Khái niệm triết học
Quan điểm phương tây " Triết là sự thông thái" : philorophia
- Quan điểm phương đông" Triết là sự thông thái": là trí bao hàm sự hiểu biết rộng. Người ta coi triết học là khoa học của mọi khoa học
Baøi 1: KHAÙI NIEÄM VEÀ TRIEÁT HOÏC
I TRIEÁT HOÏC LAØ GÌ? NGUOÀN GOÁC CUÛA TRIEÁT HOÏC
1- Trieát hoïc laø gì?
VIII - VI tröôùc coâng nguyeân:
· Quan ñieåm phöông taây "Trieát laø söï thoâng thaùi": philorophia
· Quan ñieåm phöông ñoâng "Trieát laø söï thoâng thaùi": laø trí bao haøm söï hieåu bieát saâu roäng.
Ngöôøi ta coi trieát hoïc laø khoa hoïc cuûa moïi khoa hoïc.
- Trung coå: trieát hoïc khoâng theå tìm moät con ñöôøng phaùt trieån ñoäc laäp laø moät boä phaän cuûa thaàn hoïc, trieát hoïc kinh vieân
phaùt trieån maïnh.
- Caän ñaïi: trieát hoïc duy vaät phaùt trieån maïnh, ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu röïc rôõ. Moät soá nöôùc (Phaùp, Anh, Haø Lan…)
Thôøi kyø naøy tö duy trieát hoïc phaùt trieån trong heä thoáng trieát hoïc duy taân, tieâu bieåu laø heä thoáng trieát hoïc cuûa Heâghen
(1770 – 1831).
Tuy nhieân quan nieäm trieát hoïc laø khoa hoïc cuûa moïi KH vaãn toàn taïi vaø heä thoáng trieát hoïc cuûa Heâghen ñöôïc coi laø toan
tính cuoái cuøng.
- Giöõa theá kyû 19 do söï chín muøi cuûa ñieàu kieän KT-Xaõ hoäi vaø khoa hoïc, daãn tôùi söï ra ñôøi cuûa trieát hoïc MAÙC.
- Trieát hoïc Maùc: vaãn ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu, giaûi quyeát vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc treân laäp tröôøng duy vaät trieät ñeå,
ñoàng thôøi nghieân cöùu nhöõng vaán
chung nhaát cuûa giôùi töï nhieân, xaõ hoäi vaø tö duy.
* Ñònh nghóa:
Sau thôøi kyø coå ñaïi
* Theá giôùi quan: laø boä quan nieäm veà theá giôùi
- Theá giôùi quan bao goàm:
+ Huyeàn thoaïi, thaàn thoaïi.
+ Toân giaùo.
+ Trieát hoïc.
- Trong ñoù trieát hoïc ñöôïc coi laø haït nhaân lyù luaän cuûa theá giôùi quan vì noù trình baøy theá giôùi quan baèng lyù luaän noù theå
hieän theá giôùi quan qua moät loaït caùc luaät nguyeân lyù, phaïm truø, neân theá giôùi quan trôû neân saâu saéc ñaày ñuû mang tính heä
thoáng chaët cheõ.
- Trieát hoïc khoâng ñoàng yù vôùi theá giôùi quan vì theá giôùi quan ñöôïc theå hieän ôû nhieàu lónh vöïc khaùc nhau: thaàn thoaïi, toân
giaùo.
- Caáu truùc cuûa theá giôùi quan:
· Tri thöùc (haït nhaân)
· Tình caûm
· Nieàm tin
· Lyù töôûng
2- Nguoàn goác trieát hoïc
- Nguoàn goác nhaän thöùc
- Nguoàn goác xaõ hoäi
+ Trieát hoïc chæ ra ñôøi khi naêng löïc tö duy tröøu töôïng cuûa con ngöôøi ñaït tôùi trình ñoä nhaát ñònh cho pheùp khaùi quaùt ñöôïc
nhöõng hieåu bieát rieâng leû rôøi raïc thaønh heä thoáng caùc quan ñieåm chung veà theá giôùi.
+ Xaõ hoäi: Trieát hoïc ra ñôøi khi phaùt trieån trình ñoä nhaát ñònh löïc löôïng xaûn suaát daãn tôùi söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi
taùch rôøi giöõa lao ñoäng trí oùc vaø lao ñoäng chaân tay khi aáy con ngöôøi môùi coù ñieàu kieän höôùng tôùi söï suy ngaãm ñaùnh giaù
veà chính baûn thaân mình, maët khaùc moät soá ngöôi laøm ngheà lao ñoäng trí oùc môùi coù ñieàu kieän khaùi quaùt leân moät heä tö
tuôûng cuûa giai caáp naøo ñoù.
II. VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN CUÛA TRIEÁT HOÏC
Theá naøo laø vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc laø vaán ñeà maø moïi hoïc thuyeát trieát hoïc ñeàu höôùng tôùi giaûi quyeát vaán ñeà naøy laø
cô sôû, neàn taûng ñeå giaûi quyeát moïi vaán ñeà khaùc cuûa trieát hoïc.
Theá giôùi bao goàm: vaät chaát vaø tinh thaàn
Þ moái quan heä giöõa vaät chaát vaø yù thöùc chính laø vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc.
· Hai maët (vaán ñeà cô baûn)
- Maët baûn theå luaän: traû lôøi cho caâu hoûi vaät chaát vaø yù thöùc caùi naøo coù tröôùc caùi naøo coù sau vaø caùi naøo quyeát ñònh caùi
naøo.
- Maët nhaän thöùc luaän: con ngöôøi coù khaû naêng nhaän thöùc ñöôïc theá giôùi hay khoâng.
1- Baûn theå luaän
Lòch söû thaàn hoïc coù hai caùch traû lôøi khaùc nhau:
- Vaät chaát coù tröôùc vaø quy ñònh yù thöùc (chuû nghóa duy vaät).
- YÙ thöùc khaùc vaät chaát (chuû nghóa duy taâm).
chaát phaùt (coå ñaïi)
+ Duy vaät maùy moùc sieâu hình (caän ñaïi ôû theá kyû 17 - 18)
bieän chöùng (do Maùc-AÊnghen: saùng laäp theá kyû 19)
¨ Chaát phaùt: döïa vaøo söï quan saùt tröïc tieáp vaø caûm nhaäncaûm tính (thaønh töïu laø thuyeát nguyeân töû Ñeâmorít).
¨ Maùy moùc (sieâu hình): ® moïi söï vaät khoâng quan heä, khoâng bieán ñoåi, khoâng phaùt trieån.
¨ Bieän chöùng.
khaùch quan
+ Duy taâm chuû quan
- Coù hai nguoàn goác:
+ Nhaän thöùc: ñeà cao tuyeät ñoái tö töôûng, trí tueä con ngöôøi nhaän thöùc.
+ Xaõ hoäi: ñeà cao tuyeät ñoái lao ñoäng trí oùc haï thaáp lao ñoäng chaân tay.
2- Maët nhaän thöùc luaän
Nhìn chung chuû nghóa duy vaät vaø duy taâm ñeàu thöøa nhaän khaû naêng nhaän thöùc cuûa con ngöôøi nhöng chuû nghóa duy taâm
laïi cho raèng quaù trình nhaän thöùc theá giôùi cuûa con ngöôøi laø q.trình yù thöùc veà chính baûn thaân mình.
Ngoaøi duy vaät vaø duy taâm coøn coù tröôøng phaùi.
· Nguïy nguyeân luaän: tranh luaän nhöõng vaán ñeà khoâng quan troïng.
· Baát khaû trò: ôû moät goùc naøo ñoù baát khaû trò coù lyù luaän cuûa noù.
