Kinh tế học vĩ mô_Chương 7
Phân tích lý thuyết về lợi thế so sánh và xu hướng tự do hóa thương mại quốc tế, các hạn chế thương mại quốc tế.
KINH TẾ HỌC VĨ MÔ
MACROECONOMICS
Người thực hiện: ThS. Phan Thế Công
CHƯƠNG 7
KINH TẾ VĨ MÔ TRONG NỀN KINH TẾ MỞ
1
Nội dung của chương 8
• Phân tích lý thuyết về lợi thế so sánh và xu hướng tự do hóa thương mại quốc tế,
các hạn chế thương mại quốc tế
• Phân tích cán cân thanh toán quốc tế, tỷ giá giá hối đoái.
• Phân tích tác động của chính sách vĩ mô dưới các hệ thống tỷ giá hối đoái khác nhau
và vốn luân chuyển hoàn hảo.
7.1. Lý thuyết về tuyệt đối và lợi thế so sánh
• 7.1.1. Lý thuyết về lợi thế tuyệt đối
• 7.1.2. Lợi thế tương đối (Lợi thế so sánh)
2
7.1.1. Lý thuyết về lợi thế tuyệt đối
• Adam Smith (1723-1790), nhà triết học người Xcốt-len, là người đầu tiên khám phá
ra khoa học kinh tế học hiện đại. A.Smith (1776) là người đầu tiên đưa ra lý thuyết về
lợi thế tuyệt đối của thương mại quốc tế.
• Lợi thế tuyệt đối là lợi thế có được trong điều kiện so sánh chi phí để sản xuất ra
cùng một loại sản phẩm, và khi một nước sản xuất sản phẩm có chi phí cao hơn sẽ
nhập sản phẩm đó từ nước khác có chi phí sản xuất thấp hơn.
• Lợi thế này được xem xét từ hai phía, đối với nước sản xuất sản phẩm có chi phí
thấp sẽ thu được lợi nhuận nhiều hơn khi bán sản phẩm trên thị trường quốc tế. Còn
đối với nước sản xuất sản phẩm với chi phí cao sẽ có được sản phẩm mà trong
nước không có khả năng sản xuất hoặc sản xuất không đem lại lợi nhuận, người ta
gọi là bù đắp được sự yếu kém về khả năng sản xuất trong nước.
• Ngày nay, đối với các nước đang phát triển việc khai thác lợi thế tuyệt đối vẫn có ý
nghĩa quan trọng khi chưa có khả năng sản phẩm một số loại sản phẩm, đặc biệt là
tư liệu sản xuất có chi phí có thể chấp nhận được.
7.1.1. Lý thuyết về lợi thế tuyệt đối
• Khi tiến hành nhập những tư liệu sản xuất này công nhân trong nước bắt đầu học
cách sử dụng các máy móc thiết bị mà trước đây họ chưa biết và sau đó họ học
cách sản xuất ra chúng. Về mặt này vai trò đóng góp của ngoại thương giữa các
nước công nghiệp phát triển và các nước đang phát triển thông qua việc bù đắp sự
yếu kém về khả năng sản xuất tư liệu sản xuất và yếu kém về kiến thức công nghệ
của các nước đang phát triển cũng được đánh giá là lợi thế tuyệt đối. Vậy, một nước
có lợi thế tuyệt đối nếu nước đó có chi phí sản xuất thấp hơn so với nước khác. (Sự
khác biệt về công nghệ giữa các nước)
• Những nguyên nhân làm cho 1 nước có lợi thế tuyệt đối là do điều kiện tự nhiên
thuận lợi, điều kiện về vốn, về trang thiết bị kỹ thuật và do trình độ quản lý,...
3
Bảng 8.1. Hao phí sức lao động để của USA và Nhật Bản
Ví dụ về lợi thế tuyệt đối: USA và Nhật Bản sản xuất thức ăn và ôtô theo các
giả định: Sản xuất hai loại hàng hóa thức ăn và hóa chất, đầu vào sử dụng là
lao động, có sự khác biệt về công nghệ, sản xuất cố định theo quy mô, lao
động được lưu động giữa các nhân tố, không phải giữa các quốc gia, không
có chi phí vận tải. Mỹ trở nên hiệu quả hơn trong sản xuất thức ăn (đòi hỏi 3
< 4 lao động), Nhật Bản có hiệu quả hơn trong sản xuất ôtô (đòi hỏi 6 < 9 lao
động). Trong nền kinh tế khép kín, cả hai nước sẽ sản xuất cả hai loại hàng
hóa, nếu người tiêu dùng mong muốn có cả hai. Theo Adam Smith, cả hai
nước có thể đạt được từ thương mại quốc tế thông qua chuyên môn hóa (Mỹ
sẽ sản xuất nhiều thức ăn, còn Nhật Bản sản xuất nhiều ôtô hơn).
Hao phí lao động
Sản phẩm Mỹ Nhật
X (thức ăn) 3 4
Y (ô tô) 9 6
Bảng 8.2: Lợi ích đạt được từ thương mại quốc tế qua lợi thế tuyệt đối
Bây giờ, giả sử Mỹ giảm sản xuất một đơn vị ôtô, do đó, nó có dư thừa 9 lao
động. 9 lao động này có thể sản xuất 9 : 3 = 3 đơn vị thức ăn. Để giữ mức sản
xuất ôtô cố định, Nhật Bản nên sản xuất thêm 1 ôtô, điều này đòi hỏi 6 lao động.
