Hướng dẫn chỉnh lý tài liệu hành chính
Hướng dẫn này được áp dụng để chỉnh lý các phông hoặc khối tài liệu hành chính tiếng Việt được hình thành trong quá trình hoạt động của các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị-xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội-nghề nghiệp, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang nhân dân tại lưu trữ lịch sử các cấp và lưu trữ hiện hành của các cơ quan, tổ chức.
HƯỚNG DẪN
CHỈNH LÝ TÀI LIỆU HÀNH CHÍNH
(Ban hành theo Công văn số 283/VTLTNN-NVTW ngày 19 tháng 5 năm 2004 của
Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước)
I. HƯỚNG DẪN CHUNG
1. Đối tượng và phạm vi áp dụng
- Hướng dẫn này được áp dụng để chỉnh lý các phông hoặc khối tài liệu hành
chính tiếng Việt được hình thành trong quá trình hoạt động của các cơ quan nhà nước,
tổ chức chính trị-xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội-nghề nghiệp, tổ chức kinh tế,
đơn vị vũ trang nhân dân (sau đây gọi chung là cơ quan, tổ chức) tại lưu trữ lịch sử các
cấp và lưu trữ hiện hành của các cơ quan, tổ chức.
- Khi chỉnh lý tài liệu hành chính tiếng Pháp thuộc thời kỳ Pháp thuộc ở Việt
Nam và Đông Dương, tài liệu khoa học và công nghệ, tài liệu xây dựng cơ bản, tài liệu
xuất xứ cá nhân, có thể vận dụng Hướng dẫn này nhưng cần được bổ sung cho phù
hợp với đặc thù của mỗi loại hình tài liệu.
- Tài liệu phim, ảnh, băng hình, đĩa hình, băng âm thanh, đĩa âm thanh và tài liệu
trên các vật mang tin khác không thuộc phạm vi áp dụng của Hướng dẫn này.
2. Khái niệm, mục đích, yêu cầu chỉnh lý
a) Khái niệm:
Chỉnh lý tài liệu là tổ chức lại tài liệu theo một phương án phân loại khoa học,
trong đó tiến hành chỉnh sửa hoàn thiện, phục hồi hoặc lập mới hồ sơ; xác định giá trị;
hệ thống hoá hồ sơ, tài liệu và làm các công cụ tra cứu đối với phông hoặc khối tài liệu
đưa ra chỉnh lý.
b) Mục đích:
- Tổ chức sắp xếp hồ sơ, tài liệu của phông hoặc khối tài liệu đưa ra chỉnh lý
một cách khoa học tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý, bảo quản và khai thác,
sử dụng tài liệu;
- Loại ra những tài liệu hết giá trị để tiêu huỷ, qua đó, góp phần nâng cao hiệu
quả sử dụng kho tàng và trang thiết bị, phương tiện bảo quản.
c) Yêu cầu:
Tuỳ theo điều kiện cụ thể của từng cơ quan, tổ chức (kinh phí, thời gian, nhân
lực, trình độ cán bộ, cơ sở vật chất) và tình hình khối tài liệu đưa ra chỉnh lý (mức độ
phân loại, lập hồ sơ) mà thực hiện chỉnh lý hoàn chỉnh hoặc một số công đoạn của quy
trình chỉnh lý (chỉnh lý sơ bộ).
Tài liệu sau khi chỉnh lý hoàn chỉnh phải đạt được các yêu cầu sau:
- Phân loại và lập thành hồ sơ hoàn chỉnh;
- Xác định thời hạn bảo quản cho hồ sơ, tài liệu đối với lưu trữ hiện hành; xác
định tài liệu cần bảo quản vĩnh viễn và tài liệu hết giá trị cần loại ra để tiêu huỷ đối
với lưu trữ lịch sử;
- Hệ thống hoá hồ sơ, tài liệu;
- Lập các công cụ tra cứu: mục lục hồ sơ, tài liệu; cơ sở dữ liệu và công cụ tra
cứu khác phục vụ cho việc quản lý, tra cứu sử dụng;
- Lập danh mục tài liệu hết giá trị loại ra để tiêu huỷ.
3. Nguyên tắc chỉnh lý:
- Không phân tán phông lưu trữ. Tài liệu của từng đơn vị hình thành phông phải
được chỉnh lý và sắp xếp riêng biệt;
- Khi phân loại, lập hồ sơ (chỉnh sửa hoàn thiện, phục hồi hoặc lập mới hồ sơ),
phải tôn trọng sự hình thành tài liệu theo trình tự theo dõi, giải quyết công việc.
- Tài liệu sau khi chỉnh lý phải phản ánh được các hoạt động của cơ quan, tổ
chức hình thành tài liệu; sự liên hệ lôgíc và lịch sử của tài liệu.
II. CHUẨN BỊ CHỈNH LÝ
1. Giao nhận tài liệu
- Đối với những lưu trữ lịch sử và lưu trữ hiện hành có bộ phận quản lý kho
riêng và bộ phận chỉnh lý tài liệu riêng thì khi xuất tài liệu ra khỏi kho để chỉnh lý phải
tiến hành giao nhận tài liệu. Số lượng tài liệu giao nhận được tính bằng mét giá; riêng
đối với các phông hoặc khối tài liệu đã được lập hồ sơ sơ bộ, phải ghi rõ số lượng cặp,
hộp và số lượng hồ sơ hoặc đơn vị bảo quản.
- Việc giao nhận tài liệu phải được lập thành biên bản theo mẫu đính kèm (Phụ
lục 1).
