Nghị định số 227/2003
Quyết định của thủ tướng chính phủ
Phê duyệt Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ
Việt Nam đến năm 2010
chính phủ cộng hoà xã hội chủ nghĩa việt nam
--------- Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
Số : 272/2003/ ------------------------------------------------------------------------ P310
----
Hà Nội, ngày 31 tháng 12 năm 2003
Quyết định của thủ tướng chính phủ
Phê duyệt Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ
Việt Nam đến năm 2010
--------
Thủ tướng chính phủ
Căn cứ Luật Tổ chức Chính phủ ngày 25 tháng 12 năm 2001;
Căn cứ Luật Khoa học và Công nghệ ngày 22 tháng 6 năm 2000;
Xét đề nghị của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ,
Quyết định
Điều 1. Phê duyệt "Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ Việt
Nam đến năm 2010" kèm theo Quyết định này.
Điều 2. Phân công thực hiện Chiến lược
1. Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp với Bộ Kế hoạch và
Đầu tư, Bộ Tài chính, các Bộ, ngành liên quan và ủy ban nhân dân các tỉnh,
thành phố trực thuộc Trung ương tổ chức triển khai thực hiện Chiến lược
phát triển khoa học và công nghệ Việt Nam đến năm 2010; xây dựng và tổ
chức thực hiện các kế hoạch khoa học và công nghệ 5 năm và hàng năm
phù hợp với Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ và kế hoạch
phát triển kinh tế -xã hội; hướng dẫn, kiểm tra, giám sát, tổng hợp tình
hình thực hiện và định kỳ báo cáo Thủ tướng Chính phủ; tổ chức sơ kết
việc thực hiện Chiến lược này vào đầu năm 2006 và tổng kết vào đầu năm
2011;
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì, phối hợp với Bộ Khoa học và
Công nghệ xây dựng và thực hiện kế hoạch đào tạo nhân lực khoa học và
công nghệ, phù hợp với các lĩnh vực khoa học và công nghệ ưu tiên, trọng
2
điểm trong Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ; xây dựng và tổ
chức thực hiện cơ chế gắn kết giữa khoa học và công nghệ với giáo dục
và đào tạo, cơ chế phối hợp giữa các trường đại học với các viện nghiên
cứu trong công tác giảng dạy chuyên môn và nghiên cứu khoa học;
3. Bộ Kế hoạch và Đầu tư chỉ đạo các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ
quan thuộc Chính phủ và địa phương đưa kế hoạch phát triển khoa học và
công nghệ, đào tạo nhân lực khoa học và công nghệ vào kế hoạch định kỳ
của Bộ, cơ quan và địa phương; chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính, Bộ
Khoa học và Công nghệ huy động các nguồn tài trợ trong và ngoài nước
cho phát triển khoa học và công nghệ, đảm bảo nguồn kinh phí đầu tư xây
dựng cơ sở hạ tầng, trang thiết bị hiện đại, đào tạo nhân lực cho các lĩnh
vực khoa học và công nghệ ưu tiên, trọng điểm;
4. Bộ Nội vụ chủ trì, phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ, các
Bộ, cơ quan có liên quan thực hiện cải cách hành chính trong công tác quản
lý khoa học và công nghệ; xây dựng các chính sách, chế độ đối với cán bộ
khoa học và công nghệ; xây dựng cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm đối
với tổ chức khoa học và công nghệ;
5. Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ
Khoa học và Công nghệ xác định tỷ lệ ngân sách hàng năm chi cho khoa
học và công nghệ, đảm bảo việc thực hiện Chiến lược phát triển khoa học
và công nghệ đến năm 2010; hoàn thiện cơ chế, chính sách tài chính và chế
độ quản lý tài chính trong lĩnh vực khoa học và công nghệ để sử dụng có
hiệu quả các nguồn tài chính đầu tư cho khoa học và công nghệ;
6. Các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ theo chức
năng và nhiệm vụ tổ chức, chỉ đạo thực hiện Chiến lược phát triển khoa
học và công nghệ đến năm 2010 trong phạm vi thẩm quyền; phối hợp với
Bộ Khoa học và Công nghệ và các Bộ, cơ quan khác triển khai thực hiện
các nhiệm vụ phát triển khoa học và công nghệ trên phạm vi toàn quốc;
7. ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chịu
trách nhiệm phát triển khoa học và công nghệ trên địa bàn theo thẩm
quyền; xây dựng và chỉ đạo thực hiện các kế hoạch khoa học và công
nghệ 5 năm và hàng năm phù hợp với Chiến lược phát triển khoa học và
công nghệ đến năm 2010 và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa
phương trong cùng thời kỳ.
3
Điều 3. Quyết định này có hiệu lực thi hành sau 15 ngày, kể từ ngày
đăng Công báo.
Điều 4. Các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, Thủ trưởng
cơ quan thuộc Chính phủ, Chủ tịch ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố
trực thuộc Trung ương chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.
Thủ tướng Chính phủ
Nơi nhận :
- Ban Bí thư Trung ương Đảng,
- Thủ tướng, các PTT Chính phủ,
- Các Bộ, cơ quan ngang Bộ,
cơ quan thuộc Chính phủ,
- HĐND, UBND các tỉnh,
thành phố trực thuộc Trung ương,
- Văn phòng Quốc hội,
- Văn phòng Chủ tịch nước,
- Văn phòng Trung ương và các Ban của Đảng,
- Viện Kiểm sát nhân dân tối cao,
- Toà án nhân dân tối cao,
- Cơ quan Trung ương của các đoàn thể, Phan Văn Khải đã ký
- Hội đồng Chính sách khoa học
và Công nghệ quốc gia,
- Công báo,
- VPCP : BTCN, Trưởng ban Nghiên cứu
và các PCN, Ban Nghiên cứu, các Vụ, Cục,
các đơn vị trực thuộc,
- Lưu : KG (5), Văn thư.
4
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
_______________________________________________
Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ
Việt Nam đến năm 2010
(Ban hành kèm theo Quyết định số 272/2003/QĐ-TTg
ngày 31 tháng 12 năm 2003 của Thủ tướ ng Chính phủ)
_______
Mở đầu
Đảng và Nhà nước ta đã khẳng định phát triển khoa học và công nghệ
(KH&CN) cùng với phát triển giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu,
là nền tảng và động lực đẩy mạnh công nghiệp hoá (CNH), hiện đại hoá
(HĐH) đất nước. Mặc dù nước ta còn nghèo, nhưng trong thời gian qua,
với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là sự nỗ lực, cố gắng
của đội ngũ cán bộ KH&CN trong cả nước, tiềm lực KH&CN đã được
tăng cường, KH&CN đã có những đóng góp đáng kể vào sự phát triển kinh
tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh.
