Tiết 1. Ngày soạn: 20 / 08 /2008
PHẦN NĂM : DI TRUYỀN HỌC
CHƯƠNG I : CƠ CHẾ DI TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ
BÀI 1 : GEN, MÃ DI TRUYỀN VÀ QUÁ TRÌNH NHÂN ĐÔI ADN
I. Mục tiêu
1. Kiến thức: Sau khi học xong bài này học sinh cần phải:
- Trình bày được khái niệm gen, mô tả được cấu trúc chung của gen cấu trúc.
- Nêu được khái niệm và các đặc điểm chung của mã di truyền, lí giải được vì sao mã di
truyền là mã bộ ba.
- Từ mô hình nhân đôi ADN, mô tả các bước của quá trình nhân đôi ADN, làm cơ sở cho sự
nhân đôi NST.
2. Kĩ năng: Qua bài rèn luyện và phát triển tư duy phân tích, khái quát hóa.
3. Thái độ: qua bài tích hợp giáo dục môi trường, bảo vệ động - thực vật quý hiếm.
II. Chuẩn bị
1. Giáo Viên:
- Tranh phóng to hình 1.2 , bảng 1 trong SGK.
- Tranh về sơ đồ cơ chế tự nhân đôi của ADN.
2. Học sinh: Đọc trước bài ở nhà, xem lại những kiến thức về gen ở lớp 9 và 10.
III. Phương pháp: Hỏi đáp - tìm tòi bộ phận, hỏi đáp – tái hiện thông báo.
IV. Tiến trình tổ chức bài học
1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số lớp và tư cách học sinh.
2. Kiểm tra bài cũ: GV gợi lại kiến thức đã học ở lớp 9 và 10 về gen.
3. Bài mới
Hoạt động của thầy và trò Nội dung
Hoạt động 1: Tìm hiểu về gen I. Gen
Giáo viên: Gen là gì ? cho ví dụ ? 1. Khái niệm
Học sinh: Đọc mục I.1 trong SGK để trả lời Gen là một đoạn của phân tử ADN mang thông
câu hỏi…….. tin mã hoá 1 chuỗi pôlipeptit hay 1 phân tử ARN.
Giáo viên: phân tích 2 dấu hiệu: Ví dụ: gen tARN mã hóa ARN vận chuyển.
+ Cấu tạo: một đoạn của phân tử ADN.
+ Chức năng: mang thông tin mã hóa một 2. Cấu trúc chung của gen cấu trúc
chuỗi polipeptit hay một phân tử ARN. * gen cấu trúc có 3 vùng :
Giáo viên: ADN có tính đa dạng nhờ vào đặc - Vùng khởi đầu : mang tín hiệu khởi động
điểm nào? Gen có đa dạng không? kiểm soát quá trình phiên mã.
Học sinh: Nhờ thành phần, số lượng và tình - Vùng mã hoá : mang thông tin mã hoá axit amin
tự sắp xếp các nuclêotit. Gen cũng đa dạng. (a.a). (SVNS: vùng mã hóa liên tục; SVNT: vùng
Giáo viên: Sự đa dạng của gen chính là đa mã hóa không liên tục, xen kẻ giữa các đoạn mã
dạng di truyền (đa dạng vốn gen). Chúng ta hóa (Exon) là những đoạn không mã hóa
cần có ý thức để bảo vệ nguồn gen, đặc biệt (Intron).
nguồn gen quý. Vậy chúng ta phải làm gì? - Vùng kết thúc: nằm ở cuối gen mang tính hiệu
Học sinh: Bảo vệ, nuôi dưỡng, chăm sóc ĐV- kết thúc phiên mã.
TV quý hiếm.
Giáo viên: cho hs quan sát hình 1.1 II. Mã di truyền (MDT)
• Hãy mô tả cấu trúc chung của 1 gen 1. Khái niệm
cấu trúc? * Mã di truyền là trình tự các nuclêôtit trong gen
quy định trình tự các a.a trong phân tử prôtêin.
• Chức năng của mỗi vùng ? Vùng nào
2. Mã di truyền là mã bộ ba
của gen quyết định cấu trúc phân tử
- Cứ 3 nu đứng kế tiếp nhau quy định một a.a.
1
protein? - Có 64 mã bộ ba, trong đó có:
giới thiệu cho hs biết gen có nhiều loại như + Bộ ba mở đầu: AUG, mã hóa a.a mở đầu
gen cấu trúc, gen điều hoà,… Mêtiônin ( ở SVNS là foocmin mêtiônin).
Học sinh: Đọc SGK và trả lời…… + Bộ ba kết thúc: UAA, UGA, UAG. Không mã
Giáo viên: Gen cấu tạo từ các nu, prôtêin hóa a.a nào cả mà quy định tín hiệu kết thúc quá
cấu tạo từ các a.a. Vậy làm thế nào gen trinh giải mã.
quy định tổng hớp prôtêin được? + 60 bộ ba mã hóa cho 19 loại a.a.
Hoạt đông 2 : Tìm hiểu về mã di truyền 3. Đặc điểm :
Giáo viên: cho hs nghiên cứu mục II, thảo - MDT được đọc theo 1 chiều 5’ 3’. MDT
luận nhóm và trả lời câu hỏi. được đọc liên tục theo từng cụm 3 nu, các bộ ba
• Mã di truyền là gì? không gối lên nhau
- MDT là đặc hiệu, không 1 bộ ba nào mã hoá
• Tại sao mã di truyền là mã bộ ba?
đồng thời 2 hoặc 1 số a.a khác nhau.
Học sinh: Thảo luận và trả lời:
- MDT có tính thoái hoá : mỗi a.a được mã hoá
- Mã di truyền ….
bởi 1 số bộ ba khác nhau
- Nêu được : Trong ADN chỉ có 4 loại nu
- MDT có tính phổ biến : các loài sinh vật đều
nhưng trong prôtêin lại có khoảng 20 loại a.a
được mã hoá theo 1 nguyên tắc chung (từ các
* Nếu 1 nu mã hoá 1 a.a thì có 41 =4 tổ hợp
mã giống nhau )
chưa đủ để mã hoá cho 20 a.a
III. Qúa trình nhân đôi của ADN
* Nếu 2 nu mã hoá 1 a.a thì có 42= 16 tổ hợp
* Thời điểm : trong nhân tế bào, tại các NST,
* Nếu 3 nu mã hoá 1 a.a thì có 43= 64 tổ hợp
ở kì trung gian giữa 2 lần phân bào
thừa đủ để mã hoá cho 20 a.a
*Nguyên tắc: nhân đôi theo nguyên tắc bổ sung
- Mã di tuyền có những đặc điểm gì ?
và bán bảo tồn.
* Diễn biến :
+ Dưới tác đông của Enzim ADN-polimeraza và
1 số Enzim khác, hai mạch đơn của phân tử
Hoạt động 3 :Tìm hiểu về quá trình nhân
ADN tách nhau dần tạo nên chạc chữ Y và để
đôi của ADN
lộ mạch khuôn.
Gv cho hs nghiên cứu mục III kết hợp qua
+ Enzim ADN-polimeraza chỉ tổng hợp mạch
sát hình 1.2
mới theo chiều 5’ 3’:
• Qúa trình nhân đôi ADN xảy ra chủ - Trên mạch khuôn có chiều 3’ 5’, mạch
yếu ở những thành phần nào trong tế bổ sung được tổng hợp liên tục.
bào ? - Trên mạch khuôn 5’ 3’, mạch khuôn
• ADN được nhân đôi theo nguyên tắc được tổng hợp ngắt quãng tạo nên các đoạn
nào ? giải thích? ngắn (đoạn Okazaki), sau đó được nối lại với
• Có những thành phần nào tham gia vào nhau bởi enzim nối ligaza.
quá trình tổng hợp ADN ? + Mỗi nu trong mạch gốc liên kết với 1 nu tự do
• Các giai đoạn chính tự sao ADN là gì ? theo nguyên tắc bổ sung :
A gốc = T môi trường
• Các nu tự do môi trường liên kết với T gốc = A môi trường
nu mạch gốc phải theo nguyên tắc nào G gốc = X môi trường
? X gôc = G môi trưòng
• Mạch nào được tổng hợp liên tục? * Kết quả :
mạch nào tổng hợp từng đoạn ? vì sao 1 pt ADN mẹ 1lần tự sao 2 ADN con
? *Ý nghĩa : - Là cơ sở cho NST tự nhân đôi, giúp
• Kết quả tự nhân đôi của ADN như bộ NST của loài giữ tính đặc trưng và ổn định.
thế nào?