2. Vệ sinh sơ bộ và vận chuyển tài liệu về địa điểm chỉnh lý
Để hạn chế tác hại do bụi bẩn từ tài liệu gây ra đối với người thực hiện, trước
khi chỉnh lý cần tiến hành vệ sinh sơ bộ tài liệu bằng cách dùng các loại chổi lông thích
hợp để quét, chải bụi bẩn trên cặp, hộp hoặc bao gói tài liệu, sau đó đến từng tập tài
liệu.
Khi vệ sinh và vận chuyển tài liệu cần lưu ý tránh làm xáo trộn trật tự sắp xếp
các cặp, hộp hoặc bao gói tài liệu cũng như các hồ sơ hay các tập tài liệu trong mỗi
cặp, hộp hoặc bao gói; đồng thời, không làm hư hại tài liệu.
3. Khảo sát tài liệu
a) Mục đích, yêu cầu
- Mục đích của việc khảo sát tài liệu là nhằm thu thập thông tin cần thiết về tình
hình của phông hoặc khối tài liệu đưa ra chỉnh lý, làm cơ sở cho việc biên soạn các văn
bản hướng dẫn chỉnh lý; lập kế hoạch và tiến hành sưu tầm, thu thập những tài liệu
chủ yếu còn thiếu để bổ sung cho phông và thực hiện chỉnh lý tài liệu đạt yêu cầu
nghiệp vụ đặt ra.
- Yêu cầu khảo sát tài liệu là phải xác định rõ những vấn đề sau:
+ Tên phông; giới hạn thời gian: thời gian sớm nhất và muộn nhất của tài liệu
trong phông hoặc khối tài liệu đưa ra chỉnh lý;
+ Khối lượng tài liệu đưa ra chỉnh lý: số mét giá; số cặp, gói tài liệu và số lượng
hồ sơ, đơn vị bảo quản (đối với tài liệu đã được lập hồ sơ sơ bộ);
+ Thành phần tài liệu: tài liệu hành chính bao gồm những loại văn bản, giấy tờ
chủ yếu gì; ngoài ra, trong phông hoặc khối tài liệu đưa ra chỉnh lý còn có những loại tài
liệu gì (tài liệu kỹ thuật, phim ảnh ghi âm...); …
+ Nội dung của tài liệu: tài liệu của những đơn vị hay thuộc về những mặt hoạt
động nào; những lĩnh vực, vấn đề chủ yếu và sự kiện quan trọng trong hoạt động của
cơ quan, đơn vị hình thành phông được phản ánh trong tài liệu;
+ Tình trạng của phông hoặc khối tài liệu đưa ra chỉnh lý:
Mức độ thiếu đủ của phông hoặc khối tài liệu;
Mức độ xử lý về nghiệp vụ: phân loại lập hồ sơ, xác định giá trị…;
Tình trạng vật lý của phông hoặc khối tài liệu;
+ Tình trạng công cụ thống kê, tra cứu.
b) Trình tự tiến hành:
Bước 1: Nghiên cứu biên bản, mục lục hồ sơ, tài liệu giao nộp từ đơn vị, cá
nhân vào lưu trữ để nắm được thông tin ban đầu về tài liệu.
Bước 2: Trực tiếp xem xét khối tài liệu. Nếu có nhiều người cùng tham gia thì
phân công mỗi người khảo sát một phần.
Bước 3: Tập hợp thông tin và viết báo cáo kết quả khảo sát theo Đề cương biên
soạn đính kèm (Phụ lục 2).
4. Thu thập, bổ sung tài liệu
Qua khảo sát tài liệu, nếu phát hiện thành phần tài liệu của phông còn thiếu, cần
tiến hành thu thập, bổ sung trước khi thực hiện chỉnh lý. Phạm vi và thành phần tài liệu
cần thu thập, bổ sung được xác định căn cứ các yếu tố sau:
- Mục đích, yêu cầu và phạm vi giới hạn tài liệu đưa ra chỉnh lý;
- Báo cáo kết quả khảo sát tài liệu;
- Chức năng, nhiệm vụ của cơ quan, tổ chức - đơn vị hình thành phông, của các
đơn vị, bộ phận và nhiệm vụ của các cá nhân liên quan;
- Sổ đăng ký văn bản đi, đến;
- Biên bản giao nhận tài liệu của các đơn vị, bộ phận và cá nhân (nếu có).
Nguồn bổ sung tài liệu từ: thủ trưởng cơ quan, đơn vị; các đơn vị, cá nhân được
giao giải quyết công việc; những người đã nghỉ hưu hoặc chuyển công tác; cơ quan, tổ
chức cấp trên hoặc cơ quan, tổ chức trực thuộc...
5. Biên soạn các văn bản hướng dẫn chỉnh lý và lập kế hoạch chỉnh lý
5.1. Biên soạn bản lịch sử đơn vị hình thành phông và lịch sử phông
Lịch sử đơn vị hình thành phông là bản tóm tắt lịch sử về tổ chức và hoạt động
của đơn vị hình thành phông hoặc khối tài liệu.
Lịch sử phông là bản tóm tắt tình hình, đặc điểm của phông tài liệu.
- Bản lịch sử đơn vị hình thành phông và lịch sử phông phải được biên soạn chi
tiết, đầy đủ khi tổ chức chỉnh lý lần đầu; những lần chỉnh lý sau chỉ cần bổ sung thông
tin về sự thay đổi trong tổ chức và hoạt động của đơn vị hình thành phông và về khối
tài liệu đưa ra chỉnh lý nhằm mục đích:
+ Làm căn cứ cho việc xây dựng kế hoạch chỉnh lý phù hợp;
+ Làm căn cứ cho việc biên soạn các văn bản hướng dẫn nghiệp vụ cụ thể trong
chỉnh lý như: hướng dẫn phân loại, lập hồ sơ; hướng dẫn xác định giá trị tài liệu và
phương án phân loại tài liệu;
+ Giúp cho những người tham gia thực hiện chỉnh lý nắm bắt một cách khái quát
về lịch sử và hoạt động của đơn vị hình thành phông và về tình hình của phông hoặc
khối tài liệu đưa ra chỉnh lý.