Tuy nhiên, trình độ KH&CN của nước ta hiện nay nhìn chung còn thấp
so với các nước trên thế giới và trong khu vực, năng lực sáng tạo công
nghệ mới còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp CNH, HĐH
đất nước. KH&CN nước ta đang đứng trước nguy cơ tụt hậu ngày càng xa,
trước xu thế phát triển mạnh mẽ của KH&CN và kinh tế tri thức trên thế
giới.
Thách thức lớn nhất trong phát triển kinh tế - xã hội của nước ta hiện
nay là sự yếu kém về chất lượng tăng trưởng, hiệu quả và sức cạnh tranh
thấp của nền kinh tế, dẫn đến nguy cơ kéo dài tình trạng tụt hậu của nước
ta so với các nước trong khu vực và khó có thể thực hiện được mục tiêu
CNH, HĐH. Điều này đòi hỏi KH&CN phải góp phần quan trọng trong
việc thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Tư tưởng của chiến lược phát triển KH&CN nước ta đến năm 2010 là
tập trung xây dựng nền KH&CN nước ta theo hướng hiện đại và hội nhập,
phấn đấu đạt trình độ trung bình tiên tiến trong khu vực vào năm 2010, đưa
KH&CN thực sự trở thành nền tảng và động lực đẩy mạnh CNH, HĐH đất
nước.
Chiến lược phát triển KH&CN có nhiệm vụ chủ yếu sau: Xây dựng hệ
thống KH&CN nước ta có liên kết, có động lực, có năng lực đủ mạnh và
được quản lý theo những cơ chế thích hợp; đẩy mạnh hội nhập quốc tế về
5
KH&CN; góp phần quyết định nâng cao chất lượng tăng trưởng và khả năng
cạnh tranh của nền kinh tế; phục vụ có hiệu quả các mục tiêu của Chiến
lược phát triển kinh tế - xã hội 2001 - 2010 đã được Đại hội Đảng toàn quốc
lần thứ IX thông qua.
1. Thực trạng khoa học và công nghệ Việt Nam
1.1. Những thành tựu
a) Tiềm lực khoa học và công nghệ đã được tăng cường và phát triển
Nhờ có sự quan tâm đầu tư của Đảng và Nhà nước, trong nhiều thập
kỷ qua, chúng ta đã đào tạo được trên 1,8 triệu cán bộ có trình độ đại học
và cao đẳng trở lên với trên 30 nghìn người có trình độ trên đại học (trên
14 nghìn tiến sĩ và 16 nghìn thạc sĩ) và khoảng hơn 2 triệu công nhân kỹ
thuật; trong đó, có khoảng 34 nghìn người đang làm việc trực tiếp trong
lĩnh vực KH&CN thuộc khu vực nhà nước. Đây là nguồn nhân lực quan
trọng cho hoạt động KH&CN của đất nước. Thực tế cho thấy, đội ngũ này
có khả năng tiếp thu tương đối nhanh và làm chủ được tri thức, công nghệ
hiện đại trong một số ngành và lĩnh vực.
Thời gian qua, đã xây dựng được một mạng lưới các tổ chức KH&CN
với trên 1.100 tổ chức nghiên cứu và phát triển thuộc mọi thành phần kinh
tế, trong đó có gần 500 tổ chức ngoài nhà nước; 197 trường đại học và cao
đẳng, trong đó có 30 trường ngoài công lập. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật của
các viện, trung tâm nghiên cứu, các phòng thí nghiệm, các trung tâm thông
tin KH&CN, thư viện, cũng được tăng cường và nâng cấp. Đã xuất hiện
một số loại hình gắn kết tốt giữa nghiên cứu khoa học, phát triển công
nghệ với sản xuất - kinh doanh.
Mặc dù ngân sách nhà nước còn hạn hẹp, nhưng với sự nỗ lực rất lớn
của Nhà nước, từ năm 2000 tỷ lệ chi ngân sách nhà nước cho KH&CN đã
đạt 2%, đánh dấu một mốc quan trọng trong quá trình thực hiện chính sách
đầu tư phát triển KH&CN của Đảng và Nhà nước.
b) Khoa h ọ c và công ngh ệ đóng góp tích c ự c trong phát tri ển
kinh tế - xã h ộ i
Khoa học xã hội và nhân văn đã góp phần quan trọng lý giải và khẳng
định giá trị khoa học và thực tiễn của Chủ nghĩa Mác-Lê Nin và Tư tưởng
Hồ Chí Minh, con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam; cung cấp
luận cứ khoa học phục vụ hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách
của Đảng và Nhà nước; góp phần vào thành công của công cuộc đổi mới
nói chung và vào quá trình đổi mới tư duy kinh tế nói riêng.
6
Các kết quả điều tra cơ bản và nghiên cứu về điều kiện tự nhiên, tài
nguyên thiên nhiên đã phục vụ xây dựng luận cứ khoa học cho các phương
án phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Khoa học và công nghệ đã góp phần quan trọng trong việc tiếp thu,
làm chủ, thích nghi và khai thác có hiệu quả các công nghệ nhập từ nước
ngoài. Nhờ đó, trình độ công nghệ trong một số ngành sản xuất, dịch vụ đã
được nâng lên đáng kể, nhiều sản phẩm hàng hoá có sức cạnh tranh cao
hơn. Đặc biệt, trong lĩnh vực nông nghiệp KH&CN đã tạo ra nhiều giống
cây trồng, vật nuôi có chất lượng và năng suất cao, góp phần chuyển đổi
cơ cấu kinh tế nông thôn, đưa nước ta từ chỗ là nước nhập khẩu lương
thực trở thành một trong những nước xuất khẩu gạo, cà phê, v.v... hàng
đầu trên thế giới.
Các chương trình nghiên cứu trọng điểm về công nghệ thông tin, công
nghệ sinh học, công nghệ vật liệu, tự động hoá, công nghệ cơ khí - chế
tạo máy, đã góp phần nâng cao năng lực nội sinh trong một số lĩnh vực
công nghệ tiên tiến, nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả của nhiều
ngành kinh tế.
Khoa học và công nghệ trong những năm qua đã góp phần đào tạo và
nâng cao trình độ nhân lực, chăm sóc sức khoẻ nhân dân, bảo vệ môi
trường, giữ gìn bản sắc và phát huy truyền thống văn hoá tốt đẹp của dân
tộc.
c) Cơ chế quản lý khoa học và công nghệ từng bước được đổi mới
Hệ thống quản lý nhà nước về KH&CN được tổ chức từ trung ương
đến địa phương đã đẩy mạnh phát triển KH&CN, góp phần thực hiện các
mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của ngành và địa phương.
