Khái quát về nước sạch và sức khoẻ
Nước đóng vai trò quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển của sinh giới. Tất cả sinh hoạt và sane xuất của con người đều cần có nước sạch nhằm đảm bảo sức khoẻ và hiệu quả sản xuất, đồng thời con người sau khi sử dụng nước cấp cũng đã thải ra một lượng nước bẩn, ngoài ra cũng phải kể đến một khối lượng nước mưa, trong quá trình chảy tràn trên sườn dốc cũng đã cuốn theo rác rưởi, bụi, đất,... cũng cần trong những mục tiêu và nhiệm vụ khai thác nguòn nước......
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
KHAÏI QUAÏT VÃÖ
NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ
1.1. KHAÏI NIÃÛM VAÌ CAÏC ÂËNH NGHÉA
1.1.1. Khaïi niãûm
Næåïc âoïng vai troì quan troüng âäúi våïi sæû täön taûi vaì phaït triãøn cuía sinh giåïi.
Táút caí sinh hoaût vaì saín xuáút cuía con ngæåìi âãöu cáön coï næåïc saûch nhàòm baío âaím
sæïc khoeí vaì hiãûu quaí saín xuáút, âäöng thåìi con ngæåìi sau khi sæí duûng næåïc cáúp
cuîng âaî thaíi ra mäüt læåüng næåïc báøn, ngoaìi ra cuîng phaíi kãø âãún mäüt khäúi læåüng
næåïc mæa, trong quaï trçnh chaíy traìn trãn sæåìn däúc cuîng âaî cuäún theo raïc ræåíi, buûi
âáút, ... cuîng cáön táûp trung, xæí lyï så bäü træåïc khi thaíi ra nguäön næåïc. Cáúp thoaït
næåïc laì mäüt trong nhæîng muûc tiãu vaì nhiãûm vuû khai thaïc nguäön næåïc vaì vãû sinh
mäi træåìng.
THUÍY ÂIÃÛN
TÆÅÏI TIÃU CÁÚP THOAÏT NÆÅÏC
THUÍY SAÍN NGUÄÖN NÆÅÏC
GIAO THÄNG THUÍY
NHU CÁÖU KHAÏC
MÄI TRÆÅÌNG - SINH THAÏI
Hçnh 1.1: Nguäön næåïc vaì caïc muûc tiãu khai thaïc næåïc
1.1.2. Caïc âënh nghéa cå baín
Næåïc (Water): mäüt cháút loíng thäng duûng, næåïc laì mäüt cháút khäng maìu,
khäng muìi, khäng vë. Næåïc tinh khiãút coï cäng thæïc cáúu taûo gäöm 2 nguyãn
tæí hydro vaì mäüt nguyãn tæí oxy, Dæåïi aïp suáút khê tråìi 1 atmosphere, næåïc
säi åí 100C vaì âäng âàûc åí 0C, næåïc coï khäúi læåüng riãng laì 1000 kg/m3.
Nguäön næåïc (Water Resources): caïc daûng têch chuyãøn næåïc khaïc nhau
chung quanh ta nhæ næåïc mæa, næåïc màût vaì næåïc ngáöm.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 1
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Næåïc saûch (Clean Water): næåïc sæí duûng âaût yãu cáöu vãû sinh vaì an toaìn sæïc
khoeí theo tiãu chuáøn qui âënh cuía Bäü Y tãú.
Næåïc thaíi (Wastewater): næåïc sau khi sæí duûng (næåïc tæì hãû thäúng cáúp næåïc,
næåïc mæa, næåïc màût, næåïc ngáöm, ...) cho caïc muûc tiãu khaïc nhau nhæ sinh
hoaût, saín xuáút, ... coï träün láùn cháút thaíi, mang êt nhiãöu cháút gáy ä nhiãùm.
Næåïc thaíi chæa xæí lyï (Untreated wastewater) laì nguäön têch luîy caïc cháút âäüc
haûi láu daìi cho con ngæåìi vaì caïc sinh váût khaïc. Sæû phán huíy caïc cháút hæîu cå
trong næåïc thaíi coï thãø taûo ra caïc cháút khê nàûng muìi. Thäng thæåìng, næåïc
thaíi chæa xæí lyï laì nguyãn nhán gáy bënh do noï chæïa caïc loaûi âäüc cháút phæïc
taûp hoàûc mang caïc cháút dinh dæåîng thuáûn låüi cho viãûc phaït triãøn cho caïc
loaûi vi khuáøn, caïc thæûc váût thuíy sinh nguy haûi.
Sæû ä nhiãùm næåïc (Water pollution) xaíy ra khi caïc cháút nguy haûi xám nháûp
vaìo næåïc låïn hån khaí nàng tæû laìm saûch cuía chênh baín thán nguäön næåïc.
Kyî thuáût cáúp næåïc (Water Supply Techniques): giaíi phaïp âem næåïc saûch
âãún tæìng häü gia âçnh, nhoïm dán cæ, khu væûc saín xuáút vaì caïc cuûm chuyãn
duìng âaím baío caïc yãu cáöu vãö kinh tãú kyî thuáût vaì vãû sinh mäi træåìng.
Hãû thäúng cáúp næåïc (Water Supply System): täø håüp caïc cäng trçnh liãn quan
âãún viãûc khai thaïc nguäön næåïc, thu næåïc, xæí lyï næåïc, caïc traûm båm vaì
maûng phán phäúi âiãöu hoaì næåïc saûch.
Hãû thäúng thoaït næåïc (Sewerage System): hãû thäúng thu gom táút caí caïc loaûi
næåïc thaíi, næåïc mæa ra khoíi khu væûc dán cæ, saín xuáút vaì sau âoï laìm saûch
vaì khæí truìng åí mäüt mæïc âäü cáön thiãút træåïc khi xaí tråí laûi vaìo nguäön næåïc
chung.
Ngæåìi sæí duûng næåïc (Water User): mäüt hay mäüt nhoïm ngæåìi sæí duûng næåïc
tæì cäng trçnh cáúp næåïc cho muûc tiãu sinh hoaût hoàûc saín xuáút.
Bãûnh liãn quan âãún nguäön næåïc (Water-related disease): caïc daûng bãûnh táût
sinh ra do sæí duûng hoàûc tiãúp xuïc våïi nguäön næåïc bë nhiãùm báøn vaì nhiãùm
truìng.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 2
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1.2.3. Sæû phán phäúi næåïc trong thiãn nhiãn
Læåüng næåïc trãn traïi âáút táûp trung chuí yãúu åí âaûi dæång vaì biãøn caí, chiãúm âãún
94% täøng læåüng næåïc trãn traïi âáút.