- Khi biên soạn các văn bản này, cần tham khảo tư liệu liên quan về đơn vị và
về phông tài liệu sau:
+ Các văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản khác về việc thành lập, chia
tách, sáp nhập…; quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của đơn
vị hình thành phông và các đơn vị cấu thành;
+ Các văn bản quy định về quan hệ, lề lối làm việc và chế độ công tác văn thư
của đơn vị hình thành phông;
+ Các biên bản giao nhận tài liệu; mục lục hồ sơ, tài liệu nộp lưu; sổ sách thống
kê tài liệu và sổ đăng ký văn bản đi, đến;
+ Báo cáo kết quả khảo sát tài liệu;
+ Các tư liệu khác có liên quan.
- Ngoài ra, có thể thu thập thông tin cần thiết từ các cán bộ, công chức, viên chức
trong cơ quan, đơn vị.
Bản lịch sử đơn vị hình thành phông và lịch sử phông có thể biên soạn riêng hoặc
gộp làm một, bao gồm 2 phần với những nội dung cụ thể theo Đề cương biên soạn đính
kèm (Phụ lục 3).
5.2. Biên soạn bản hướng dẫn phân loại, lập hồ sơ
Hướng dẫn phân loại, lập hồ sơ là bản hướng dẫn phân chia tài liệu của phông
hoặc khối tài liệu đưa ra chỉnh lý thành các nhóm lớn, nhóm vừa, nhóm nhỏ theo một
phương án phân loại nhất định và phương pháp lập hồ sơ; được dùng làm căn cứ để
những người tham gia chỉnh lý thực hiện việc phân loại tài liệu, lập hồ sơ và hệ thống
hoá hồ sơ toàn phông được thống nhất.
Phương án phân loại tài liệu là bản dự kiến phân chia tài liệu thành các nhóm và
trật tự sắp xếp các nhóm tài liệu của phông.
Nội dung bản hướng dẫn phân loại, lập hồ sơ
Bản hướng dẫn phân loại, lập hồ sơ bao gồm 2 phần chính: hướng dẫn phân
loại tài liệu và hướng dẫn lập hồ sơ (Đề cương biên soạn đính kèm - Phụ lục 4)
a) Phần 1. Hướng dẫn phân loại tài liệu
Nội dung của phần này bao gồm phương án phân loại tài liệu và những hướng
dẫn cụ thể trong quá trình phân chia tài liệu của phông hoặc khối tài liệu đưa ra chỉnh lý
thành các nhóm lớn, nhóm vừa, nhóm nhỏ hay đưa tài liệu vào các nhóm thích hợp.
- Việc lựa chọn và xây dựng phương án phân loại tài liệu đối với phông hoặc
khối tài liệu đưa ra chỉnh lý được tiến hành trên cơ sở vận dụng các nguyên tắc,
phương pháp phân loại tài liệu phông lưu trữ vào tình hình thực tế của phông hoặc khối
tài liệu, qua việc nghiên cứu bản lịch sử đơn vị hình thành phông và lịch sử phông và
báo cáo kết quả khảo sát tài liệu; đồng thời, căn cứ yêu cầu tổ chức, sắp xếp và khai
thác sử dụng tài liệu sau này. Tuỳ thuộc từng phông hoặc khối tài liệu cụ thể, có thể
lựa chọn một trong những phương án phân loại tài liệu sau:
+ Phương án “cơ cấu tổ chức - thời gian”: áp dụng đối với tài liệu của đơn vị
hình thành phông có cơ cấu tổ chức và chức năng, nhiệm vụ của các đơn vị, bộ phận
tương đối rõ ràng, ổn định;
+ Phương án “thời gian - cơ cấu tổ chức”: áp dụng đối với tài liệu của đơn vị
hình thành phông có cơ cấu tổ chức hay thay đổi;
+ Phương án “mặt hoạt động - thời gian”: áp dụng đối với tài liệu của đơn vị
hình thành phông có cơ cấu tổ chức hay thay đổi nhưng có chức năng, nhiệm vụ tương
đối ổn định;
+ Phương án “thời gian - mặt hoạt động”: áp dụng đối với tài liệu của đơn vị
hình thành phông có cơ cấu tổ chức và chức năng, nhiệm vụ hay thay đổi, không rõ ràng
hoặc đối với tài liệu của các đơn vị hình thành phông hoạt động theo nhiệm kỳ;
+ Phương án “vấn đề - thời gian” và “thời gian - vấn đề”: áp dụng đối với tài
liệu của đơn vị hình thành phông nhỏ, có ít tài liệu; đối với tài liệu phông lưu trữ cá
nhân và các sưu tập tài liệu lưu trữ.