Sáu lao động này có thể đã sản xuất được 6 : 4 = 1,5 đơn vị thức ăn. Sản lượng
tăng thêm thể hiện sự đạt được từ thương mại.
Chỉ tiêu Mỹ Nhật Thay đổi thế giới
Qô tô -1 +1 0
QThức ăn +3 -1,5 1,5
4
7.1.2. Lợi thế tương đối (Lợi thế so sánh)
• Lợi thế so sánh: mỗi quốc gia sẽ được lợi khi nó chuyên môn hóa
sản xuất và xuất khẩu những hàng hóa mà mình có thể sản xuất
với chi phí tương đối thấp (hay tương đối có hiệu quả hơn các
nước khác); ngược lại, mỗi quốc gia sẽ được lợi nếu nó nhập
khẩu những hàng hóa mà mình có thể sản xuất với chi phí tương
đối cao (hay tương đối không hiệu quả bằng các nước khác).
• Nguyên tắc lợi thế so sánh cho rằng một nước có thể thu được lợi
từ thương mại bất kể nó tuyệt đối có hiệu quả hơn hay tuyệt đối
không hiệu quả bằng các nước khác trong việc sản xuất mọi hàng
hóa. Nguyên tắc này do David Ricardo (1772-1823) đưa ra.
Bảng 8.3: Hao phí sức lao động để của EU và Việt Nam
Quốc giá \ Hàng hóa Thức ăn Hóa chất
EU 4 8
Việt Nam 6 30
• Nếu hai nước EU và Việt Nam sản xuất hai loại hàng hóa thức ăn và hóa
chất, đầu vào sử dụng là lao động, có sự khác biệt về công nghệ, sản xuất
cố định theo quy mô, lao động được lưu động giữa các nhân tố không phải
giữa các quốc gia, không có chi phí vận tải.
• EU là có hiệu quả cao trong sản xuất cả hai hàng hóa, được sử dụng 4 < 6
lao động cho thức ăn và 8 < 30 lao động cho hóa chất. Tại sao EU vẫn buôn
bán với Việt Nam? EU có hiệu quả gấp gần 4 lần Việt Nam trong sản xuất
hóa chất. Theo Ricardo, cả hai nước có thể đạt được thương mại quốc tế
thông qua chuyên môn hóa (EU sẽ sản xuất nhiều hóa chất, còn Việt Nam sẽ
sản xuất nhiều thức ăn).
5
Bảng 8.4: Lợi ích đạt được từ TMQT qua lợi thế so sánh
Giả sử Việt Nam sản xuất ít đi 1 hóa chất, khi đó họ sẽ có 30 lao động tự do.
Ba mươi hai lao động này sẽ sản xuất 30 : 6 = 5 đơn vị thức ăn. Để giữ cho
mức sản xuất cố định, Eu nên sản xuất thêm 1 đơn vị hóa chất, điều này đòi
hỏi cần 8 lao động. Tám lao động này có thể sẽ sản xuất được 8 : 4 = 2 đơn vị
lương thực. Chúng ta có bảng số liệu tổng hợp thương mại như sau:
Kết luận EU Việt Nam Thay đổi của thế giới
Hóa chất +1 -1 0
Thức ăn -2 +5 3
• Sự tăng lên của sản xuất ở trên đại diện đạt được của thương mại quốc tế.
Như vậy, nhờ thương mại quốc tế mà cả hai nước đều cùng có lợi.
• Thương mại quốc tế dựa trên lý thuyết về lợi thế so sánh sẽ góp phần thúc
đẩy sự phân công lao động xã hội và quá trình hợp tác cả hai bên cùng có
lợi trên phạm vi quốc tế, đồng thời làm tăng khả năng sản xuất và tăng khả
năng tiêu dùng của mọi quốc gia.
7.2. Xu hướng hạn chế thương mại quốc tế
• 8.2.1. Những quan điểm hạn chế thương mại quốc tế.
• 8.2.2. Những công cụ để hạn chế thương mại quốc tế
6
8.2.1. Những quan điểm hạn chế thương mại quốc tế
• Khi tiến hành thương mại quốc tế sẽ không khuyến khích được sản xuất trong nước
phát triển.
• Khi có thương mại quốc tế sẽ không đảm bảo được quốc phòng và an ninh.
• Có thể tạo điều kiện gây nên độc quyền trong nước.
• Có thể làm mai một mất nền văn hoá bản sắc dân tộc. Với những hạn chế đó, đã
xuất hiện quan điểm bảo hộ mậu dịch,…
• Mỗi quốc gia cần áp dụng các chính sách cần thiết để điều chỉnh dòng vận động
hàng hoá trong nước với hàng hoá nước ngoài nhằm bảo vệ hàng hoá nội địa, bảo
hộ nền công nghiệp non trẻ của nước nhà và tạo nhiều công ăn việc làm cho người
lao động.
