose Tinh bét ®−îc sö dông d−íi d¹ng h¹t hoÆc bét cña khoai, s¾n, lóa, ®¹i m¹ch... D¹ng nguyªn liÖu nµy tr−íc khi sö dông lµm m«i tr−êng nu«i cÊy vi sinh vËt ph¶i qua kh©u xö lý vµ ®−êng hãa. §èi víi c¸c chñng vi sinh vËt cã hÖ enzyme amylase ph¸t triÓn cã thÓ sö dông trùc tiÕp tinh bét kh«ng th«ng qua kh©u ®−êng hãa. Cellulose ®−îc sö dông lµ r¬m r¹, giÊy, mïn c−a...Tuú tõng lo¹i vi sinh vËt kh¸c nhau mµ cã biÖn ph¸p xö lý nguyªn liÖu kh¸c nhau sao cho phï hîp. 1.4. DÇu thùc vËt C¸c lo¹i dÇu (dÇu dõa, dÇu l¹c, dÇu ®Ëu t−¬ng, dÇu h¹t b«ng, dÇu h−íng d−¬ng...) ®−îc dïng trong nu«i cÊy vi sinh vËt víi vai trß lµ nguån dinh d−ìng carbon, ngoµi ra cßn lµ chÊt ph¸ bät trong qu¸ tr×nh lªn men. Khi nu«i cÊy vi sinh vËt cã kh¶ n¨ng tiÕt ra enzyme lipase, sÏ ph©n huû c¸c chÊt dÇu nµy thµnh glycerin vµ c¸c acid bÐo. L−îng chÊt bÐo bæ sung vµo m«i tr−êng ph¶i rÊt phï hîp víi ho¹t ®éng sèng cña vi sinh vËt, nÕu bæ sung qu¸ nhiÒu sÏ lµm chËm qu¸ tr×nh ®ång hãa nguån carbohydrate cña vi sinh vËt. Cô thÓ sÏ lµm t¨ng ®é nhít cña m«i tr−êng, t¹o c¸c h¹t nhò t−¬ng cña c¸c lo¹i xµ b«ng, ®Æc biÖt khi m«i tr−êng cã CaCO3 sÏ dÉn ®Õn hiÖn t−îng gi¶m oxygen hßa tan, vi sinh vËt sÏ ph¸t triÓn kÐm ¶nh h−ëng xÊu ®Õn hiÖu suÊt lªn men. B¶ng 2: Thµnh phÇn hãa häc cña c¸c lo¹i dÇu thùc vËt (L.A. Popova vµ céng sù, 1961) Acid bÐo (%) C¸c lo¹i dÇu Oleic Linoleic Palmitic Stearic Arachidic DÇu l¹c 50-70 13-26 6-11 2-6 5-7 DÇu b¾p < 45 < 48 < 7,7 3,6 < 0,4 D.®Ëu t−¬ng 25-36 52-65 6-8 3-5 0,4-10 DÇu b«ng 30-35 40-45 20-22 2,0 0,1-0,6 DÇu lanh 13-29 15-30 9-11 6-7 - 1.5. Hydrocarbon Ng−êi ta ®· biÕt cã nhiÒu vi sinh vËt cã kh¶ n¨ng sèng ®−îc ë má dÇu, má khÝ ®èt, ë ®¸y bÓ chøa dÇu, mÆt ®−êng nhùa... NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cho thÊy n-paraffin lµ lo¹i nguyªn liÖu t−¬ng ®èi v¹n n¨ng ®Ó nu«i cÊy vi sinh vËt. Theo sè liÖu cña Fuch (1961) cã 26 gièng vi sinh vËt, trong ®ã 75 loµi cã kh¶ n¨ng ph©n huû hydrocarbon m¹ch th¼ng. Trong ®ã, vi khuÈn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn trªn nhiÒu lo¹i hydrocarbon h¬n lµ nÊm men vµ nÊm mèc. Cô thÓ nã cã thÓ ph¸t triÓn trªn c¸c d·y alkan m¹ch th¼ng, m¹ch nh¸nh, hydrocarbon th¬m vµ khÝ thiªn nhiªn nh−: methane, ethane, propane... NÊm men chØ ph¸t triÓn trªn n-alkan vµ alken. NÊm mèc ph¸t triÓn trªn n- alkan cßn trªn alkan m¹ch nh¸nh sinh tr−ëng kÐm h¬n. Kh¶ n¨ng sö dông hydrocarbon cña vi sinh vËt cßn phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn sau: - Kh¶ n¨ng x©m nhËp vµo tÕ bµo cña hydrocarbon. - Sù tån t¹i hÖ thèng enzyme cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn hãa