4. Củng cố :
• Giải thích NTBS và NTBBT trong quá trình tự nhân đôi ADN.
• Ví sao quá trình tổng hợp trên hai mạch đơn của ADN lại không giống nhau?
• Vì sao MDT là mã bộ ba?
5. Bài tập về nhà :
2
Trả lời câu hỏi và bài tập trang 10 SGK. Tìm hiểu cấu trúc không gian và cấu trúc hoá học,
chức năng của ADN. Sưu tầm 5 câu hỏi trắc nghiệm về bài này. Đọc trước bài 2.
Tiết 2. Ngày soạn: 25 / 08 /2008
BÀI 2 : PHIÊN MÃ VÀ DỊCH MÃ
I. Mục tiêu
1. Kiến thức: Sau khi học xong bài này học sinh cần phải:
- Biết được cấu trúc, chức năng của các loại ARN.
- Trình bày được thời điểm, diễn biến, kết quả , ý nghĩa của cơ chế phiên mã.
- Hiểu được cấu trúc đa phân và chức năng của prôtein.
- Nêu được các thành phần tham gia vào quá trình sinh tổng hợp prôtein, trình tự diễn biến của quá
trình sinh tổng hợp prôtêin.
2. Kĩ năng:
- Rèn luyện kỹ năng so sánh, khái quát hoá, tư duy hoá học thông qua thành lập các công thức chung.
- Phát triển năng lực suy luận của học sinh qua việc xác định các bộ ba mã sao va số a.a trong phân
tử prôtein do nó quy định từ chiếu của mã gốc suy ra chiều mã sao và chiều dịch mã
3. Thái độ: Giáo dục thế giới quan duy vật biện chứng.
II. Chuẩn bị
1. Giáo Viên: Sơ đồ hình 2.1đến 2.4 SGK.
2. Học sinh: Đọc trước bài ở nhà, điền vào phiếu học tập số 1.
III. Phương pháp: Hỏi đáp - tìm tòi bộ phận, hỏi đáp – tái hiện thông báo.
IV. Tiến trình tổ chức bài học
1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số lớp và tư cách học sinh.
2. Kiểm tra bài cũ:
- Mã di truyền là gì ? vì sao mã di truyền là mã bộ ba?
- Nguyên tắc bổ sung và bán bảo toàn thể hiện như thế nào trong cơ chế tự sao của ADN?
3. Bài mới :
Hoạt động của thầy và trò Nôi dung
* Hoạt động 1: Tìm hiểu về phiên mã I. Phiên mã
- Giáo viên:: ARN có những loại nào ? chức 1. Cấu trúc và chức năng của các loại ARN
năng của nó ? yêu cầu 3 học sinh trình bày ( Nội dung như trong phiếu)
phiếu học tập của mình về 3 phần. Sau đó
cho lớp nhận xét, bổ sung. Cuối cùng GV tổng 2. Cơ chế phiên mã
kết lại. * Thời điểm : xảy ra trước khi tế bào tổng
- Học sinh:……………………… hợp prôtêin.
mARN tARN rARN * Diễn biến:
Cấu trúc + Dưới tác dụng của enzim ARN-polimeraza,
Chức năng 1 đoạn phân tử ADN duỗi xoắn và 2 mạch đơn
* Hoạt động 2 :Tìm hiểu cơ chế phiên mã tách nhau ra. Bắt đầu tổng hợp mARN tại vị trí
- Giáo viên: cho hs quan sát hinh 2.2 và đọc đặc hiệu.
mục I.2 và trả lời các câu hỏi: + ARN – polimeraza trượt trên mạch gốc có
+ Hãy cho biết có những thành phần nào chiều 3’→ 5’ để tổng hợp nên mARN theo
tham gia vào quá trình phiên mã? chiều 5’→ 3’ theo NTBS:
+ ARN được tạo ra dựa trên khuôn mẫu nào? Agốc - Umôi trường
+ Enzim nào tham gia vào quá trình phiên mã? Tgốc - Amôi trường
+ Chiều của mạch khuôn tổng hợp mARN ? Ggốc - Xmôi trường
+ Các Ribonu trong môi trường liên kết với Xgốc - Gmôi trường
mạch gốc theo nguyên tắc nào? + Khi Enzim di chuyển tới cuối gen gặp tính
+ Quá trình sẽ kết thúc khi nào? hiệu kết thúc, thì nó dừng phiên mã và giải
+ Sau khi kết thúc, ở tế bào nhân sơ và tế bào phóng mARN vừa tổng hợp. Vùng nào trên gen
nhân thực các mARN có gì khác ? tổng hợp xong thì 2 mạch đơn đóng xoắn ngay
+ Kết quả của quá trình phiên mã là gì ? lại.
3
+ Hiện tượng xảy ra khi kết thúc quá trình + Sau phiên mã, ở tế bào nhân sơ, mARN được
phiên mã? trực tiếp dùng làm khuôn để tổng hợp prôtêin.
- Học sinh: nêu được : Còn ở tế bào nhân thực, mARN phải được cắt
* Đa số các ARN đều được tổng hợp trên bỏ các intron, nối các êxôn lại với nhau thành
khuôn ADN, dưới tác dụng của enzim ARN- mARN trưởng thành rồi đi qua màng nhân tới
polimeraza một đoạn của phân tử ADN tương tế bào chất làm khuôn tổng hợp prôtêin.
ứng với 1 hay 1 số gen đợc tháo xoắn, 2 mạch * Kết quả : một đoạn phân tử ADN→ 1 phân
đơn tách nhau ra và mỗi nu trên mạch mã gốc tử ARN.
kết hợp với 1 ribônu của mt nội bào theo * Ý nghĩa : hình thành ARN trực tiếp tham gia
NTBS, khi Enzim chuyển tới cuối gen gặp tín vào qúa trình sinh tổng hợp prôtêin quy định
hiệu kết thúc thì dừng phiên mã, phân tử m tính trạng.
ARN được giải phóng. II. Dịch mã
* Hoạt động 3 : 1. Hoạt hoá a.a
- Giáo viên: phân tử prôtêin được hình thành - Dưới tác động của 1 số Enzim, các a.a tự do
như thế nào ? trong môi trường nội bào được hoạt hoá nhờ
Yêu cầu hs quan sát hình 2.3 và n/c mục II. Gv gắn với hợp chất ATP.
đặt câu hỏi, hs trả lời: - Nhờ tác dụng của Enzim đặc hiệu, a.a được
+ Qúa trình tổng hợp có những thành phần hoạt hoá liên kết với tARN tương ứng →
nào tham gia ? phức hợp a.a - tARN.
+ a.a được hoạt hoá nhờ gắn với chất nào ? 2. Tổng hợp chuỗi pôlipeptit
+ a.a hoạt hoá kết hợp với tARN nhằm mục a. Mở đầu:
đích gì? - Tiểu thể bé của ribôxôm gắn với mARN ở vị
trí nhận biết đặc hiệu (gần côđôn mỡ đầu),
+ mARN kết hợp với ribôxôm ở vị trí nào? tARN mang a.a mở đầu (Met) đến ribôxôm, đối
+ tARN mang a.a thứ mở đầu tiến vào vị trí mã của nó khớp với mã sao trên mARN theo
nào của ribôxôm? Tiếp theo tiểu thể lớn gắn NTBS.
vào đâu? - Tiểu thể lớn gắn vào tiểu thể bé tạo thành
ribôxôm hoàn chỉnh.