III PHÖÔNG PHAÙP BIEÄN CHÖÙNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP SIEÂU HÌNH
Ngoaøi vieäc giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cô baûn, caùc hoïc thuyeát trieát hoïc ñeàu höôùng tôùi traû lôøi moät caâu hoûi khaùc. Moïi söï
vaät hieän töôïng trong theá giôùitoàn taïi trong söï coâ laäp taùch rôøi nhau hay quan heä höõu cô. Moïi söï vaät hieän töôïng trong theá
giôùi laø baát bieán hay naèm trong quaù trình bieán ñoåi vaø phaùt trieån.
Coù hai quan ñieåm ñoái laäp: bieän chöùng vaø sieâu hình.
* Quan ñieåm bieän chöùng cho raèng moïi söï vaät hieän töôïng trong theá giôùi toàn taïi trong moái quan heä höõu cô khoâng taùch
rôøi nhau, khoâng ngöøng bieán ñoåi vaø phaùt trieån.
* Quan ñieåm sieâu hình khaúng ñònh moïi söï vaät hieän töôïng trong theá giôùi toàn taïi coâ laäp taùch rôøi nhau, noù baát bieán khoâng
thay ñoåi, khoâng phaùt trieån.
- Phöông phaùp bieän chöùng: laø phöông phaùp tö duy nhaän thöùc veà söï vaät hieän töôïng trong moái quan heä höõu cô cuõng nhö
trong q.trình sinh thaønh vaän ñoäng vaø phaùt trieån.
- Phöông phaùp sinh hoïc: laø phöông phaùp tö duy nhaän thöùc veà söï vaät hieän töôïng trong traïng thaùi coâ laäp taùch rôøi, baát
bieán.
BC ® ppbc (ñoäng)
A
Hình thöùc ® sieâu hình (tónh)
(nhöõng chuaån möïc, teân cuûa 10 naêm vaãn goïi theá).
IV TRIEÁT HOÏC MAC-LEÂNIN
Trieát hoïc Mac-Leânin laø theá giôùi quan cuûa giai caáp voâ saûn trong cuoäc ñaáu tranh choáng laïi giai caáp tö saûn nhaèm giaûi
phoùng mình vaø xaây döïng thaønh coâng CNXH. Noù laø khoa hoïc vaïch ra moät caùch ñuùng ñaén nhöõng quy luaät cuûa theá giôùi
töï nhieân, xaõ hoäi vaø tö duy treân cô sôû giaûi quyeát ñuùng ñaén vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc.
1- Nhöõng tieàn ñeà khaùch quan daãn tôùi söï ra ñôøi cuûa trieát hoïc Mac
a) Tieàn ñeà kinh teá - xaõ hoïc
Giöõa theá kyû 19 phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa phaùt trieån maïnh, bieåu hieän cuûa söï phaùt trieån naøy laø söï phaùt
trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát do aùp duïng ñöôïc nhöõng thaønh töïu cuûa khoa hoïc kyõ thuaät.
- Haäu quaû xaõ hoäi: löïc löôïng saûn xuaát vôùi trình ñoä xaõ hoäi hoùa cao maâu thuaãn saâu saéc vôùi quan heä saûn xuaát döïa treân söï
chieám höõu tö nhaân tö baûn veà tö lieäu saûn xuaát, maâu thuaãn ñoù bieåu hieän veà maët xaõ hoäi laø maâu thuaãn giöõa giai caáp voâ
saûn vaø giai caáp tö saûn.
- Thôøi ñieåm lòch söû naøy giai caáp voâ saûn hieän ñaïi ñaõ tröôûng thaønh vaø böôùc leân vuõ ñaøi ñaáu tranh vôùi tö caùch laø löïc löôïng
chính trò ñoäc laäp.
- Söï tröôûng thaønh cuûa giai caáp voâ saûn vaø söï phaùt trieån cuûa phong traøo ñaáu tranh cuûa giai caáp ñaõ ñaët ra moät ñoøi hoûi böùc
xuùc ñoái vôùi lòch söû laø phaûi soi saùng thöïc tieãn caùch maïng cuûa giai caáp voâ saûn baèng lyù luaän khoa hoïc. Chuû nghóa Mac noùi
chung vaø trieát hoïc Mac-Leânin ra ñôøi laø nhaèm ñaùp öùng nhu caàu ñoù cuûa lòch söû.
Lao ñoäng saûn xuaát >< Quan heä saûn xuaát
- Ngöôøi lao ñoäng - Sôû höõu tö lieäu saûn xuaát
- (CCSX) TLSX
Voâ saûn >< Tö saûn
b) Tieàn ñeà khoa hoïc (KH)
Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûachuû nghóa tö baûn thôøi kyø naøy khoa hoïc phaùt trieån veà maët xaõ hoäi lyù luaän, ñaây laø thôøi kyø phaùt
trieån röïc rôõ cuûa noù maø thaønh töïu noåi baät laø:
- Trieát hoïc coå ñieån Ñöùc.
- Kinh teá chính trò hoïc ôû Anh.
- Chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng ñaàu theá kyû 19.
Mac-Enghen ñaõ keá thöøa tröïc ba tieàn ñeà lyù luaän ñoù coù söï choïn loïc vaø pheâ phaùn töøng böôùc hình thaønh leân lyù luaän cuûa
mình.
- Trieát hoïc maãu möïc coå ñieån Ñöùc:
+ Heghen (1770 - 1831) PBC
+ Phôbach (1809 - 1872) Duy vaät
Þ Mac-Enghen: choïn vaø phoái hôïp: PBC – Duy vaät
* Veà maët KH - Töï nhieân.
Vôùi ba phaùt minh trong KH-TN: ñònh luaät baûo toaøn vaø chuyeån hoùa naêng löôïng, hoïc thuyeát teá baøo, thuyeát tieán hoùa
chính laø cô sôû KH ñeå hoaøn thieän tö duy vaät chöùng, noù chöùng minh cho tính ñuùng ñaén cuûa caùc nguyeân lyù cuûa pheùp bieän
chöùng duy vaät.
2- Sô löôïc tieåu söû C.Maùc, phaênglen vaø V.I Leânin
- C.Maùc (1818 - 1883)
- Phaênglen (1820 - 1895)
- V.I Leânin (1870 - 1924)
3- Vai troø cuûa trieát hoïc Maùc - Leânin
a) Vai troø cuûa trieát hoïc
- Theá giôùi quan
- Phöông phaùp luaän (vaïch ra phöông phaùp nhaän thöùc ñuùng ñaén)
b) Vai troø cuûa trieát hoïc Maùc - Leânin
- Theá giôùi quan cuûa Maùc - Leânin
- Phöông phaùp luaän cuûa Maùc - Leânin
Baøi 2: VAÄT CHAÁT VAØ YÙ THÖÙC
I VAÄT CHAÁT VAØ CAÙC HÌNH THÖÙC TOÀN TAÏI CUÛA VAÄT CHAÁT
1- Quan nieäm veà vaät chaát trong trieát hoïc tröôùc Maùc
- Quan nieäm cuûa chuû nghóa duy taâm: khaúng ñònh vaät chaát laø caùi ñöôïc sinh ra. Ñoái vôùi duy taâm khaùch quan vaät chaát
ñöôïc sinh ra bôûi tinh thaàn theá giôùi, yù nieäm tuyeät ñoái. Duy taâm chuû quan: söï vaät laø phöùc hôïp caùc caûm giaùc.
- Quan nieäm cuûa chuû nghóa duy vaät: khaúng ñònh vaät chaát sinh ra vaø quyeát ñònh yù thöùc.
- Vaät chaát laø gì? Toàn taïi nhieàu caâu traû lôøi.
· Duy vaät coå ñaïi: mang tính t.cöïc quan caûm tính ñoàng nhaát vaät chaát vôùi moät daïng cuï theå vaät chaát.
+ Taleùt: cho raèng baûn chaát baûn chaát cuûa vaät chaát laø nuôùc.
+ Heraclit: cho raèng baûn chaát baûn chaát cuûa vaät chaát laø löûa.