Âa säú læåüng laì næåïc màûn khäng sæí duûng cho sinh hoaût vaì saín xuáút näng
nghiãûp vaì cäng nghiãûp âæåüc. Næåïc màûn coï thãø gáy ngäü âäüc muäúi cho cå thãí
sinh váût vaì gáy àn moìn caïc thiãút bë kim loaûi trong cäng nghiãûp.
Læåüng næåïc ngoüt åí trong loìng âáút vaì bàng haì åí 2 cæûc laì læåüng næåïc ngoüt khaï
tinh khiãút, chiãúm trãn 1,6 % täøng læåüng næåïc trãn traïi âáút, tuy nhiãn do xa nåi
åí cuía loaìi ngæåìi, vë trê thiãn nhiãn khàõc nghiãût nãn chi phê khai thaïc ráút låïn.
Con ngæåìi vaì caïc loaìi thæûc vaì âäüng váût khaïc táûp trung chuí yãúu åí khu væûc säng
ngoìi nhæng læåüng næåïc säng chè chiãúm 0,0001 % täøng læåüng næåïc, khäng âuí
cho caí nhán loaûi sæí duûng trong sinh hoaût vaì saín xuáút cäng näng nghiãûp. Ä
nhiãùm nguäön næåïc thæåìng laì ä nhiãùm næåïc säng.
Læåüng næåïc mæa phán phäúi trãn traïi âáút khäng âãöu vaì khäng håüp lyï. Tuìy theo
vë trê âëa lyï vaì biãún âäüng thåìi tiãút, coï nåi mæa quaï nhiãöu gáy luî luût, coï nåi khä
kiãût, haûn haïn keïo daìi.
1.2.4. Váún âãö sæí duûng nguäön næåïc
Con ngæåìi chè måïi khai thaïc âæåüc 0,017 % læåüng næåïc coï trãn âëa cáöu. Theo
säú liãûu baïo âäüng cuía Liãn hiãûp quäúc, hiãûn nay coï trãn 50 quäúc gia trãn thãú giåïi
âang lám vaìo caính thiãúu næåïc, âàûc biãût nghiãm troüng åí caïc vuìng Cháu Phi, vuìng
Trung Âäng, vuìng Trung AÏ, Cháu UÏc vaì caí åí caïc quäúc gia phaït triãøn nhæ Myî,
Phaïp, Nháût, Âæïc, Singapore, v.v.... Lëch sæí thãú giåïi cuîng âaî ghi nháûn coï caïc cuäüc
xung âäüt giæîa mäüt säú næåïc cuîng nhæ laînh thäø vç muäún tranh giaình nguäön næåïc.
Mäùi ngaìy trãn thãú giåïi cuîng coï haìng ngaìn ngæåìi chãút vç nhæîng nguyãn nhán liãn
quan âãún næåïc nhæ âoïi, khaït, dëch bãûnh, ... Caïc nhaì khoa hoüc - kyî thuáût trãn thãú
giåïi âang laìm hãút sæïc mçnh âãø khai thaïc, bäø sung nhu cáöu næåïc cho loaìi ngæåìi.
Mäüt säú phæång aïn taïo baûo âæåüc âãö xuáút nhàòm muûc tiãu phán phäúi nguäön næåïc
håüp lyï nhæ:
Laìm thuíy låüi, thæûc hiãûn caïc kãnh âaìo âæa næåïc vaìo hoang maûc, xáy dæûng
caïc häö chæïa, thaïo næåïc åí caïc vuìng ngáûp uïng, caíi taûo caïc âáöm láöy, ...
Khai thaïc caïc nguäön næåïc ngáöm.
Loüc, khæí màûn næåïc biãøn thaình næåïc ngoüt.
Váûn chuyãøn caïc khäúi bàng haì vãö duìng.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 3
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Caïc cäng viãûc trãn phuûc vuû cho kinh tãú xaî häüi loaìi ngæåìi vaì mäüt láön næîa khàóng
âënh vai troì cuía con ngæåìi trong viãûc chinh phuûc thiãn nhiãn, hoàûc haûn chãú thiãn
taûi, caíi taûo thãú giåïi. Nguäön næåïc cáön âæåüc hiãøu nhæ mäüt nguäön taìi nguyãn quê giaï
cáön phaíi âæåüc baío vãû vaì khai thaïc håüp lyï.
Viãûc khai thaïc âuïng mæïc vaì khoa hoüc taìi nguyãn næåïc seî taûo thãm nhiãöu læång
thæûc vaì thæûc pháøm cuîng nhæ cuía caíi cho loaìi ngæåìi. Sæû thiãúu cán nhàõc, quaín lyï
keïm trong khai thaïc coï thãø gáy caïc háûu quaí xáúu vãö mäi træåìng sinh thaïi. Cáön phaíi
coï mäüt chæång trçnh qui hoaûch sæí duûng nguäön næåïc khoa hoüc, trong âoï viãûc phán
têch caïc taïc âäüng qua laûi giæîa caïc thaình pháön cáúu thaình hãû thäúng. Qui trçnh xem
xeït nhæ sau:
HÃÛ THÄÚNG NGUÄÖN NÆÅÏC
HÃÛ THÄÚNG TAÌI NGUYÃN HÃÛ THÄÚNG CÄNG TRÇNH HÃÛ THÄÚNG CAÏC
THUÍY LÅÜI NHU CÁÖU NÆÅÏC
Taìi nguyãn næåïc - Kho næåïc, caïc cäng trçnh - Sæí duûng næåïc
cáúp næåïc vaì âáöu mäúi - Tiãu hao næåïc
- Xæí lyï cháút læåüng vaì - Phoìng luî, chäúng uïng
Daûng: Âàûc træng: caíi taûo mäi træåìng -Baío vãû vaì caíi taûo
-Næåïc màût - Læåüng - Phoìng luî, chäúng uïng ... mäi træåìng
-Næåïc ngáöm - Cháút - Caïc yãu cáöu khaïc
-Âaûi dæång - Âäüng thaïi
CÁN BÀÒNG NÆÅÏC
Âàûc træng cán bàòng Hãû thäúng chè tiãu âaïnh giaï Phæång phaïp âaïnh giaï
- Læåüng - Kinh tãú - Phæång phaïp täúi æu
- Cháút læåüng - Chæïc nàng - Phæång phaïp mä phoíng
- Âäüng thaïi - Mäi træåìng
- Âäü tin cáûy
Phæång phaïp xaïc âënh cán bàòng håüp lyï