- Theo phương án phân loại đã lựa chọn, các nhóm lớn, nhóm vừa và nhóm nhỏ
có thể như sau:
+ Theo phương án “cơ cấu tổ chức - thời gian”: các đơn vị tổ chức của đơn vị
hình thành phông; năm; các lĩnh vực hoặc nội dung hoạt động lớn của các đơn vị tổ
chức;
+ Theo phương án “thời gian - cơ cấu tổ chức”: năm; các đơn vị tổ chức của đơn
vị hình thành phông; các lĩnh vực hoặc nội dung hoạt động lớn của các đơn vị tổ chức;
+ Theo phương án “mặt hoạt động - thời gian”: mặt hoạt động; năm; các lĩnh
vực hoặc nội dung hoạt động lớn trong phạm vi một mặt hoạt động;
+ Theo phương án “thời gian - mặt hoạt động”: năm; mặt hoạt động; các lĩnh
vực hoặc nội dung hoạt động lớn trong phạm vi một mặt hoạt động.
b) Phần 2. Hướng dẫn lập hồ sơ
Nội dung phần hướng dẫn lập hồ sơ bao gồm:
- Hướng dẫn chi tiết về phương pháp tập hợp các văn bản, tài liệu theo đặc
trưng chủ yếu như vấn đề, tên gọi của văn bản, tác giả, cơ quan giao dịch, thời gian
v.v.. thành hồ sơ đối với những phông hoặc khối tài liệu còn ở trong tình trạng lộn xộn,
chưa được lập hồ sơ.
- Hướng dẫn chỉnh sửa hoàn thiện hồ sơ đối với những phông hoặc khối tài liệu
đã được lập hồ sơ nhưng còn chưa chính xác, đầy đủ (chưa đạt yêu cầu nghiệp vụ đặt
ra).
- Hướng dẫn viết tiêu đề hồ sơ:
Tiêu đề hồ sơ bao gồm các yếu tố thông tin cơ bản, phản ánh khái quát nội dung
của văn bản, tài liệu có trong hồ sơ, nhưng cần ngắn gọn, rõ ràng, chính xác và được
thể hiện bằng ngôn ngữ phù hợp. Các yếu tố thông tin cơ bản của tiêu đề hồ sơ thường
gồm: tên loại văn bản, tác giả, nội dung, địa điểm, thời gian. Trật tự các yếu tố trên có
thể thay đổi tuỳ theo từng loại hồ sơ. Dưới đây là một số dạng tiêu đề hồ sơ tiêu biểu:
+ Tên loại văn bản - nội dung - thời gian - tác giả: áp dụng đối với các hồ sơ là
chương trình, kế hoạch, báo cáo công tác thường kỳ của cơ quan, ví dụ:
Chương trình, kế hoạch, báo cáo công tác năm 1970 của Bộ Vật tư.
Kế hoạch, báo cáo thực hiện kế hoạch nhà nước năm 1962 của Bộ Công
nghiệp.
+ Tên loại văn bản - tác giả - nội dung - thời gian: áp dụng đối với các hồ sơ là
chương trình, kế hoạch, báo cáo chuyên đề, ví dụ:
Chương trình, kế hoạch, báo cáo của Bộ Nội vụ về kiện toàn chính quyền các
cấp sau sửa sai cải cách ruộng đất năm 1959.
+ Tập lưu (quyết định, chỉ thị, thông tư, công văn v.v...) - thời gian - tác giả: áp
dụng đối với các hồ sơ là tập lưu văn bản đi của cơ quan, ví dụ:
Tập lưu công văn quý I năm 2002 của UBND tỉnh Vĩnh Phúc.
+ Hồ sơ Hội nghị (Hội thảo) - nội dung - tác giả (cơ quan tổ chức hoặc cơ quan
chủ trì) - địa điểm - thời gian: áp dụng đối với hồ sơ hội nghị, hội thảo, ví dụ:
Hồ sơ Hội nghị tổng kết công tác năm 1980 của Cục Lưu trữ Nhà nước ngày
15/01/1981.
Hồ sơ Hội thảo SARBICA “Xác định giá trị và loại huỷ tài liệu” do Cục Lưu trữ
Nhà nước Việt Nam tổ chức tại Hà Nội từ 25-26/01/1995.
+ Hồ sơ - vấn đề - địa điểm - thời gian: áp dụng đối với loại hồ sơ việc mà văn
bản về quá trình giải quyết công việc còn lưu được khá đầy đủ, ví dụ:
Hồ sơ về vụ tai nạn nổ xe khách tại xã Đại Bái huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh
ngày 02/5/2003.
Hồ sơ về việc nâng lương năm 1998.
+ Hồ sơ - tên người: áp dụng đối với hồ sơ nhân sự, ví dụ:
Hồ sơ của Nguyễn Văn A.
- Hướng dẫn sắp xếp văn bản, tài liệu bên trong hồ sơ:
Tuỳ theo từng loại hồ sơ mà biên soạn hướng dẫn cụ thể về việc sắp xếp văn
bản, tài liệu trong mỗi loại hồ sơ theo trình tự nhất định, bảo đảm phản ánh được diễn
biến của sự việc hay quá trình theo dõi, giải quyết công việc trong thực tế. Sau đây là
một số cách sắp xếp văn bản, tài liệu trong hồ sơ:
+ Theo số thứ tự và ngày tháng văn bản: đối với những hồ sơ được lập theo đặc
trưng chủ yếu là tên loại văn bản.
+ Theo thời gian diễn biến của hội nghị, hội thảo; theo trình tự theo dõi, giải
quyết công việc: đối với hồ sơ hội nghị, hội thảo; hồ sơ việc.
+ Theo tầm quan trọng của tác giả hoặc theo vần ABC... tên gọi tác giả, tên địa
danh: đối với những hồ sơ bao gồm các văn bản của nhiều tác giả; của các tác giả của
một cơ quan chủ quản hay các tác giả là những cơ quan cùng cấp nhưng thuộc nhiều
địa phương khác nhau, ví dụ:
Tập tài liệu của BCH TW Đảng, Quốc hội, Chính phủ chỉ đạo bầu cử Quốc hội
năm 2002. Trong hồ sơ này, văn bản được sắp xếp theo tầm quan trọng của tác giả văn
bản.