+ Anaximen: cho raèng baûn chaát baûn chaát cuûa vaät chaát laø khoâng khí.
+ Anamiaêng ñroâ: cho raèng baûn chaát baûn chaát cuûa vaät chaát laø apaâyroân (voâ ñònh, voâ taän) ñoái laäp.
Noùng - laïnh, nöôùc - löûa.
Thaønh töïu cao nhaát laø thuyeát nguyeân töû cuûa Lôxip vaø Ñeâmoâcôrit theo lyù thuyeát naøy moïi söï vaät trong theá giôùi ñöôïc caáu
thaønh töø nguyeân töû. Nguyeân töû laø thaønh phaàn nhoû nhaát cuoái cuøng khoâng theå phaân chia (toàn taïi 2000 - caän ñaïi).
· Duy vaät caän ñaïi (theá kyû 17 - theá kyû 18): do aûnh höôûng cuûa cô hoïc quan nieäm veà vaät chaát trong thôøi kyø naøy nhìn chung
mang tính maùy moùc sieâu hình.
¨ Vaät chaát vôùi nguyeân töû.
¨ Vaät chaát vôùi khoái löôïng.
¨ VÑ ® chæ laø vaän ñoäng cô hoïc.
¨ Taùch rôøi vaät chaát vôùi vaän ñoäng khoâng gian, hôøi gian.
Ñeán cuoái theá kyû 19 moät soá phaùt minh vó ñaïi troïng vaät lyù hoïc ra ñôøi, 1895 tia Rônghen, 1896 Boecôren phaùt hieän ra
hieän töôïng phoùng xaï, 1897 Tomxôm tìm ra ñieän töû, 1901 Kangman chöùng minh raèng khi nguyeân töû chuyeån ñoäng thì
khoái löôïng taêng. Nhöõng phaùt minh ñaõ ñaåy caùc quan nieäm vaät chaát cuûa chuû nghóa duy vaät tröôùc Maùc vaøo nhöõng maâu
thuaãn khoâng giaûi quyeát noåi coøn chuû nghóa duy taâm vaät chaát ñaõ bieán maát.
2- Ñònh nghóa vaät chaát cuûa Leânin
Vaät chaát laø phaïm truø trieát hoïc duøng ñeå dö thöïc taïi khaùch quan mang laïi cho con ngöôøi coù caûm giaùc. Ñöôïc caûm giaùc
cuûa chuùng ta chuïp laïi cheùp laïi khoâng phuï thuoäc vaøo caûm giaùc.
b) Phaân tích
- Vaät chaát laø moät phaïm truø hoïc.
+ Phaïm truø: laø khaùi nieäm tröøu tuôïng vaø khaùi quaùt nhaát.
- Thöïc taïi khaùch quan laø caùc toàn taïi beân ngoaøi khoâng phuï thuoäc vaøo yù thöùc, caûm giaùc cuûa con ngöôøi noù khaû naêng gaây
cho con ngöôøi coù caûm giaùc moät caùch tröïc tieáp hay daùn tieáp (do ñoù vaät chaát nhaát thieát phaûi coù khoái löôïng maét thaáy tai
nghe, tay sôø thaáy ñöôïc).
- Vaät chaát laø caùi ñöôïc caûm giaùc cuûa chuùng ta cheùp chuïp laïi phaûn aùnh. Caûm giaùc cuûa chuùng ta noùi rieâng vaø yù thöùc noùi
chung laø hình aûnh chuû quan cuûa vaät chaát.
- Thöïc taïi chuû quan khaùc thöïc taïi khaùch quan (vì thöïc taïi chuû quan laø tinh thaàn coøn thöïc taïi khaùch quan laø vaät chaát).
- Cheùp laïi taùi hieän veà thôøi gian, chuïp laïi laø taùi hieän veà maët khoâng gian, phaûn aùnh laø veà thôøi gian vaø khoâng gian.
c) YÙ nghóa, giaù trò
- Veà maët trieát hoïc: ñònh nghóa veà vaät chaát cuûa Leânin laø goùi geùm caùch giaûi quyeát cô baûn cuûa trieáy hoïc.
- Ñònh nghóa cuûa Leânin giuùp phaân bieät ñöôïc vaät chaát vôùi khoa hoïc töùc laø khoâng cho vaät chaát ñoàng nhaát vôùi moät vaät theå
cuï theå nhaát. Ñònh nghóa vaät cuûa Leânin ñaõ khaéc phuïc ñöôïc tính sieâu hình(phieán dieän) cuûa caùc chuû nghóa trieát hoïc tröôùc.
- Leânin khaúng ñònh theá giôùi vaät chaát toàn taïi voâ cuøng ña daïng vaø phong phuù vôùi caùc caáp ñoä, toå chöùc keát caáu khaùc nhau
(noù toàn taïi moät caùch ña daïng vaø khaùch quan) ® coå vuõ caùc ngaønh khoa hoïc haõy say nghieân cöùu theá giôùi vaät chaát.
Khaùm phaù
- Ñònh nghóa Leânin: cho pheùp suy ra trong ñôøi soáng xaõ hoäi toàn taïi lónh vöïc vaät chaát goïi laø toàn taïi xaõ hoäi ñoù laø nhöõng
quan heä xaõ hoäi tröôùc heát laø quan heä saûn xuaát (laø caùc vaät chaát trong ñôøi soáng xaõ hoäi).
- Ñònh nghóa cuûa Leânin: khaéc phuïc loaïi boû chuû nghóa duy taâm ra khoûi ñôøi soáng hoäi (quan nieäm cuoäc ñôøi laø saân khaáu do
thöôïng ñeá laøm ñaïo dieãn).
- Leânin ñaõ goùp phaàn ñöa caùc ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi vaøo ñöôøng ray khoa hoïc (trôû thaønh khoa hoïc thöïc söï) trang bò cho
ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi nguyeân khaùch quan, quan ñieåm lòch söû cuï theå ñeå xem xeùt, ñaùnh giaù söï kieän lòch söû.
3- Vaän ñoäng
- Vaät chaát toàn taïi trong nhöõng caùi gì? Thöù nhaát ñöa vaøo vaän ñoäng.
a) Ñònh nghóa:
Laø moät thuoäc tính coá höõu, laø moät phöông thöùc toàn taïi cuûa vaät chaát. Vôùi tính chaát nhö vaäy vaän ñoäng laø söï thay ñoåi noùi
chung (coù theå thay ñoåi veà löôïng chaát, keát caáu, tính chaát hình thaùi…).
Þ Khoâng coù vaän ñoäng naèm ngoaøi vaät chaát vaø khoâng coù vaät chaát khoâng vaän ñoäng. Coù nghóa laø noùi vaän ñoäng vaø nghó
ñeán vaät chaát laø noùi ñeán vaät chaát vaän ñoäng do ñoù chuùng thoáng nhaát khaéng khít vôùi nhau do ñoù vaän ñoäng laø moät thuoäc
tính.
- Vaän ñoäng laø moät phöông thöùc toàn taïi vì thoâng qua vaø nhôø vaøo vaän ñoäng, vaät chaát theå hieän söï toàn taïi cuûa noù.
* Nguoàn goác cuûa vaän ñoäng: laø söï töông taùc qua laïi giöõa vaät chaát laø nguoàn goác vaän ñoäng cuûa theá giôùi vaät chaát (vaän
ñoäng do töï noù gaây ra döïa vaøo söï taùc ñoäng qua laïi cuûa theá giôùi vaät chaát).
- Maâu thuaãn bieän chöùng theå hieän qua nhöõng moái quan heä maâu thuaãn ñoái laäp laø nguyeân nhaân ñích thöïc cuûa söï vaän
ñoäng dieãn ra trong theá giôùi vaät chaát (choã naøo coù maâu thuaãn thì vaän ñoäng phaùt trieån, choã naøo coù vaän ñoäng thì coù maâu
thuaãn).