Hçnh 1.2: Så âäö Hãû thäúng nguäön næåïc trong Qui hoaûch nguäön næåïc
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 4
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sæû taïc âäüng qua laûi giæîa næåïc, con ngæåìi vaì taìi nguyãn sinh thaïi hiãûn nay âang bë
âe doüa máút quán bçnh. Caïc nguäön næåïc sæí duûng hiãûn nay êt nhiãöu âãöu bë ä nhiãùm
våïi caïc mæïc âäü khaïc nhau, nhiãöu nåi ráút tráöm troüng, âe doüa cuäüc säúng sæïc khoeí
con ngæåìi, phaï hoaûi sæû cán bàòng trong sinh giåïi. Do âoï, váún âãö baío vãû mäi træåìng
næåïc hiãûn nay ráút quan troüng vaì cáúp baïch, âoìi hoíi sæû quan tám cuía táút caí moüi
ngæåìi trãn haình tinh chuïng ta. Klemes (1973) âaî minh hoüa quan hãû tæång taïc giæîa
viãûc quaín lyï taìi nguyãn næåïc våïi caïc yãúu täú liãn quan âãún mäi træåìng nhæ hçnh sau:
TÆÛ NHIÃN XAÎ HÄÜI
VAÌ
MÄI TRÆÅÌNG
CHÊNH TRË ÂËA LYÏ TAÌI NGUYÃN NHU CÁÖÌU
KINH TÃÚ ÂËA CHÁÚT NÆÅÏC NÆÅÏC
XAÎ HÄÜI KHÊ HÁÛU TÆÛ NHIÃN
LUÁÛT LÃÛ KHÊ TÆÅÜNG
TÄØ CHÆÏC SINH VÁÛT LÆÅÜNG NÆÅÏC CHÁÚT LÆÅÜNG
SINH THAÏI THUÍY THUÍY
LÆÛC VÀN
DOÌNG THÄNG TIN QUAÍN LYÏ TAÌI NGUYÃN NÆÅÏC
DOÌNG PHAÍN HÄÖI
KYÎ THUÁÛT KHOA HOÜC
CÄNG NGHÃÛ SINH HOÜC ÆÏNG DUÛNG
HOÏA HOÜC CÅ NÄNG NGHIÃÛP
DÁN DUÛNG ÂIÃÛN LÁM NGHIÃÛP
Y TÃÚ
CÁÚP GIAÍM BAÍO VÃÛ KIÃØM SOAÏT TÆÅÏI THUÍY GIAO THÄNG
NÆÅÏC Ä QUAÍN LYÏ LUÎ LUÛT TIÃU ÂIÃÛN THUÍY
NHIÃÙM ÂÁÚT NÄÜI ÂËA
Hçnh 1.3: Minh hoüa sæû tæång quan viãûc quaín lyï næåïc våïi caïc yãúu täú khaïc nhau
liãn quan âãún mäi træåìng, Klemes (1973).
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 5
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1.3. NHIÃÛM VUÛ CUÍA NGAÌNH CÁÚP NÆÅÏC
Nhiãûm vuû cuía ngaình Cáúp næåïc laì :
Khaío saït táút caí caïc nguäön næåïc coï thãø khai thaïc sæí duûng âæåüc;
Âaïnh giaï cháút læåüng nguäön næåïc;
Xaïc âënh phæång thæïc khai thaïc nguäön næåïc;
Caïc biãûn phaïp xæí lyï næåïc cáúp, næåïc xaí;
Xáy dæûng caïc så âäö váûn haình caïc hãû thäúng cáúp næåïc;
Xaïc âënh âæåüc nhu cáöu sæí duûng næåïc vaì chè tiãu næåïc cáúp;
Tênh toaïn thiãút kãú hãû thäúng cáúp næåïc;
Xáy dæûng caïc cäng trçnh trong hãû thäúng cáúp næåïc;
Váûn haình vaì baío dæåîng hãû thäúng cáúp næåïc;
Thu phê cáúp næåïc âãø taïi saín xuáút.
Ngaình Cáúp næåïc laì mäüt ngaình dëch vuû cäng êch coï liãn quan caïc ngaình
khaïc nhæ Xáy dæûng, Quaín lyï næåïc, Giao thäng Cäng chaïnh, Mäi træåìng, Y tãú , ...
Trong mäüt quäúc gia, sæû phán cáúp quaín lyï vaì giaïm saït caïc cäng trçnh cáúp næåïc theo
chæïc nàng vaì nhiãûm vuû theo så âäö sau:
Láûp kãú hoaûch chiãún læåüc
Hoaûch âënh chênh saïch
Âënh mæïc, tiãu chuáøn
CÁÚP QUÄÚC GIA Quaín lyï chæång trçnh quäúc gia
Giaïm saït caïc dæû aïn cáúp næåïc
Cung cáúp kyî thuáût, âaìo taûo
v.v...
Thæûc hiãûn dæû aïn cáúp thoaït næåïc
Khaío saït, thiãút kãú cäng trçnh
CÁÚP TÈNH Thi cäng vaì quaín lyï dæû aïn
Huáún luyãûn cáúp cå såí
v.v...
Quaín lyï hãû thäúng åí cäüng âäöng
Khai thaïc, baío dæåîng cäng trçnh
CÁÚP HUYÃÛN XAÎ
Thu phê duìng næåïc
v.v...
Hçnh 1.4: Chæïc nàng vaì nhiãûm vuû caïc cáúp trong chæång trçnh cáúp næåïc
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 6
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Caïc dæû aïn âáöu tæ khai thaïc taìi nguyãn næåïc hiãûn nay âãöu cáön phaíi âæåüc xem xeït
cáøn tháûn åí caí 3 khêa caûnh cho cán âäúi (hay coìn goüi laì quan hãû 3E) laì: Kyî thuáût
(Engineering), Kinh tãú (Economic) vaì Mäi træåìng (Environment). Trong âoï, yãúu täú
mäi træåìng bao gäöm caí caïc khaïi niãûm bãön væîng vãö tæû nhiãn vaì äøn âënh xaî häüi.
Minh hoüa dæåïi âáy cho tháúy mäúi tæång quan áúy:
Kyî thuáût (Engineering)
Mäi træåìng (Environment)
Kinh tãú (Economic)
Hçnh 1.5: Minh hoüa quan hãû 3E
Caïc âaïnh giaï vãö kyî thuáût: cháút læåüng, säú læåüng vaì âäüng thaïi cuía nguäön
næåïc, cäng nghãû khai thaïc vaì xæí lyï, tuyãún phán phäúi næåïc.
Caïc âaïnh giaï vãö kinh tãú: tênh khaí thi vãö taìi chênh vaì mæïc cháúp nháûn chi traí
tiãön trãn mäùi âån vë saín pháøm næåïc saûch (âäöng/m3).