8.2.2. Những công cụ để hạn chế thương mại quốc tế
a. Thuế quan
• Thuế quan là một thứ thuế đánh vào hàng hoá nhập khẩu.
• Mức thuế quan có tính chất cấm đoán với mức thuế quan cao đến mức hoàn toàn
làm cho người ta nản lòng việc nhập khẩu, đóng cửa, cấm đoán việc buôn bán mặt
hàng đó. Mức thuế quan không có tính chất cấm đoán là mức thuế quan vừa phải,
sẽ làm giảm sút nhưng không xoá bỏ thương mại.
• Thuế quan làm tăng giá cả hàng hoá, giảm khối lượng tiêu thụ, giảm khối lượng
hàng và nhập khẩu và tăng khả năng sản xuất trong nước, tăng thu nhập cho Chính
phủ.
7
8.2.2. Những công cụ để hạn chế thương mại quốc tế
a. Thuế quan
• Giả sử một nước nhỏ cần nhập khẩu quần áo đề phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng
trong nước. Nếu không có thương mại quốc tế, giá bán sản phẩm trong nước là
8USD và các doanh nghiệp sản xuất trong nước cung cấp một lượng sản phẩm là
200.
P
D S
8
Hình 8.1: Ví dụ về tác động của
H
thuế quan đối với nước nhỏ
I
6
E F
4 L
K
0 100 150 200 250 300 Q
8.2.2. Những công cụ để hạn chế thương mại quốc tế
a. Thuế quan
• Khi có thương mại quốc tế, nếu không có thuế quan, với mức của thế giới theo giá
cả 4 USD, nhu cầu tiêu thụ quần áo là 300. Sản xuất trong nước là 100 đơn vị sản
phẩm và phải nhập khẩu một lượng là 200.
• Để khuyến khích sản xuất trong nước, chính phủ áp một mức thuế quan là 2 USD
trên một đơn vị quần áo nhập khẩu, sẽ làm giá tăng lên tới 6 USD một đơn vị quần
áo. Khối lượng hàng trong nước sản xuất thêm là 50 đơn vị, mức nhập khẩu giảm
xuống còn 100,… tiêu dùng trong nước giảm đi 50 đơn vị. Thuế thu về cho chính phủ
trong trường hợp này là 200 USD.
P
D S
8
H I
6
E F
4 L
K
0 100 150 200 250 300 Q
8
8.2.2. Những công cụ để hạn chế thương mại quốc tế
a. Thuế quan
Tác dụng của thuế quan:
• Thuế quan có thể làm thay đổi điều kiện thương mại theo hướng có lợi cho một
nước lớn và làm thiệt hại bạn hàng của nước đó.
• Thuế quan có thể góp phần làm giảm thất nghiệp với một mức thuế quan sẽ nâng
mức cung trong nước và giảm mức cầu nhập khẩu, sẽ làm tăng GNP thực tế và làm
giảm thất nghiệp.
• Thuế quan là biện pháp tạm thời để bảo vệ sản xuất của ngành công nghiệp non trẻ.
8.2.2. Những công cụ để hạn chế thương mại quốc tế
b. Hạn ngạch
• Hạn ngạch: Là mức giới hạn mà Chính phủ quy định đối với khối lượng hàng hoá
nhập khẩu.
• Nếu với hình thức thuế quan, lượng hàng nhập khẩu phụ thuộc vào mức độ linh hoạt
của cung - cầu trên thị trường thì bảo hộ bằng hạn ngạch là hình thức Nhà nước xác
định trước khối lượng hàng nhập khẩu và cấp giấy phép cho một số tổ chức có đủ
tiêu chuẩn được nhập khẩu khối lượng này.
• Tác dụng của hạn ngạch cũng gần giống như thuế quan.
9
8.2.2. Những công cụ để hạn chế thương mại quốc tế
b. Hạn ngạch
• Trên đồ thị mô tả thị trường một loại hàng hoá sản xuất trong nước. Giả sử Chính
phủ quyết định lượng quần áo nhập khẩu troeng năm là Q1. Nếu các tổ chức nhập
khẩu bán với giá mua hàng trên thị trường quốc tế là P2 khi đó:
• Q2 phản ánh khả năng sản xuất trong nước.
• Q2’ phản ánh nhu cầu quần áo trong nước
• Q2 = Q2’ - Q2 phản ánh lượng quần áo cần nhập.
P
S
E
P0
H Hình 8.2: Tác động của hạn
P1 K
ngạch đối với nước nhỏ
A
P2 B
D
0 Q2 Q1 Q0 Q1’ Q2’ Q
8.2.2. Những công cụ để hạn chế thương mại quốc tế
b. Hạn ngạch
• Chính phủ chỉ quyết định nhập lượng quần áo là Q1 = Q1’ - Q1 lượng quần áo nhập
khẩu Q1. Để giải quyết lượng quần áo thiếu hụt Chính phủ chủ trương tăng sản
xuất trong nước bằng cách nâng giá bán đến mức P1 (P1 = P2 + chênh lệch giá). Với
mức giá P1 sẽ có: Q1 khả năng sản xuất trong nước và Q1’ nhu cầu quần áo trong
nước.