- Ñöùng im laø söï oån ñònh veà chaát cuûa söï vaät, bieåu hieän söï thaêng baèng cuûa vaän ñoäng. Ñöùng im bao giôø cuõng gaén lieàn vôùi
moät ñieàu kieän hoaøn caûnh quan heä nhaát ñònh.
- Ñöùng im laø moät ñieàu kieän phaân hoùa vaät chaát.
b) Caùc hình thöùc vaän ñoäng
cô hoïc
vaät lyù voâ sinh khoâng coù söï soáng
Enghen hoùa hoïc
Höõu sinh sinh hoïc
xaõ hoäi
- Cô sôû vaø yù nghóa cuûa vieäc laøm phaân loaïi: döïa treân möùc ñoä (trình ñoä keát caáu toå chöùc khaùc nhau) cuûa vaät chaát noù
nghieân cöùu ñeå tìm caùi ñöùng yeân caùi quy luaät cuûa vaät chaát.
- Vaän ñoäng baäc cao (xaõ hoäi) vaø vaän ñoäng baäc thaáp (cô hoïc) khaùc nhau veà chaát löôïng nhöng khoâng coâ laäp nhau, coù lieân
heä qua laïi vaø chuyeån hoùa laãn nhau.
- Caùc loaïi vaän ñoäng khoâng coâ laäp nhau chuùng thoáng nhaát vôùi nhau trong söï ña daïng ® theá giôùi vaät chaát coù söï thoáng
nhaát ña daïng.
- Hình thöùc vaän ñoäng baäc cao chöùa trong mình vaän ñoäng baäc thaáp nhöng khoâng ñöôïc quy vaän ñoäng baäc cao veà vaän
ñoäng baäc thaáp.
4- Khoâng gian vaø thôøi gian
- Khoâng gian: noùi leân söï toàn taïi taùch bieät caáu truùc, quaõng tính cuûa moïi ngöôøi q.trình vaät chaát.
- Thôøi gian: noùi leân trình töï thay ñoåi khaùc nhau, ñoä laâu cuûa caùc tieán haønh thay ñoåi treân theá giôùi.
- Khoâng gian thôøi gian gaén lieàn vôùi vaät chaát vaän ñoäng.
5- Phaûn aùnh
a) Ñònh nghóa:
Phaûn aùnh laø naêng löïc cuûa moät heä thoáng vaät chaát naøy taùi hieän ghi laïi trong mình nhöõng ñaëc ñieåm, tính chaát cuûa moät heä
thoáng vaät chaát khaùc baèng caùch thay ñoåi nhöõng ñaëc ñieåm tính chaát cuûa rieâng mình khi chuùng taùc ñoäng qua laïi laãn nhau.
- Noù cuõng laø moät thuoäc tính vaø moät phöông thöùc cuûa vaät chaát. Nhöng vaät chaát coù caáu truùc khaùc nhau thì phaûn aùnh khaùc
nhau.
b) Phaûn aùnh vaät lyù gaén lieàn vôùi theá giôùi töï nhieân voâ sinh theå hieän baèng söï thay ñoåi Hoùa - Lyù - Cô khi chuùng taùc ñoäng
qua laïi vôùi nhau.
Chöông II
PHEÙP BIEÄN CHÖÙNG DUY VAÄT
Vò trí, vai troø: GDML veà traïng thaùi toàn taïi theá giôùi vaät chaát (vaän ñoäng nhö theá naøo, quy luaät) Þ Keát luaän: phöông phaùp
luaän (laø lyù luaän veà phöông phaùp nhaän thöùc vaø haønh ñoäng). Phöông phaùp luaän chung nhaát. Ñoù laø nhöõng yeâu caàu,
nguyeân taéc chung nhaát.
A. KHAÙI LÖÔÏC VEÀ PBC
- PBC maâu thuaãn PSH veà vaán ñeà theá giôùi toàn taïi trong traïng thaùi vaän ñoäng hay ñöùng im vaø caùc söï vaät trong theá giôùi coù
quan heä vôùi nhau khoâng hay taùch rôøi nhau.
- Theá giôùi luoân toàn taïi trong söï bieán ñoåi khoâng ngöøng vaø söï vaät trong theá giôùi toàn taïi coù söï quan heä höõu cô vôùi nhau.
Quan ñieåm ñoù laø pheùp bieän chöùng (quan ñieåm cuûa caùc nhaø trieát hoïc).
- Bieän chöùng: theo trieát hoïc coå ñaïi Hy Laïp laø ngheä thuaät tranh luaän ñeå tìm ra moái quan heä giöõa söï vaät trong theá giôùi
(quan heä con ngöôøi vôùi töï nhieân) ® Phöông phaùp ngheä thuaät bieán chöùng.
- Theo quan ñieåm sieâu hình thì theá giôùi toàn taïi trong traïng thaùi ñöùng im vaø söï vaät trong traïng thaùi khoâng coù quan heä
höõu cô vôùi nhau thaäm chí coøn taùch rôøi ® pheùp sieâu hình (ôû theá kyû 17 « KHKT/CN phaùt trieån) coù xem xeùt ôû nhöõng
traïng thaùi tónh, taùch rôøi ® Phöông phaùp ngheä thuaät sieâu hình.
Tuy nhieân, phöông phaùp ngheä thuaät sieâu hình khoâng sai, nhöng naâng leân noù laø phöông phaùp duy nhaát vaø tuyeät ñoái hoùa
laø sai.
- Pheùp bieán chöùng ra ñôøi töø thôøi kyø coå ñaïi cho tôùi nay qua ba hình thöùc:
· Pheùp bieán chöùng coå ñaïi: nhìn chung ñaõ giaûi thích ñuùng ñaén veà theá giôùi trong tính chænh theå cuûa noù, trong traïng thaùi
vaän ñoäng bieán ñoåi khoâng ngöøng. Tuy nhieân, noù mang tính töï phaùt vaø khoâng coù cô sôû khoa hoïc.
· Pheùp bieán chöùng caän ñaïi (cuoái theá kyû 18 - ñaàu theá kyû 19) noù ñaõ lyù giaûi khaù saâu saéc veà söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa theá
giôùi veà moái quan heä maät thieát giöõa caùc lónh vöïc trong theá giôùi. Tuy nhieân, noù laïi ñöùng treân laäp tröôøng duy taâm ñeå giaûi
thích theá giôùi.
· Pheùp bieán chöùng duy vaät do Mac-Enghen saùng laäp vaø sau naøy ñöôïc Leânin phaùt trieån, noù ñaõ giaûi thích moät caùch saâu
saéc, heä thoáng vaø khoa hoïc veà söï vaän ñoäng cuûa phaùt trieån theá giôùi vaät chaát veà moái quan heä bieán chöùng giöõa caùc lónh
vöïc trong theá giôùi vaät chaát. Noù luoân döïa vaøo nhöõng thaønh töï lôùn cuûa khoa hoïc cuï theå vaø noù giaûi thích treân laäp tröôøng
duy vaät.
Þ Noù nghieân cöùu nhöõng quy luaät duy nhaát cuûa töï nhieân, xaõ hoäi vaø cuûa tö duy.
B. NOÄI DUNG CUÛA PHEÙP BIEÄN CHÖÙNG DUY VAÄT
· Hai nguyeân lyù cô baûn:
- Nguyeân lyù veà moái quan heä phoå bieán
- Nguyeân lyù veà söï phaùt trieån.
· Ba quy luaät cô baûn:
- Quy luaät luôïng chaát
- Quy luaät maâu thuaãn
- Quy luaät phuû ñònh cuûa phuû ñònh.
Þ laøm roõ nhöõng khía caïnh cô baûn nhaát, lieân quan ñeán söï vaän ñoäng cuûa theá giôùi: thöù nhaát caùch thöùc cuûa söï phaùt trieån,
thöù hai laøm roõ caùc nguoàn goác ñoäng löïc cuûa söï phaùt trieån, hình thöùc cuûa söï phaùt trieån.