Kế hoạch và báo cáo thực hiện kế hoạch cung ứng vật tư kỹ thuật cho các tỉnh
biên giới phía Bắc năm 1979 của các Tổng Công ty thuộc Bộ Vật tư. Trong hồ sơ này,
văn bản được sắp xếp theo vần ABC... tên gọi các Tổng Công ty: Tổng công ty Hoá
chất, Tổng Công ty Kim khí, Tổng Công ty Thiết bị phụ tùng, Tổng Công ty Xăng dầu.
Báo cáo công tác tuyển sinh các cấp năm học 2001-2002 của Phòng Giáo dục các
huyện, thị xã thuộc tỉnh Quảng Bình. Trong hồ sơ này, các báo cáo được sắp xếp theo
vần ABC... tên Phòng Giáo dục các huyện, thị xã: Phòng Giáo dục huyện Bố Trạch,
Phòng Giáo dục thị xã Đồng Hới, Phòng Giáo dục huyện Lệ Thuỷ, Phòng Giáo dục
huyện Minh Hoá...
5.3. Biên soạn bản hướng dẫn xác định giá trị tài liệu
- Bản hướng dẫn xác định giá trị tài liệu phải được biên soạn chi tiết, cụ thể đối
với các phông tài liệu được chỉnh lý lần đầu; những lần sau chỉ cần sửa đổi, bổ sung
cho phù hợp với tình hình thực tế khối tài liệu đưa ra chỉnh lý.
- Nội dung bản hướng dẫn xác định giá trị tài liệu bao gồm 2 phần chính: phần
bản kê (dự kiến) các nhóm tài liệu cần giữ lại bảo quản hoặc loại ra khỏi phông và
phần hướng dẫn cụ thể được dùng làm căn cứ để những người tham gia chỉnh lý thực
hiện việc xác định giá trị và định thời hạn bảo quản cho từng hồ sơ được thống nhất
(Đề cương biên soạn đính kèm - Phụ lục 5).
- Căn cứ để biên soạn bản hướng dẫn xác định giá trị tài liệu gồm:
+ Các nguyên tắc, phương pháp, tiêu chuẩn xác định giá trị tài liệu;
+ Các quy định của pháp luật có liên quan đến thời hạn bản quản tài liệu;
+ Các bảng thời hạn bảo quản tài liệu như bảng thời hạn bảo quản văn kiện
mẫu; bảng thời hạn bảo quản tài liệu của ngành hoặc của cơ quan (nếu có);
+ Các bản hướng dẫn thành phần hồ sơ, tài liệu thuộc diện nộp lưu vào lưu trữ
lịch sử các cấp;
+ Danh mục hồ sơ của cơ quan, đơn vị hình thành phông (nếu có);
+ Bản lịch sử đơn vị hình thành phông và lịch sử phông và hướng dẫn phân loại,
lập hồ sơ;
+ Ngoài ra, cần tham khảo ý kiến của các cán bộ, công chức, viên chức trong cơ
quan, đặc biệt là những người làm chuyên môn.
5.4. Lập kế hoạch chỉnh lý
Kế hoạch chỉnh lý là bản dự kiến nội dung công việc, tiến độ thực hiện, nhân
lực và cơ sở vật chất phục vụ cho việc chỉnh lý (Đề cương biên soạn đính kèm - Phụ
lục 6).
Khi chỉnh lý các phông hoặc khối tài liệu lớn với nhiều người tham gia thực
hiện, cần phải xây dựng kế hoạch chỉnh lý chi tiết, cụ thể.
Các văn bản hướng dẫn chỉnh lý và kế hoạch chỉnh lý phải được người có thẩm
quyền phê duyệt hoặc người có trách nhiệm thông qua và có thể bổ sung, hoàn thiện
trong quá trình thực hiện cho phù hợp với thực tế.
III. THỰC HIỆN CHỈNH LÝ
1. Phân loại tài liệu
Căn cứ bản hướng dẫn phân loại, lập hồ sơ, tiến hành phân chia tài liệu thành
các nhóm theo trình tự sau:
Bước 1: Phân chia tài liệu ra thành các nhóm lớn;
Bước 2: Phân chia tài liệu trong nhóm lớn thành các nhóm vừa;
Bước 3: Phân chia tài liệu trong nhóm vừa thành các nhóm nhỏ.
Trong quá trình phân chia tài liệu thành các nhóm, nếu phát hiện thấy có bản
chính, bản gốc của những văn bản, tài liệu có giá trị thuộc phông khác thì phải để riêng
và lập thành danh mục để bổ sung cho phông đó.
2. Lập hồ sơ hoặc chỉnh sửa hoàn thiện hồ sơ
a) Lập hồ sơ đối với phông tài liệu chưa được lập hồ sơ
Trong phạm vi các nhóm nhỏ, căn cứ bản hướng dẫn phân loại, lập hồ sơ và
bản hướng dẫn xác định giá trị tài liệu, tiến hành lập hồ sơ kết hợp với xác định giá trị
và định thời hạn bảo quản cho hồ sơ.
Trong quá trình sắp xếp văn bản, tài liệu trong mỗi hồ sơ, cần kết hợp xem xét
loại ra khỏi hồ sơ những văn bản, tài liệu hết giá trị. Đối với tài liệu hết giá trị, cũng
phải viết tiêu đề tóm tắt để thống kê thành danh mục tài liệu hết giá trị. Tài liệu trùng
thừa và tài liệu bị bao hàm thuộc hồ sơ nào phải được xếp ở cuối hồ sơ đó và chỉ được
loại ra khỏi hồ sơ sau khi đã được kiểm tra.