• Hiệu quả của bảo hộ hạn ngạch gần giống như hiệu quả bằng thuế quan đó là:
• Khả năng sản xuất trong nước tăng (từ Q2 Q1).
• Lượng hàng nhập khẩu giảm (từ Q2 Q1). P
S
E
P0
H K
P1
Hình 8.2: Tác động của hạn
ngạch đối với nước nhỏ P2
A
B
D
0 Q2 Q1 Q0 Q1’ Q2’ Q
10
8.3. Cán cân thanh toán quốc tế
• Cán cân thanh toán quốc tế là một bản đối chiếu giữa các khoán tiền thu được từ
nước ngoài với các khoản tiền trả cho nước ngoài của một quốc gia trong một thời
kỳ nhất định.
• Cán cân thanh toán toán quốc tế ghi chép những giao dịch kinh tế của một quốc gia
với phần còn lại của thế giới trong một thời kỳ nhất định. Những giao dịch này có thể
được tiến hành bởi các cá nhân, các doanh nghiệp cư trú trong nước hay chính phủ
của quốc gia đó. Đối tượng giao dịch bao gồm các loại hàng hóa, dịch vụ, tài sản
thực, tài sản tài chính, và một số chuyển khoản. Thời kỳ xem xét có thể là một tháng,
một quý, song thường là một năm. Những giao dịch đòi hỏi sự thanh toán từ phía
người cư trú trong nước tới người cư trú ngoài nước được ghi vào bên tài sản nợ.
Các giao dịch đòi hỏi sự thanh toán từ phía người cư trú ở ngoài nước cho người cư
trú ở trong nước được ghi vào bên tài sản có.
• Cán cân thanh toán = Cán cân vãng lai + Cán cân vốn + Sai số thống kê.
8.3. Cán cân thanh toán quốc tế
Ví dụ về xác định cán cân thanh toán của nền kinh tế Mỹ năm 1999:
Bảng 8.5: Cán cân thanh toán của Mỹ, 1999 (tỷ USD)
TÀI KHOẢN VÃNG LAI
(1) Xuất khẩu ròng về hàng hóa – 347.2
(2) Xuất khẩu ròng dịch vụ 79.6
(3) Thu nhập đầu tư ròng – 24.7
(4) Thanh toán chuyển nhượng ròng – 46.6
(5) Cán cân tài khoản vãng lai (1 + 2 + 3 + 4) – 338.9
TÀI KHOẢN VỐN
(6) Thay đổi về tài sản của cư dân Mỹ ở nước ngoài – 381.0
(7) Thay đổi về tài sản cư dân nước ngoài ở Mỹ 706.2
(8) Thay đổi về tài sản của chính phủ Mỹ ở nước ngoài 8.3
(9) Thay đổi về tài sản của chính phủ nước ngoài ở Mỹ 44.5
(10) Cán cân tài khoản vốn (6 + 7 + 8 + 9) 378.0
SAI SỐ THỐNG KÊ – 39.1
CÁN CÂN THANH TOÁN (5 + 10 + 11) 0
11
8.3.1. Tài khoản vãng lai
• Tài khoản vãng lai (còn gọi là cán cân vãng lai) trong cán cân thanh toán của một
quốc gia ghi chép những giao dịch về hàng hóa và dịch vụ giữa người cư trú trong
nước với người cư trú ngoài nước. Những giao dịch dẫn tới sự thanh toán của người
cư trú trong nước cho người cư trú ngoài nước được ghi vào bên "nợ" (theo truyền
thống kế toán sẽ được ghi bằng mực đỏ). Còn những giao dịch dẫn tới sự thanh
toán của người cư trú ngoài nước cho người cư trú trong nước được ghi vào bên
"có" (ghi bằng mực đen).
• Thặng dư tài khoản vãng lai xảy ra khi bên có lớn hơn bên nợ. Tài khoản vãng lai
thặng dư khi quốc gia xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu, hay khi tiết kiệm nhiều hơn
đầu tư.
• Tài khoản vãng lai thâm hụt khi quốc gia nhập nhiều hơn hay đầu tư nhiều hơn. Mức
thâm hụt tài khoản vãng lai lớn hàm ý quốc gia gặp hạn chế trong tìm nguồn tài
chính để thực hiện nhập khẩu và đầu tư một cách bền vững.
• Khoản mục cán cân vãng lai được chia thành 4 nhóm nhỏ: thương mại hàng hoá,
dịch vụ, yếu tố thu nhập, chuyển tiền thuần.
8.3.1. Tài khoản vãng lai (tiếp)
* Cán cân xuất nhập khẩu hàng hóa: Cán cân này phản ánh những khoản thu chi về xuất nhập khẩu
hàng hoá trong một thời kỳ nhất định. Khi cán cân thương mại thặng dư điều này có nghĩa là
nước đó đã thu được từ xuất khẩu nhiều hơn phải trả cho nhập khẩu và ngược lại.