+ tARN mang a.a thứ 1 tiến vào vị trí nào của b. Kéo dài chuỗi polipeptit:
ribôxôm? Làm thế nào để tARN đến đúng vị - a.a 1- tARN→ tới vị trí bên cạnh, đối mã của
trí cần lắp ráp? NTBS thể hiện như thế nào? nó khớp với mã sao trên mARN theo NTBS.
liên kết nào được hình thành? Liên kết peptit giữa a.a mở đầu và a.a 1 được
Học sinh: NTBS: A – U, G – X và ngược lại. hình thành.
+ Ribôxôm dịch chuyển như thế nào? - Ribôxôm dịch chuyển sang 1 bộ ba/m ARN
+ Diễn biến thiếp theo là gì? theo chiều 5’ → 3’ làm cho tARN ban đầu rời
khỏi ribôxôm.
- a.a2-tARN → ribôxôm, đối mã của nó khớp
với mã sao trên mARN theo NTBS, liên kết
peptit được hình thành giữa a.a1 và a.a2. Quá
+ Sự chuyển vị của ribôxôm đến khi nào thì trình cứ tiếp diễn như vậy đến cuối mARN.
kết thúc? c. Kết thúc:
+ Sau khi được tổng hợp có những hiện - Khi ribôxôm tiếp xúc với mã kết thúc trên
tượng gì xảy ra ở chuỗi polipeptit? mARN thì tARN cuối cùng rời khỏi ribôxôm
+ 1 ribôxôm trượt hết chiều dài mARN tổng chuỗi polipeptit được giải phóng.
hợp dc bao nhiêu phân tử prôtêin? - Nhờ tác dụng của Enzim đặc hiệu, a.a mở
+ Nếu có 10 ribôxôm trượt hết chiều dài đầu tách khỏi chuỗi polipeptit, tiếp tục hình
mARN thì có bao nhiêu phân tử prôtêin được thành cấu trúc bậc cao hơn → phân tử prôtêin
hình thành ? chúng thuộc bao nhiêu loại? hoàn chỉnh.
*Lưu ý : mARN được sử dụng để tổng hợp vài
chục chuỗi polipeptit cùng loại rồi tự huỷ, còn
riboxôm được sử dụng nhiều lần.
- Nhiều ribôxômcùng trượt qua 1 mARN được
gọi là polixom.
4
4. Củng cố
- Các cơ chế di truyền ở cấp độ phân tử : tự sao, sao mã và giải mã.
- Sự kết hợp 3 cơ chế trên trong qúa trình sinh tổng hợp prôtêin đảm bảo cho cơ thể tổng hợp
thường xuyên các prôtêin đặc thù, biểu hiện thành tính trạng di truyền từ bố mẹ cho con cái.
Nhân đôi
phiên mã Dịch mã
- công thức : ADN mARN prôtêin Tính trạng
(Nuclêôtit) (Ribônuclêôtit) (Axit amin)
- Bài tập: cho gen A: 5’.. ATAGXXGTTXGGAATXXA….3’
3’.. TATXGGXAAGXXTTAGGT…..5’ mạch 2 làm gốc.
codon / mARN: ?
Anticodon / tARN: ?
A.amin / prôtêin: ?
5. Dặn dò: Trả lời câu hỏi và bài tập trang 14 SGK. Sưu tầm 5 câu hỏi trắc nghiệm về bài này.
Đọc trước bài 3.
Phụ lục: Đáp án phiếu học tập
mARN tARN rARN
Cấu trúc 1 chuối poliribonu mạch Cấu trúc 1 mạch có đầu cuộn Cấu trúc 1 mạch
thẳng. Đầu 5’ của phân tử tròn. Có liên kết bổ sung. Mỗi có liên kết bổ
mARN có một trình tự nu loại tARN đều có một bộ ba đối sung.
đặc hiệu (không mã hóa a.a) mã đặc hiệu (anticôđon), có thể
nhận ra và bắt đôi bổ sung với
côđon tương ứng trên mARN. Có
1 đầu gắn với a.a.
Chức năng Chứa thông tin quy định Mang a.a đến ribôxôm và đóng Kết hợp với
tổng hợp 1 chuổi polipeptit vai trò như “ một người phiên prôtêin tạo nên
(SVNC) hoặc nhiều loại địch”. ribôxôm.
prôtêin (SVNS).
5
Tiết 3. Ngày soạn: 27 / 08 /2008
BÀI 3: ĐIỀU HOÀ HOẠT ĐỘNG CỦA GEN
I. Mục tiêu
1. Kiến thức: Sau khi học xong bài này học sinh cần phải:
- Nêu được khái niệm và các cấp độ điều hòa hoạt động gen.
- Hiểu được khái niệm ôperon và trình bày được cấu trúc của ôperon.
- Trình bày được cơ chế điều hoà hoạt động của gen qua ôperon ở sinh vật nhân sơ (SVNS).
- Nêu được ý nghĩa điều hòa họat động gen ở SVNS.
2. Kĩ năng: Qua bài rèn luyện kỹ năng phân tích, so sánh, khái quát hoá, tư duy hoá học.
3. Thái độ: Giáo dục thế giới quan duy vật biện chứng.
II. Chuẩn bị
1. Giáo Viên: Hình 3.1, 3.2a, 3.2b
2. Học sinh: Đọc trước bài ở nhà
III. Phương pháp: Hỏi đáp - tìm tòi bộ phận, hỏi đáp – tái hiện thông báo.
IV. Tiến trình tổ chức bài học
1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số lớp và tư cách học sinh.
2. Kiểm tra bài cũ:
- Trình bày diễn biến và kết quả của quá trình dịch mã?
3. Bài mới :
Hoạt động của thầy và trò nội dung
* Hoạt động 1: I. Khái quát về điều hoà hoạt động của gen
Gv đặt vấn đề : Điều hoà hoạt động của - Điều hoà hoạt động của gen chính là điều hoà
gen chính là điều hoà lượng sản phẩm của lượng sản phẩm của gen được tạo ra, giúp tế
gen được tạo ra. bào điều chỉnh sự tổng hợp prôtêin cần thiết
Giáo viên: Điều hoà hoạt động của gen có ý vào lúc cần thiết.
nghĩa như thế nào đối với cơ thể SV?
Học sinh:…….
Giáo viên: Trong cơ thể, việc điều hòa họat - Trong cơ thể, việc điều hòa họat động của
động của gen xảy ra ở những cấp độ nào? gen xảy ra ở những cấp độ: cấp ADN, cấp
Học sinh:………. phiên mã, cấp dịch mã, cấp sau dịch mã.
* Hoạt động 2 : tìm hiểu điều hoà hoạt
động của gen ở sinh vật nhân sơ II. Điều hoà hoạt động của gen ở sinh vật
GV yêu cầu học sinh nghiên cứu mục II.1 và nhân sở
quan sát, đọc các thông tin chú thích ở hình 1. Mô hình cấu trúc operon Lac
3.1 SGK và mô tả cấu trúc của ôperon Lac, - Các gen có cấu trúc liên quan về chức năng
vai trò của từng phần? thường được phân bố liền nhau thành từng cụm
Học sinh: Điền vào bảng 1 và có chung 1 cơ chế điều hoà gọi chung là
ôperon.