c¸c nguån carbon nµy, ®Æc biÖt ë giai ®o¹n ®Çu cña sù oxy hãa. - Vi sinh vËt ph¶i bÒn v÷ng víi ®éc tÝnh cña hydrocarbon khi nång ®é cao. 2. C¸c hîp chÊt cung cÊp nguån nitrogen (nit¬) Nit¬ tham gia vµo tÊt c¶ c¸c cÊu tróc trong tÕ bµo vi sinh vËt, gióp tÕ bµo hoµn thiÖn mäi chøc n¨ng cña ho¹t ®éng sèng. Nguån nit¬ lµ nguån dinh d−ìng quan träng kh«ng kÐm nguån carbon. Nit¬ ®−îc cung cÊp cho tÕ bµo vi sinh vËt d−íi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau: 2.1. D−íi d¹ng c¸c hîp chÊt v« c¬ vµ h÷u c¬ kh¸ thuÇn khiÕt nh−: NH + , NO 3 , pespton c¸c 4 − lo¹i, c¸c amino acid. Trong lªn men c«ng nghiÖp ng−êi ta th−êng sö dông nguån nit¬ d−íi d¹ng s¶n phÈm th« gäi lµ nguån nit¬ kü thuËt bao gåm c¸c lo¹i sau: + DÞch thuû ph©n nÊm men: Mét trong nh÷ng lý do con ng−êi quan t©m nhiÒu ®Õn nÊm men v× trong tÕ bµo nÊm men chøa nhiÒu chÊt dinh d−ìng cã gi¸ trÞ, næi bËt lµ protein vµ vitamin. Hµm l−îng protein cña nÊm men dao ®éng trong kho¶ng 40 - 60% chÊt kh« cña tÕ bµo. VÒ tÝnh chÊt protein cña nÊm men gÇn gièng protein nguån gèc cña ®éng vËt, cã chøa kho¶ng 20 amino acid, trong ®ã cã ®ñ c¸c amino kh«ng thay thÕ. Thµnh phÇn amino acid trong nÊm men c©n ®èi h¬n so víi lóa m× vµ c¸c h¹t ngò cèc kh¸c; kÐm chót Ýt so víi trong s÷a vµ bét c¸. V× vËy dÞch thuû ph©n nÊm men lµ mét lo¹i dÞch rÊt giµu chÊt bæ d−ìng, gåm amino acid, c¸c peptid, c¸c vitamin, ®Æc biÖt lµ vitamin thuéc nhãm B. Ng−êi ta sö dông nÊm men thuû ph©n víi môc ®Ých bæ sung nguån nit¬ vµ nguån c¸c chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng vµo m«i tr−êng nu«i cÊy vi sinh vËt. Cã thÓ thu nhËn nÊm men b»ng nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau: b»ng t¸c ®éng cña enzyme; ph−¬ng ph¸p tù ph©n ë 45 - 50oC , pH = 6,2; ph−¬ng ph¸p tiªu nguyªn sinh chÊt b»ng dung dÞch NaCl ë nång ®é cao...Thµnh phÇn hãa häc cña c¸c dÞch thuû ph©n nÊm men phô thuéc vµo nguyªn liÖu vµ quy tr×nh s¶n xuÊt. + Bét ®Ëu nµnh: Bét ®Ëu nµnh sau khi t¸ch lÊy dÇu lµ mét nguyªn liÖu lý t−ëng dïng trong c«ng nghÖ vi sinh. Lo¹i bét nµy chøa tíi 40- 50% protein, 30% carbohydrate, hµm l−îng dÇu cßn l¹i 1%, lecithin 1,8%. + Cao ng«: Cã d¹ng láng mµu n©u thÉm ®−îc t¹o nªn tõ n−íc chiÕt ng©m ng« th«ng qua qu¸ tr×nh c« ®Æc. Thµnh phÇn cña cao ng« chÊt kh« chiÕm 40 - 50% (trong ®ã chøa: 3 -5% N, 1-3% ®¹m amine). Trong cao ng« cßn chøa mét Ýt protein, mét sè amino acid tù do vµ c¸c peptid cã ph©n tö l−îng thÊp. + Kh« l¹c hay b¸nh dÇu phéng: Lµ x¸c b· thu ®−îc sau khi Ðp l¹c lÊy dÇu. Thµnh phÇn giµu protein vµ mét sè acid bÐo. Hµm l−îng ®¹m tæng sè vµ ®¹m amine gÇn gièng nh− ë cao ng«. + N−íc