Thực hiện Luật Khoa học và Công nghệ, các chương trình, đề tài, dự
án KH&CN đã bám sát hơn nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Cơ chế
tuyển chọn tổ chức, cá nhân chủ trì nhiệm vụ KH&CN đã bước đầu được
thực hiện theo nguyên tắc dân chủ, công khai.
Hoạt động của các tổ chức KH&CN đã mở rộng từ nghiên cứu - phát
triển đến sản xuất và dịch vụ KH&CN. Quyền tự chủ của các tổ chức, cá
nhân trong hoạt động KH&CN bước đầu được tăng cường. Quyền tự chủ
về hợp tác quốc tế của tổ chức, cá nhân hoạt động KH&CN được mở
rộng.
Vốn huy động cho KH&CN từ các nguồn hợp đồng với khu vực sản
xuất - kinh doanh, tín dụng ngân hàng, tài trợ quốc tế và các nguồn khác,
7
tăng đáng kể nhờ chính sách đa dạng hoá nguồn vốn đầu tư cho KH&CN.
Đã cải tiến một bước việc cấp phát kinh phí đến nhà khoa học theo hướng
giảm bớt các khâu trung gian .
Việc phân công, phân cấp trong quản lý nhà nước về KH&CN từng
bước được hoàn thiện thông qua các quy định về chức năng, nhiệm vụ và
trách nhiệm của các bộ, cơ quan ngang bộ, ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố
trực thuộc trung ương.
d) Trình độ nhận thức và ứng dụng khoa học và công nghệ của nhân
dân ngày càng được nâng cao
Nhờ có sự quan tâm của tổ chức Đảng, chính quyền các cấp, hoạt
động tích cực của các tổ chức KH&CN, các tổ chức khuyến nông, lâm,
ngư và công tác phổ biến, tuyên truyền rộng rãi về tác động của
KH&CN đến sản xuất và đời sống, nhận thức và khả năng ti ếp thu, ứng
dụng tri thức KH&CN của người dân trong thời gian qua đ ã tăng lên rõ
rệt. Hoạt động KH&CN ngày càng được xã hội hoá trên phạm vi cả
nước.
1.2. Những yếu kém và nguyên nhân chủ yếu
a) Những yếu kém
Mặc dù đã đạt được những thành tựu nhất định, nhưng nhìn chung
KH&CN nước ta còn nhiều mặt yếu kém, còn có khoảng cách khá xa so
với thế giới và khu vực, chưa đáp ứng được yêu cầu là nền tảng và
động lực phát triển kinh tế - xã hội.
Năng lực khoa học và công nghệ còn nhiều yếu kém:
- Đội ngũ cán bộ KH&CN còn thiếu cán bộ đầu đàn giỏi, các “tổng
công trình sư”, đặc biệt là thiếu cán bộ KH&CN trẻ kế cận có trình độ
cao. Cơ cấu nhân lực KH&CN theo ngành nghề và lãnh thổ còn nhiều bất
hợp lý.
- Đầu tư của xã hội cho KH&CN còn r ất thấp, đặc biệt là đầu tư
từ khu vực doanh nghiệp. Trang thiết bị của các viện nghiên cứu,
trường đại học nhìn chung còn rất thiếu, không đồng bộ, lạc hậu so với
những cơ sở sản xuất tiên tiến cùng ngành.
- Hệ thống giáo dục và đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu đào tạo
nguồn nhân lực KH&CN chất lượng cao, đặc biệt đối với những lĩnh
vực KH&CN tiên tiến; chưa đáp ứng yêu cầu phát triển KH&CN cũng
8
như sự nghiệp CNH, HĐH đất nước.
- Hệ thống dịch vụ KH&CN, bao gồm thông tin KH&CN, tư vấ n
chuyển giao công nghệ, sở hữu trí tuệ, tiêu chuẩn - đo lường - chất
lượng còn yếu kém cả về cơ sở vật chất và năng lực cung cấp dịch vụ
đáp ứng các yêu cầu của hội nhập khu vực và quốc tế.
- Thiếu sự liên kết hữu cơ giữa nghiên cứu KH&CN, giáo dục - đào
tạo và sản xuất - kinh doanh; thiếu sự hợp tác chặt chẽ giữa các tổ
chức nghiên cứu - phát triển, các trường đại học và doanh nghi ệp.
- So với các nước trong khu vực và trên thế giới, nước ta còn có
khoảng cách rất lớn về tiềm lực và kết quả hoạt động KH&CN: tỷ lệ
cán bộ nghiên cứu KH&CN trong dân số và mức đầu tư cho nghiên cứu
khoa học theo đầu người thấp; các kết quả nghiên cứu - phát triển theo
chuẩn mực quốc tế còn rất ít.
Nhìn chung, năng lực KH&CN nước ta còn yếu kém, chưa giải đáp
được kịp thời nhiều vấn đề của thực tiễn đổi mới, chưa gắn kết chặt
chẽ và đáp ứng được yêu cầu của phát triển kinh t ế - xã hội.
Trình độ công nghệ của nhiều ngành sản xuất còn thấp và lạc hậu:
Ngoài những công nghệ tiên tiến được đầu tư mới trong một số
ngành, lĩnh vực như bưu chính - viễn thông, dầu khí, hàng điện tử tiêu
dùng, sản xuất điện, xi măng, nhìn chung trình độ công nghệ của các
ngành sản xuất nước ta hiện lạc hậu khoảng 2 - 3 thế hệ công nghệ so
với các nước trong khu vực. Tình trạng này hạn chế năng lực cạnh
tranh của các doanh nghiệp và nền kinh tế trong bối cảnh hội nhập kinh
tế quốc tế và khu vực.
Cơ chế quản lý khoa học và công nghệ chậm được đổi mới, còn
mang nặng tính hành chính:
- Quản lý hoạt động KH&CN còn tập trung chủ yếu vào các yếu tố đầu
vào, chưa chú trọng đúng mức đến quản lý chất lượng sản phẩm đầu ra và
ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Các nhiệm vụ KH&CN chưa
thực sự gắn kết chặt chẽ với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Công tác
đánh giá nghiệm thu kết quả nghiên cứu chưa tương hợp với chuẩn mực
quốc tế.
- Cơ chế quản lý các tổ chức KH&CN không phù hợp với đặc thù
của lao động sáng tạo và thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa. Các tổ chức KH&CN chưa có được đầy đủ quyền tự chủ về
kế hoạch, tài chính, nhân lực và hợp tác quốc tế để phát huy tính năng
động, sáng tạo.
9
- Việc quản lý cán bộ KH&CN theo chế độ công chức không phù
hợp với hoạt động KH&CN, làm hạn chế khả năng lưu chuyển và đổi
mới cán bộ. Thiếu cơ chế đảm bảo để cán bộ KH&CN được tự do
chính kiến, phát huy khả năng sáng tạo, tự chịu trách nhiệm trong khuôn
khổ pháp luật. Chưa có những chính sách hữu hi ệu t ạo động lực đối với
cán bộ KH&CN và chính sách thu hút, trọng dụng nhân tài, chế độ tiền
lương còn nhiều bất hợp lý, không khuy ến khích cán bộ KH&CN toàn
tâm với sự nghiệp KH&CN.