- Cấu trúc của 1 ôperon gồm: (bảng 1)
6
Thành phần Vai trò
của operon
Các gen cấu Kiểm soát các enzim 2. Sự điều hoà hoạt động của ôperon Lac
trúc Z,Y,A tham gia vào các phản * Khi môi trường không có lactôzơ: gen điều
ứng phân giải đường hòa R tổng hợp prôtêin ức chế, prôtêin ức chế
lactôzơ. gắn vào gen vận hành O làm ức chế phiên mã
Vùng vận hành Là nơi liên kết với của gen cấu trúc (các gen cấu trúc không biểu
O (operato) : prôtêin ức chế làm ngăn hiên)
cản qúa trình phiên mã
của gen cấu trúc.
Vùng khởi Là nơi ARN polimeraza
động P bám vào và khởi đầu
(promoter) : phiên mã.
Gen điều hoà Kiểm soát tổng hợp
R: prôtêin ức chế.
* Khi môi trường có lactôzơ: gen điều hoà R
* Hoạt động 3 : tìm hiểu sự điều hoà tổng hợp prôtêin ưc chế, lactôzơ như là chất
hoạt động của ôperon Lac cảm ứng gắn vào và làm thay đổi cấu hình
Giáo viên: yêu cầu học sinh nghiên cứu prôtêin ức chế, prôtêin ức chế bị bất hoạt
mục II.2 và quan sát hình 3.2a và 3.2b. trả không gắn được vào gen vận hành O nên gen
lời câu hỏi. được tự do vận hành hoạt động của các gen
? Quan sát hình 3.2a mô tả hoạt động của cấu trúc A,B,C giúp chúng phiên mã và dịch mã
các gen trong ôperon Lac khi môi trường ( biểu hiện)
không có lactôzơ
? Khi môi trường không có chất cảm ứng
lactôzơ thì gen điều hoà (R) tác động như
thế nàp để ức chế các gen cấu trúc không
phiên mã
Học sinh: ……….
? Quan sát hình 3.2b mô tả hoạt động của
các gen trong ôperon Lac khi môi trường có
lactôzơ?
? Tại sao khi môi trường có chất cảm ứng
lactôzơ thì các gen cấu trúc hoạt động phiên
mã
Học sinh:……………………
4. Củng cố
- Trình bày bằng sơ đồ cơ chế điều hoà hoạt động của ôperon Lac.
- Điền vào bảng 2, 3.
Bảng 2. TRẠNG THÁI ỨC CHẾ
Thành phần Đặc điểm hoạt động
Gen điều hoà R: …………………………………………………………………
.
…………………………………………………………………
.
Chất ức chế …………………………………………………………………
.
…………………………………………………………………
.
7
Các gen cấu trúc Z,Y,A …………………………………………………………………
.
…………………………………………………………………
.
Bảng 3. TRẠNG THÁI HOẠT ĐỘNG
Thành phần Đặc điểm hoạt động
Gen điều hoà R: …………………………………………………………………
.
…………………………………………………………………
.
Chất ức chế …………………………………………………………………
.
…………………………………………………………………
.
Các gen cấu trúc Z,Y,A …………………………………………………………………
.
…………………………………………………………………
.
5. Bài tập về nhà
Trả lời câu hỏi và bài tập trang 18 SGK. Sưu tầm 5 câu hỏi trắc nghiệm về bài này.
Đọc trước bài 4.
8
Tiết 4. Ngày soạn: 01 /09 / 2008
BÀI 4 : ĐỘT BIẾN GEN
I. Mục tiêu
1. Kiến thức: Sau khi học xong bài này học sinh cần phải:
- Hiểu được khái niệm, cơ chế phát sinh đột biến gen, thể đột biến và phân biệt được các
dạng đột biến gen.
- Hậu quả, ý nghĩa của đột biến gen.
2. Kĩ năng:
- Rèn luyện kỹ năng phân tích ,so sánh, khái quát hoá thông qua cơ chế biểu hiện đột biến
rèn luyện kỹ năng so sánh, kỹ năng ứng dụng.
3. Thái độ: Thấy được hậu quả của đột biến đối với con người và sinh vật.
II. Chuẩn bị
1. Giáo Viên:
- Tranh ảnh, tài liệu sưu tầm về biến dị, đặc biệt là đột biến gen ở động vật, thực vật và
con người;
- Sơ đồ cơ chế biểu hiện đột biến gen;
- Hình 4.1,4.2 sách giáo khoa.
2. Học sinh: Đọc trước bài ở nhà
III. Phương pháp: Hỏi đáp - tìm tòi bộ phận, hỏi đáp – tái hiện thông báo.
IV. Tiến trình tổ chức dạy học
1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số lớp và tư cách học sinh.
2. Kiểm tra bài cũ:
- Thế nào là điều hoà hoạt động của gen ? giải thích cơ chế điều hoà hoạt động của ôperon
Lac
3. Bài mới :
Hoạt động của thầy và trò Nội dung
* Hoạt động 1: Tìm hiểu về đột biến gen I. Đột biên gen
Giáo viên:: yêu cầu hs đọc mục I.1 tìm hiểu 1. Khái niệm
những dấu hiệu mô tả khái niệm đột biến - Là những biến đổi nhỏ trong cấu của gen
gen liên quan đến 1 (đột biến điểm) hoặc một
Học sinh:: đưa ra nhận xét số cặp nu.
Giáo viên: Đột biến gen xảy ra ở cấp độ - Đa số đột biến gen là có hại, một số có lợi
phân tử có liên quan đến sự thay đổi của yếu hoặc trung tính.
tố nào?→ khái niệm - Tác nhân gây đột biến gen:
Học sinh:………… + Tia tử ngoại
Giáo viên: Nguyên nhân nào gây nên đôt biến + Tia phóng xạ
gen? + Chất hoá học
Hs: trình bày được các tác nhân gây đột biến + Sốc nhiệt
Giáo viên: vậy nguyên nhân nào làm tăng các + Rối loạn qúa trình sinh lí sinh hoá trong
tác nhân đột biến có trong môi trường? cơ thể
Học sinh: trả lời:
- hàm lượng khí thải tăng cao đặc biệt là
CO2 làm trái đất nóng lên gây hiệu ứng nhà
kính.
- màn chắn tia tử ngoại dò rỉ do khí thải nhà
máy, phân bón hoá học, cháy rừng….
- khai thác và sử dụng ko hợp lí nguồn tài
nguyên thiên nhiên.
Giáo viên: Cách hạn chế (hạn chế sử dụng
các nguyên liệu hoá chất gây ô nhiễm mt,
trồng nhiều cây xanh, xử lí chất thải nhà
9
máy, khai thác tài nguyên hợp lí )
Giáo viên: Đột biến gen có luôn được biểu
hiện ra kiểu hình
Gv lấy vd cho hs hiểu:
+ người bị bạch tạng do gen lặn (a) quy định
Aa, AA : bình thường
-aa :biểu hiện bạch tạng→ thể đột biến
hoặc chỉ khi mt thuận lợi nó mới biểu hiện: * t hể đột biến: là những cá thể mang đột
+ ruồi có gen kháng DDT chỉ trong mt có biến đã biểu hiện ra kiểu hình của cơ thể.
DDT mới biểu hiện.