* Cán cân xuất nhập khẩu dịch vụ (Cán cân thương mại vô hình): Cán cân này phản ánh các khoản
thu chi từ các hoạt động dịch vụ về vận tải (cước phí vận chuyển thuê tàu, bến bãi,...) du lịch, bưu
chính, cố vấn pháp luật, dịch vụ kỹ thuật, bản quyền, bằng phát minh,... Thực chất của cán cân
dịch vụ là cán cân thương mại nhưng gắn với việc xuất nhập khẩu dịch vụ. Khi ghi chép sổ sách:
Xuất khẩu dịch vụ phản ánh bên Có; Nhập khẩu dịch vụ phản ánh bên Nợ.
* Cán cân thu nhập (Yếu tố thu nhập): Phản ánh các dòng tiền về thu nhập chuyển vào và chuyển ra.
Bao gồm: Thu nhập của người lao động (tiền lương, tiền thưởng, thu nhập khác,...) do người
không cư trú trả cho người cư trú và ngược lại. Thu nhập từ hoạt động đầu tư như: FDI, ODA,...
Các khoản thanh toán và được thanh toán từ tiền lãi, cổ tức đến những khoản thu nhập từ đầu tư
ở nước ngoài từ trước. Thu nhập chảy vào phản ánh bên Có (làm tăng cung ngoại tệ). Khi
chuyển thu nhập ra được phản ánh bên Nợ (làm giảm cung ngoại tệ).
* Chuyển tiền đơn phương: Bao gồm các khoản chuyển giao một chiều không được hoàn lại như:
Viện trợ không hoàn lại; khoản bồi thường, quà tặng, quà biếu; Trợ cấp tư nhân, trợ cấp chính
phủ. Các khoản thu đơn phương được xem như tăng thu nhập nội địa do thu được từ nước
ngoài, làm tăng cung ngoại tệ (phản ánh vào bên có). Các khoản phải trả đơn phương do phải
thanh toán cho người nước ngoài (phát sinh cầu ngoại tệ (phản ánh vào bên Nợ).
12
8.3.2. Tài khoản vốn
• Tài khoản vốn (còn gọi là cán cân vốn) là một bộ phận của cán cân thanh toán của một quốc
gia. Nó ghi lại tất cả những giao dịch về tài sản (gồm tài sản thực như bất động sản hay tài sản
tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, tiền tệ) giữa người cư trú trong nước với người cư trú ở quốc
gia khác. Khi những tuyên bố về tài sản nước ngoài của người sống trong nước lớn hơn tuyên bố
về tài sản trong nước của người sống ở nước ngoài, thì quốc gia có thặng dư tài khoản vốn (hay
dòng vốn vào ròng). Theo quy ước, dòng vốn vào ròng phải bằng thâm hụt tài khoản vãng lai.
• Tài khoản vốn phản ánh sự chuyển dịch tư bản của một nước với các nước khác (luồng vốn
được đầu tư vào hay đầu tư ra của một quốc gia). Các luồng vốn gồm hai loại: luồng vốn ngắn
hạn và luồng vốn dài hạn.
• Cán cân vốn ngắn hạn: bao gồm các khoản vốn ngắn hạn chảy vào (Có) và chảy ra (Nợ). Bao
gồm: Tín dụng thương mại, tín dụng ngắn hạn ngân hàng; Các khoản tiền gửi ngắn hạn.
• Cán cân vốn dài hạn: phản ánh các khoản vốn dài hạn bao gồm: FDI (Khi FDI chảy vào phản ánh
Có, khi FDI chảy ra phản ánh Nợ); Các khoản tín dụng quốc tế dài hạn: Tín dụng thương mại dài
hạn (khoản vay hoặc cho vay của các tổ chức tín dụng nước ngoài theo điều kiện thực tế: Khi đi
vay phản ánh bên Có, khi cho vay hoặc trả nợ thì phản ánh bên Nợ); Tín dụng ưu đãi dài hạn
(Các khoản vay ODA: Khi đi vay phản ánh bên Có, khi cho vay phản ánh bên Nợ); Các khoản
đầu tư gián tiếp khác bao gồm các khoản mua, bán cổ phiếu, trái phiếu quốc tế nhưng chưa đạt
đến số lượng kiểm soát công ty (Nếu bán cổ phiếu, trái phiếu tức là vốn vào thì phản ánh bên Có.
Còn nếu mua thì vốn ra tức là phản ánh bên Nợ); Các khoản vốn chuyển giao không hoàn lại
(Khoản viện trợ không hoàn lại cho mục đích đầu tư, Các khoản nợ được xoá, tài sản của người
di cư: Vào ghi Có, Ra ghi Nợ).
8.3.3. Lỗi và sai số thống kê
• Khoản mục này nếu có là do sự sai lệch về thống kê do nhầm lẫn, bỏ sót hoặc không
thu thập được số liệu.
• Nguyên nhân là những ghi chép của những khoản thanh toán hoặc hoá đơn quốc tế
được thực hiện vào những thời gian khác nhau, địa điểm khác nhau và có thể bằng
những phương pháp khác nhau. Do vậy, những ghi chép này là cơ sở để xây dựng
những thống kê của cán cân thanh toán quốc tế chắc chắn không hoàn hảo. Từ đó,
dẫn đến những sai số thống kê.