- Cơ chế quản lý tài chính trong ho ạt động KH&CN chưa tạo thuận
lợi cho nhà khoa học, chưa huy động được nhiều nguồn vốn ngoài ngân
sách nhà nước; cơ chế tự chủ về tài chính của các tổ chức KH&CN
chưa đi liền với tự chủ về quản lý nhân lực nên hiệu quả còn hạn chế.
- Thị trường KH&CN chậm phát triển. Hoạt động mua, bán công
nghệ và lưu thông kết quả nghiên cứu KH&CN còn bị hạn chế do thiếu
các tổ chức trung gian, môi giới, các quy định pháp lý c ần thiết, đặc biệt
là hệ thống bảo hộ hữu hiệu quyền sở hữu trí tuệ.
Tóm lại, công tác quản lý nhà nước về KH&CN còn chưa đổi mới
kịp so với yêu cầu chuyển sang kinh t ế thị trường.
b) Những nguyên nhân chủ yếu
Đường lối chính sách phát triển KH&CN của Đảng và Nhà nước
chưa được quán triệt đầy đủ và chậm được triển khai trong thực ti ễn:
- Quan điểm KH&CN là nền tảng và động lực phát triển đất nước
đã được khẳng định trong các nghị quyết của Đảng nhưng trên thực tế
chưa được các cấp, các ngành, các địa phương quán triệt đầy đủ và
triển khai trong thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội.
- Nhiều chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát
triển KH&CN chậm được thể chế hoá bằng các văn bản quy phạm
pháp luật; việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện chính sách thiếu kiên quyết
nên kết quả còn hạn chế.
Năng lực của các cơ quan tham mưu, quản lý KH&CN các cấp còn
yếu kém:
- Cơ chế kế hoạch hoá, tập trung, bao cấp ăn sâu vào tiềm thức và
thói quen của không ít cán bộ KH&CN và quản lý KH&CN đã tạo ra sức
ỳ không dễ khắc phục trong cơ chế mới, không đáp ứng được yêu cầu
về đổi mới quản lý KH&CN trong nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa, bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc t ế.
10
- Chưa làm rõ trách nhiệm của Nhà nước đối với những hoạt động
KH&CN mà Nhà nước cần đầu tư phát triển như: các lĩnh vực KH&CN
trọng điểm, ưu tiên; nghiên cứu chiến lược, chính sách phát triển; nghiên
cứu cơ bản; nghiên cứu mang tính công ích, v.v...; cũng như chưa có cơ
chế, chính sách phù hợp đối với các hoạt động KH&CN cần và có thể vận
dụng cơ chế thị trường, như nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ,
dịch vụ KH&CN.
- Quản lý nhà nước đối với khu vực hành chính và khu vực sự nghiệp
trong hệ thống KH&CN chưa được tách biệt rõ ràng, làm cho công tác
quản lý các tổ chức KH&CN còn mang nặng tính hành chính.
- Chậm tổng kết thực tiễn để nhân rộng các điển hình tiên tiến về
gắn kết giữa nghiên cứu KH&CN với giáo dục - đào tạo và sản xuất - kinh
doanh.
Đầu tư cho phát triển khoa học và công nghệ còn hạn hẹp:
- Đầu tư xây dựng tiềm lực KH&CN trong thời gian dài còn ch ưa
được chú trọng đúng mức, thiếu tập trung vào lĩnh vực trọng điểm, ưu
tiên, dẫn đến cơ sở hạ tầng KH&CN lạc hậu, hiệu quả đầu tư thấp.
- Thiếu quy hoạch đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học trình độ cao ở
các lĩnh vực KH&CN ưu tiên, đặc biệt là cán bộ KH&CN đầu ngành,
các “tổng công trình sư”.
Cơ chế quản lý kinh tế chưa tạo môi trường thuận lợi cho phát triển
khoa học và công nghệ:
Cơ chế quản lý kinh tế hiện nay còn duy trì sự bao cấp gián tiếp của
Nhà nước, độc quyền của doanh nghiệp trong nhiều lĩnh vực sản xuất kinh
doanh, làm cho các doanh nghiệp nhà nước có tư tưởng ỷ lại, chưa quan
tâm đến ứng dụng các kết quả nghiên cứu KH&CN và đổi mới công nghệ.
Thiếu cơ chế, chính sách hữu hiệu để gắn kết giữa KH&CN với sản xuất
- kinh doanh và khuyến khích doanh nghiệp ứng dụng kết quả nghiên cứu
KH&CN. Hệ thống tài chính, tiền tệ kém phát triển cũng không tạo điều
kiện cho doanh nghiệp tự huy động được nguồn vốn để đầu tư cho
KH&CN.
2. Bối cảnh, cơ hội và thách thức đối với sự phát triển khoa học
và công nghệ Việt Nam
2.1. Bối cảnh quốc tế
a) Xu hướng phát triển khoa học và công nghệ
11
Cuộc cách mạng KH&CN trên thế giới tiếp tục phát triển với nhịp độ
ngày càng nhanh, có khả năng tạo ra những thành tựu mang tính đột phá,
khó dự báo trước và có ảnh hưởng to lớn tới mọi mặt của đời sống xã hội
loài người.
Nhờ những thành tựu to lớn của KH&CN, đặc biệt là công nghệ thông
tin - truyền thông, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu, v.v..., xã hội
loài người đang trong quá trình chuyển từ nền văn minh công nghiệp sang
thời đại thông tin, từ nền kinh tế dựa vào các nguồn lực tự nhiên sang nền
kinh tế dựa vào tri thức, mở ra cơ hội mới cho các nước đang phát triển có
thể rút ngắn quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
Khoa học và công nghệ đang trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp,
hàng đầu. Sức mạnh của mỗi quốc gia tuỳ thuộc phần lớn vào năng lực
KH&CN. Lợi thế về nguồn tài nguyên thiên nhiên, giá lao động rẻ ngày
càng trở nên ít quan trọng hơn. Vai trò của nguồn nhân lực có trình độ
chuyên môn, có năng lực sáng tạo, ngày càng có ý nghĩa quyết định trong
bối cảnh toàn cầu hoá kinh tế.