Nếu một hồ sơ gồm nhiều văn bản, tài liệu và quá dày, cần phân chia thành các
đơn vị bảo quản một cách hợp lý.
b) Chỉnh sửa hoàn thiện hồ sơ
Đối với phông tài liệu đã được lập hồ sơ, căn cứ bản hướng dẫn phân loại, lập
hồ sơ và bản hướng dẫn xác định giá trị tài liệu, tiến hành kiểm tra toàn bộ hồ sơ của
phông; chỉnh sửa hoàn thiện hồ sơ kết hợp với xác định giá trị và định thời hạn bảo
quản đối với những hồ sơ được lập chưa đạt yêu cầu nghiệp vụ.
Mỗi hồ sơ được lập hoặc được chỉnh sửa hoàn thiện cần được để trong một tờ
bìa tạm hoặc một sơ mi riêng và đánh một số tạm thời; đồng thời, ghi số đó và những
thông tin ban đầu về mỗi hồ sơ (như tên viết tắt của các nhóm (nếu có) theo phương án
phân loại tài liệu, tiêu đề hồ sơ, thời hạn bảo quản và thời gian sớm nhất và muộn nhất
của tài liệu có trong hồ sơ) lên một tấm thẻ tạm hoặc một phiếu tin (Mẫu phiếu tin và
hướng dẫn biên mục phiếu tin tham khảo Phụ lục 7 đính kèm).
3. Biên mục phiếu tin
Việc biên mục phiếu tin hồ sơ và xây dựng cơ sơ dữ liệu (CSDL) quản lý và tra
tìm hồ sơ, tài liệu lưu trữ tự động hoá có thể tiến hành một cách độc lập đối với các
phông tài liệu đã được chỉnh lý. Tuy nhiên, đối với các phông tài liệu chưa được chỉnh
lý, nội dung này nên được kết hợp trong quá trình chỉnh lý.
Phiếu tin hồ sơ hay phiếu mô tả hồ sơ là biểu ghi tổng hợp các thông tin về một
hồ sơ hoặc một đơn vị bảo quản. Mỗi thông tin hoặc nhóm thông tin được ghi trên một
ô mục (hay còn gọi là trường) của phiếu tin. Phiếu tin được dùng để nhập tin và xây
dựng cơ sở dữ liệu quản lý và tra tìm hồ sơ, tài liệu lưu trữ tự động hoá. Ngoài ra,
phiếu tin còn được sử dụng thay thế cho thẻ tạm để hệ thống hoá hồ sơ của phông.
Các thông tin cơ bản về một hồ sơ hoặc một đơn vị bảo quản trên phiếu tin
gồm: tên (hoặc mã) kho lưu trữ; tên (hoặc số) phông lưu trữ; số lưu trữ; ký hiệu thông
tin; tiêu đề hồ sơ; chú giải; thời gian của tài liệu; thời hạn bảo quản và chế độ sử
dụng.
Ngoài ra, tuỳ theo yêu cầu của mỗi cơ quan, tổ chức trong việc quản lý, tra tìm
hồ sơ, tài liệu lưu trữ, có thể bổ sung các thông tin như ngôn ngữ; bút tích; tình trạng
vật lý; v.v.... (chi tiết xem Phụ lục 7 đính kèm).
4. Hệ thống hoá hồ sơ
Bước 1: Sắp xếp các phiếu tin hoặc thẻ tạm trong phạm vi mỗi nhóm nhỏ; sắp
xếp các nhóm nhỏ trong từng nhóm vừa, các nhóm vừa trong mỗi nhóm lớn và các nhóm
lớn trong phông theo phương án phân loại tài liệu và đánh số thứ tự tạm thời lên phiếu
tin hoặc thẻ tạm.
Bước 2: Sắp xếp toàn bộ hồ sơ hoặc đơn vị bảo quản của phông theo số thứ tự
tạm thời của phiếu tin hoặc thẻ tạm.
Khi hệ thống hoá hồ sơ, phải kết hợp kiểm tra và tiến hành chỉnh sửa đối với
những trường hợp hồ sơ được lập bị trùng lặp (trùng toàn bộ hồ sơ hoặc một số văn
bản trong hồ sơ), bị xé lẻ hay việc xác định giá trị cho hồ sơ, tài liệu chưa chính xác
hoặc không thống nhất.
5. Biên mục hồ sơ
Việc biên mục hồ sơ gồm những nội dung sau:
a) Đánh số tờ:
Dùng bút chì đen, mềm hoặc máy dập số để đánh số thứ tự của tờ tài liệu, từ tờ
đầu tiên tới tờ cuối cùng có trong hồ sơ hoặc đơn vị bảo quản. Số tờ được đánh bằng
chữ số ảrập vào góc phải phía trên của tờ tài liệu. Trường hợp đánh nhầm số thì gạch
đi và đánh lại ở bên cạnh; đối với những tờ đã bị bỏ sót khi đánh số thì đánh số trùng
với số của tờ trước đó và thêm chữ cái La tinh theo thứ tự abc ở sau, ví dụ: có 2 tờ bị bỏ
sót không đánh số sau tờ số 15 thì các tờ đó được đánh số trùng là 15a và 15b.