13
8.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thanh toán quốc tế
a. Cán cân thương mại là yếu tố quan trọng quyết định đến vị trí của cán cân thanh
toán mà cán cân thương mại lại phụ thuộc yếu tố tác động trực tiếp đến nó.
b. Lạm phát: Với điều kiện các nhân tố khác không đổi, nếu tỷ lệ lạm phát của một quốc
gia cao hơn so với các nước khác có quan hệ mậu dịch, làm giảm sức cạnh tranh
của hàng hóa của nước này trên thị trường quốc tế do đó làm cho khối lượng xuất
khẩu giảm.
c. Ảnh hưởng của thu nhập quốc dân: Nếu mức thu nhập của một quốc gia tăng theo
một tỷ lệ cao hơn tỷ lệ tăng của quốc gia khác, tài khoản vãng lai của quốc gia đó sẽ
giảm nếu các yếu tố khác bằng nhau.
d. Ảnh hưởng của tỷ giá hối đoái: Nếu tiền của một nước bắt đầu tăng giá so với tiền của
quốc gia khác, tài khoản vãng lai của nước đó sẽ giảm, nếu các yếu tố khác bằng
nhau. Hàng hóa xuất khẩu từ nước này sẽ trở nên đắt hơn đối với các nước nhập
khẩu nếu đồng tiền của họ mạnh. Kết quả là nhu cầu hàng hóa đó giảm.
e. Sự ổn định chính trị của một đất nước, chính sách đối ngoại của quốc gia
f. Khả năng và trình độ quản lý kinh tế của chính phủ
8.3.5. Một số giải pháp duy trì cân bằng cán cân thanh toán
• Mục tiêu quan trọng trong chính sách kinh tế của mỗi quốc gia là đảm bảo cán cân
thanh toán được cân bằng. Khi cán cân thanh toán bội thu hay bội chi thì các nước
thường sử dụng các biện pháp để điều chỉnh.
• Khi cán cân bội thu, các nước thường sử dụng số bội thu đó để tăng cường đầu tư
ra nước ngoài và bổ sung quỹ dự trữ ngoại hối quốc gia.
• Bội chi cán cân sẽ có tác động tiêu cực đến việc phát triển kinh tế của quốc gia, quan
hệ kinh tế đối ngoại và quan hệ kinh tế - xã hội khác. Chúng ta có thể xem xét một số
biện pháp nhằm điều chỉnh cán cân thanh toán khi bội chi khi bội chi như sau:
• Giảm chi tiêu ngân sách nhà nước sẽ tác động đến tổng cầu do đó góp phần cải
thiện cán cân thanh toán ngắn hạn. Giảm chi tiêu ngân sách nhà nước thường đi đôi
với chính sách thắt chặt tiền tệ, thuế khóa như: tăng lãi suất cho vay để giảm đầu tư,
dùng công cụ thuế để hạn chế tiêu dùng nhất là hạn chế nhập khẩu hàng tiêu dùng.
14
8.3.5. Một số giải pháp duy trì cân bằng cán cân thanh toán (tiếp)
• Tăng cường thu hút vốn đầu tư nước ngoài: Để tăng cường thu hút vốn đầu tư nước
ngoài có thể áp dụng các biện pháp sau: Nâng lãi suất tiền gửi nhằm thu hút ngoại tệ
từ nước ngoài vào; Vay của nước ngoài và tìm kiếm nguồn viện trợ nhà nước; Tạo
môi trường đầu tư thuận lợi, thủ tục dễ dàng, ưu đãi về thuế, chuyển lợi nhuận ra
nước ngoài.
• Điều chỉnh tỷ giá hối đoái nhằm khuyến khích xuất khẩu tăng thu ngoại tệ đồng thời
hạn chế nhập khẩu tiết kiệm ngoại tệ.
• Áp dụng chính sách bảo hộ mậu dịch nhằm kích thích xuất khẩu hàng hóa ra nước
ngoài, tăng thu ngoại tệ bù đắp sự thiếu hụt, sử dụng hàng rào thuế quan hạn chế
nhập khẩu.
• Sử dụng quyền rút vốn đặc biệt SDR tại IMF. Khi một quốc gia là thành viên chính
thức tại IMF thì có thể sử dụng quyền rút vốn đặc biệt hoặc thực hiện xuất vàng để
trang trải các khoản nợ nước ngoài.
8.3.5. Một số giải pháp duy trì cân bằng cán cân thanh toán (tiếp)
• Tăng khả năng xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ tùy thuộc vào điều kiện tài nguyên, trình
độ phát triển khoa học công nghệ của quốc gia trong đó trình độ khoa học công nghệ
giữ vị trí quyết định.
• Có chính sách hợp lý và năng động để thu hút khách du lịch, kiều hối, xuất khẩu lao
động, xuất khẩu công nghệ nhằm tăng thu ngoại tệ.
• Quản lý thu chi ngoại tệ theo nguyên tắc tăng thu giảm chi ngoại tệ.
• Đổi mới chính sách quản lý kinh tế đối ngoại để thu hút vốn đầu tư.
• Nâng cao trình độ quản lý và điều hành kinh tế của chính phủ và các cấp chính
quyền.