Thời gian đưa kết quả nghiên cứu vào áp dụng và vòng đời công nghệ
ngày càng rút ngắn. Lợi thế cạnh tranh đang thuộc về các doanh nghiệp
biết lợi dụng các công nghệ mới để tạo ra các sản phẩm và dịch vụ mới,
đáp ứng nhu cầu đa dạng và luôn thay đổi của khách hàng. Với tiềm lực
hùng mạnh về tài chính và KH&CN, các công ty xuyên quốc gia, đa quốc
gia đang nắm giữ và chi phối thị trường các công nghệ tiên tiến.
Để thích ứng với bối cảnh trên, các nước phát triển đang điều chỉnh
cơ cấu kinh tế theo hướng tăng nhanh các ngành công nghiệp và dịch vụ có
hàm lượng công nghệ cao, công nghệ thân môi trường; đẩy mạnh chuyển
giao những công nghệ tiêu tốn nhiều nguyên liệu, năng lượng, gây ô nhiễm
cho các nước đang phát triển. Nhiều nước đang phát triển dành ưu tiên đào
tạo nguồn nhân lực KH&CN trình độ cao, tăng mức đầu tư cho nghiên cứu
và đổi mới công nghệ, nhất là một số hướng công nghệ cao chọn lọc; tăng
cường cơ sở hạ tầng thông tin - truyền thông; nhằm tạo lợi thế cạnh tranh
và thu hẹp khoảng cách phát triển.
b) Xu thế toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế
Xu thế toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng gia tăng.
Đây vừa là quá trình hợp tác để phát triển vừa là quá trình đấu tranh giữa
các nước để bảo vệ lợi ích quốc gia.
Để tồn tại và phát triển trong môi trường cạnh tranh ngày càng quyết
12
liệt, những yêu cầu về tăng năng suất lao động, thường xuyên đổi mới và
nâng cao chất lượng sản phẩm, đổi mới công nghệ, đổi mới phương thức
tổ chức quản lý, đang đặt ra ngày càng gay gắt hơn. Đặc biệt, trong bối
cảnh toàn cầu hoá kinh tế, các thành tựu to lớn của công nghệ thông tin -
truyền thông, xu hướng phổ cập Internet, phát triển thương mại điện tử,
kinh doanh điện tử, ngân hàng điện tử, Chính phủ điện tử, v.v... đang tạo
ra các lợi thế cạnh tranh mới của các quốc gia và từng doanh nghiệp.
Đối với các nước đang phát triển nếu không chủ động chuẩn bị về
nguồn nhân lực, tăng cường cơ sở hạ tầng thông tin - viễn thông, điều
chỉnh các quy định về pháp lý, v.v... thì nguy cơ tụt hậu ngày càng xa và
thua thiệt trong quan hệ trao đổi quốc tế là điều khó tránh khỏi.
2.2. Bối cảnh trong nước
Sau hơn 15 năm đổi mới, nước ta đã đạt được những thành tựu quan
trọng, làm nền tảng cho giai đoạn phát triển mới: nền kinh tế có mức tăng
trưởng cao, liên tục; tình hình chính trị, xã hội ổn định; xu thế dân chủ hoá,
xã hội hoá ngày càng mở rộng; đời sống nhân dân được nâng cao rõ rệt;
quan hệ hợp tác quốc tế được cải thiện.
Đại hội Đảng lần thứ IX tiếp tục khẳng định con đường đổi mới theo
hướng đẩy mạnh CNH, HĐH để đưa nước ta cơ bản trở thành một nước
công nghiệp vào năm 2020; chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, cam kết
thực hiện các thoả thuận trong khuôn khổ AFTA, Hiệp định thương mại
Việt Nam - Hoa Kỳ, tích cực chuẩn bị tham gia WTO; tăng cường đổi mới
khu vực kinh tế quốc doanh, phát triển kinh tế tập thể, khuyến khích khu
vực dân doanh, hỗ trợ mạnh mẽ khu vực doanh nghiệp vừa và nhỏ; đẩy
mạnh cải cách hành chính, v.v...
Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001 - 2010 của nước ta đã xác
định mục tiêu phát triển tổng quát là: Đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém
phát triển, nâng cao rõ rệt đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, tạo
nền tảng để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công
nghiệp theo hướng hiện đại; nguồn lực con người, năng lực khoa học và
công nghệ, kết cấu hạ tầng, tiềm lực kinh tế, quốc phòng, an ninh được
tăng cường; thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được
hình thành về cơ bản; vị thế của nước ta trên trường quốc tế được nâng
cao.
Trong bối cảnh đó, KH&CN có nhiệm vụ cung cấp kịp thời luận cứ
khoa học cho các quyết sách quan trọng của Đảng và Nhà nước; đóng góp
thiết thực vào việc nâng cao hiệu quả và sức khả năng cạnh tranh của nền
kinh tế, đáp ứng các mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đến
13
năm 2010.
2.3. Cơ hội và thách thức
a) Cơ hội
Đảng và Nhà nước luôn coi trọng sự nghiệp phát triển KH&CN,
Đại hội IX của Đảng tiếp tục khẳng định phát triển KH&CN cùng với
phát triển giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và
động lực cho CNH, HĐH đất nước.
Trong bối cảnh toàn cầu hoá kinh tế, với đường lối đa phương hoá,
đa dạng hoá quan hệ quốc t ế, nước ta có cơ hội thu ận lợi để tiếp thu tri
thức khoa học, công nghệ, các nguồn lực và kinh nghiệm tổ chức quản
lý tiên tiến của nước ngoài để nhanh chóng tăng cường năng lực
KH&CN quốc gia, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh t ế - xã hội.
Tận dụng những thành tựu của cuộc cách mạng KH&CN hiện đại,
nước ta có thể đi thẳng vào những công nghệ hiện đại để rút ngắn quá
trình CNH, HĐH và khoảng cách phát triển kinh tế so với các nước đi
trước. Với tiềm năng trí tuệ dồi dào, nếu có một chiến lược phát triển
nguồn nhân lực đúng đắn, nước ta có thể sớm đi vào một số lĩnh v ực
của kinh tế tri thức.
Quá trình đổi mới đất nước đã tạo ra những tiền đề mới cho sự
phát triển KH&CN của nước ta trong thời gian tới. Nền kinh tế nước ta
có tốc độ tăng trưởng cao, liên tục trong thời gian qua là đi ều kiện
thuận lợi để tăng đầu tư cho phát triển KH&CN, đồng thời thúc đẩy đổi
mới công nghệ và ứng dụng thành tựu KH&CN trong nền kinh tế, nhất
là trước sức ép về cạnh tranh trong điều kiện hội nhập khu vực và quốc
t ế.
b) Thách thức
Trong bối cảnh phát triển năng động và khó dự báo cả về KH&CN và
kinh tế của thế giới hiện đại, khả năng nắm bắt thời cơ và tranh thủ các
nguồn lực bên ngoài tuỳ thuộc nhiều vào trình độ và năng lực KH&CN của
quốc gia. Thách thức lớn nhất đối với sự phát triển KH&CN nước ta hiện
nay là phải nâng cao nhanh chóng năng lực KH&CN để thực hiện quá trình
CNH, HĐH rút ngắn, trong điều kiện nước ta còn nghèo, vốn đầu tư hạn
hẹp, trình độ phát triển kinh tế và KH&CN còn có khoảng cách khá xa so
với nhiều nước trên thế giới và trong khu vực.