Giáo viên: Vậy thể đột biến là gì ? 2. Các dạng đột biến gen (chỉ đề cập đến
Học sinh:……………………. đột biến điểm)
** hoạt động 2: tìm hiểu các dạng đột - Thay thê một cặp nu
biến gen - Thêm hoặc mất một cặp nu
Cho hs quan sát tranh về các dạng đột biến
gen: yêu cầu hs hoàn thanh PHT
Dạng ĐB Khái niệm Hậu quả
Thay thê 1
cặp nu
Thêm hoặc
mất 1 cặp
nu Gi
áo viên: Tại sao cùng là đột biến thay thế
cặo nu mà có trường hợp ảnh hưởng đến
cấu trúc cua prôtêin, có trường hợp ko, yếu
tố quyết định là gì ? II. Cơ chế phát sinh đột biến gen
Học sinh: yếu tố quyết định là bộ ba mã hoá 1. sự kêt cặp không đúng trong nhân đôi
a.a có bị thay đổi ko, sau đột biến bộ ba có ADN
quy định a.a mới ko. Nếu bộ ba mở đầu * Cơ chế : bazơnitơ thuộc dạng hiếm, có
(AUG) hoặc bộ ba kết thúc (UGA) bị mất 1 những vị trí liên kết hidro bị thay đổi khiến
cặp nu → ko tổng hợp prôtêin hoặc kéo dài chúng kết cặp không đúng khi tái bản.
sự tổng hợp. 2. t ác động của các nhân tố đột biến
* hoạt động 3: tìm hiểu cơ chế phát sinh - t ác nhân vật lí (tia tử ngoại)
đột biến gen - t ác nhân hoá học (5BU) : thay thế cặp A-T
Giáo viên: cho hs đọc mục II.1, quan sát hình bằng G-X
4.1 sgk, giải thích các trạng thái tồn tại của - Tác nhân sinh học (số virut) : đột biến gen
bazơnitơ: dạng thường và dạng hiếm
+ hình này thể hiện điều gì ? cơ chế của qt III. Hậu quả và ý nghĩa của đột biến gen
đó? 1. hậu quả của đôt biến gen
Giáo viên: Đột biến phát sinh sau mấy lần - Đột biến gen làm biến đổi cấu trúc mARN
ADN tái bản? yêu cầu hs điền tiếp vào phần biến đổi cấu trúc prôtêin thay đổi đột ngột
nhánh dòng kẻ còn để trống trong hình, đó là về 1 hay 1 số tính trạng
cặp nu nào? -Đa số có hại, giảm sức sống ,gen đột biến
- Học sinh: đọc muc II.2 nêu các nhân tố làm rối loạn qt sinh tổng hợp prôtêin
gây đột biến và kiểu đột biến do chúng gây - m t số có lợi hoặc trung tính.
ộ
ra. 2. vai trò và ý nghĩa của đột biến gen
* hoạt động 4: tìm hiểu về hậu quả a. Đối với tiến hoá
chung và ý nghĩa của đột biến gen - Làm xuất hiện alen mới
Hs đọc mục III.1 - Cung cấp nguyên liệu cho tiến hoá và chọn
Giáo viên: giống
- Loại đột biến nào có ý nghĩa trong tiến b. Đối với thực tiễn
hóa? - Cung cấp nguyên liệu cho quá trình chọn
10
đột biến gen có vai trò như thế nào giống.
- Tại sao nói đột biến gen là nguồn nguyên
liệu quan trọng cho tiến hoá và chọn giống
trong khi đa số đột biến gen có hại, tần số
đột biến gen rất thấp?
Học sinh: Do 1 số đột biến trung tính hoặc
có lợi và so với đột biến NST thì phổ biến
hơn và ít ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức
sống.
4. Củng cố
- Phân biệt đột biến và thể đột biến?
- Đột biến gen là gif ? được phát sinh như thế nào?
- Mối quan hệ giữa ADN – ARN- prôtêin tính trạng, hậu quả của đột biến gen
Minh hoạ cho những hậu quả của các dạng đột biến gen bằng sơ đồ
Mạch gốc : - XGA – GAA –TTT –XGA -
m ARN -GXU –XUU –AAA –GXU-
a.a -ala –leu –lys –ala-
thay A=X
Mạch gốc : -XGA –GXA –TTT –XGA
m ARN -GXU –XGU –AAA –GXU
a.a -ala –arg –lys –ala
5. Bài tập về nhà
- Trả lời câu hỏi và bài tập trang 18 SGK. Sưu tầm 5 câu hỏi trắc nghiệm về bài này.
- Sưu tầm tài liệu về đột biến ở sinh vật
- Đọc trước bài 5
- Đọc mục em có biết trang 23 sách giáo khoa.
11
Tiết 5. Ngày soạn: 03 / 09 / 2008
BÀI 5 : NHIỄM SẮC THỂ VÀ ĐỘT BIẾN CẤU TRÚC NST
I.Mục tiêu
1. Kiến thức: Sau khi học xong bài này học sinh cần phải:
- m tả được hình thái cấu trúc và chức năng của NST
ô
- nêu được các đặc điểm bộ NST đặc trưng của mỗi loài
- t rình bày khái niệm và nguyên nhân phát sinh đột biến cấu trúc NST, mô tả được các loại đột
biến cấu trúc NST và hậu quả , ý nghĩa của dạng đột biến này trong tiến hoá
2. Kĩ năng: - r èn luyện kỹ năng phân tích, khái quát thông qua phân tích nguyên nhân, ý nghĩa của
đột biến cấu trúc NST
3. Thái độ: Giáo dục thế giới quan duy vật biện chứng.
II. Chuẩn bị
1. Giáo Viên:
bảng số lượng NST ( 2n) của 1 số loài sinh vật
- sơ đồ biến đổi hình thái của NST qua các kì của quá trình nguyên phân
- sơ đồ cấu trúc NST
- Sơ đồ sự sắp xếp cua ADN trong NST của sinh vật nhân chuẩn
2. Học sinh: Đọc trước bài ở nhà
III. Phương pháp: Hỏi đáp - tìm tòi bộ phận, hỏi đáp – tái hiện thông báo.
IV. Tiến trình tổ chức bài học
1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số lớp và tư cách học sinh.
2. Kiểm tra bài cũ:
- Đột biến gen là gì? đột biến gen được phát sinh như thế nào? hậu quả của đột biến gen
3. Bài mới
hoạt động của thầy và trò nội dung
Gv thông báo : ở sinh vật có nhân chính
thức,VCDT ở cấp độ tế bào là NST
*Hoạt động 1: t ìm hiểu hình thái, cấu trúc I. Nhiễm sắc thể
NST 1. hình thái và cấu trúc hiển vi của NST
? VCDT ở vi rut và sv nhân sơ là gì ?( ở vr là - Ở SVNT, từng phân tử ADN được liên kết
ADN kép hoặc đơn hoặc ARN. Ở sv nhân sở với các loại prôtêin khác nhau (histôn) tạo
là ADN mạch kép dạng vòng. nên cấu trúc được gọi là NST.
Gv thông báo: chúng ta tìm hiểu về vcdt ở sv - NST có hình dạng và kích thước đặc trưng
nhân thực đó là NST. cho loài (ở kì giữa).
* HS đọc mục I.3.a tìm hiểu về vật chất cấu - Mỗi NST điển hình gồm:
tạo nên NST, tính đặc trưng của bộ NST mỗi + Tâm động là trình tự các nucleotit đặc
loài, trạng thái tồn tại của các NST trong tế biệt. TĐ là vị trí liên kết với thoi phân bào
bào xôma giúp NST di chuyển về các cực của TB.
* gv yêu cầu hs nhớ lại kiến thức cũ về phân + Đầu mút là trình tự các nucleotit ở 2
bào? Hình thái NST qua các kì phân bào và đầu cùng của NST. Bảo vệ các NST, làm
đưa ra nhận xét cho các NST không dính nhau.
( yêu cầu nêu dc :hình dạng đặc trưng cho + Trình tự khởi đầu nhân đôi ADN là
từng loài và nhìn rõ nhất ở kì giữa của np) điểm mà tại đó ADN bắt đầu nhân đôi.
bộ NST ở các loài khác nhau có khác nhau ko? - Mỗi loài đều có bộ NST đặc trưng về số
** quan sát hình 5.1 sgk hãy mô tả cấu trúc lượng, hình thái và cấu trúc NST khác nhau.
hiển vi của NST ?? - Bộ NST lưỡng bội (2n): Bộ NST thường
? t âm động có chức năng gì tồn tại thành từng cặp tương đồng trong TB.
( gv bổ sung thêm kiến thức sgk) - Có 2 loại NST: NST thường và NST giới
hoạt động 2: t ìm hiểu về cấu trúc siêu tính.