· 6 quy luaät khoâng cô baûn (6 caùi caûm phaïm truø cô baûn):
- Caùi chung - caùi rieâng
- Nhaân - quaû
- Taát yeáu - ngaãu nhieân
- Noäi dung - hình thöùc
- Baûn chaát - hieän töôïng
- Khaû naêng - hieän thöïc
I. HAI NGUYEÂN LYÙ CÔ BAÛN
1- Nguyeân lyù veà moái lieân heä phoå bieán
- Caùc nhaø bieán chöùng duy vaät khaúng ñònh raèng trong söï toàn taïi cuûa baûn thaân moãi moät söï vaät hieän töôïng, chuùng luoân
naèm trong (toàn taïi) nhöõng moái quan heä ña daïng trong coù moái lieân heä phoå bieán.
· Moái lieân heä rieâng: laø nhöõng moái lieân heä xaûy ra giöõa caùc söï vaät hieän töôïng trong cuøng moät nhoùm cuï theå.
· Moái lieân heä chung (phoå bieán): dieãn ra ôû taát caû caùc söï vaät hieän töôïng trong theá giôùi (haït nhaân).
Theá giôùi vaät chaát luoân toàn taïi trong tính chænh theå trong söï thoáng nhaát vaät chaát cuûa noù (noù khoâng taùch rôøi rieâng roõ) thì
caùc söï vaät hieän töôïng (lónh vöïc) taát yeáu phaûi quan heä laãn nhau.
- Vieäc ñöa ra nguyeân lyù phoå bieán naøy ñoøi hoûi vaø tìm hieåu
chuùng ta phaûi quaùn trieät yeâu caàu cô baûn sau ñaây cuûa pheùp bieán chöùng duy vaät ñoù laø quan ñieåm toaøn dieän trong xem
xeùt (ñaùnh giaù nhaän thöùc).
Cuï theå nhö sau: trong quaù trình xem xeùt ñaùnh giaù baát kyø moät söï vaät hieän töôïng naøo do treân thuïc teá, söï vaät luoân naèm
trong nhöõng moái lieân heä phoå bieán ® cho neân phaûi xem xeùt taát caû caùc maët caùc moái lieân heä dieãn ra trong söï vaät hieän
töôïng ñoù cuõng nhö giöõa söï vaät hieän töôïng ñoù vôùi caùc söï vaät hieän töôïng beân ngoaøi.
- Neáu chæ xem xeùt moät vaøi söï vaät hieän töôïng ® söï ñaùnh giaù phieán dieän.
- Ñaùnh giaù toaøn dieän hoaøn toaøn khoâng coù nghóa laø xem taát caû caùc maët caùc moái lieân heä dieãn ra trong quaù trình toàn taïi
cuûa söï vaät hieän töôïng moät caùch ngang baèng nhau.
- Quan ñieåm toaøn dieän khaùc vôùi quan ñieåm chieát duy laø quan ñieåm coi taát caû moïi maët ñeà nhö nhau.
- Do trong thöïc teá moät söï vaät hieän töôïng luoân toàn taïi trong khoâng gian, thôøi gian cuï theå trong nhöõng moái lieân heä cuï theå
vaø bieåu hieän toà taïi cuûa mình moät caùch cuï theå cho neân khi xem xeùt söï vaät ñoù cuõng caànxem xeùt moät caùch cuï theå Þ quan
ñieåm lòch söû cuï theå vaø noù ñöôïc naûy sinh taát yeáu töø vieäc quaùn trieät toaøn dieän.
2- Nguyeân lyù veà söï phaùt trieån
- Trong söï toàn taïi cuûa moãi moät söï vaät hieän töôïng luoân naèm trong traïng thaùi vaän ñoäng bieán ñoåi khoâng ngöøng, trong quaù
trình vaän ñoäng khoâng ngöøng ñoù naûy sinh moät traïng thaùi vaän ñoäng ñaëc bieät ñoù laø söï phaùt trieån.
- Cô sôû khaùch quan cuûa ñieåm xuaát phaùt töø tính thoáng nhaát vaät chaát cuûa theá giôùi.
- Söï phaùt trieån noù ñöôïc bieåu hieän laø moät xu höôùng vaän ñoäng ñi leân trong quaù trình vaän ñoäng bieán ñoåi cuûa söï vaät bieåu
hieän ôû ba hình thöùc:
+ Töø thaáp ® cao
+ Töø ñôn giaûn ® phöùc taïp
+ Töø chöa hoaøn thieän ® ñeán hoaøn thieän
ñoù laø söï taêng veà chaát löôïng.
- Nguyeân nhaân cuûa söï phaùt trieån coù nhieàu nguyeân nhaân nhöng nguyeân nhaân thöïc söï nhaát ñoù laø nguyeân nhaân beân trong
bieåu hieän ôû vieäc töï giaûi quyeát nhöõng maâu thuaãn naûy sinh trong loøng söï vaät ñoù.
- Caùch thöùc cuûa söï phaùt trieån ñöôïc dieãn theo moät caùch thöùc cuï theå: baét ñaàu töø nhöõng bieán ñoåi veà maët löôïng cuûa söï vaät,
ñeå daãn tôùi söï nhaûy voït veà chaát cuûa söï vaät ñoù.
- Hình thöùc cuûa söï phaùt trieån: söï phaùt trieån luoân dieãn ra theo hình thöùc cuï theå, caùi môùi ra ñôøi treân cô sôû phuû ñònh bieän
chöùng caùi cuõ ñeå roài caùi môùi naøy laïi bò phuû ñònh baèng moät caùi môùi hôn.
Þ Yeâu caàu (keát luaän) PPL (Qñ phaùt trieån)
Pheùp bieän chöùng yeâu caàu trong quaù trình toàn taïi cuûa söï vaät hieän töôïng cuõng luoân toàn taïi trong traïng thaùi vaän ñoäng phaùt
trieån khoâng ngöøng cho neàn ñaùnh giaù moät söï vaät hieän töôïng caàn phaûi ñaët noù trong caùi traïng thaùi vaän ñoäng phaùt trieån
cuûa noù.
1. Caàn tìm ra nguyeân nhaân quaù khöù cuûa söï vaät hieän taïi (ñeå nhaän thöùc ñuùng ñaén caùi hieän taïi söï vaät).
2. Xaùc ñònh xu höôùng töông lai cuûa söï vaät (ñeà ra nhöõng giaûi phaùp mang tính ñoùn ñaàu), ñeå thu ñöôïc nhöõng hieäu quaû
thöïc tieãn nhö mong muoán, ñoàng thôøi xaây döïng nieàm tin trong cuoäc soáng.
3. Phaûi thaáy ñöôïc caùi tính chaát phöùc taïp trong quaù trình vaän ñoäng phaùt trieån cuûa theá giôùi, ñaëc bieät laø cuûa xaõ hoäi loaøi
ngöôøi (caàn phaûi thaáy ñöôïc trong söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi coù theå bao haøm caû nhöõng thuït luøi, thaát baïi taïm thôøi).
II CAÙC QUY LUAÄT CÔ BAÛN CUÛA PHEÙP BIEÄN CHÖÙNG DUY VAÄT
1- Quy luaät
Laø nhöõng moái lieân heä mang tính taát yeáu, töông ñoái beàn vöõng dieãn ra ôû loøng söï vaät trong quaù trình toàn taïi phaùt trieån cuûa
söï vaät.
Quy luaät khaùch quan cuûa söï vaät bôûi veà nhöõng söï vaät toàn taïi vôùi tö caùch moät heä thoáng, goàm nhieàu boä phaän vôùi nhöõng
vai troø khaùc nhau, taùc ñoäng qua laïi laøm cho söï vaät vaän ñoäng phaùt trieån.