15
8.4. Tỷ giá hối đoái
• 8.4.1. Tỷ giá hối đoái và các yếu tố tác động đến tỷ giá hối đoái
• 8.4.2. Thị trường ngoại hối
• 8.4.3. Các hệ thống tỷ giá hối đoái
8.4.1. Tỷ giá hối đoái và các yếu tố tác động đến tỷ giá hối đoái
• Tỷ giá hối đoái là tỷ giá mua bán ngoại hối trên thị trường hối đoái. Tỷ giá hối đoái là
số lượng đơn vị tiền nội tệ cần thiết để mua một đơn vị ngoại tệ. Nói cách khác là tỷ
giá mua bán (trao đổi) giữa đồng bản tệ và đồng ngoại tệ.
• Tỷ giá hối đoái được sử dụng như công cụ quản lý các hoạt động thương mại quốc
tế của một nước, để đảm bảo cho nước đó tham gia thương mại một cách có lợi
nhất.
• Thông thường có 2 xu hướng thay đổi tỷ giá hối đoái: một là, xu hướng phá giá tỷ giá
hối đoái (nghĩa là làm giảm đi giá đồng tiền bản tệ). Xu hướng này thường được áp
dụng để khuyến khích đầu tư sản xuất kinh doanh, khuyến khích xuất khẩu. Hai là,
xu hướng tăng tỷ giá hối đoái nghĩa là tăng giá đồng bản tệ. Xu hướng này thường
được áp dụng để khuyến khích nhập khẩu, tăng điều kiện cạnh tranh trong nước,
hạn chế đầu tư sản xuất kinh doanh.
16
8.4.1. Tỷ giá hối đoái và các yếu tố tác động đến tỷ giá hối đoái
Cách xác định tỷ giá hối đoái
• Để tránh nhầm lẫn khi phân tích, chúng ta thường quy ước sử dụng ký hiệu sau:
• Ký hiệu e là tỷ giá hối đoái của đồng nội tệ tính theo đồng tiền nước ngoài. Ký hiệu E
là tỷ giá hối đoái của đồng ngoại tệ tính theo đồng nội tệ.
• Ví dụ: ở Việt Nam nếu ta coi đồng nội tệ là VND, đồng ngoại tệ thường sử dụng là
USD thì tỷ giá hối đoái của đồng ngoại tệ so với đồng nội tệ là: e = USD/VND =
1/16500 và tỷ giá hối đoái của đồng ngoại tệ so với đồng nội tệ là: E = VND/USD =
16500/1
8.4.1. Tỷ giá hối đoái và các yếu tố tác động đến tỷ giá hối đoái
Những nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái
• Cán cân thương mại: Trong các điều kiện khác không đổi nếu nhập khẩu của một
nước tăng thì đường cung về tiền của nước đó sẽ dịch chuyển sang phía phải, và
ngược lại nếu xuất khẩu của một nước tăng thì đường cầu tiền sẽ dịch chuyển sang
phía phải (e tăng).
• Tỷ lệ lạm phát tương đối: Nếu tỷ lệ lạm phát của một nước cao hơn tỷ lệ lạm phát
của một nước khác thì nước đó sẽ cần nhiều tiền hơn để mua một lượng tiền nhất
định của nước kia. Điều này làm cho đường cung tiền dịch chuyển sang phải và tỷ
giá hối đoái giảm xuống.
• Sự vận động của tư bản: Khi người nước ngoài mua tài sản tài chính, lãi suất có ảnh
hưởng mạnh. Khi lãi suất của một nước tăng lên một cách tương đối so với nước
khác thì các tài sản của nó tạo ra tỷ lệ tiền lời cao hơn và có nhiều người dân nước
ngoài muốn mua các tài sản đó. Điều này làm cho đường cầu về tiền của nước đó
dịch chuyển sang phải và làm tăng tỷ giá hối đoái của nó.
• Dự trữ và đầu cơ ngoại tệ: Tất cả đều có thể làm dịch chuyển các đường cung và
cầu về tiền tệ. Đầu cơ có thể gây ra những thay đổi lớn về tiền, đặc biệt trong điều
kiện thông tin liên lạc hiện đại và công nghệ máy tính hiện đại có thể trao đổi hàng tỷ
đôla giá trị tiền tệ mỗi ngày.
17
8.4.2. Thị trường ngoại hối
• Thị trường ngoại hối là nơi đồng tiền của quốc gia này được trao đổi với đồng tiền
của quốc gia khác. Những chủ thể kinh tế tham gia thị trường này thường là các thể
chế tài chính, các ngân hàng trung ương và các chính phủ, những công ty, những
nhà đầu cơ tiền tệ, v.v...
• Cầu về tiền: Là khối lượng tiền mà người dân nước ngoài muốn mua và có khả
năng mua (chuyển đổi) đồng tiền trong nước ở các mức giá khác nhau trên thị
trường ngoại hối. Đường cầu về một loại tiền là một hàm số của tỷ giá hối đoái,
đường này dốc xuống về phía phải. Tỷ giá hối đoái càng cao thì hàng hoá của nước
đó càng trở nên đắt hơn đối với những người nước ngoài và càng ít hàng hoá được
xuất khẩu hơn.