m¾m, n−íc t−¬ng: N−íc m¾m, n−íc t−¬ng còng ®−îc sö dông víi vai trß lµ nguån nitrogen v× cã chøa kh¸ ®Çy ®ñ c¸c amino acid cÇn thiÕt. - N−íc m¾m: Lµ s¶n phÈm chÕ biÕn tõ qu¸ tr×nh lªn men tù nhiªn, ph©n huû protein cña c¸ d−íi t¸c dông cña hÖ enzyme protease. N−íc m¾m cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao, cã ®Çy ®ñ c¸c amino acid hîp phÇn cña protein.Thµnh phÇn: ®¹m tæng sè 15 - 25 g/l, ®¹m amine chiÕm 60 - 70% ®¹m tæng sè. - N−íc t−¬ng: Lµ dÞch thuû ph©n tõ b¸nh dÇu l¹c hay dÇu ®Ëu nµnh b»ng HCl hoÆc th«ng qua qu¸ tr×nh thuû ph©n b»ng enzyme cña nÊm mèc. Thµnh phÇn cña n−íc t−¬ng: ®¹m tæng sè: 20 - 25 g/l, ®¹m amine lµ 70- 75% ®¹m tæng sè. DÞch amino acid thu ®−îc nµy sÏ thiÕu hai amino acid lµ acid tryptophan vµ cysteine v× hai amino acid nµy bÞ ph¸ huû trong m«i tr−êng acid. Do vËy, nÕu n−íc t−¬ng thu ®−îc b»ng thuû ph©n b¸nh dÇu do enzyme cña nÊm mèc sÏ cã ®Çy ®ñ thµnh phÇn amino acid h¬n. 3. C¸c nguyªn tè kho¸ng Trong c«ng nghÖ lªn men, ng−êi ta nhËn thÊy vai trß cña dinh d−ìng kho¸ng rÊt lín, nã ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn chÊt l−îng cña qu¸ tr×nh lªn men. Trong sè dinh d−ìng kho¸ng, ng−êi ta ®Æc biÖt chó ý ®Õn vai trß cña phospho (P). Khi lªn men c«ng nghiÖp, ng−êi ta th−êng bæ sung P d−íi d¹ng bét ®Ëu, bét b¾p, b· r−îu, hay ë d¹ng phosphate v« c¬. Víi c¸c chÊt kho¸ng kh¸c nh−: Mg, Na, Fe... vi sinh vËt sÏ nhËn tõ m«i tr−êng dinh d−ìng ë d¹ng muèi v« c¬ hoÆc cã khi ngay c¶ trong n−íc pha m«i tr−êng dinh d−ìng. V× vËy khi pha m«i tr−êng ng−êi ta th−êng dïng n−íc m¸y mµ kh«ng dïng n−íc cÊt. C¸c nguyªn tè vi l−îng nh−: Mn, Mo, Co... th−êng cã mÆt trong c¸c nguyªn liÖu tù nhiªn ban ®Çu khi ®−a vµo m«i tr−êng lªn men nh− dÞch tr¸i c©y, n−íc chiÕt c¸c lo¹i h¹t. Tuy vai trß cña c¸c nguyªn tè kho¸ng rÊt quan träng, nh−ng trong qu¸ tr×nh lªn men còng chØ cÇn mét l−îng thÝch hîp, nÕu v−ît qu¸ giíi h¹n sÏ gi¶m hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh lªn men. V× vËy khi thiÕt kÕ nåi lªn men, ng−êi ta chÕ t¹o tõ thÐp carbon, bªn trong nåi cßn quÐt líp keo b¶o vÖ. 4. Vitamin vµ chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng ë quy m« c«ng nghiÖp, còng nh− c¸c nguyªn tè kho¸ng, ng−êi ta th−êng bæ sung vitamin, c¸c chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng th«ng qua viÖc bæ sung c¸c nguyªn liÖu lªn men. C¸c nguyªn liÖu giµu vitamin vµ chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng nh−: cao ng«, rØ ®−êng, dÇu thùc vËt vµ c¸c c¬ chÊt kh¸c, kh«ng cÇn thiÕt ph¶i cho vitamin nguyªn chÊt vµo nåi lªn men.
DMCA.com Protection Status Copyright by webtailieu.net