- Quy luaät pheùp bieán chöùng duy vaät: noù vöøa mang tính khaùch quan vöøa chuû quan vaø chuû quan ñöôïc bieåu hieän ôû choã
caùc quy luaät naøy ñöôïc caùc nhaø bieän chöùng ñöa ra trình baøy döïa treân nhaän thöùc chuû quan cuûa hoï veà söï vaän ñoäng phaùt
trieån cuûa theá giôùi. Tính khaùch quan bieåu hieän ôû choã veà noäi dung caùc quy luaät cuûa pheùp bieán chöùng duy vaät phaûn aùnh
nhöõng quy luaät khaùch quan phoå bieán cuûa söï phaùt trieån cuûa theá giôùi vaät chaát.
Vaän ñoäng
- Ba quan ñieåm
+ Quy luaät löôïng chaát.
2- Quy luaät löôïng chaát
(Quy luaät veà nhöõng thay ñoåi veà löôïng daãn tôùi nhaûy voït veà chaát vaø ngöôïc laïi).
Quy luaät naøy noù phaûn aùnh moät khía caïnh cô baûn trong söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa söï vaät ñoù laø caùi caùch thöùc cuûa söï
phaùt trieån. Cuï theå quy luaät naøy phaûn aùnh moät thöïc teá sau laø trong söï phaùt trieån cuûa baát kyø moät söï vaät khaùch quan naøo
luoân baét ñaàu töø nhöõng thay ñoåi veà löôïng ñeå roài daãn tôùi söï nhaûy voït veà chaát
a) Khaùi nieäm:
Löôïng laø moät khaùi nieäm trieát hoïc ñeå chæ tính quy ñònh voán coù ôû söï vaät. ÔÛ soá löôïng trình ñoä, quy moâ khoâng phaùt trieån
cuûa söï vaät ñoù.
- Pheùp bieän chöùng duy vaät cho raèng löôïng coù tính khaùch quan vaø naèm ngay trong long cuûa noù. Noù coù tính cuï theå vaø
tröøu töôïng.
- Moät boä phaän caùc nhaø trieát hoïc cho raèng söï toà ntaïi cuûa söï vaät hieän töôïng thoâng qua con soá.
- Moät soá cho raèng thoâng qua baûn chaát.
Chaát: ñeå chæ tính quy ñònh voán coù cuûa söï vaät bieå hieän ôû söï thoáng nhaát huõu cô giöõa taát caû caùc thuoäc tính, tính chaát cuûa
söï vaät giuùp cho söï vaät ñoù töï khaúng ñònh noù laø noù chöù khoâng phaûi caùi khaùc.
- Chaát cuõng mang tính khaùch quan, söï vaät naøo cuõng coù chaát cuûa noù.
- Moät söï vaät coù theå coù nhieàu chaát bôûi vì moät söï vaät coù raát nhieàu thuoäc tính khaùc nhau trong ñoù thuoäc tính caên baûn vaø
khoâng caên baûn, nhöõng thuoäc tính caên baûn coù vai troø taïo neân chaát cuûa söï vaät. Tuy nhieân, moät thuoäc tính trong quan heä
naøy coù theå trôû neân caên baûn nhöng trong quan heä khaùc laïi khoâng caên baûn.
- Chaát cuûa söï vaät khoâng chæ bò quy ñònh bôûi caùc tính cô baûn cuûa söï vaät maø coøn bò quy ñònh bôûi söï keát hôïp caùc thuoäc
tính cuûa caùc söï vaät vôùi nhau. Töùc laø coøn bôûi quy ñònh caáu truùc söï vaät.
- Trong lòch söû trieát hoïc khaùi nieäm chaát cuõng ñöôïc ra ñôøi töø vieäc caùc nhaø tö töôûng ñi tìm cô sôû toàn taïi cuûa caùc söï vaät,
tìm co sôû toà taïi ôû maët löôïng. Tuy nhieân, coøn nhöõng nhaø tö töôûng tìm cô sôû toàn taïi ôû chaát.
- Aritop cho raèng chaát laø söï toång hôïp cuûa ñeå cuoái cuøng ra quan nieäm chaát cuûa pheùp bieän chöùng duy taâm.
- Pheùp bieän chöùng trong söï vaät coù caû L vaø C, giöõa L vaø C cuûa söï vaät coù söï taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau vaø nhôø söï taùc
ñoäng ñoù laøm cho söï vaät daàn daàn phaùt trieån.
b) Quan heä giöõa L vaø C
- Khi löôïn thay ñoåi (tích luõy, tích tuï) ñaït tôùi moät giôùi haïn nhaát ñònh naøo ñoù goïi laø ñoä ® chaát thay ñoåi.
chaát (chöa ñoåi) thay ñoåi
- Söï vaät
löôïng (phaùt trieån thay ñoåi)
Ví duï: sinh vieân chaát SV cöû nhaân
Löôïng SV naêm 1, 2, 3, 4
- Thôøi ñieåm hoaëc ñieåm maø taïi ñoù dieãn ra söï tích, tích luõy goïi laø nuùt.
- Söï thay ñoåi veà chaát goïi laø nhaûy voït cuûa söï vaät vaø ñaùnh moät böôùc cô baûn trong söï phaùt trieån cuûa söï vaät.
- Trong söï phaùt trieån cuûa moät söï vaät döôùi taùc ñoäng cuûa löôïng vaø chaát cuûa söï vaät coù theå xuaát hieän nhieàu laàn nhaûy voït,
ñoàng thôøi moãi laàn nhaûy voït coù theå thöïc hieän döôùi nhöõng böôùc khaùc nhau.
- Pheùp bieän chöùng khi chaát môùi cuûa söï vaät ra ñôøi döôùi taùc ñoäng cuûa löôïng thì chaát naøy laïi quay laïi taùc ñoäng vaøo söï vaät
bieán ñoåi löôïng ñeå roài löôïng bieán ñoåi tích tuï ñaït tôùi ñoä cho pheùp laïi laøm cho chaát nhaûy voït ® moãi quan heä giöõa löôïng
vaø chaát cuøa söï vaät chính laø caùch thöùc laøm cho söï vaät khoâng ngöøng phaùt trieån.
* Keát luaän:
( Phaûi nhaän thöùc caû veà löôïng vaø chaát cuûa söï vaät.
( Khi nhaän thöùc veà xaõ hoäi lieân quan ñeán löôïng vaø chaát cuûa xaõ hoäi caàn löu yù raèng moïi hieän töôïng xaõ hoäi ñeàu lieân quan
chaët ch34 ñeán hoaït ñoäng coù muïc ñích vaø coù lôïi ích.
( Caàn nhaän thöùc ñöôïc raèng moïi hieän töôïng naûy sinh trong töï nhieân cuõng nhö trong xaõ hoäi ñeàu baét ñaàu töø bieán ñoåi tích
tuï, tích luõy veà löôïng cuûa söï vaät ñoù (veà nguyeân taéc trong thöïc teá khaùch quan khoâng coù moät caùi gì töï nhieân sinh vaø maát
ñi maø khoâng coù nguyeân nhaân baét nguoàn töø söï bieán ñoåi veà löôïng).
( Trong haønh ñoäng ñeå coù ñöôïc keát quaû mong muoán doøi hoûi ngöôøi ta caàn phaûi coù söï noã löïc coá gaéng trong quaù trình tích
luõy veà löôïng.
( Nhaûy voït trong xaõ hoäi baèng caùch maïng xaõ hoäi, ñaây khoâng phaûi laø söï tieán hoùa.
Ñoåi môùi ôû nöôùc ta coù phaûi laø nhaûy voït ñöôïc goïi laø caùch maïng hay laø söï tieán hoùa?
3- Quy luaät maâu thuaãn
Quy luaät veà söï thoáng nhaát vaø ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp ñuôïc coi laø quy luaät haït nhaân cuûa pheùp bieän chöùng duy
vaät. Quy luaät naøy cung caáp cho con ngöôøi söï hieåu bieát veà nguoàn goác vaø ñoäng löïc thaät söï cuûa söï phaùt trieån.
a) Noäi dung quy luaät
- Moät soá nhaø trieát hoïc quan taâm ñeán nguyeân nhaân cuûa söï phaùt trieån.