Caïc âaïnh giaï vãö mäi træåìng - xaî häüi: xem xeït caïc tiãu chê vãû sinh liãn quan
âãún sæïc khoeí con ngæåìi, tênh bãön væîng cuía nguäön cung cáúp næåïc vaì mæïc
âäü tham gia, âäöng tçnh chi traí kinh phê cuía cäüng âäöng ngæåìi tiãu thuû næåïc.
1.4. CÁÚP NÆÅÏC VAÌ SÆÏC KHOEÍ CÄÜNG ÂÄÖNG
1.4.1. Hiãûn traûng cáúp næåïc vaì sæí duûng næåïc
Báút cæï khu dán cæ vaì saín xuáút naìo cuîng cáön hãû thäúng cáúp næåïc saûch. Cáúp
næåïc saûch tråí thaình mäüt trong nhæîng tiãu chê quan troüng âãø âaïnh giaï sæû phaït triãøn
cuía xaî häüi, ngæåìi ta coï thãø dæûa vaìo læåüng næåïc sæí duûng trãn mäùi âáöu ngæåìi cuía
tæìng quäúc gia âãø âaïnh giaï mæïc âäü phaït triãøn cuía quäúc gia âoï.
Læåüng næåïc sæí duûng cho dán duûng bao gäöm læåüng næåïc duìng cho tàõm, ræía, àn
uäúng, saín xuáút nheû, chãú biãún thæûc pháøm, tæåïi cáy xanh vaì vãû sinh âæåìng phäú. Tiãu
chuáøn duìng næåïc cho tæìng âáöu ngæåìi thæåìng tuìy thuäüc vaìo mæïc âäü phaït triãøn
kinh tãú cuía tæìng vuìng vaì âiãöu kiãûn cáúp næåïc. Mæïc sæí duûng næåïc trong gia âçnh
cho caïc yãu cáöu tiãu thuû thæåìng biãún âäüng khaï låïn do mæïc säúng, âiãöu kiãûn khê
háûu, laînh thäø, táûp quaïn, ... khaïc nhau. Hçnh dæåïi minh hoüa mæïc sæí duûng næåïc
trung bçnh cuía mäüt gia âçnh trung læu vuìng Âäng Nam AÏ:
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 7
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Khaïc Àn uäúng
6%
Àn uäúng
14%
Tàõm
Vãû sinh
Giàût
20% Tàõm
46% Vãû sinh
Giàût Khaïc
14%
Hçnh 1.6: Trung bçnh (%) læåüng næåïc sæí duûng cho dán duûng
Baíng 1.1 : So saïnh âënh mæïc cáúp næåïc vuìng thaình thë mäüt säú quäúc gia
Âä thë vaì vuìng cæ dán Âënh mæïc cáúp næåïc (lêt/ngaìy.ngæåìi)
Viãût Nam 100 - 120
Philippines 120 - 140
Trung quäúc 160 - 200
Korea 160 - 180
Thaïi Lan 200 - 220
UÏc 140 - 175
Phaïp 220 - 250
Myî 350 - 400
Trung bçnh trãn thãú giåïi 80 - 100
1.4.2. Bãûnh táût liãn quan âãún nguäön næåïc
Viãûc sæí duûng næåïc seî taûo ra næåïc thaíi, næåïc thaíi sinh hoaût vaì saín xuáút âãöu
mang caïc cháút âäüc haûi aính hæåíng âãún sæïc khoeí con ngæåìi vaì laìm suy giaím mäi
træåìng. Trãn 80% bãûnh âæåìng ruäüt hiãûn nay âãöu bàõt nguäön tæì nguäön næåïc khäng
an toaìn. Bradley (1974) vaì Feachem (1975) âaî phán loaûi 4 cå chãú khaïc biãût cuía caïc
bãûnh liãn quan âãún nguäön næåïc laì:
bãûnh do uäúng næåïc bë nhiãùm phán (water-borne);
bãûnh do tiãúp xuïc våïi næåïc báøn (water-wasted);
bãûnh do caïc sinh váût säúng trong næåïc gáy ra (water-based);
bãûnh do cän truìng sinh saín trong næåïc gáy ra (water-related insect vector).
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 8
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Baíng 1.2: Phán loaûi caïc bãûnh liãn quan âãún nguäön næåïc bë thiãúu vaì ä nhiãùm
Phán loaûi truyãön bãûnh Vê duû
Uäúng næåïc bë nhiãùm phán (do laìm Dëch taí (Cholera)
nhaì cáöu, chuäöng traûi chàn nuäi xaí Kiãút lyñ do que khuáøn (Bacillary dysentery)
phán, næåïc tiãøu, raïc rãún sinh hoaût, Tiãu chaíy (Diarrhoeal)
næåïc thaíi khäng xæí lyï vaìo ao häö, Thæång haìn (Typhoid)
säng raûch, ...) Viãm gan siãu vi (Hepatitis)
Tiãúp xuïc våïi næåïc báøn åí da, màõt Âau màõt häüt (Trachoma)
(tàõm ræía, tiãúp xuïc, laìm viãûc trong Gheí ngæïa (Scabies)
mäi træåìng næåïc báøn, ...) Muûn coïc (Yaws)
Säút do chê ráûn (Louse-borne fever)
Bãûnh phong huíi (Leprosy)
Náúm da (Tinea)
Nhiãùm sinh váût säúng trong næåïc Bãûnh saïn maïng (Schistosomiasis)
xám nháûp qua da (tàõm, âi chán Giun laîi (Guinea worm)
khäng, vãút thæång ngoaìi da, ...) vaìo Giun moïc (Ankylostrioni)
buûng (do àn khäng náúu kyî caïc loaûi Saïn dáy (Clonorchirs)
caï, soì äúc, täm, cua, rau, rong beìo, ...) Saïn (Diphyclobothisas)
Do cän truìng sinh saín trong næåïc Bãûnh buäön nguí (Sleeping sickness)
(muäùi, ruäöi, bæåïm, sáu boü, ...) chêch Säút reït (Malaria)
huït Säút xuáút huyãút (Dengue fever)
Säút vaìng da (Yellow fever)
Viãm naîo
Giun chè
Baíng 1.3: Cå chãú truyãön bãûnh tæì næåïc vaì chiãún læåüc phoìng chäúng
Cå chãú truyãön bãûnh Chiãún læåüc phoìng chäúng
Do uäúng næåïc bë nhiãùm phán Caíi thiãûn cháút læåüng næåïc
Haûn chãú sæí duûng caïc nguäön khäng xæí lyï
Do tiãúp xuïc våïi næåïc báøn Caíi thiãûn cháút læåüng næåïc
Caíi thiãûn caïch tiãúp xuïc våïi næåïc
Vãû sinh nguäön næåïc
Do tiãúp xuïc våïi caïc sinh váût säúng Giaím thiãøu nhu cáöu tiãúp xuïc våïi næåïc
trong næåïc Kiãøm soaït máût âäü caïc loaûi sãn, äúc
Caíi thiãûn cháút læåüng næåïc
Do caïc cän truìng sinh saín trong Caíi thiãûn viãûc quaín lyï næåïc màût
næåïc Tiãu diãût âiãöu kiãûn sinh saín cuía cän truìng
Haûn chãú âãún caïc khu væûc coï bãûnh
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 9
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1.4.3. Caïc váún âãö khoï khàn liãn quan âãún viãûc cáúp næåïc saûch näng thän
Näng thän Viãût Nam váùn coìn nhiãöu khoï khàn so våïi thaình thë. Sæû caïch biãût
quaï xa vãö thu nháûp, mæïc säúng, âiãöu kiãûn hoüc haình, âiãöu kiãûn hæåíng thuû næåïc
saûch, vãû sinh mäi træåìng, khaïm chæîa bãûnh, âi laûi vaì hæåíng thuû vàn hoïa, thäng tin,
... giæîa thaình thë vaì näng thän. Mäüt säú bäü pháûn näng dán âang coï khuynh hæåïng
råìi boí ruäüng âáút, âäø xä lãn thaình thë gáy nãn nhæîng phæïc taûp trong quaín lyï nhaì
næåïc, laìm gia tàng naûn tháút nghiãûp åí âä thë, tãû naûn xaî häüi vaì ä nhiãùm mäi træåìng.