Trong xu thế phát triển của kinh tế tri thức, lợi thế về nguồn tài
nguyên thiên nhiên, giá lao động rẻ dần nhường chỗ cho lợi thế về nguồn
14
nhân lực có trình độ chuyên môn giỏi, có năng lực sáng tạo. Nước ta nếu
không sớm chuyển đổi cơ cấu ngành nghề, nâng cao trình độ chuyên môn,
nghiệp vụ của lực lượng lao động thì sẽ không có khả năng cạnh tranh với
các nước trong khu vực về thu hút đầu tư và các công nghệ tiên tiến từ bên
ngoài.
Trong quá trình hội nhập quốc tế về kinh tế và KH&CN, nước ta đang
đứng trước những khó khăn về chuyển đổi và xây dựng những thể chế
mới về kinh tế, thương mại, tài chính, ngân hàng, sở hữu trí tuệ, v.v... phù
hợp với thông lệ quốc tế. Tình trạng này nếu không sớm vượt qua sẽ cản
trở sự thành công của quá trình hội nhập khu vực và quốc tế.
Trước những cơ hội và thách thức trên đây, nếu không có những
quyết sách đột phá về đổi mới thể chế kinh tế và đổi mới cơ chế quản
lý KH&CN, những biện pháp mạnh mẽ tăng cường năng lực KH&CN
quốc gia, thì nguy cơ tụt hậu kinh tế và KH&CN ngày càng xa và tình
trạng lệ thuộc lâu dài vào nguồn công nghệ nhập là khó tránh kh ỏi.
3. Quan điểm và mục tiêu phát triển khoa học và công nghệ
đến năm 2010
3.1. Quan điểm phát triển khoa học và công nghệ
Quan điểm chủ đạo về phát triển KH&CN đã được chỉ rõ trong các
văn kiện của Đảng và Nhà nước, như: Nghị quyết Trung ương 2 khoá
VIII, Luật KH&CN, Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ IX và Kết luận
của Hội nghị Trung ương 6 khoá IX mới đây. Những quan đi ểm này cần
được cụ thể hoá và phát triển phù hợp với bối cảnh mới trong nước và
quốc tế trong giai đoạn từ nay đến năm 2010.
a) Phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là nền
tảng và động lực đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất n ước
Để KH&CN nhanh chóng phát huy được vai trò là nền tảng và động
lực đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước, Nhà nước cần có chính sách quan tâm
đặc biệt đến phát triển KH&CN: coi đầu tư cho KH&CN là đầu tư phát
triển; ưu tiên đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật, phát triển nguồn
nhân lực; tạo động lực vật chất và tinh thần mạnh mẽ cho cá nhân hoạt
động KH&CN, trọng dụng và tôn vinh nhân tài.
b) Phát triển kinh tế - xã hội dựa vào khoa học và công nghệ, phát
triển khoa học và công nghệ định hướng vào các mục tiêu kinh tế - xã
hội, củng cố quốc phòng và an ninh
15
Các chủ trương, quyết định, chương trình, dự án phát triển kinh tế -
xã hội quan trọng phải được luận cứ về KH&CN; các nhiệm vụ
KH&CN phải hướng vào giải quyết có hiệu quả các mục tiêu kinh tế -
xã hội. Mọi ngành, mọi cấp phải đẩy mạnh việc triển khai nghiên cứu
và ứng dụng rộng rãi thành tựu KH&CN vào hoạt động kinh tế - xã hội,
quốc phòng, an ninh, từ việc định hướng chiến lược phát triển, hoạch
định chính sách, xây dựng quy hoạch, kế hoạch đến việc tổ chức thực
hiện.
c) Bảo đảm sự gắn kết giữa khoa học và công nghệ với giáo dục
và đào tạo; giữa khoa học và công nghệ; giữa khoa học xã hội và nhân
văn, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật
Sự gắn kết giữa KH&CN với giáo dục - đào tạo trước hết phải được
thực hiện ngay trong các trường đại học, các tổ chức nghiên cứu và phát
triển; đồng thời có cơ chế khuyến khích kết hợp với biện pháp hành chính
để tạo ra sự hợp tác, phối hợp giữa các tổ chức này. Sự gắn kết giữa các
lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật
và giữa khoa học với công nghệ được thực hiện trên cơ sở những nghiên
cứu liên ngành nhằm giải quyết những vấn đề kinh tế - xã hội tổng hợp và
phát triển bền vững đất nước.
d) Đẩy mạnh tiếp thu thành tựu khoa học và công nghệ thế giới,
đồng thời phát huy năng lực khoa học và công nghệ nội sinh, nâng cao
hiệu quả sử dụng tiềm lực khoa học và công nghệ của đất nước
Trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng,
hợp tác quốc tế về KH&CN phải được đẩy mạnh nhằm khai thác những
cơ hội mà toàn cầu hoá có thể mang lại. Trong điều kiện của nước ta hiện
nay, cần lấy nhập công nghệ từ các nước phát triển là chủ yếu nhằm đáp
ứng kịp thời nhu cầu phát triển của các ngành kinh tế - kỹ thuật; đồng thời
nâng cao năng lực KH&CN nội sinh để tiếp thu có hiệu quả thành tựu
KH&CN hiện đại của thế giới. Đổi mới cơ chế quản lý nhằm khai thác
tối đa năng lực KH&CN hiện có trong nước, vừa tranh thủ tiếp thu, ứng
dụng nhanh chóng và có hiệu quả các thành tựu KH&CN của thế giới.
đ) Tập trung đầu tư của Nhà nước vào các lĩnh vực trọng điểm, ưu
tiên, đồng thời đẩy mạnh xã hội hoá hoạt động khoa học và công nghệ
Nhà nước tập trung đầu tư có trọng tâm, trọng điểm; kết hợp đồng bộ giữa
đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, trang thiết bị kỹ thuật với đầu tư đào tạo nhân
lực KH&CN, thực hiện dứt điểm các công trình để sớm phát huy hiệu quả đầu
tư. Quan điểm này phải được quán triệt ngay trong quá trình xây dựng kế hoạch
phát triển KH&CN 5 năm và hàng năm trên cơ sở những định hướng KH&CN
16
trọng điểm được đề ra trong Chiến lược phát triển KH&CN. Nhà nước khuyến
khích các tổ chức, cá nhân thuộc mọi thành phần kinh tế trong nước và nước
ngoài tham gia nghiên cứu, ứng dụng và đầu tư phát triển KH&CN.