Coù moät quan nieäm cho raèng nguyeân nhaâ cuûa söï phaùt trieån naèm ôû söï thoáng nhaát tuyeät ñoái giöõa taát caû caùc boä phaän caáu
thaønh söï vaät.
- Nguyeân nhaân cuûa söï phaùt trieån söï vaät naèm ôû beân ngoaøi söï vaät ñoù.
- Pheùp bieän chöùng duy vaät cho raèng nguyeân nhaân cuûa söï phaùt trieän söï vaät naèm ôû caùi maâu thuaãn voán coù trong loøng söï
vaät, maâu thuaãn ñöôïc bieåu hieän ra ôû söï toàn taïir cuûa caùc maët ñoái laäp, ôõ moãi quan heä taùc ñoäng qua laïi laãn nhau giöõa caùc
maët ñoái laäp naøy theå hieän vöøa thoáng nhaát vöøa ñaáu tranh.
(Con ngöôøi phaùt trieån thoâng qua maâu thuaãn, moïi söï vaät ñeàu chöùa maâu thuaãn beân trong noù nhôø noù söï vaät phaùt trieån).
- Maët ñoái laäp laø khaùi nieäm trieát hoïc chæ söï vaät, nhöõng nhaân toá, khuynh höôùng hoaït ñoäng coù baûn chaát traùi ngöôïc nhau
toàn taïi trong loøng söï vaät.
- Söï thoáng nhaát giöõa hai maët ñoái laäp ñöôïc theå hieän ôû söï raøng buoäc quy ñònh, caùi naøy laø ñieàu kieän cuûa caùi kia vaø ngöôïc
laïi.
- Quan heä giöõa hai maët ñoái laäp ñuôïc theå hieän ngang nhau, noù coù söï chuyeån hoùa cho nhau, noù baøi tröø, phuû ñònh hoaëc
tieâu dieät laãn nhau.
Þ Pheùp bieän chöùng cho raèng moái quan heä vöøa ñaáu tranh vöøa thoáng nhaát cuûa caùc söï vaät ñoái laäp ñöôïc naûy sinh xuaát phaùt
töø baûn chaát töï nhieân traùi ngöôïc nhau giöõa caùc maët ñoái laäp cuõng nhö xuaát phaùt töø nhu caàu toàn taïi töï nhieân cuûa söï vaät
chöùa ñöïng caùc maët ñoái laäp ñoù.
- Söï vaät phaùt trieån laø söï thoáng nhaát giöõa caùc maët ñoái laäp laø moät cuoäc ñaáu tranh giöõa caùc maët ñoái laäp, söï thoáng nhaát vaø
söï ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp söï vaät laø moät vai troø to lôùn tôùi söï phaùt trieån cuûa söï vaät ñoù.
Trong moät söï vaät hai maët ñoái laäp luoân coù söï taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau, trong ñoù naûy sinh xu höôùng baøi tröø phuû ñònh laãn
nhau. Cuoäc ñaáu tranh giöõa hai maët ñoái laäp ñeán moät giai ñoaïn naøo ñoù seõ phaù vôõ caùc theá caân baèng giöõa hai maët ñoái laäp,
caùi maâu thuaãn ñoøi hoûi phaûi giaûi quyeát baèng söï chuyeån hoùa cuûa hai maët ñoái laäp laøm cho chaát cuõ maát ñi vaø chaát môùi ra
ñôøi. Söï vaät chuyeån leân moät trình ñoä cao hôn ñeå roài xuaát hieän maâu thuaãn môùi vôùi nhöõng maët ñoái laäp môùi roài tôùi moät luùc
naøo ñoù maâu thuaãn laïi ñoøi hoûi phaûi giaûi quyeát vaø vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn ñoù laïi laøm cho söï vaät phaùt trieån leân moät
chaát cao hôn.
- Chính maâu thuaãn toàn taïi trong loøng söï vaät bieåu hieän ôû quan heä vöøa thoáng nhaát vöøa ñaáu tranh giöõa caùc maët ñoái laäp ,
vaø söï vaät giaûi quyeát maâu thuaãn ñoù laø nguyeân nhaân thaät söï laø nguoàn goác vaø ñoäng löïc cho söï phaùt trieån cuûa söï vaät.
b) Keát luaän:
YÙ nghóa phöông phaùp Luaät veà vieäc tìm hieåu quy luaät naøy.
[ Vì nhöõng maâu thuaãn bieän chöùng laø nguoàn goác, ñoäng löïc cuûa söï phaùt trieån söï vaät cho neân ñoøi hoûi trong cuoäc soáng
chuùng ta phaûi luoân bieát phaùt hieän kòp thôøi maâu thuaãn töø ñoù ñeå ra giaûi phaùp ñeã giaûi quyeát maâu thuaãn ñuùng ñaén.
- Caàn coù quna ñieåm maâu thuaãn (caàn traùnh thaùi ñoä xem thöôøng boû queân maâu thuaãn khaùch quan).
- Trong thöïc teá coù nhieàu loaïi maâu thuaãn moãi moät loaïi coù moät caùch giaûi quyeát maâu thuaãn khaùc nhau, do ñoù laïi caàn
phaân loaïi maâu thuaãn ñoù laø loaïi gì?
- Moät soá loaïi maâu thuaãn:
+ Maâu thuaãn beân trong
Maâu thuaãn beân ngoaøi
+ Maâu thuaãn cô baûn
Maâu thuaãn khoâng cô baûn
+ Maâu thuaãn chuû yeáu
Maâu thuaãn thöù yeáu
+ Maâu thuaãn ñoái khaùng
Maâu thuaãn khoâng ñoái khaùng
[ Vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn trong thöïc teá chæ dieãn ra khi maâu thuaãn ñaït giai ñoaïn chín muøi laøm naûy sinh nhu caàu giaûi
quyeát maâu thuaãn ñoù. Do ñoù, trong thöïc teá vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn chæ coù theå hieän toát ôû vaøo giai ñoaïn chín muøi cuûa
maâu thuaãn ñoù, traùnh thaùi ñoä noân noùng trong vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn, traùnh chaäm treã, baûo thuû trong vieäc giaûi quyeát
maâu thuaãn.
[ Veà maët PPL giaûi quyeát maâu thuaãn caàn quaùn trieät nguyeân taéc sau trong quaù trình giaûi quyeát maâu thuaãn, phæa laøm sao
ñeå hai maët ñoái laäp thöïc hieän cuoäc ñaáu tranh (nguyeân taéc ñaáu tranh giöõa caùc maët ñoái laäp), caàn traùnh thaùi ñoä thuû tieâu
maâu thuaãn theo kieåu dó hoøa vi quyù.
4- Quy luaät phuû ñònh cuûa phuû ñònh
a) Noäi dung quy luaät
Khi nghieân cöùu veà söï phaùt trieån bieän chöùng. Coù hai hieän töôïng ñöôïc phaùt hieän:
- Hieän töôïng phuû ñònh bieän chöùng
- Hieän töôïng phuû ñònh cuûa phuû ñònh
1) Phuû ñònh bieän chöùng
- Trong quaù trình phaùt trieån cuûa moät söï vaät caùi cuõ maát ñi caùi môùi ra ñôøi. Caùi môùi naøy daàn daàn trôû thaønh cuõ ñeå roái noù laïi
bò thay theá bôûi moät caùi môùi hôn.
- Khoâng phaûi söï phuû ñònh hoaøn toaøn maø laø söï phuû ñònh chöùa caû caùi khaû naêng keá thöøa.
- Keá thöøa:
+ Giöõa laïi caùi yeáu toá gì ñoù.
+ Noù taùi bieán ñieà chænh nhöõng yeáu toá ñoù ñeå cho phuø hôïp vôùi caùi môùi cuûa noù.