Nhæîng báút cáûp vaì khoï khàn naìy, noïi chung, laìm haûn chãú sæû phaït triãøn. Så bäü coï
thãø liãût kã:
Hãû thäúng cäng trçnh haû táöng vaì caïc cå såí phuûc vuû näng thän nhæ hãû thäúng tæåïi
tiãu, maûng læåïi cáúp næåïc âang âæåüc xáy dæûng khaï nhiãöu, tuy nhiãn chæa âäöng
bäü, coï nåi táûp trung, coï nåi phán taïn våïi caïc qui mä khaïc nhau chæa hàón tæång
æïng våïi nhu cáöu vaì hiãûu quaí sæí duûng. Cháút læåüng cäng trçnh thæåìng laì trung
bçnh hoàûc keïm. Viãûc qui hoaûch chæa roî raìng vaì coìn mang nhiãöu tênh chuí quan.
Chi phê âiãûn cho caïc traûm båm, traûm cáúp næåïc coìn khaï cao khiãún giaï thaình
cung cáúp næåïc trãn mäùi âån vë låïn, âàûc biãût laì caïc cäng trçnh loaûi væìa vaì nhoí.
Tyí lãû hao huût næåïc tæì traûm cáúp næåïc âãún táûn nhaì dán coìn cao, coï nåi lãn âãún tæì
40 - 50%. Âiãöu naìy laìm giaím tênh hiãûu quaí kinh tãú cho caïc cäng trçnh cáúp næåïc.
Ä nhiãùm åí näng thän tuy khäng cao nhæ thaình thë nhæîng âang coï caïc nguy cå
gia tàng. Tçnh traûng xáy häú xê, nhaì tàõm, chuäöng traûi chàn nuäi gia suïc, gia cáöm
trãn säng raûch, ao häö váùn coìn phäø biãún. Ngæåìi dán váùn chæa boí thoïi quen xaí
raïc xuäúng nguäön næåïc. Viãûc thám canh keìm theo sæû sæí duûng quaï mæïc phán
boïn, thuäúc træì sáu, thuäúc diãût coí, thuäúc kêch thêch tàng træåíng thæûc váûût ... bæìa
baîi laìm suût giaím cháút læåüng næåïc, âáút vaì caïc taìi nguyãn âäüng thæûc váût. Sæû khai
thaïc, phaï ræìng bæìa baîi laìm gia tàng nguy cå luî luût, haûn haïn vaì aính hæåíng
nhiãöu hãû sinh thaïi khaïc nhau.
Tyí lãû häü ngheìo âoïi trong näng thän coìn cao, tháút nghiãûp nhiãöu, quan hãû,û yï thæïc
vãû sinh cäüng âäöng keïm âang laì nhæîng thaïch thæïc låïn cho viãûc triãøn khai caïc dæû
aïn cáúp næåïc saûch åí näng thän.
Trçnh âäü cuía ngæåìi dán näng thän coìn tháúp, âàûc biãût laì caïc vuìng nuïi, vuìng sáu
åí Âäöng bàòng säng Cæíu long. Säú caïn bäü haình chaïnh vaì caïn bäü kyî thuáût huyãûn,
xaî coìn thiãúu vaì chæa këp cáûp nháût kiãún thæïc cáön thiãút. Âiãöu laìm cuîng laì mäüt tråí
ngaûi cho viãûc triãøn khai caïc dæû aïn cáúp næåïc saûch vaì vãû sinh mäi træåìng.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 10
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tè lãû dán cæ näng thän âæåüc cáúp næåïc saûch âáöy âuí chè chiãúm khoaíng 30% -
40%. Háöu hãút váùn sæí duûng caïc nguäön næåïc màût tæû nhiãn nhæ ao, häö, säng suäúi
khäng qua xæí lyï hoàûc caïc giãúng khoan khåi, giãúng caûn nhiãùm âäüc cháút, nhiãùm
sàõt, ... âaî aính hæåíng âãún sæïc khoeí, sæïc saín xuáút cuía dán cæ näng thän.
Ngæåìi dán näng thän chæa coï táûp quaïn traí tiãön sæí duûng næåïc saûch. Âáy cuîng
laì mäüt haûn chãú cho viãûc triãøn khai caïc cäng trçnh cáúp næåïc cuía nhaì næåïc cuîng
nhæ tæ nhán.
1.4.4. Chiãún læåüc cáúp næåïc näng thän
Liãn hiãûp quäúc (1992) âaî chênh thæïc choün ngaìy 22 thaïng 3 hàòng nàm laìm
ngaìy "Quäúc tãú vãö næåïc" nhàòm nhàõc nhåí moüi ngæåìi quan tám hån vãö nguäön næåïc.
Taûi Viãût Nam, Chæång trçnh næåïc saûch vaì vãû sinh mäi træåìng âaî âæåüc UNICEF taìi
tråü tæì 1982 âãún nay. Chæång trçnh naìy táûp trung giaíi quyãút váún âãö næåïc saûch vuìng
näng thän. Chiãún læåüc Quäúc gia Cáúp næåïc saûch vaì Vãû sinh Näng thän âãún nàm
2020 âaî âæåüc Thuí tæåïng Chênh phuí chênh thæïc phã duyãût (Quyãút âënh säú
104/2000/QÂ-TTg ngaìy 25/8/2000) vaì âang âæåüc triãøn khai räüng raîi trãn toaìn bäü
caïc tènh thaình caí næåïc.