• Cung về tiền: Là khối lượng tiền mà người dân trong nước muốn và có khả năng
chuyển đổi đồng tiền nước ngoài ở các mức giá khác nhau trên thị trường ngoại hối.
Đường cung về tiền là một hàm của tỷ giá hối đoái của nó, đường này dốc lên trên
về phía phải. Tỷ giá hối đoái càng cao thì hàng hoá nước ngoài càng rẻ và hàng hoá
ngoại được nhập khẩu vào thị trường quốc tế càng nhiều.
8.4.2. Thị trường ngoại hối
• Nếu xuất khẩu tăng lên, cầu tiền trên thị trường ngoại hối tăng lên, đường cầu tiền
dịch chuyển sang phải, tỷ giá hối đoái sẽ tăng lên.
• Nếu nhập khẩu tăng lên, cung tiền trên thị trường ngoại hối tăng, đường cung tiền
dịch chuyển sang phải, tỷ giá hối đoái sẽ giảm xuống.
e
Se
E
e0 Hình 8.3: Cân bằng cung tiền và cầu
tiền trên thị trường ngoại hối
De
0 M0 M
18
8.4.3. Các hệ thống tỷ giá hối đoái
• Hệ thống tỷ giá cố định
• Các hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi (linh hoạt)
• Các hệ thống tỷ giá thả nổi có quản lý
• Tỷ giá hối đoái danh nghĩa và Tỷ giá hối đoái thực tế
8.4.3. Các hệ thống tỷ giá hối đoái
Hệ thống tỷ giá cố định
• Tỷ giá hối đoái cố định, đôi khi còn được gọi là tỷ giá hối đoái neo, là một kiểu chế độ
tỷ giá hối đoái trong đó giá trị của một đồng tiền được gắn với giá trị của một đồng
tiền khác hay với một rổ các đồng tiền khác, hay với một thước đo giá trị khác, như
vàng chẳng hạn. Khi giá trị tham khảo tăng hoặc giảm, thì giá trị của đồng tiền neo
vào cũng tăng hoặc giảm. Đồng tiền sử dụng chế độ tỷ giá hối đoái cố định gọi là
đồng tiền cố định.
• Trong xu hướng mở cửa và hội nhập kinh tế, việc theo đuổi chế độ tỷ giá cố định có
thể dẫn đến một số vấn đề sau:
Nếu tỷ lệ lạm phát trong nước cao hơn thế giới, nước đó sẽ mất dần khả năng cạnh
tranh trên các thị trường quốc tế, gây tổn thất cho cán cân thanh toán quốc tế và ảnh
hưởng xấu đến sản xuất trong nước.
Để đảm bảo tỷ giá hối đoái cố định, chính phủ thường phải sử dụng các công cụ hạn
chế nhập khẩu như thuế quan, hạn ngạch,.v.v. và hạn chế luồng vốn luân chuyển
quốc tế nhằm kiềm chế thâm hụt cán cân thanh toán. Điều này mâu thuẫn với yêu
cầu của tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế.
Hệ thống tỷ giá hối đoái cố định không cho phép sử dụng chính sách tiền tệ vào các
mục tiêu như ổn định giá cả hoặc tạo thêm công ăn việc làm, mà chỉ sử dụng vào
một mục tiêu duy nhất là duy trì giá cả cố định ở mức đã công bố.
19
8.4.3. Các hệ thống tỷ giá hối đoái
Các hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi (linh hoạt)
• Tỷ giá hối đoái thả nổi được xác định hoàn toàn bởi các lực lượng cung và cầu của
thị trường, không có sự can thiệp nào của Chính phủ.
• Về mặt lý thuyết, các tỷ giá cần điều chỉnh một cách tự động theo những thay đổi
trong lạm phát, trong cán cân thương mại và các luồng vốn và duy trì “sự ngang
bằng của sức mua” sao cho có thể mua được một lượng hàng nhất định từ cùng một
lượng tiền của một trong hai nước.
8.4.3. Các hệ thống tỷ giá hối đoái
Các hệ thống tỷ giá thả nổi có quản lý
• Một hệ thống tỷ giá thả nổi có quản lý (hay không thuần nhất) là một hệ thống trong
đó tỷ giá hối đoái được phép thay đổi phù hợp với điều kiện thị trường, nhưng đôi khi
Chính phủ can thiệp vào để ngăn ngừa không cho nó vận động ra ngoài các giới hạn
nhất định. Không để cho tỷ giá hoàn toàn thả nổi theo các lực lượng cung và cầu
như trong hệ thống tỷ giá thả nổi, các ngân hàng trung ương đều có những can thiệp
nhất định vào thị trường ngoại hối.
• Mục đích của sự can thiệp của ngân hàng trung ương trong hệ thống tỷ giá thả nổi
có quản lý là hạn chế hoặc thu hẹp biên độ giao động của tỷ giá hối đoái. Như vậy,
hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi có quản lý là sự kết hợp hệ thống tỷ giá hối đoái thả
nổi với sự can thiệp của ngân hàng trung ương.
• Sử dụng hệ thống này có thể phát huy được những điểm mạnh và hạn chế được
những yếu điểm của hai hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi và cố định.
20