2. Cấu trúc siêu hiển vi
hiển vi của NST
- Thành phần : ADN và prôtêin histon
- GV cho hs quan sát tranh hình 5.2 sgk
12
* hình vẽ thể hiện điều gi?(mức độ xoắn) - Đơn vị cơ bản: Nucleoxom: 8 phân tử
Gv đặt vấn đề: trong nhân mỗi tế bào đơn histon được quấn quanh bởi 1. ¾ vòng xoắn
bội chứa 1m ADN, bằng cách nào lượng ADN.
ADN khổng lồ này có thể xếp gọn trong nhân - các mức cấu trúc:
. + sợi cơ bản (mức xoắn 1)
Hs:ADN được xếp vào 23 NST và được gói + sợi chất nhiễm sắc (mức xoắn 2)
gọn theo các mức độ xoắn cuộn khác nhau + Siêu xoắn (mức xoăn 3)
làm chiều dài co ngắn lại hàng nghìn lần. + Crômatit
? NST được cấu tạo từ những thành phần
nào?
?t rật tự sắp xếp của pt ADN và các khối cầu
prôtêin.
? cấu tạo của 1 nuclêoxôm
? chuỗi polinuclêôxôm
? Đường kính của sợi cơ bản, sợi nhiễm sắc
? dựa vào cấu trúc hãy nêu chức năng của
NST: ?
Học sinh: l ưu giữ, bảo quản và truyền đạt
TTDT (lưu giữ nhờ mang gen, bảo quản vì 3. chức năng của NST
ADN liên kết với histon và các mức độ xoắn -l ưu giữ, bảo quản và truyền đạt thông tin
khác nhau. truyền đạt vì có khả năng tự nhân di truyền.
đôi, phân li, tổ hợp )
*hoạt đông 3 : t ìm hiểu đột biến cấu trúc II. Đột biến cấu trúc NST
NST 1. Khái niệm
* GV yêu cầu hs đọc thông tin sgk nêu khái Là những biến đổi trong cấu trúc của
niệm đột biến cấu trúc nst NST, có thể làm thay đổi hình dạng và cấu
? có thể phát hiện đột biến cấu trúc NST trúc NST.
bằng cách nào
Pp tế bào vì NST là vcdt ở cấp độ tế bào)
• gv phát PHT cho hs yêu cầu hoàn
2. các dạng đột biến cấu trúc NST và
thành pht
hậu quả của chúng
• t ừ sơ đồ ABCDE. FGHIK * nguyên nhân:
? Đoạn bị mất có thể là E. FG được ko? - t ác nhân vật lí, hoá học , sinh học
tại sao đb dạng này thường gây chết . * Các dạng đột biến. (phiếu học tập)
Học sinh: do mất cân bằng hệ gen.
*t ại sao dang đột biến đảo đoạn ít hoặc ko
ảnh hưởng đến sức sống
Học sinh: ko tăng,ko giảm VCDT, chỉ làm
tăng sự sai khác giữa các NST.
*t ại sao dạng đb chuyển đoạn thường gây
hậu quả nghiêm trọng?
Học sinh: do sự chuyển đoạn có thay đổi lớn
trong cấu trúc,khiến cho các NST trong cặp
mất trạng thái tương đồng → khó khăn trong
phát sinh giao tử.
13
Đáp án phiếu học tập
dạng đột Khái niệm Hậu quả Ví dụ
biến
1. Mất sự rơi rụng từng đoạn NST, thường gây chết, mất mất đoạn NST 22 ở
đoạn làm giảm số lượng gen trên đoạn nhỏ không ảnh người gây ung thư
đó hưởng máu
2. Lặp 1 đoạn NST bị lặp lại 1 lần Làm tăng hoặc giảm lặp đoạn ở ruồi
đoạn hay nhiều lần làm tăng số cường độ biểu hiện của giấm gây hiện tượng
lượng gen trên đó tính trạng mắt lồi , mắt dẹt
3. Đảo 1 đoạn NST bị đứt ra rồi Có thể ảnh hưởng hoặc ở ruồi giấm thấy có
đoạn quay ngược 1800 làm thay không ảnh hưởng đến sức 12 dạng đảo đoạn
đổi trình tự gen trên đó sống liên quan đến khả
năng thích ứng nhiệt
độ khác nhau của
môi trường
4. Là sự trao đổi đoạn giữa các - chuyển đoạn lớn thường
Chuyển NST không tương đồng ( sự gây chết hoặc mất khả
đoạn chuyển đổi gen giữa các năng sinh sản. đôi khi có
nhóm liên kết ) sự hợp nhất các NST làm
giảm số lượng NST của
loài, là cơ chế quan trọng
hình thành loài mới
- chuyển đoạn nhỏ ko ảnh
hưởng gì.
4. Củng cố
- cấu trúc phù hợp với chức năng của NST
- 1 NST bị đứt thành nhiều đoạn sau đó nối lại nhưng ko giống cấu trúc cũ, đó có thể là dạng
đột biến nào
5. Bài tâp.
Trong 1 quần thể ruồi giấm người ta phát hiện NST số III có các gen phân bố theo những trình tự
khác nhau như sau
1. ABCGFEDHI
2. ABCGFIHDE
3. ABHIFGCDE
Cho biết đây la những đột biên đảo đoạn NST. Hãy gạch dưới những đoạn bị đảo và thử xác định
mối liên hệ trong qt phát sinh các dạng bị đảo đó
- Trả lời câu hỏi và bài tập trang 26 SGK. Sưu tầm 5 câu hỏi trắc nghiệm về bài này.
- Đọc trước bài 6.
14
Tiết 6. Ngày soạn: 08 /09 / 2008
BÀI 6 : ĐỘT BIẾN SỐ LƯỢNG NHIỄM SẮC THỂ
I.Mục tiêu
1. Kiến thức: Sau khi học xong bài này học sinh cần phải:
- học sinh hiểu được các dạng đột biến số lượng NST , hậu quả của đột biến đối với con người và
sinh vật, thấy được ứng dụng của đột biến trong đời sống sản xuất
- hiểu đựơc khái niệm,cơ chế phát sinh, tính chất biểu hiện của từng dạng đột biến số lượng NST
- phân biệt chính xác các dạng đột biến số lượng NST
- phân tích để rút ra nguyên nhân ,hậu qủa, ý nghĩa của đột biến số lượng NST
2. Kĩ năng: - r èn luyện kỹ năng phân tích, khái quát thông qua phân tích nguyên nhân, ý nghĩa của
đột biến cấu trúc NST
3. Thái độ: Giáo dục thế giới quan duy vật biện chứng.
II. Chuẩn bị
1. Giáo Viên: - hình 6.1,6.2,6.3,6.4 sách giáo khoa.
- hình ảnh về các dạng biểu hiện của đột biến số lưọng NST
2. Học sinh: Đọc trước bài ở nhà
III. Phương pháp: Hỏi đáp - tìm tòi bộ phận, hỏi đáp – tái hiện thông báo.
IV. Tiến trình tổ chức dạy học
1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số lớp và tư cách học sinh.
2. Kiểm tra bài cũ: - Đột biến cấu trúc NST là gì? có những dạng nào, nêu ý nghĩa?
3. bài mới
hoạt động của thầy và trò nội dung
Gv yêu cầu hs đọc sgk ĐBSL NST Là sự thay đổi về số lượng NST
? đột biến số lượng NST là gì , có mấy trong tế bào : lệch bội, tự đa bội, dị đa bội.
loại?