Muûc tiãu cuû thãø cuía chiãún læåüc laì:
Muûc tiãu tåïi nàm 2010: 85% dán cæ näng thän sæí duûng næåïc håüp vãû sinh
våïi säú læåüng 60 lêt/ngæåìi.ngaìy, 70% gia âçnh vaì dán cæ näng thän sæí duûng
häú xê håüp vãû sinh vaì thæûc hiãûn täút vãû sinh caï nhán.
Muûc tiãu tåïi nàm 2020: táút caí dán cæ näng thän sæí duûng næåïc saûch âaût tiãu
chuáøn quäúc gia våïi säú læåüng êt nháút 60 lêt/ngæåìi.ngaìy, sæí duûng häú xê håüp vãû
sinh vaì thæûc hiãûn täút vãû sinh caï nhán, giæî saûch vãû sinh mäi træåìng, laìng, xaî.
1.5. TIÃU CHUÁØN NÆÅÏC DUÌNG
Næåïc duìng cho sinh hoaût phaíi laì næåïc trong saûch, âaím baío ngæåìi sæí duûng
khäng bë täøn haûi sæïc khoeí. Næåïc duìng cho cäng nghiãûp taûo an toaìn cho saín xuáút,
chuí yãúu laìm nguäüi maïy, næåïc sæí duûng khäng gáy baìo moìn vaì càûn làõng cho maïy
moïc thiãút bë. Mäùi quäúc gia thæåìng âãö ra caïc tiãu chuáøn an toaìn cho næåïc duìng qua
caïc chè tiãu lyï hoaï vaì sinh hoüc. ÅÍ Viãût Nam, Bäü Y tãú cuîng âaî ban haình Tiãu chuáøn
Vãû sinh âäúi våïi Cháút læåüng næåïc (Taûm thåìi) theo Quyãút âënh säú 505/BYT/QÂ
ngaìy 13/4/1992 (xem Phuû luûc säú 1).
+ Caïc chè tiãu lyï hoüc: nhiãût âäü, âäü âuûc, âäü maìu, muìi, vë, ...
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 11
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
+ Caïc chè tiãu hoïa hoüc: loaûi vaì näöng âäü caïc cháút hoìa tan trong næåïc
+ Caïc chè tiãu sinh hoüc: vi truìng, vi khuáøn, phuì du, rong taío, ...
1.5.1. Caïc chè tiãu lyï hoüc
Nhiãût âäü (Heat/ Temperature): nhiãût âäü næåïc âæåüc xaïc âënh bàòng nhiãût kãú. ÅÍ
caïc loaûi nguäön næåïc khaïc nhau vaì åí caïc muìa khaïc nhau, næåïc seî coï nhiãût âäü
khaïc nhau. Næåïc sæí duûng âæåüc coï nhiãût âäü dao âäüng trong khoaíng 4 - 40 C,
næåïc ngáöm coï nhiãût âäü äøn âënh trong khoaíng 17 - 27 C. Næåïc sæí duûng täút
nháút trong khoaíng 7 - 12 C.
Haìm læåüng càûn khäng tan (Suspended solids): bao gäöm caïc haût caït, seït, buìn
vaì caïc cháút hæîu cå gäúc âäüng thæûc váût lå læíng vaì träi theo doìng næåïc. Haìm
læåüng càûn thay âäøi theo muìa (muìa mæa, muìa nàõng), theo khu væûc (âä thë,
näng thän, ræìng nuïi) vaì âëa hçnh (âäöi nuïi, âäöng bàòng). Haìm læåüng càûn trong
næåïc âæåüc tênh theo mg/lêt, xaïc âënh bàòng caïch loüc mäüt âån vë thãø têch næåïc
qua giáúy loüc vaì âem sáúy khä åí nhiãût âäü 105 - 110 C. Âäúi våïi caïc máùu næåïc coï
haìm læåüng càûn nhoí, coï thãø duìng phæång phaïp Sneller âãø xaïc âënh âäü trong cuía
næåïc: duìng mäüt bçnh thuíy tinh cao 30 cm, âaïy bçnh coï caïc chæî tiãu chuáøn
maìu âen. Âäü trong âæåüc âo bàòng cm laì chiãöu cao cäüt næåïc täúi âa maì nhçn tæì
trãn thàóng xuäúng dæåïi ta coï thãø âoüc âæåüc caïc chæî maìu âen. Haìm læåüng càûn
trong næåïc ngáöm nhoí, thæåìng vaìo khoaíng 30 - 50 mg/lêt. Næåïc säng coï haìm
læåüng càûn dao âäüng khaï låïn, khoaíng 20 - 5.000 mg/lêt, coï khi âaût âãún 30.000
mg/lêt trong muìa mæa luî.
Âäü âuûc (Turbidity): âäü âuûc cuîng laì mäüt trong caïc chè tiãu xem xeït cháút læåüng
næåïc, næåïc bë âuûc do aính hæåíng caïc caïc cháút càûn khäng tan vaì caïc cháút hoìa
tan trong næåïc laìm haûn chãú sæû xuyãn tháúu cuía aïnh saïng qua næåïc. Ngæåìi ta
thæåìng duìng maïy âo âäü âuûc (Turbidimeter/ Nephelometer) våïi âån vë âo laì
NTU (Nephelometric Turbidity Units). AÏnh saïng âæåüc sæí duûng tæì boïng âeìn
tungsten-filament cho âi qua máùu næåïc.
Âäüü maìu (Color): maìu sàõc cuía næåïc laì do maìu khoaïng tæû nhiãn, caïc håüp cháút
keo cuía sàõt, mangan, maìu rong coí, hoàûc cháút thaíi cuía cäng nghiãûp saín xuáút
hoàûc khai khoaïng. Âäü maìu xaïc âënh bàòng phæång phaïp so maìu theo thang
platium-cobalt, tênh bàòng âäü Cobalt, coï giåïi haûn trong khoaíng 0 - 70 âäü maìu.