Số lượng tờ tài liệu có trong hồ sơ hoặc đơn vị bảo quản nào phải được bổ
sung vào thẻ tạm hoặc phiếu tin của hồ sơ hoặc đơn vị bảo quản đó.
b) Viết mục lục văn bản:
Ghi các nội dung thông tin về từng văn bản có trong hồ sơ vào tờ mục lục văn
bản được in riêng hoặc phần mục lục văn bản được in sẵn trong bìa hồ sơ theo Tiêu
chuẩn ngành TCN 01: 2002 “Bìa hồ sơ” được ban hành kèm theo Quyết định số 62/QĐ-
LTNN ngày 07/5/2002 của Cục Lưu trữ Nhà nước.
c) Viết chứng từ kết thúc:
Ghi số lượng tờ tài liệu, số lượng tờ mục lục văn bản (nếu được in riêng) và
đặc điểm của tài liệu (nếu có) trong hồ sơ hoặc đơn vị bảo quản vào tờ chứng từ kết
thúc được in riêng hoặc phần chứng từ kết thúc được in sẵn trong bìa hồ sơ theo Tiêu
chuẩn ngành TCN 01: 2002 “Bìa hồ sơ” được ban hành kèm theo Quyết định số 62/QĐ-
LTNN ngày 07/5/2002 của Cục Lưu trữ Nhà nước.
Việc đánh số tờ, viết mục lục văn bản và chứng từ kết thúc chỉ áp dụng đối với
những hồ sơ bảo quản vĩnh viễn và những hồ sơ có thời hạn bảo quản lâu dài (từ 20
năm trở lên).
d) Viết bìa hồ sơ:
Căn cứ phiếu tin hoặc thẻ tạm, ghi các thông tin: tên phông, tên đơn vị tổ chức
(nếu có); tiêu đề hồ sơ; thời gian bắt đầu và kết thúc; số lượng tờ; số phông, số mục
lục, số hồ sơ (riêng số hồ sơ tạm thời được viết bằng bút chì) và thời hạn bảo quản lên
bìa hồ sơ được in sẵn theo Tiêu chuẩn ngành TCN 01: 2002 “Bìa hồ sơ” được ban hành
kèm theo Quyết định số 62/QĐ-LTNN ngày 07/5/2002 của Cục Lưu trữ Nhà nước.
Khi viết bìa hồ sơ cần lưu ý:
- Tên phông là tên gọi chính thức của đơn vị hình thành phông. Đối với những
đơn vị hình thành phông có sự thay đổi về tên gọi nhưng về cơ bản, có chức năng,
nhiệm vụ không thay đổi (tức là chưa đủ điều kiện để lập phông mới) thì lấy tên phông
là tên gọi cuối cùng của đơn vị hình thành phông;
- Chữ viết trên bìa phải rõ ràng, sạch, đẹp và đúng chính tả; chỉ được viết tắt
những từ đã quy định trong bảng chữ viết tắt;
- Mực để viết bìa hồ sơ dùng loại mực đen, bền màu.
6. Vệ sinh tài liệu; tháo bỏ ghim, kẹp; làm phẳng tài liệu
- Dùng bàn chải thích hợp để quét chải làm sạch tài liệu;
- Dùng các dụng cụ như: dao lưỡi mỏng, móc chuyên dùng… để gỡ bỏ ghim,
kẹp tài liệu;
- Làm phẳng tài liệu đối với những tờ tài liệu bị quăn, gấp, nhàu.
7. Thống kê, kiểm tra và làm thủ tục tiêu huỷ tài liệu hết giá trị
7.1. Thống kê tài liệu hết giá trị
- Tài liệu hết giá trị loại ra trong quá trình chỉnh lý phải được tập hợp thành các
nhóm theo phương án phân loại và được thống kê thành danh mục tài liệu hết giá trị
theo mẫu đính kèm (Phụ lục 8). Khi thống kê tài liệu loại cần lưu ý:
+ Các bó, gói tài liệu loại ra trong quá trình chỉnh lý được đánh số liên tục từ 01
đến hết trong phạm vi toàn phông;
+ Trong mỗi bó, gói, các tập tài liệu được đánh số riêng, từ 01 đến hết.
7.2. Kiểm tra, làm thủ tục tiêu huỷ tài liệu loại
- Tài liệu hết giá trị loại ra trong quá trình chỉnh lý phải được hội đồng xác định
giá trị tài liệu của cơ quan, tổ chức kiểm tra, cấp có thẩm quyền thẩm định.
- Qua kiểm tra và thẩm tra, những tài liệu được yêu cầu giữ lại bảo quản phải
được lập thành hồ sơ và sắp xếp vào vị trí phù hợp hoặc bổ sung vào các hồ sơ tương
ứng của phông; đối với tài liệu hết giá trị về mọi phương diện, phải lập hồ sơ đề nghị
tiêu huỷ trình cấp có thẩm quyền ra quyết định tiêu huỷ và tổ chức tiêu huỷ theo đúng
quy định của pháp luật. Hồ sơ đề nghị tiêu huỷ tài liệu gồm:
+ Danh mục tài liệu loại kèm theo bản thuyết minh tài liệu loại;
+ Biên bản họp Hội đồng xác định giá trị tài liệu của cơ quan, tổ chức;
+ Văn bản thẩm định của cấp có thẩm quyền.
8. Đánh số hồ sơ chính thức; vào bìa, hộp (cặp); viết và dán nhãn hộp (cặp)
- Đánh số chính thức bằng chữ số Ả rập cho toàn bộ hồ sơ của phông hoặc khối
tài liệu đưa ra chỉnh lý lên thẻ tạm hoặc phiếu tin và lên bìa hồ sơ. Số hồ sơ được đánh
liên tục trong toàn phông:
+ Đối với những phông hoặc khối tài liệu được chỉnh lý lần đầu: từ số 01 cho
đến hết;
+ Đối với những đợt chỉnh lý sau: từ số tiếp theo số hồ sơ cuối cùng trong mục
lục hồ sơ của chính phông hoặc khối tài liệu đó trong đợt chỉnh lý trước.
- Vào bìa hồ sơ và đưa hồ sơ vào hộp (cặp).