- Trong söï phaùt trieån cuûa söï vaät thöïc hieän thoâng qua voâ soá laàn phuû ñònh bieän chöùng.
2) Phuû ñònh cuûa phuû ñònh
- Trong quaù trình phaùt trieån cuûa söï vaät thoâng qua nhöõng laàn phuû ñònh bieän chöùng cuûa noù ñeán moät giai ñoaïn nhaát ñònh
seõ xuaát hieän caùi daïng phuû ñònh bieän chöùng ñaëc bieät goïi laø phuû ñònh cuûa phuû ñònh.
- Vôùi vieäc xuaát hieän cuûa phuû ñònh bieän chöùng ñaëc bieät naøy (phuû ñònh cuûa phuû ñònh) noù ñaõ quy ñònh söï phaùt trieån cuûa söï
vaät dieãn ra trong töøng chu kyø nhaát ñònh.
- Khi keát thuùc moät chu kyø phaùt trieån söï vaät döôøng nhö quay trôû veà traïng thaùi ban ñaàu cuûa noù nhöng ñaït tôùi moät trình ñoä
phaùt trieån cao hôn.
- Phuû ñònh cuûa phuû ñònh mang tieáng phoå bieán vaø ñöôïc nhieàu khoa hoïc chöùng minh laø ñuùng.
Ví duï: + ÑLTH nhaân toá HHoïc
+ Ñòa chaát hoïc
+ Baøo thai hoïc söï xuaát hieän cuûa caùc baøo thai trong buïng meï laø tieàn ñeà cho söï phaùt
trieån (nhöõng theá heä con phaùt trieån cao hôi theá heä tröôùc).
- Söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi: theo hoïc thuyeát cuûa Maùc cho thaáy quaù trình phuû ñònh cuûa phuû ñònh seõ ra ñôøi ñoù
laø cheá ñoä (CS nguyeân thuûy) khoâng giai caáp, khoâng boùc loät noù bò phuû ñònh bôûi moät loaït nhöõng cheá ñoä coù giai caáp coù boùc
loät, baát bình ñaúng thì theo Maùc moät xaõ hoäi seõ ra ñôøi laø xaõ hoäi coäng saûn vaên minh seõ khoâng coù giai caáp, khoâng coù boùc
loät, khoâng baát bình ñaúng.
Þ Töø vieäc phaùt hieän ra hai hieän töôïng nay ruùt ra.
b) YÙ nghóa cuûa phöông phaùp Luaän
- Quy luaät naøy cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät cho chuùng ta hieåu ñöôïc veà xu höôùng söï phaùt trieån laø luoân dieãn ra theo xu
höôùng xoaùy oác chöù khoâng theo con ñöôøng thaúng taép. Trong xu höôùng ñoù chöùa ñöïng maâu thuaãn nhìn chung söï vaät ngaøy
caøng phaùt trieån ñi leân nhöng maët khaùc ôû vaøo moät giai ñoaïn cuï theå naøo noù coù caû söï vaän ñoäng ñi xuoáng taïm thôøi.
- Hai yeâu caàu:
+ Veà maët thaùi ñoä laø caàn phaûi coù ñöôïc nieàm tin veà söï taát thaéng cuoái cuøng cuûa caùi môùi trong söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi
loaøi ngöôøi. Trong nhöõng giai ñoaïn thôøi kyø caùi môùi coøn non yeáu, coøn ôû moät theá thaát baïi taïm thôøi so vôùi caùi cuõ.
+ Yeâu caàu veà thaùi ñoä haønh ñoäng, chuùng ta phaûi bieát naâng ñôõ vaø baûo veä caùi môùi, maët khaùc laïi bieát keá thöøa traân troïng
caùi cuõ (caùi giaù trò ñích thöïc cuûa quaù khöù truyeàn thoáng (gñ/daân toäc)).
III CAÙC QUY LUAÄT KHOÂNG CÔ BAÛN
(caùc caëp phaïm truø cô baûn)
Phaïm truø = khaùi nieäm cô baûn « lónh vöïc cô baûn
Phaïm truø TH = khaùi nieäm cô baûn, phoå bieán nhaát (chaät chaát, löôïng, chaát…) theo töøng caëp.
Phaïm truø pheùp bieän chöùng duy vaät: laø nhöõng khaùi nieäm chung nhaát, phaûn aùnh nhöõng maët, nhöõng thuoäc tính, nhöõng moái
lieân heä cô baûn nhaát, phoå bieán nhaát cuûa toaøn boä theá giôùi hieän thöïc noùi chung vaø noù toàn taïi thaønh töøng caëp (6 caëp).
· Caùi chung - Caùi rieâng
· Nguyeân nhaân - Keát quaû
· Taát yeáu - Ngaãu nhieân
· Noäi dung - Hình thöùc
· Baûn chaát - Hieän töôïng
· Khaû naêng - Hieän thöïc
1- Caùi chung - Caùi rieâng
a) Khaùi nieäm
Caùi rieâng laø moät phaïmr truø trieát hoïc duøng ñeå chæ moät vaät, moät hieän töôïng, moät quaù trình rieâng leû nhaát ñònh (VD: moät
cong ngöôøi…).
Caùi chung cuõng laø moät phaïm truø trieát hoïc duøng ñeå chæ nhöõng maët, nhöõng thuoäc tính, nhöõng moái lieân heä gioáng nhau ôû
nhieàu söï vaät hieän töôïng (VD: vaän ñoäng, maâu thuaãn, löôïng…).
b) Moái quan heä
- Söï toàn taïi cuûa caùi rieâng luoân luoân daãn tôùi caùi chung. Caùi chung ra ñôøi trong söï toàn taïi cuûa caùi rieâng vì noù laø moät phaàn
cuûa caùi rieâng vaø noù coù aûnh höôûng trong ñeán söï phaùt trieån cuûa caùi rieâng.
- Trong söï toàn taïi cuûa moãi caùi rieâng beân caïnh caùi chung thì coøn coù söï toàn taïi cuûa caùi ñôn nhaát. Caùi ñôn nhaát vaø caùi
chung trong moät caùi rieâng cuï theå noù taùc ñoäng aûnh höôûng laãn nhau.
c) Phöông phaùp Luaän
- Trong caùi cuoäc soáng hoaït ñoäng rieâng cuûa moãi caùi nhaân caàn phaûi tính tôùi caùi chung, traùnh thaùi ñoä xem thöôøng caùi
chung.
- Trong quaù trình vaän ñoäng caùi chung, trong moãi moät hoaït ñoäng cuûa caùi rieâng cuï theå ñoøi hoûi phaûi coù söï saùng taïo (phuø
hôïp vôùi caùi ñôn nhaát) phaûi phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh ñieàu kieän cuï theå. Traùnh nôi vaøo beänh giaùo ñieàu saùch vôû.
2- Nguyeân nhaân keát quaû
a) Khaùi nieäm:
Phaïm truø nguyeân nhaân noùi veà söï taùc ñoäng qua laïi ñeå gaây ra nhöõng bieán ñoåi naøo ñoù.
Keát quaû laø phaïm truø noùi veà nhöõng bieán ñoåi töø nhöõng söï taùc ñoäng kia.
b) Thöïc chaát ñoù laø quan heä saûn sinh (nhaân – quaû).
- Thöïc chaát Nhaân – Quaû nhöng noù ñöôïc ñöôïc sinh ra trong ñieàu kieän hoaøn caûnh cuï theå. Nhöng tuøy vaøo nhöõng ñieàu
kieän hoaøn caûnh maø nguyeân nhaân coù theå cho ra ñôøi nhöõng keát quaû cuï theå khaùc nhau.
Ñoå môùi Phaùt trieån KTTTröôøng (trong nöôùc)
Keát quaû (neáu quaûn lyù keùm haäu quaû maát ñ/höôùng XHCN,