Muìi vaì vë (Odor and Taste): næåïc coï muìi laì do sæû pha taûp caïc cháút khê, caïc
muäúi khoaïng trong âáút, caïc håüp cháút hæîu cå vaì vi khuáøn, caïc cháút thaíi cäng
nghiãûp vaì caïc hoïa cháút khaïc,... Næåïc coï thãø coï caïc muìi buìn, muìi tanh, muìi
cáy coí, muìi sàõt, muìi clo, muìi phenol, ... Xaïc âënh muìi pháön låïn dæûa vaìo khæïu
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 12
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
giaïc. Mäüt säú muìi tháúy âæåüc khi bë âun noïng (trãn 60 C). Xaïc âënh muìi phaíi
laìm 2 láön: åí nhiãût âäü laûnh (18 - 20 C) vaì khi âun noïng (60 C). Näöng âäü cuía
muìi xaïc âënh theo 6 báûc sau (PN-54/C-04585):
0 - khäng muìi 3 - khaï roî muìi
1 - muìi ráút yãúu 4 - muìi maûnh
2 - muìi yãúu 5 - muìi ráút maûnh
Khi mä taí muìi, phaíi ghi roî luïc thæí: L - khi næåïc laûnh, N - khi næåïc noïng,
näöng âäü muìi (tæì 0 âãún 5), loaûi muìi: TV - thæûc váût, H - häi thäúi, Â - âàûc biãût.
Caïc vë coï trong næåïc nhæ vë màûn do hoìa tan caïc muäúi khoaïng (nhæ NaCl), vë
âàõng (nhæ magiã surfat, natri surfat), vë kiãöm (nhu natri carbonat), vë chua
(do pheìn), hoàûc do mäüt säú cháút khê hoìa tan gáy ra, ... Thäng thæåìng, ta coï thãø
xaïc âënh vë cuía næåïc bàòng caïch nãúm thæí nhæng khäng nuäút. Nãúu nghi ngåì coï
vi khuáøn cáön âun säi træåïc räöi âãø nguäüi åí nhiãût âäü 18 - 20 C räöi nãúm thæí.
Qui phaûm PN-55/C-04557 giaí âënh thang näöng âäü vë cuía næåïc nhæ sau:
0 - khäng vë 3 - vë caím tháúy roî
1 - vë caím tháúy ráút yãúu 4 - vë caím tháúy maûnh
2 - vë caím tháúy yãúu 5 - vë caím tháúy ráút maûnh
1.5.2. Caïc chè tiãu hoïa hoüc
Âäü cæïng (Hardness): do sæû hoìa tan caïc cation kim loaûi âa trë trong næåïc, trong
âoï chuí yãúu laì caïc thaình pháön calcium (Ca++) vaì magnesium (Mg++). Næåïc coï
âäü cæïng cao gáy khoï khàn cho viãûc sæí duûng trong àn uäúng vaì sinh hoaût: täún
nhiãöu xaì phoìng khi giàût ræía, náúu thæïc àn láu chên, gáy âoïng càûn näöi håi vaì
giaím cháút læåüng saín pháøm, ... Âäü cæïng coï thãø âo bàòng âån vë dH (1dH =
10 mg CaO = 7,14 mg MgO trong 1 lêt næåïc). Ngæåìi ta phán biãût âäü cæïng
toaìn pháönNæåïc coï êt hån 50 mg/l âäü cæïng âæåüc xem laì næåïc mãöm, tæì 50 -
150 mg/l laì næåïc cæïng væìa phaíi, tæì 150 - 300 mg/l laì næåïc cæïng vaì trãn 300
mg/l laì næåïc ráút cæïng.
Âäü acid (Acidity): âäü chua cuía næåïc âàûc træng bàòng âäü pH, âæåüc âënh nghéa
laì näöng âäü ion H+ coï trong næåïc, xaïc âënh theo: pH = - lg[H+], âäü pH cuía
næåïc coï thãø xaïc âënh nhanh choïng bàòng maïy âo pH (pHmeter) hoàûc giáúy so
maìu. Khi pH = 7: næåïc coï trung tênh, pH < 7: næåïc coï tênh acid vaì khi pH >
7: næåïc coï tênh kiãöm. Næåïc coï âäü pH tháúp thæåìng khoï xæí lyï.
Âäü kiãöm (Alkalinity): âàûc træng båíi caïc muäúi cuía acid hæîu cå nhæ
bicarbonate, glumat, carbonate, hydrat, ... Âäü kiãöm âo bàòng mg.mol/l
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 13
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(miligram âæång læåüng/lêt). Ngæåìi ta phán biãût âäü kiãöm theo tãn goüi cuía caïc
muäúi.
Âäü oxy hoïa: laì læåüng oxy cáön thiãút âãø oxy hoïa hãút caïc håüp cháút hæîu cå coï
trong næåïc, âàûc træng bàòng âån vë mg/l O2 hoàûc KMnO4. Chè tiãu oxy hoïa laì
mäüt trong caïc âaûi læåüng âaïnh giaï mæïc âäü ä nhiãùm cuía næåïc, næåïc bë nhiãùm
báøn vaì chæïa nhiãöu vi truìng seî coï âäü oxy hoïa cao.
Haìm læåüng sàõt (Iron): tênh bàòng mg/l, trong næåïc sàõt täön taûi dæåïi daûng ion
Fe2+ (sàõt nhë) hoàûc Fe3+ (sàõt tam). Næåïc ngáöm, âàûc biãût åí vuìng Âäöng bàòng
säng Cæíu Long, chæïa ráút nhiãöu Fe2+ hoìa tan. Khi tiãúp xuïc våïi khäng khê, oxy
hoàûc caïc cháút oxy hoïa, sàõt nhë biãún thaình sàõt tam vaì kãút tuía dæåïi daûng caïc
bäng càûn Fe(OH)3 coï maìu náu âoí. Trong næåïc màût thæåìng chæïa sàõt tam åí
daûng keo hæîu cå hoàûc càûn huyãön phuì, haìm læåüng khäng cao làõm vaì coï thãø
khæí dãù daìng, kãút håüp våïi khæí âuûc. Næåïc coï haìm læåüng sàõt > 0,5 mg/l seî coï
muìa tanh âàûc træng, laìm vaìng váût chæïa, quáön aïo, giáúy, phim aính, gáy âoïng
càûn trong âæåìng äúng vaì giaím cháút læåüng saín pháøm chãú biãún thæûc pháøm.
Haìm læåüng mangan (Manganese): cuîng tênh bàòng mg/l, thæåìng gàûp trong
næåïc ngáöm cuìng våïi sàõt åí daûng bicarbonat Mn2+ , haìm læåüng mangan thæåìng
nhoí hån haìm læåüng sàõt nhiãöu, nhæng våïi giaï trë > 0,05 mg/l cuîng gáy taïc haûi
nhæ sàõt. Coï thãø kãút håûp khæí sàõt vaì mangan trong cäng nghãû xæí lyï næåïc.
Caïc håüp cháút cuía acid silic: tênh bàòng mg/l, thæåìng gàûp trong næåïc thiãn
nhiãn åí daûng keo hay ion hoìa tan, tuìy thuäüc vaìo âäü pH cuía næåïc. Näöng âäü
acid silic trong næåïc cao gáy khoï khàn cho viãûc khæí sàõt . Âäúi våïi cäng nghiãûp
näöi håi aïp læûc cao, næåïc coï haìm læåüng acid silic cao gáy làõng âoüng càûn silicat
åí thaình näöi gáy nguy hiãøm.