3.2. Mục tiêu phát triển khoa học và công ngh ệ đến năm 2010
Chiến lược phát triển KH&CN đến năm 2010 tập trung thực hiện 3
nhóm mục tiêu chủ yếu.
a) Bảo đảm cung cấp luận cứ khoa học cho quá trình công nghiệp hoá
rút ngắn, phát triển bền vững theo định hướng xã hội chủ nghĩa và hội
nhập thành công vào nền kinh tế thế giới
Khoa học và công nghệ, đặc biệt là khoa học xã hội và nhân văn tập
trung nghiên cứu xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho quá trình CNH rút
ngắn và xây dựng thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa;
xây dựng luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối, chính sách, quy
hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, các giải pháp phát triển bền
vững và hội nhập thành công vào nền kinh tế khu vực và thế giới; giải đáp
kịp thời những vấn đề lý luận và thực tiễn khác do cuộc sống đặt ra.
b) Góp phần quyết định nâng cao chất lượng tăng trưởng của nền
kinh tế và năng lực cạnh tranh của sản phẩm hàng hoá, đảm bảo quốc
phòng và an ninh
Đến 2010, KH&CN phải góp phần quyết định vào việc tạo ra sự
chuyển biến rõ rệt về năng suất, chất lượng và hiệu quả ở một số ngành
kinh tế quan trọng
Đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi kỹ thuật tiến bộ trong
ngành nông - lâm - ngư nghiệp và công nghiệp chế biến nông sản, thực
phẩm nhằm phát huy có hiệu quả nguồn tài nguyên sinh học nhiệt đới,
nâng cao giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của nông sản xuất khẩu ngang
bằng các nước có nền nông nghiệp phát triển trong khu vực, góp phần
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, tạo thêm nhiều việc làm, cải thiện
đáng kể đời sống nhân dân và bộ mặt nông thôn nước ta vào năm 2010.
Hỗ trợ khu vực doanh nghiệp vừa và nhỏ, khu vực tiểu thủ công
nghiệp đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng, giá trị gia tăng, sức cạnh
tranh của sản phẩm, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và mở rộng
xuất khẩu.
Nâng cao năng lực tiếp thu, làm chủ, thích nghi và cải tiến các công
nghệ hiện đại nhập từ nước ngoài trong một số lĩnh vực dịch vụ, kết cấu
17
hạ tầng (tài chính, ngân hàng, bưu chính, viễn thông, giao thông vận tải,
hàng không,v.v...) nhằm đảm bảo sự tương hợp quốc tế, hội nhập thành
công vào nền kinh tế khu vực và thế giới.
Xây dựng và phát triển có trọng điểm một số ngành công nghiệp công
nghệ cao; phát triển công nghiệp công nghệ thông tin - truyền thông, công
nghiệp công nghệ sinh học trở thành các ngành kinh tế có tốc độ tăng
trưởng nhanh, đáp ứng ngày càng cao nhu cầu trong nước, góp phần tăng
kim ngạch xuất khẩu.
c) Xây dựng và phát triển năng lực khoa học và công nghệ đạt trình
độ trung bình tiên tiến trong khu vực
Phát triển tiềm lực khoa học và công nghệ đạt trình độ trung bình tiên
tiến trong khu vực:
- Bảo đảm tốc độ tăng tỷ lệ đầu tư cho KH&CN từ ngân sách nhà
nước phải lớn hơn tốc độ tăng chi ngân sách nhà nước, đồng thời đẩy
mạnh đa dạng hoá các nguồn đầu tư ngoài ngân sách nhà nước cho
KH&CN. Phấn đấu đưa tổng mức đầu tư của t oàn xã hội cho KH&CN đạt
1% GDP vào năm 2005 và 1,5% GDP vào năm 2010.
- Phát triển nguồn nhân lực KH&CN có chất lượng cao, có cơ cấu
trình độ, chuyên môn phù hợp với các hướng KH&CN ưu tiên, với nhu cầu
phát triển kinh tế - xã hội và được phân bố hợp lý theo vùng lãnh thổ. Phấn
đấu đến năm 2010, nâng cao chất lượng và phát triển đội ngũ cán bộ
KH&CN ngang mức trung bình tiên tiến của các nước trong khu vực.
- Hình thành một số tổ chức nghiên cứu - phát triển và một số trường
đại học đạt trình độ trung bình tiên tiến trong khu vực ở một số lĩnh vực
công nghệ trọng điểm, một số ngành khoa học có thế mạnh của Việt Nam.
- Hoàn thành xây dựng giai đoạn I hai khu công nghệ cao tại Hoà Lạc
và thành phố Hồ Chí Minh; đưa vào sử dụng và khai thác có hiệu quả các
phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia đã được phê duyệt; nâng cấp cơ sở
hạ tầng kỹ thuật một số tổ chức dịch vụ KH&CN quan trọng về thông tin
KH&CN, tiêu chuẩn - đo lường - chất lượng.
- Hình thành mạng lưới các tổ chức KH&CN đủ năng lực hội nhập
quốc tế, gắn kết chặt chẽ với giáo dục - đào tạo, sản xuất - kinh doanh.
Hình thành cơ chế quản lý quản lý khoa học và công nghệ tiến bộ,
tương hợp quốc tế:
Đổi mới căn bản cơ chế quản lý KH&CN theo hướng phù hợp với cơ
18
chế thị trường, đặc thù của hoạt động KH&CN và hội nhập quốc tế; tạo
động lực phát huy sáng tạo của đội ngũ cán bộ KH&CN; nâng cao hiệu
quả hoạt động KH&CN.
Nâng cao năng lực khoa học và công nghệ:
Đến năm 2010, KH&CN nước ta đủ năng lực tiếp thu, làm chủ và sử
dụng có hiệu quả công nghệ hiện đại nhập từ nước ngoài; có khả năng
nghiên cứu và ứng dụng một số công nghệ hiện đại, nhất là công nghệ
thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu tiên tiến, công nghệ tự
động hoá, cơ - điện tử; tiếp cận trình độ thế giới trong một số lĩnh vực
khoa học Việt Nam có thế mạnh.
4. Nhiệm vụ trọng tâm phát triển khoa học và công nghệ đến năm
2010
4.1. Các nhiệm vụ trọng tâm nghiên cứu trong khoa học xã hội và
nhân văn
a) Nghiên cứu lý luận và thực tiễn con đường phát triển của Việt Nam
Tiếp tục nghiên cứu làm rõ con đường đi lên chủ nghĩa xã hội phù hợp
với điều kiện của đất nước, con người, xã hội Việt Nam và thích ứng với
những thay đổi hiện nay của bối cảnh quốc tế.