* hoạt động 1: t ìm hiểu đột biến lệch I. Đột biến lệch bội
bội
- gv cho hs quan sát hình 6.1 sgk
? trong tế bào sinh dưỡng bộ NST tồn tại
như thế nào
( t hành từng cặp tương đồng)
Gv nêu ví dụ: NST của ruồi giấm 2n=8
nhưng có khi kại gặp 2n=7, 2n=9, 2n=6
đột biến lệch bội
? vậy thế nào là đột biến lệch bội (dị - ĐBLB Là đột biến làm biến đổi số lượng
bội) NST chỉ xảy ra ở 1 hay 1 số cặo NST tương
? nếu trong tế bào sinh dưỡng có 1 cặp đồng
NST bị thiếu 1 chiếc, bộ NST sẽ là bao • gồm : + thể không nhiễm
nhiêu. + thể một nhiễm
Học sinh: 2n-1 + thể một nhiễm kép
? quan sát hình vẽ sgk cho niết đó là dạng + thể ba nhiễm
đột biến lệch bội nào? phân biệt các thể + thể bốn nhiễm
đột biến trong hình đó? + thể bốn nhiễm kép
* hoạt động 2: t ìm hiểu cơ chế phát
sinh đột biến lệch bội 2. cơ chế phát sinh
Gv ? nguyên nhân làm ảnh hưởng đến quá * t rong giảm phân: m t hay vài cặp NST nào đó
ộ
trình phân li của NST ( do rối loạn phân không phân li tạo giao tử thừa hoặc thiếu một
bào ) vài NST. Các giao tử này kết hợp với giao tử
? t rong giảm phân NST được phân li ở kì bình thường sẽ tạo các thể lệch bội.
nào?
15
vậy nếu sự không phân li xảy ra ở kì sau
1 hoặc kì sau 2 cho kết quả đột biến có * t rong nguyên phân (tế bào sinh dưỡng ) : m t
ộ
giống nhau ko? phần cơ thể mang đột biến lệch bội và hình
( gv giải thích thêm về thể khảm) thành thể khảm.
? hãy viết sơ đồ đột biến lệch bội xảy ra
với cặp NST giới tính
( gv cung cấp thêm về biểu hiện kiểu
hình ở nguời ở thể lệch bội với cặp NST
giới tính
? t heo em đột biến lệch bội gây hậu 3. Hậu quả
quả gì - m t cân bằng toàn bộ hệ gen ,thường giảm
ấ
Có ý nghĩa gì? sức sống ,giảm khả năng sinh sản hoặc chết
Gv : t hực tế có nhiều dạng lệch bội 4. Ý nghĩa
không hoặc ít ảnh hưởng đế sức sống - Cung cấp nguyên liệu cho tiến hoá
của sv những loại này có ý nghĩa gì trong - sử dụng lệch bội để đưa các NST theo ý
tiến hoá và chọn giống? muốn vào 1 giống cây trồng nào đó
?có thể sử dụng loại đột biến lệch bội
nào để đưa NST theo ý muốn vào cây lai ?
tại sao ?
( thể không) II. Đột biến đa bội
* hoạt động 3: tìm hiểu đột biến đa 1. t ự đa bội
bội a. khái niệm
- hs đọc mục II.1.a đưa ra khái niệm thể - l à sự tăng số NST đơn bội của cùng 1 loài
tự đa bội lên một số nguyên lần
Gv hướng dẫn hs quan sát hình 6.2 - Đa bội chẵn : 4n ,6n, 8n
*? hình vẽ thể hiện gì - Đa bội lẻ: 3n ,5n, 7n
? t hể tam bội dc hình thành như thế nào b. cơ chế phát sinh
? t hể tứ bội dc hình thành như thế nào - t hể tam bội: sự kết hợp của giao tử n và giao
? các giao tử nvà 2n dc hình thành như thế tử 2n trong thụ tinh
nào, nhờ qt nào - t hể tứ bội: sự kết hợp giữa 2 giao tư 2n hoặc
? ngoài cơ chế trên thể tứ bộ còn có thể cả bộ NST không phân li trong lần nguyên phân
hình thành nhờ cơ chế nào nữa đầu tiên của hợp tử.
**? sự khác nhau giữa thể tự đa bội và
thể lệch bội
Học sinh: l ệch bội xảy ra với 1 hoặc 1
vài cặp NST , tự đa bội xảy ra với cả bộ
NST.
Gv hướng dẫn hs quan sát hình 6.3
? phép lai trong hình gọi tên là gì
2. dị đa bội
?cơ thể lai xa có đặc điểm gi
a. khái niệm
? bộ NST của cơ thể lai xa trước và sau
- Là hiện tượng làm gia tăng số bộ NST đơn
khi trở thành thể tứ bội
bội của 2 loài khác nhau trong một tế bào
? phân biệt hiện tượng tự đa bội và dị đa
b. cơ chế
bội
? t hế nào là song dị bội
phát sinh ở con lai khác loài ( lai xa)
? t rạng thái tồn tại của NST ở thể tự đa - cơ thể lai xa bất thụ
bội và dị đa bội - ở 1 số loài thực vật các cơ thể lai bất
thụ tạo dc các giao tử lưõng bội do sự
không phân li của NST không tương
đồng, giao tử này có thể kết hợp với
nhau tạo ra thể tứ bội hữu thụ
16
**gv giải thích : t ại sao cơ thể đa bội có
những đặc điêmt trên 3 . hậu quả và vai trò của đa bội thể
Học sinh: hàm lượng ADN tăng gấp bội, - t ế bào to, cơ quan sinh dưỡng lớn, phát triển
qt sinh tổng hợp các chất xảy ra mạnh khoẻ, chống chịu tốt
mẽ, trạng thái tồn tại của NST không - các thể tự đa bội lẻ không sinh giao tử bình
tương đồng, gặp khó khăn trong phát sinh thường
giao tử. - khá phổ biến ở thực vật, ít gặp ở động vật
Cơ chế xác định giới tính ở động vật bị
rối loạn ảnh hưởng đến qt sinh sản )
4. Củng cố
- đột biến xảy ra ở NST gồm những dạng chính nào ? phân biệt các dạng này về lượng vật
chất di truyền và cơ chế hình thành
- m t loài có 2n=20 NST sẽ có bao nhiêu NST ở:
ộ
a. thể một nhiễm
b. thể ba nhiễm
c. thể bốn nhiễm
d. thê không nhiễm
e. thể tứ bội
f. thể tam bội
g. thể tam nhiễm kép
h. thể một nhiễm kép
5. Hướng dẫn về nhà
- chuẩn bị thực hành: châu chấu đực 2 con. 1 nhóm 6 em
- Trả lời câu hỏi và bài tập trang 30 SGK. Sưu tầm 5 câu hỏi trắc nghiệm về bài này.
- Đọc trước bài 7.
17
Tiết 7. Ngày soạn: 11 /09 / 2008
BÀI 7 : THỰC HÀNH
QUAN SÁT CÁC DẠNG ĐỘT BIẾN SỐ LƯỢNG NHIỄM SẮC THỂ
TRÊN TIÊU BẢN CỐ ĐỊNH VÀ LÀM TIÊU BẢN TẠM THỜI
I. Mục tiêu
1. Kiến thức: Sau khi học xong bài này học sinh cần phải:
- học sinh quan sát được hình thái và đếm số lượng NST của người bình thường và các dạng
đột biến số lượng NST trên tiêu bản cố định
- vẽ hình thái và thống kê số lượng NST đã quan sát trong các trường hợp
- có thể là được tiêu bản tạm thời đẻ xác định hình thái và đếm số lượng NST ở châu chấu đực
2. Kĩ năng: - r èn luyện kỹ năng làm thực hành, ý thức làm việc khoa học, cẩn thận chính xác.
3. Thái độ: Giáo dục thế giới quan duy vật biện chứng.
II. Chuẩn bị
1. Giáo Viên:
cho mỗi nhóm 6 em
- kính hiển vi quang học
- hộp tiêu bản cố định bộ NST tế bào của người
- châu chấu đực, nước cất,ooxein, axetic 4-5/100 ,lam. la men, kim phân tích, kéo