- Viết và dán nhãn hộp (cặp): khi viết nhãn hộp (cặp), phải dùng loại mực đen,
bền màu; chữ viết trên nhãn phải rõ ràng, dễ đọc. Nhãn được in sẵn theo mẫu đính kèm
(Phụ lục 9), có thể in trực tiếp lên gáy gộp hoặc in riêng theo kích thước phù hợp với
gáy của hộp (cặp) được dùng để đựng tài liệu.
9. Xây dựng công cụ quản lý và tra tìm hồ sơ, tài liệu
9.1. Lập mục lục hồ sơ
Việc lập mục lục hồ sơ bao gồm những nội dung sau:
- Viết lời nói đầu, trong đó giới thiệu tóm tắt về lịch sử đơn vị hình thành phông
và lịch sử phông; phương án phân loại tài liệu và kết cấu của mục lục hồ sơ.
- Viết các bảng chỉ dẫn mục lục như bảng chỉ dẫn vấn đề; bảng chỉ dẫn tên
người; bảng chỉ dẫn tên địa danh; bảng chữ viết tắt sử dụng trong mục lục.
- Căn cứ các nội dung thông tin trên thẻ tạm, đánh máy và in bảng thống kê hồ
sơ của phông; hoặc nhập tin từ phiếu tin vào máy và in bảng thống kê hồ sơ từ CSDL
quản lý và tra tìm hồ sơ, tài liệu của phông (nếu CSDL được xây dựng kết hợp với việc
chỉnh lý tài liệu).
- Đóng quyển mục lục (ít nhất 03 bộ) để phục vụ cho việc quản lý và khai thác,
sử dụng tài liệu.
Mẫu trình bày mục lục hồ sơ thực hiện theo Tiêu chuẩn ngành TCN-04-1997
“Mục lục hồ sơ” được ban hành kèm theo Quyết định số 72/QĐ-KHKT ngày 02/8/1997
của Cục Lưu trữ Nhà nước; riêng đối với lưu trữ hiện hành thì bổ sung thêm cột “Thời
hạn bảo quản” sau cột “Số lượng tờ”.
9.2. Xây dựng CSDL quản lý và tra tìm hồ sơ, tài liệu tự động hoá
Việc xây dựng (CSDL) quản lý và tra tìm hồ sơ, tài liệu lưu trữ tự động hoá
được thực hiện theo hướng dẫn riêng của Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước.
IV. KẾT THÚC CHỈNH LÝ
1. Kiểm tra kết quả chỉnh lý
- Căn cứ để kiểm tra gồm:
+ Mục đích, yêu cầu của đợt chỉnh lý;
+ Các văn bản hướng dẫn chỉnh lý đã ban hành;
+ Báo cáo kết quả khảo sát tài liệu;
+ Hợp đồng chỉnh lý (nếu có);
+ Biên bản giao nhận tài liệu để chỉnh lý;
+ Kế hoạch chỉnh lý.
- Nội dung kiểm tra:
+ Kiểm tra trên các văn bản hướng dẫn chỉnh lý; mục lục hồ sơ; cơ sở dữ liệu
và công cụ thống kê, tra cứu khác (nếu có) và danh mục tài liệu loại của phông hoặc
khối tài liệu chỉnh lý;
+ Kiểm tra thực tế tài liệu sau khi chỉnh lý.
- Lập biên bản kiểm tra, nghiệm thu chỉnh lý (nếu cần).
2. Bàn giao tài liệu, vận chuyển tài liệu vào kho và sắp xếp lên giá
- Bàn giao tài liệu:
+ Tài liệu giữ lại bảo quản được bàn giao theo mục lục hồ sơ;
+ Tài liệu loại ra để tiêu huỷ được bàn giao theo danh mục tài liệu loại;
+ Tài liệu chuyển phông khác hoặc để bổ sung cho phông.
- Lập biên bản giao nhận tài liệu theo mẫu đính kèm (Phụ lục 1).
- Vận chuyển tài liệu vào kho bảo quản và sắp xếp lên giá.
3. Tổng kết chỉnh lý
3.1. Viết báo cáo tổng kết chỉnh lý, trong đó trình bày tóm tắt về:
a) Những kết quả đạt được:
- Tổng số tài liệu đưa ra chỉnh lý và tình trạng tài liệu trước khi chỉnh lý;
- Tổng số tài liệu sau khi chỉnh lý, trong đó:
+ Số lượng tài liệu giữ lại bảo quản: số lượng hồ sơ bảo quản vĩnh viễn,
có thời hạn bảo quản lâu dài, tạm thời (hoặc bảo quản có thời hạn);
+ Số lượng tài liệu loại ra để tiêu huỷ: bó hoặc gói, tập và tính theo mét
giá;
+ Số lượng tài liệu chuyển phông khác hoặc để bổ sung cho phông;
- Chất lượng hồ sơ sau khi chỉnh lý so với yêu cầu nghiệp vụ.
b) Nhận xét, đánh giá:
- Tiến độ thực hiện đợt chỉnh lý so với kế hoạch;
- Những ưu điểm, khuyết điểm trong quá trình chỉnh lý;
- Kinh nghiệm rút ra qua đợt chỉnh lý.
3.2. Hoàn chỉnh và bàn giao hồ sơ đợt chỉnh lý
Hồ sơ đợt chỉnh lý để bàn giao gồm:
- Báo cáo kết quả khảo sát tài liệu;
- Các văn bản hướng dẫn chỉnh lý và kế hoạch chỉnh lý;
- Mục lục hồ sơ; cơ sở dữ liệu và công cụ thống kê, tra cứu khác (nếu có);
- Danh mục tài liệu hết giá trị của phông hoặc khối tài liệu chỉnh lý kèm theo
bản thuyết minh;
- Báo cáo kết quả đợt chỉnh lý./.