Caïc håüp cháút chæïa nitå: tênh bàòng mg/l, laì mäüt trong caïc âàûc træng mæïc âäü ä
nhiãøm do næåïc thaíi sinh hoaût vaì canh taïc näng nghiãûp (sæí duûng phán boïn
hoïa hoüc). Caïc håüp cháút nitå täön taûi åí daûng caïc nitrit (HNO2), nitrat (HNO3) vaì
amoniac (NH3 ). Khi måïi nhiãùm báøn, trong næåïc coï caí 3 thaình pháön nay,
nhæng sau mäüt thåìi gian, nitrit vaì amoniac bë oxy hoïa thaình nitrat.
Haìm læåüng sunfat vaì clorua: tênh bàòng mg/l, täön taûi trong næåïc thiãn nhiãn
dæåïi daûng caïc muäúi natri, canxi, magiã vaì acid H2SO4, HCl. Haìm læåüng ion
Cl- cao (> 250 mg/l) laìm cho næåïc coï vë màûn. Næåïc ngáöm coï haìm læåüng
clorua tæì 500 - 1000 mg/l coï thãø gáy bãûnh tháûn, haìm læåüng surfat cao trong
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 14
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
næåïc (> 250 mg/l) coï tênh âäüc cho sæïc khoeí con ngæåìi. Læåüng Na2SO4 cao
trong næåïc seî gáy hiãûn tæåüng xám thæûc âäúi våïi bã täng vaì ciment porland.
Iäút vaì fluo: tênh bàòng mg/l, thæåìng gàûp trong næåïc dæåïi daûng ion vaì chuïng
coï aính hæåíng træïc tiãúp âãún sæïc khoeí con ngæåìi. Haìm læåüng fluo trong næåïc
àn uäúng nàòm ngoaìi khoaíng 0,7 - 1,5 mg/l dãù gáy hæ ràng. ÅÍ nhæîng vuìng
thiãúu iäút thæåìng xuáút hiãûn bãûnh bæåïu cäø, ngæåüc laûi thæìa iäút quaï cuîng coï thãø
gáy haûi cho sæïc khoeí (âäúi våïi nhæîng ngæåìi bë chæïng cæåìng giaïp).
Caïc cháút khê hoìa tan: tênh bàòng mg/l, gäöm O2, CO2, H2S, CH4 trong næåïc
thiãn nhiãn. Næåïc màût coï læåüng O2 däöi daìo hån næåïc ngáöm ráút nhiãöu. Khê
CO2 hoìa tan âoïng vai troì äøn âënh næåïc thiãn nhiãn. Læåüng CO2 cán bàòng laì
læåüng CO2 âuïng bàòng læåüng ion HCO3- cuìng täön taûi trong næåïc. Nãúu næåïc coï
læåüng CO2 hoìa tan væåüt qua læåüng CO2 cán bàòng, thç næåïc máút äøn âënh vaì
gáy àn moìn bã täng. Khê H2S laì saín pháøm cuía quaï trçnh phán huíy caïc cháút
hæîu cå, phán, raïc. Næåïc coï khê H2S gáy muìa træïng thäúi khoï chëu vaì taûo hiãûn
tæåüng àn moìn kim loaûi. Khê mãtan (CH4) thæåìng chiãúm tè lãû ráút nhoí trong
næåïc, loaûi khê naìy thæåìng gàûp åí caïc vuìng âáöm láöy, sinh ra trong quaï trçnh
phán huíy caïc cháút hæîu cå tráöm têch.
Caïc kim loaûi nàûng: täön taûi åí caïc daûng ion nhæ chç (Lead), thuíy ngán
(Mercury), keîm (Zinc), ... thæåìng hiãûn diãûn våïi säú læåüng nhoí, khoï phaït hiãûn,
thãø hiãûn bàòng mæïc pháön triãûu (part per million - ppm) hoàûc pháön tyí (part per
billion - ppb). Chuïng hiãûn diãûn trong næåïc do tæì caïc nhaì maïy hoïa cháút, khu
cäng nghiãûp hoàûc do doìng chaíy âi qua caïc quàûng moí hoàûc vè kim loaûi trong
âáút. Tuy chiãúm mäüt tè lãû nhoí nhæng caïc cháút ngaìy laì caïc taïc nhán gáy nguy
haûi cho sæïc khoeí con ngæåìi, âàûc biãût laì caïc taïc âäüng lãn tháön kinh, noìi giäúng,
...
1.5.3. Caïc chè tiãu sinh hoüc
Vi truìng vaì vi khuáøn: nguäön næåïc bë nhiãøm báøn båíi vi truìng vaì vi khuáøn laì do
aính hæåíng cuía cháút thaíi sinh hoaût cuía ngæåìi vaì âäüng váût. Caïc vi truìng phäø
biãún laì caïc loaûi gáy bãûnh nhæ thæång haìn, kiãút lë, dëch taí, baûi liãût, giun saïn, ...
Viãûc xaïc âënh tæìng loaûi vi truìng trong næåïc gáy bãûnh thæåìng ráút khoï khàn vaì
máút nhiãöu thåìi gian do âa daûng vãö chuíng loaûi. Trong thæûc tãú, ngæåìi ta aïp
duûng phæång phaïp chè säú vi khuáøn âàûc træng, âoï laì loaûi vi khuáøn âæåìng
ruäüt Bacterium coli. Tháût sæû vi khuáøn cäli laì vä haûi nhæng sæû hiãûn diãûn cuía
chuïng nhiãöu chæïng toí nguäön næåïc âaî bë nhiãøm khuáøn tæì phán raïc vaì coï
nhiãöu khaí nàng chæïa caïc vi truìng gáy bãûnh. Tiãu chuáøn næåïc uäúng (TCXD-
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 15
CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
33, 1985) cho pheïp trong næåïc uäúng khäng quaï 20 con cäli/lêt. Mäüt säú træåìng
håüp, ngæåìi ta cuîng bàõt buäüc næåïc uäúng khäng coìn chæïa caïc vi khuáøn kyñ khê
khaïc.
Phuì du, rong taío: coï màût trong caïc nguäön næåïc säng suäúi, nháút laì ao häö.
Chuïng åí daûng lå læíng hay baïm vaìo âaïy häö laì næåïc coï maìu xanh luûc, âäi khi
coï muìi häi vaì coï thãø aính hæåíng âãún sæïc khoeí con ngæåìi do chæïa mäüt säú
træïng hay baìo xaïc caïc loaûi thuíy sinh váût.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 16