2. Học sinh: Đọc trước bài ở nhà
III. Phương pháp: Hỏi đáp - tìm tòi bộ phận, hỏi đáp – tái hiện thông báo.
IV.Tiến trình bài dạy
1 t ổ chức
chia nhóm hs cử nhóm trưởng, kiểm tra sự chuẩn bị của hs, trong 1 nhóm cử mỗi thành viên thực
hiện 1 nhiệm vụ: chọn tiêu bản quan sát, lên kính và qua sát, đém số lượng NST , phân biệt các dang
đột biến với dạng bình thường, chọn mẫu mổ, làm tiêu bản tạm thời
2. kiểm tra sự chuẩn bị
3. nội dung và cách tiến hành
hoạt động của thầy và trò nội dung
*hoạt động 1 1. nội dung 1
Gv nêu mục đích yêu cầu của nội dung thí Quan sát các dang đột biến NST trên tiêu bản cố
nghiệm : hs phải quan sát thấy, đếm số định
lượng, vẽ dc hình thái NST trên các tiêu a) gv hướng dẫn
bản có sẵn - đặt tiêu bản trên kính hiển vi nhìn từ ngoài để
* gv hướng dẫn các bước tiến hành và điều chỉnh cho vùng mẫu vật trên tiêu bản vào
thao tác mẫu giữa vùng sáng
- chú ý : điều chỉnh để nhìn dc các tế bào - quan sat toàn bộ tiêu bản từ đàu này đến đầu
mà NST nhìn rõ nhất kia dưới vật kính để sơ bộ xác định vị trí những
Hs thực hành theo hướng dẫn từng nhóm tế bào ma NST đã tung ra
- chỉnh vùng có nhiều tế bào vào giữa trường kính
và chuyển sang quan sát dưới vật kính 40
b. t hực hành
- t hảo luận nhóm để xá định kết quả quan sát
được
- vẽ hình thái NST ở một tế bào uộc mỗi loại
vào vở
- Đếm số lượng NST trong mổi tế bào và ghi vào
vở
18
*hoạt động 2 2. nội dung 2: l àm tiêu bản tạm thời và quan sát
*gv nêu mục đích yêu cầu của thí nghiệm NST
nội dung 2 a.vg hướng dẫn
Hs phải làm thành công tiêu bản tạm thời - dùng kéo cắt bỏ cánh và chân châu chấu đực
NST của tế bào tinh hoàn châu chấu đực - t ay trái cầm phần đâug ngực, tay phải kéo
Gv hướng dẫn hs các bước tiến hành và phần bụng ra, tinh hoàn sẽ bung ra
thao tác mẫu lưu ý hs phân biệt châu chấu - đưa tinh hoan lên lam kính, nhỏ vào đó vài giọt
đẹc và châu chấu cái, kỹ thuật mổ tránh nước cất
làm nát tinh hoàn - dùng kim phân tích tách mỡ xung quanh tinh
? điều gì giúp chúng ta làm thí nghiệm này hoàn , gạt sạch mỡ khỏi lam kính
thành công? - nhỏ vài giọt o oc xein a xetic lên tinh hoàn để
nhuộm trong thời gian 15- 20 phút
- đậy lamen, dùng ngón tay ấn nhẹ lên mặt lamen
cho tế bào dàn đều và vỡ để NST bung ra
- đưa tiêu bản lên kính để quan sát : lúc đầu bội
giác nhỏ ,sau đó bội giác lớn
b. hs thao tác thực hành
Gv tổng kết nhận xét chung. đánh giá - l àm theo hướng dẫn
những thành công của từng cá nhân, - Đếm số lượng và quan sát kỹ hình thái từng NST
những kinh nghiệm rút ra từ chính thực tế để vẽ vào vở
thực hành của các em
4. Hướng dẫn về nhà
t ừng hs viết báo cáo thu hoạch vào vở
st t Tiêu bản kết quả quan sát giải thích
1 người bình thường
2 bệnh nhân đao
3 …………….
4 ……..
2. m tả cách làm tiêu bản tạm thời và quan sát NST ở tế bào tinh hoàn châu chấu đực
ô
5, Dặn dò:
- Trả lời câu hỏi và bài tập trang 30 SGK. Sưu tầm 5 câu hỏi trắc nghiệm về bài này.
- Đọc trước bài 7.
19
Tiết 8. Ngày soạn: 15 /09 / 2008
CHƯƠNG II
TÍNH QUY LUẬT CỦA HIỆN TƯỢNG DI TRUYỀN
BÀI 8 : QUY LUẬT MENĐEN : QUY LUẬT PHÂN LI
I. Mục tiêu
1. Kiến thức: Sau khi học xong bài này học sinh cần phải:
- Học sinh chỉ ra được phương pháp nghiên cứư độc đáo của Menđen
- Giải thích được một số khái niệm cơ bản làm cơ sở nghiên cứư các quy luật di truyền
- Giải thích được khái niệm lai một cặp tính trạng, tính trạng trội, tính trạng lặn, trội không hoàn
toàn
- Giải thích kết quả thí nghiệm cũng như định luật phân lii của Međen bằng thuyết NST
2. Kĩ năng: - Rèn luyện kỹ năng suy luận lôgic và khả năng vận dung kiến thức toán học trong
việc giải quyết các vấn đề của sinh học
3. Thái độ: Giáo dục thế giới quan duy vật biện chứng.
II. Chuẩn bị
1. Giáo Viên:
- Hình vẽ 8.2 sgk phóng to
- Phiếu học tập số 1 và số 2 cùng đáp án
2. Học sinh: Đọc trước bài ở nhà
Phiếu học tập số 1
Quy trình thí nghiệm Tạo ra các dòng thuần có các kiểu hình tương phản ( hoa đỏ- hoa
trắng )
Lai các dòng thuần với nhau để tạo ra đời con F1
Cho các cây lai F1 tự thụ phấn với nhau để toạ ra đời con F2
Cho từng cây F2 tự thụ phấn để tạo ra đời con F3
Kết quả thí nghiệm F1: 100/100 Cây hoa đỏ
F2: ¾ số cây hoa đỏ
¼ cây hoa trắng ( 3 trội : 1 lặn )
F3 : ¼ cây ho đỏ F2 cho F3 gồm toàn cây hoa đỏ
2/3 cây hoa đỏ F2 cho F3 tỉ lệ 3 đỏ :1 trắng
tất cả các cây hoa trắng ở F2 cho F3 gồm toàn cây hoa trắng
Phiếu học tập số 2
Giải thích kết quả - Mỗi tính trạng do 1 cặp nhân tố di truyền quy định ( cặp alen): 1 có
( Hình thành giả nguồn gốc từ bố, 1 có nguồn gốc từ mẹ
thuyết ) - các nhân tố di truyền của bố và mẹ tồn tại ở cơ thể con một cách
riêng rẽ , không hoà trộn vào nhau , khi giảm phân chúng phân li đồng
đều về các giao tử
Kiểm định giả thuyết - nếu giả thuyết nêu trên là đúng thì cây dị hợp tử Aa khi giảm phân
sẽ cho 2 loại giao tử với tỉ lệ ngang nhau
- có thê kiểm tra điều này bằng phép lai phân tích
III. Phương pháp: Hỏi đáp - tìm tòi bộ phận, hỏi đáp – tái hiện thông báo.
IV. Tiến trình tổ chức dạy học
1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số lớp và tư cách học sinh.
2. Kiểm tra bài cũ:
3. Bài mới
Hoạt động của thầy và trò Nội dung
Hoạt động 1 : phương pháp nghiên cứu di I.Phương pháp nghiên cứu di truyền học
truyền học của Men đen của Menđen
* GV yêu cầu học sinh đọc mục I sgk và thảo
luận nhóm tìm hiểu pp ng/cứu đẫn đén thành
20
Copyright by webtailieu.net