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn cho quá trình công nghiệp hoá
rút ngắn; các giải pháp đẩy mạnh công cuộc CNH, HĐH và phát triển bền
vững đất nước.
b) Nghiên cứu những vấn đề kinh tế, chính trị, pháp luật, vă n hoá, xã
hội, quốc phòng, an ninh
Nghiên cứu bản chất nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa (XHCN); vấn đề đổi mới và tạo lập đồng bộ thể chế kinh tế thị
trường định hướng XHCN ở Việt Nam. Cung cấp luận cứ khoa học cho
chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của cả nước và các ngành, vùng
trọng điểm. Đề xuất giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh
tế, năng lực tham gia vào các định chế tài chính - tiền tệ quốc tế.
Nghiên cứu đổi mới hệ thống chính trị, đề xuất giải pháp thực hiện và
phát huy dân chủ, củng cố vai trò của Đảng cầm quyền, cải cách bộ máy
hành chính nhà nước. Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Nghiên cứu quan hệ sở hữu, đảng viên làm kinh tế tư nhân. Nghiên cứu sự
biến đổi của cơ cấu xã hội và quản lý sự phát triển xã hội ở Việt Nam
19
trong điều kiện nền kinh tế thị trường định hướng XHCN.
Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo hành lang pháp lý
thuận lợi cho việc tạo lập và phát triển đồng bộ thể chế kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế. Nghiên cứu
những vấn đề quốc phòng, an ninh của nước ta trong 10 năm tới phục vụ
cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Nghiên cứu toàn diện và có hệ thống về tiến trình lịch sử và diện mạo
của nền văn hoá Việt Nam, những giá trị văn hoá mới của Việt Nam, xây
dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
c) Nghiên cứu về phát triển con người Việt Nam
Nghiên cứu cơ bản về con người, nguồn nhân lực với tư cách là chủ
thể xã hội, có trình độ học vấn cao, mang đậm tính nhân văn và các giá trị
văn hoá tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa của văn hoá - văn minh nhân
loại, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công cuộc CNH, HĐH đất nước.
d) Nghiên cứu dự báo các xu thế phát triển của thế giới
Nghiên cứu bản chất, đặc điểm, nội dung của cuộc cách mạng
KH&CN hiện đại và sự phát triển của nền kinh tế tri thức trong thế kỷ
XXI, trong đó chú trọng mặt xã hội và sự tác động của cuộc cách mạng
này đến tiến trình phát triển của Việt Nam.
Nghiên cứu và dự báo các xu thế phát triển chủ yếu của thế giới và khu
vực những thập niên đầu thế kỷ XXI, những tác động nhiều mặt của quá
trình toàn cầu hoá. Dự báo động thái và xu thế phát triển chủ yếu ở khu vực
và trên thế giới, tranh thủ tối đa thời cơ và lợi thế, phòng ngừa và giảm thiểu
các bất lợi, rủi ro, tập trung mọi nguồn lực cho sự nghiệp xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc.
Tiếp tục nghiên cứu chủ nghĩa tư bản hiện đại trong bối cảnh toàn
cầu hoá, sự tác động về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá, quân sự của chủ
nghĩa tư bản hiện đại, các chủ thể mới trong quan hệ quốc tế có ảnh
hưởng trực tiếp đến chiến lược phát triển của Việt Nam nhằm định rõ vị
thế, vai trò, bước đi, chính sách hội nhập của Việt Nam vào các thể chế
toàn cầu và khu vực.
4.2. Các nhiệm vụ trọng tâm nghiên cứu trong khoa học tự nhiên
Nhà nước quan tâm phát triển nghiên cứu cơ bản trong khoa học tự
nhiên, đặc biệt là nghiên cứu cơ bản định hướng ứng dụng. Trong giai
20
đoạn đến năm 2010, các nghiên cứu cơ bản trong khoa học tự nhiên cần
được tiến hành có trọng điểm theo một số hướng chủ yếu sau đây:
a) Nghiên cứu cơ bản định hướng ứng dụng nhằm hỗ trợ cho quá trình
lựa chọn, tiếp thu, thích nghi và cải tiến các công nghệ tiên tiến nhập từ
nước ngoài vào Việt Nam và tiến tới sáng tạo các công nghệ đặc thù của
Việt Nam, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ thông tin, công nghệ sinh
học, công nghệ vật liệu tiên tiến, công nghệ tự động hoá, cơ - điện tử.
b) Nghiên cứu làm rõ giá trị sử dụng của các loại tài nguyên của nước ta,
làm cơ sở xây dựng phương án và lựa chọn công nghệ khai thác có hiệu quả.
Chú trọng nghiên cứu tiềm năng về đa dạng sinh học và các loại tài nguyên
quý đang có nguy cơ cạn kiệt do khai thác quá mức và do môi trường suy
thoái.
c) Nghiên cứu bản chất, quy luật của tự nhiên và những tác động của
chúng đến đời sống kinh tế - xã hội nước ta, trong đó chú ý các yếu tố khí
tượng và tự nhiên ở các vùng sinh thái, phục vụ dự báo phòng tránh thiên
tai (bão lụt, cháy rừng, trượt lở đất, nứt đất, xói lở bờ sông, bờ biển, bồi
lấp các cửa sông, cửa đầm, hạn hán, v.v...).
d) Nghiên cứu các vấn đề cơ bản về Biển Đông phục vụ cho dự báo
các nguồn lợi biển, phục vụ xây dựng các côn g trình trên biển và khai thác
tổng hợp các nguồn lợi từ biển, phát triển bền vững kinh tế biển, đảm
bảo quốc phòng, an ninh.
đ) Phát triển một số lĩnh vực nghiên cứu lý thuyết mà Việt Nam có
thế mạnh, như toán học, vật lý lý thuyết...
4.3. Các hướng công nghệ trọng điểm phục vụ phát triển kinh
tế - xã hội
Trong giai đoạn từ nay đến năm 2010, nước ta cần tập trung phát triển
có chọn lọc một số công nghệ trọng điểm bao gồm: những công nghệ tiên
tiến, có tác động to lớn tới việc hiện đại hoá các ngành kinh tế - kỹ thuật,
bảo đảm quốc phòng, an ninh; tạo điều kiện hình thành và phát triển một
số ngành nghề mới, nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế; những công
nghệ, phát huy được lợi thế của nước ta về tài nguyên nông nghiệp nhiệt
đới và lực lượng lao động dồi dào ở nông thôn, tạo ra sản phẩm xuất khẩu
và việc làm có thu nhập cho các tầng lớp dân cư.
a) Công nghệ thông tin - truyền thông (CNTT - TT)
Tập trung nghiên cứu và phát triển: