Dàn bài Điện tử công suất 1
Chöông 2 : LINH KIEÄN ÑTCS
Ñeå thöïc hieän caùc ngaét ñieän ñieän töû trong chöông 1, coù theå söû duïng nhieàu linh
kieän hay nhoùm linh kieän ñieän töû chòu ñöôïc aùp cao – doøng lôùn, laøm vieäc trong hai cheá
ñoä:
- Daãn ñieän hay baûo hoaø (ON): suït aùp qua keânh daãn ñieän raát beù, doøng phuï
thuoäc vaøo taûi.
- Khoùa (OFF): doøng qua noù raát beù (≈ 0), keânh daãn ñieän nhö hôû maïch.
Caùc linh kieän chính: diode, thyristor (SCR), BJT vaø MosFET.
II.1 DIODE:
Laø linh kieän daãn ñieän moät chieàu quen thuoäc cuûa maïch ñieän töû.
1. Phaân loaïi:
- Theo suït aùp thuaän, loaïi thöôøng (duøng silic) töø 0.6 ñeán 1.2 V, thöôøng tính
baèng 1V. ÔÛ maïch doøng lôùn, aùp thaáp coù theå duøng coâng ngheä Schottky, ñeå coù suït aùp
thuaän beù, 0.2 – 0.4V.
- Coù loaïi diod doøng beù duøng cho maïch xöû lyù tín hieäu, diod coâng suaát chòu
doøng lôùn hôn cho maïch ÑTCS, diod laøm vieäc ôû maïch cao taàn coù tuï ñieän moái noái beù.
- Diod coâng suaát chia laøm hai loaïi: duøng ôû taàn soá coâng nghieäp (diod chænh löu)
vaø diod duøng cho maïch ñoùng ngaét ôû taàn soá cao.
2. Ñaëïc tính phuïc hoài cuûa diod (recovery):
- Moâ taû: Khi chuyeån töø traïng thaùi daãn ñieän sang traïng thaùi khoùa, coù khoaûng
thôøi gian ngaén diod daãn doøng ngöôïc goïi laø thôøi gian phuïc hoài ngöôïc trr (rr: reverse
recovery) tröôùc khi thaät söï khoùa nhö hình II.1.1. Doøng ñieän naøy öùng vôùi vieäc xaû vaø
naïp ngöôïc laïi caùc ñieän tích cuûa moái noái (töông öùng tuï ñieän moái noái) khi diod bò phaân
cöïc nghòch.
Hình II.1.1: Hai kieåu phuïc hoài.
Trang 1/ Chương 2 © Huỳnh Văn Kiểm
Học kì 2 năm học 2004-2005
- trr coù trò soá khaù lôùn ôû diod taàn soá coâng nghieäp laøm cho chuùng khoâng theå laøm
vieäc ôû vaøi chuïc KHz, nhöng khaù beù, côû vaøi micro giaây ôû diod phuïc hoài nhanh (fast
recovery). Ngoaøi trr , ñaëc tính phuïc hoài cuûa diode coøn ñaëc tröng qua ñieän tích QRR
laø tích phaân cuûa doøng ñieän ngöôïc theo t.
- AÛnh höôûng cuûa ñaëc tính phuïc hoài: Diod phuïc hoài nhanh (ñöôïc duøng cho
maïch ñoùng ngaét taàn soá cao) coù ñaëc tính phuïc hoài hình II.1.1.b: doøng ngöôïc taêng daàn
ñeán IRR vaø giaûm veà 0 raát nhanh sau ñoù. Söï thay ñoåi ñoät ngoät traïng thaùi cuûa doøng
ñieän naøy seõ taïo ra quaù aùp cho caùc phaàn töû maïch hay gaây nhieãu do caùc L cuûa maïch
hay kyù sinh do toác ñoä taêng (giaûm) doøng di/dt lôùn.
Ta coù trr = ta + tb ≈ ta Khi cho ≈ tb laø khoâng ñaùng keå.
di di I RR 1
Goïi laø toác ñoä taêng doøng aâm: Ta coù = vaø QRR = I RR .ta .Suy ra
dt dt ta 2
di
I RR = 2.QRR .
dt
Vaäy vôùi QRR cho tröôùc, ñeå giaûm IRR caàn phaûi haïn cheá di/dt khi khoùa.
- Khoâng chæ diod, SCR vôùi tö caùch laø chænh löu coù ñieàu khieån cuõng gaëp vaán ñeà
töông töï.
II.2 THYRISTOR VAØ SCR:
1. Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng SCR:
Ba cöïc cuûa SCR:
Anod: Döông cöïc
Katod: AÂm cöïc
Gate: Coång hay
cöïc ñieàu khieån.
Kyù hieäu SCR Caáu taïo nguyeân lyù Maïch töông ñöông
hai BJT Hình II.2.1: Kyù hieäu
vaø nguyeân lyù SCR
- Khi môùi caáp ñieän, iG = 0 : SCR khoùa thuaän vaø ngöôïc – IA laø doøng ñieän roø,
raát beù, côû mA vôùi VAK ≠ 0.
Trang 2/ Chương 2 http://www.khvt.com
Dàn bài Điện tử công suất 1
Hình II.2.2: Caáu taïo moät
SCR doøng lôùn ôû tæ leä thöïc
(a) vaø phoùng to maûnh
tinh theå baùn daãn (b)
- Khi SCR phaân cöïc thuaän - VAK > 0, vaø coù tín hieäu ñieàu khieån - IG > 0,
SCR chuyeån sang traïng thaùi daãn ñieän vaø coù khaû naêng töï giöõ traïng thaùi daãn ñieän cho
ñeán khi doøng qua noù giaûm veà 0.
2. Ñaëc tính tónh ( volt – ampe ): Moâ taû quan heä IA(VAK) vôùi doøng IG khaùc
nhau.
Hình II.2.3 Sô ñoà thí nghieäm vaø ñaëc tuyeán volt – ampe cuûa SCR
* VAK < 0 : Khoùa ngöôïc: Chaïy qua SCR laø doøng roø ngöôïc, côû mA. Khi VAK < -
VRB ta coù hieän töôïng gaõy ngöôïc, doøng | IA | taêng raát cao trong khi VAK vaãn giöõ trò soá
lôùn => SCR bò hoûng.
* VAK > 0 vaø IG = 0 : Khoùa thuaän: Ta coù laø doøng roø thuaän, cuõng côû mA. Khi
VAK > VFB ta coù hieän töôïng gaõy thuaän: SCR chuyeån sang vuøng daãn ñieän.
Ta phaûi choïn ñònh möùc aùp cuûa SCR lôùn hôn caùc giaù trò gaõy naøy, heä soá an toaøn
ñieän aùp thöôøng choïn lôùn hôn hay baèng 2.
Khi phaân cöïc thuaän, neáu IG taêng leân töø giaù trò 0, VFB giaûm daàn. Nhö vaäy, doøng
IG caàn phaûi ñuû lôùn ñeå coù theå söû duïng SCR nhö moät ngaét ñieän ñieän töû: SCR chuyeån
sang traïng thaùi daãn ngay khi ñöôïc kích baát chaáp ñieän aùp phaân cöïc thuaän.
* Vuøng daãn ñieän: ÖÙng vôùi tröôøng hôïp SCR ñaõ ñöôïc kích khôûi khôûi vaø daãn
ñieän, suït aùp qua SCR VAK = VF khoaûng 1 - 2 volt. Trong vuøng daãn ñieän coù hai ñaëc
tröng doøng:
Trang 3/ Chương 2 © Huỳnh Văn Kiểm
Học kì 2 năm học 2004-2005
+ IL : doøng caøi, laø giaù trò toåi thieåu cuûa IA ñeå SCR coù theå duy trì traïng
thaùi daãn khi doøng cöïc coång IG giaûm veà 0 ( kích SCR baèng xung ).
+ IH : doøng giöõ, laø giaù trò toåi thieåu cuûa IA ñeå SCR coù theå duy trì traïng
thaùi daãn ( khi khoâng coøn doøng cöïc coång IG. Neáu doøng anode thaáp hôn IH, SCR seõ trôû
veà traïng thaùi khoùa.
IL khaùc IH vì coù quaù trình lan toûa cuûa doøng anode töø vuøng phuï caän cuûa cöïc G
ñeán toaøn boä maûnh baùn daãn khi SCR ñöôïc kích ( coù doøng cöïc neàn), töông öùng maät ñoä
doøng giaûm daàn, laøm cho heä soá khueách ñaïi doøng ñieän taêng. Quaù trình quaù ñoä naøy coøn
aûnh höôûng ñeán giôùi haïn di/dt, ñöôïc giôùi thieäu trong ñaëc tính ñoäng cuûa SCR.
2. Ñaëc tính ñoäng ( ñoùng ngaét ):
a. Ñaëc tính môû: ( turn on )
Thôøi gian treã ton
Giôùi haïn toác ñoä taêng doøng diA/dt.
Hình II.2.4.a. Ñaëc
tính ñoäng : môû
vaø khoùa cuûa SCR
Hình II.2.4.b. Caáu taïo SCR cöïc
coång coù daïng coå ñieån (1) vaø
phöùc taïp (2) phaân boá treân
toaøn dieän tích mieáng baùn daãn
(1) (2) ñeå taêng di/dt.
b. Ñaëc tính khoaù: ( turn off )
- Moâ taû quaù trình khoùa SCR
- Thôøi gian ñaûm baûo taét toff toff = [ 10 .. 50 ] micro giaây vôùi SCR taàn
soá cao
[ 100 .. 300 ] micro giaây vôùi SCR chænh
löu.
- Coù giôùi haïn toác ñoä taêng du/dt ñeå traùnh töï kích daãn.
- Coù quaù trình daãn doøng ngöôïc khi khoùa (ñaët aùp aâm) nhö diod (ñaëc tính phuïc
hoài ngöôc).
- Caàn coù maïch baûo veä choáng töï kích daãn (hình II.2.5).
Trang 4/ Chương 2 http://www.khvt.com
Dàn bài Điện tử công suất 1
C2 = 0.05 – 0.1 uF; R2 = 33 – 100 ohm; R1 taêng khi aùp
SCR taêng vaø/hay doøng taûi giaûm, töø 20 – 100 ohm; C1
taêng khi doøng SCR taêng vaø/hay aùp SCR giaûm, töø 0.1 –
0.5 uF.
Hình II.2.5: Maïch snubber R1C1 vaø RC cöïc coång baûo veä SCR
khoûi caùc cheá ñoä kích daãn khoâng mong muoán.
3. Ñaëc tính coång: (hay kích khôûi coång)
(1) laø ñaëc tính IG(VG) tieâu bieåu, (2) laø ñaëc tính IG(VG) öùng vôùi ñieän trôû RG beù,
(3) öùng vôùi ñieän trôû RG lôùn.
Caùc thoâng soá giôùi haïn ( cöïc ñaïi ) cuûa
tín hieäu cöïc coång ñeå traùnh hö hoûng SCR:
doøng IGmax, aùp VGmax vaø coâng suaát tieâu taùn
trung bình PGmax cuûa cöïc coång (Coâng suaát tieâu
taùn coøn phuï thuoäc beà roäng xung kích SCR).
Hình II.2.6: Ñaëc tính coång SCR
Caùc soå tay toùm taét thöôøng chæ cung caáp caùc
thoâng soá giôùi haïn (beù nhaát) cho ñaûm baûo
kích: VGT, IGT .
Vaø nhö vaäy ñieåm laøm vieäc cuûa coång SCR phaûi naèm trong caùc giôùi haïn naøy,
vuøng ñöôïc toâ trong hình II.2.6.
Trong thöïc haønh, coù theå öôùc tính IGT baèng caùch söû duïng heä soá khueách ñaïi
doøng cuûa SCR tính baèng tæ soá IA ñònh möùc / IGT , heä soá naøy coù giaù trò töø 100 . . 200.
Doøng kích SCR seõ choïn töø 1.5 . . 5 laàn giaù trò naøy, soá caøng cao khi caàn ñoùng ngaét toát,
laøm vieäc ôû taàn soá cao hay kích baèng xung.
4. Caùc linh kieän khaùc trong hoï thyristor:
Thyristor laø hoï linh kieän coù ít nhaát 4 lôùp vôùi SCR laø ñaïi dieän. Thyristor hoaït
ñoäng theo nguyeân lyù phaûn hoài döông neân luoân coù khaû naêng töï giöõ traïng thaùi daãn
ñieän (kích daãn). Nhöng khoâng nhö SCR, moät soá SCR ñöôïc cheá taïo ñeå coù theå ñieàu
khieån ñöôïc quaù trình khoaù vaø laø moät ngaét ñieän ñieän baùn daãn moät chieàu khi lyù töôûng
hoùa.
Hình II.2.7: Kyù hieäu cuûa caùc linh kieän hay gaëp cuûa hoï Thyristor.
a. DARLISTOR: Laø loaïi SCR coù caáu taïo noái taàng (cascade) ñeå taêng heä soá
khueách ñaïi doøng IA / IG khi ñònh möùc doøng anode lôùn vaø raát lôùn (vaøi traêm ñeán vaøi
Trang 5/ Chương 2 © Huỳnh Văn Kiểm
Học kì 2 năm học 2004-2005
ngaøn ampe). Luùc ñoù, doøng kích vaãn ôû vaøi ampe. Darlistor laø teân thöông maïi, nhaùi
theo transistor noái taàng laø Darlington transistor. Moät soâù nhaø saûn xuaát vaãn duøng teân
SCR hay Thyristor, nhöng chuù thích laø cöïc coång ñöôïc khueách ñaïi (Amplified gate
thyrirstor). Sô ñoà nguyeân lyù Darlistor cho ôû hình II.2.7.
b. TRIAC: Laø linh kieïân phoå bieán thöù hai cuûa hoï thyristor sau SCR, coù maïch
töông ñöông laø hai SCR song song ngöôïc, ñöôïc cheá taïo vôùi doøng ñònh möùc ñeán haøng
ngaøn ampe. Maïch töông ñöông hai SCR song song ngöôïc hoaøn toaøn töông thích vôi
TRIAC khi khaûo saùt lyù thuyeát, neân
chuùng thöôøng ñöôïc duøng
thay theá cho nhau trong
caùc sô ñoà nguyeân lyù maëc
duø trong thöïc teá chuùng coù
nhieàu tính chaát khaùc nhau.
TRIAC coù khaû naêng khoùa
theo hai chieàu, trôû neân daãn Hình II.2.8 Ñaëc tuyeán V – I cuûa TRIAC vaø DIAC
ñieän khi coù doøng kích vaø
töï giöõ traïng thaùi daãn cho
ñeán
Khi doøng qua noù giaûm veà khoâng.
(Hình II.2.8) TRIAC coù theå ñieàu
khieån baèng doøng G – T1 ( coøn goïi
laø MT1) caû hai cöïc tính vaø ôû hai
chieàu doøng ñieän taûi laøm sô ñoà ñieàu
khieån ñôn giaûn hôn maïch töông
ñöông hai SCR raát nhieàu.
Nhöôïc ñieåm raát quan troïng
cuûa TRIAC laø deã bò töï kích ôû nhieät Hình II.2.9: Hình daïng beân ngoaøi cuûa moät soá
ñoä moái noái cao vaø coù giôùi haïn dv/dt TRIAC (SCR cuõng töông töï )
raát thaáp, khoù laøm vieäc vôùi taûi coù
tính caûm. Luùc ñoù, ngöôøi ta vaãn phaûi
duøng hai SCR song
song ngöôïc.
c. DIAC: Coù nguyeân taéc hoaït ñoäng töông töï nhö TRIAC nhöng khoâng coù cöïc
coång G, ngöôõng ñieän aùp gaõy raát thaáp - thöôøng laø 24 V, ñöôïc duøng trong caùc maïch
phaùt xung vaø kích thyristor vôùi doøng xung moät vaøiû ampe.
d. LA SCR ( Light – activated – SCR ): SCR kích baèng tia saùng.
Coù nguyeân taéc laøm vieäc nhö SCR nhöng ñöôïc kích baèng doøng quang ñieän.
Trang 6/ Chương 2 http://www.khvt.com
Dàn bài Điện tử công suất 1
Thay vì cung caáp doøng cöïc coång ñeå kích khôûi, ngöôøi ta roïi saùng LA SCR qua cöûa soå
hay oáng daãn sôïi quang. LASCR raát thích hôp cho caùc öùng duïng cao aùp, khi caùch
ñieän giöùa maïch kích vaø ñoäng löïc trôû neân vaán ñeà phöùc taïp, giaûi quyeát toán keùm.
e. GTO: ( Gate turn off SCR, SCR taét baèng cöïc coång ).
Vôùi khaû naêng töï giöõ traïng thaùi daãn ñieän, SCR khoâng theå töï taét ôû nguoàn moät
chieàu neáu maïch khoâng coù sô ñoà ñaëc bieät ñeå doøng qua noù giaûm veà khoâng. GTO cho
pheùp ngaét SCR baèng xung aâm ôû cöïc coång. Töø maïch töông ñöông hai BJT (hình
1.2a), khaû naêng naøy coù theå ñöôïc döï ñoaùn. Nhöng trong thöïc teá, SCR khoâng theå taét
baèng coång vì cöïc coång chæ moài cho quaù trình daãn, sau ñoù khoâng coøn taùc duïng.
GTO coù caáu taïo khaùc hôn, cho pheùp kieåm tra keânh daãn ñieän cuûa SCR töø cöïc
coång. Giaù phaûi traû laø heä soá khueách ñaïi doøng khi kích giaûm xuoáng, coøn khaù beù -
khoaûng vaøi chuïc. Heä soá hueách ñaïi doøng khi taét xaáp xæ möôøi. Ngöôøi ta cheá taïo ñöôïc
GTO coù doøng ñònh möùc ñeán haøng ngaøn ampe.
II.3 TRANSISTOR COÂNG SUAÁT:
Laø ñaïi dieän cho ngaét ñieän baùn daãn coù theå laøm v ieäc vôùi nguoàn moät chieàu,
ñöôïc ñieàu khieån baèng doøng cöïc B neáu laø BJT hay aùp cöïc coång G neáu laø MosFET
hay IGBT.
Gioáng nhö Thyristor, maët naï ñeå gia coâng transistor coâng suaát cuõng coù daïng
phöùc taïp ñeå caùc cöïc ñieàu khieån kieåm soaùt ñöôïc toaøn boä keânh daãn ñieän vaø laøm cho
linh kieän chuyeån traïng thaùi nhanh (hình II.3.1).
Hình II.3.1: Caáu taïo cuûa BJT coâng suaát: Cöïc B phaân boá ñeàu treân toaøn boä dieän tích, cung
caáp khaû naêng ñieàu khieån hieäu quaû hôn.
1. Transistor coâng suaát:
C
D D C
G
G
G G
S S E E
MosFET keânh n (Kyù hieäu quen duøng) Kyù hieäu IGBT Maïch nguyeân lyù IGBT
Trang 7/ Chương 2 © Huỳnh Văn Kiểm
Học kì 2 năm học 2004-2005
Hình II.3.1: Kyù hieäu caùc transistor
Laø nhoùm ngaét ñieän baùn daãn cho pheùp ñoùng vaø ngaét theo tín hieäu ñieàu khieån,
goàm coù:- BJT: ñieàu khieån baèng doøng cöïc B
- IB = 0 => BJT khoùa, khoâng daãn ñieän
- IB ñuû lôùn (IB > IC / β) BJT baûo hoøa, daãn doøng taûi IC chæ phuï thuoäc maïch taûi.
Vôùi doøng taûi lôùn, ñeå giaûm doøng ñieàu khieån, caùc nhaø saûn xuaát cheá taïo caùc
transistor Darlington vôùi heä soá khueách ñaïi doøng β töø vaøi traêm ñeán vaøi nghìn.
- MosFET: laø transistor tröôøng coù cöïc coång caùch ñieän, loaïi taêng
(enhancement). MosFET laø transistor ñieàu khieån baèng aùp VGS .
- VGS ≤ 0 : transistor khoùa
- VGS > VTH : transistor daãn ñieän (VTH töø 3 .. 5 volt)
- IGBT (Insulated Gate BJT): Coâng ngheä cheá taïo MosFET khoâng cho pheùp
taïo ra caùc linh kieän coù ñònh möùc doøng lôùn, IGBT coù theå xem laø söï keát hôïp giöõa
MosFET ôû ngoû vaøo vaø BJT ôû ngoû ra ñeå coù ñöôïc linh kieän ñoùng ngaét doøng DC ñeán
haøng nghìn Ampe ñieàu khieån baèng aùp cöïc G. Cuõng nhö thyristor, transistor caàn
coù maïch laùi, laø phaàn töû trung gian giöõa maïch ñieàu khieån vaø ngaét ñieän, coù caùc nhieäm
vuï:
- Ñaûm baûo daïng vaø trò soá doøng cöïc B cho BJT (aùp cöïc coång G ñ/v MosFET)
ñeå caùc linh kieän naøy baûo hoøa .
- Caùch ly ñieän maïch ñieàu khieån – coâng suaát theo yeâu caàu cuûa sô ñoà ñoäng löïc
(neáu coù), taêng khaû naêng an toaøn cho ngöôøi vaän haønh, traùnh nhieãu cho maïch ñieàu
khieån.
Nguyeân lyù ñieàu khieån IGBT gioáng
nhö MosFET.
VCC
L
VCC
i
C
Rt
i Rt
C
VBB Q VBB Q
R2 v R2 v
R1 CE R1 CE
Hình II.3.2: maïch thí nghieäm quaù trình ñoùng ngaét
cuûa BJT. Hình II.3.3.a vaø b:
a. Quaù trình ñoùng ngaét cuûa BJT:
Quan saùt quaù trình ñoùng ngaét cuûa BJT vôùi taûi R vaø RL nhö sô ñoà treân hình
Trang 8/ Chương 2 http://www.khvt.com
Dàn bài Điện tử công suất 1
II.3.2 vaø caùc daïng soùng treân hình II.3.3.a vaø b, ta coù nhöõng nhaän xeùt sau:
- Khi ñoùng (chuyeån töø khoùa sang baûo hoøa) BJT maát thôøi gian tON coù trò soá
khoaûng 1 micro giaây, vaø thôøi gian tOFF coù trò soá vaøi micro giaây ñeå khoùa (hình
II.3.3.a).
- Quaù trình chuyeån traïng thaùi khoâng xaûy ra töùc thôøi, coù thôøi gian ñeå aùp vCE vaø
iC thay ñoåi trò soá Khi taûi trôû: vCE = VCC – Rt . iC : aùp CE cuûa BJT taêng daàn theo
quaù trình giaûm cuûa iC .
Nhö vaäy coù thôøi gian, duø raát beù, BJT chòu doøng lôùn vaø aùp cao, daãn ñeán toån
hao trong BJT khi ñoùng ngaét. Ví duï khi aùp treân BJT baèng 200 volt vaø doøng 20 ampe,
coâng suaát töùc thôøi treân moái noái CE luùc ñoù laø 200*20 = 4000 watt so vôùi vaøi chuïc
watt khi daãn baûo hoøa.
Hieän töôïng naøy ñaëc bieät nghieâm troïng khi i
taûi coù diod phoùng ñieän: doøng qua taûi cuoän daây VBB B D
R
Q
khoâng thay ñoåi töùc thôøi trong khi diod phoùng ñieän R2
chæ coù theå daãn ñieän khi BJT taét haün, moái noái CE seõ R1 C
chòu nguyeân doøng taûi cho ñeán khi vCE = VCC. Nhö
vaäy toån hao trong quaù trìng ñoùng ngaét seõ taêng cao
[daïng doøng aùp treân hình II.3.3.b]. Hình II.3.4: cuïm BJT ñoùng ngaét
vôùi caùc linh kieän phuï
Caùc keát luaän:
* Toån hao trong quaù trình ñoùng ngaét cuûa transistor raát cao, trong thöïc teá noù laø
nguoàn nhieät chuû yeáu laøm phaùt noùng transistor ñoùng ngaét, noù giôùi haïn taàn soá laøm
vieäc cuûa transistor ñoùng ngaét. Ñeå haïn cheá söï phaùt noùng naøy ngoaøi vieäc söû duïng
maïch laùi hieäu quaû, caàn choïn ñuùng loaïi transistor ñoùng ngaét (loaïi SWitching) vaø
duøng maïch caûi thieän. Maïch caûi thieän quaù trình khoùa transistor cuõng laø laø maïch
snubber (töông töï nhö ôû SCR) bao goàm diod D, ñieän trôû R vaø tuï ñieän C treân hình
II.3.4. Khi BJT chuyeån sang traïng thaùi khoùa, tuï C ñöôïc naïp qua diod D baèng doøng
taûi cuûa transistor [daïng aùp (1) treân hình II.3.3.a]. Nhôø vaäy seõ khoâng coù tröôøng hôïp
doøng taûi bò cöôõng böùc chaûy qua BJT trong quaù trình khoùa. Ñieän trôû R haïn doøng
phoùng qua CE khi BJT daãn ñieän trôû laïi. Diod D ít gaëp trong thöïc teá, giaù trò ñieän trôû R
töø 33 ñeán 150 ohm vaø ñieän dung C coù giaù trò trong khoaûng 0.1 nF ñeán 10 nF phuï
thuoäc ñieän aùp vaø taàn soá laøm vieäc.
* Ñeå laøm nhanh quaù trình chuyeån maïch, nhôø ñoù taêng taàn soá laøm vieäc vaø giaûm
toån hao naêng löôïng, caàn coù maïch laùi hieäu quaû vôùi caùc khaû naêng sau:
- Giaûm tON baèng caùch cöôõng böùc doøng cöïc neàn cho BJT.
- Giaûm tOFF khi khoâng cho BJT baûo hoøa saâu baèng caùch giöõ vCE khoâng quaù beù,
cung caáp IB vöøa ñuû; cung caáp phöông tieän giaûi phoùng ñieän tích moái noái BE ñaõ ñöôïc
Trang 9/ Chương 2 © Huỳnh Văn Kiểm
Học kì 2 năm học 2004-2005
naïp khi BJT daãn ñieän.
b. Vuøng hoaït ñoäng an
toaøn cuûa BJT (Safe
Operating Area) (hình II.3.5
):
Laø vuøng chöùa caùc
ñieåm (IC, VCE ) cuûa BJT khi
laøm vieäc maø khoâng bò hoûng,
giôùi haïn bôûi:
- caùc giaù trò cöïc ñaïi
VCEmax, ICmax.
- Gaûy (moái noái) thöù
caáp (second breakdown), laø VCE
tröôøng hôïp BJT bò hö hoûng Hình II.3.5: Vuøng laøm vieäc an toaøn khi phaân cöïc (cöïc B)
do phaùt noùng cuïc boä laøm thuaän (FBSOA) cuûa transistor GE-D67DE
taêng doøng IC trong khi aùp vaãn
cao, phaân bieät vôùi gaûy sô caáp
(primary) khi phaân cöïc
ngöôïc. Hieän töôïng naøy laø keát
quaû cuûa nhieàu nguyeân nhaân,
xaûy ra
trong quaù trình ñoùng ngaét, nhaát laø vôùi taûi RL. Ñieàu naøy nhaán maïch taùc duïng baûo veä
cuûa maïch Snubber.
b. Maïch laùi MOSFET coâng suaát: D
Dz7v2
MosFET coâng suaát coù caùc öu ñieåm: taàn
C4
G 330p
soá laøm vieäc cao hôn vì keânh daãn ñieän khoâng S
0 .. 15volt 47
R11
coù moái noái, maïch laùi ñôn giaûn hôn vì ñieàu
22K 510/3W
D4
khieån baèng aùp - khoâng caàn coâng suaát – coù theå
keùo thaúng töø caùc vi maïch caáp ñieän 12 volt (ví
Hình II.3.6: Maïch laùi MOSFET 5 – 7 A
duï khueách ñaïi thuaät toaùn hay CMOS) khi laøm vieäc ôû BBÑ Flyback 50 kHz.
khoâng caàn taàn soá ñoùng ngaét cao. Ñeå ñaït taàn soá
ñoùng ngaét lôùn, maïch laùi caàn cung caáp doøng
naïp khi
môû MOSFET vaø tieâu taùn ñieän tích cho caùc tuï ñieän moái noái khi taét. Nhö vaäy caùc
maïch laùi MOSFET cuõng coù yeâu caàu töông töï nhö maïch laùi BJT nhöng chæ coù doøng
trong cheá ñoä quaù ñoä vaø aùp laøm vieäc cao (0..10 volt hay ± 10 volt).Caùc haõng cheá taïo
Trang 10/ Chương 2 http://www.khvt.com
Dàn bài Điện tử công suất 1
baùn daãn coâng suaát ñaõ cheá taïo nhöõng module bao goàm linh kieän coâng suaát, maïch laùi
vaø baûo veä laøm coâng vieäc cuûa nhaø thieát keá trôû neân ñôn giaûn .
II.4 CAÙC LINH KIEÄN COÂNG SUAÁT MÔÙI:
Hình II.4.1 - II.4.3 laáy töø saùch Power Electronics … cuûa M.H Rashid cho ta
caùi nhìn khaù toaøn dieän veà caùc loaïi linh kieän ÑTCS hieän nay.
Nhìn chung, theo caáu taïo chuùng vaãn thuoäc hai hoï Thyristor vaø Transistor. Veà
hoaït ñoäng, chuùng ñoùng vai troø cuûa SCR (chæ kích daãn) hay ngaét ñieän baùn daãn moät
chieàu (khi coù theå ñieàu khieån khoùa). Hình II.4.3 trình baøy kyù hieäu cuøng vôùi moâ taû sô
löôïc hoaït ñoäng, hình II.4.1 phaân loaïi theo ñaëc tính. Coù theå thaáy laø caùc linh kieän môùi
boå sung coâng ngheä MOS vaøo baùn daãn coâng cuaát ñeå:
- Caûi thieän toác ñoä ñoùng ngaét, naâng cao khaû naêng chòu doøng, aùp ví duï nhö
IGBT coù ñaëc tính toát cuûa BJT vaø MOSFET.
- Cung caáp vaø caûi thieän ñaëc tính kích ngaét cho hoï Thyristor, ví duï nhö GTO,
SITH, MCT..
Vôùi löu yù caùc tính chaát cuûa moät linh kieän naèm trong nhieàu muïc khaùc nhau, ta
coù theå suy ra ñaëc tính cô baûn cuûa noù.
Hình II.4.1: So saùnh ñaëc tính caùc linh kieän coâng suaát môùi
Trang 11/ Chương 2 © Huỳnh Văn Kiểm
Học kì 2 năm học 2004-2005
Hình II.4.2: Phaïm vi öùng duïng hieän taïi vaø trieãn voïng cuûa caùc linh kieän coâng suaát môùi.
Trang 12/ Chương 2 http://www.khvt.com
Dàn bài Điện tử công suất 1
Hình II.4.3: Toùm
taét ñaëc tính caùc
linh kieän coâng
suaát môùi.
Trang 13/ Chương 2 © Huỳnh Văn Kiểm
Học kì 2 năm học 2004-2005
II.5 ÑAËC TÍNH NHIEÄT:
4. Ñaëc tính nhieät:
Caùc linh kieän coâng suaát khi laøm vieäc ñeàu
tieâu taùn naêng löôïng vaø phaùt noùng, seõ hö hoûng khi
nhieät ñoä lôùn hôn giaù trò cho pheùp. Muïc ñích cuûa
tính toaùn nhieät laø kieåm tra nhieät ñoä moái noái θJ cuûa
mieáng tinh theå baùn daãn phaûi beù hôn giaù trò cho
pheùp θJmax, coù trò soá töø 150 . . 200 O C.
Vieäc giaûi baøi toaùn naøy bao goàm :
- Tính coâng suaát tieâu taùn trung bình trong
chu kyø T: ΔP = ∫ v(t ).i (t )dt ; trong ñoÙ v(t), i(t)
T
laø giaù trò töùc thôøi doøng, aùp qua ngaét ñieän. Coù theå
Hình 2.5.1 Caùch laép linh kieän coâng
tra ΔP trong taøi lieäu cuûa nhaø saûn xuaát, theo hai
suaát voû TO 220AB vaøo taûn nhieät
thoâng soá: trò soá trung bình vaø daïng cuûa doøng ñieän
hay coù theå tích phaân tröïc tieáp.
- Tính toaùn truyeàn nhieät töø tinh theå baùn daãn ra moâi tröoøng xung quanh:
moái noái Æ voû S Æ taûn nhieät Æ moâi tröôøng.
Baøi toaùn naøy coù theå ñöôïc ñôn giaûn hoùa khi cho raèng trong cheâù ñoä xaùc laäp,
cheânh leäch nhieät ñoä treân ñöôøng truyeàn θ1 , θ2 tæ leä vôùi coâng suaát tieâu taùn ΔP vaø thoâng
soá ñaëc tröng cuûa moâi tröôøng truyeàn – goïi laø ñieän trôû nhieät R12 :
θ1 − θ2 = ΔP ⋅ R12 AÙp duïng vaøo tính toaùn taûn nhieät cho baùn daãn
coâng suaát:
θ J − θ A = ΔP ⋅ (R JC + R CH + R HA ) vôùi caùc ñieän trôû nhieät:
+ RJC: theå hieän khaû naêng taûn nhieät cuûa linh kieän, cung caáp bôûi nhaø saûn
xuaát, ñöôïc cung caáp tröïc tieáp hay thoâng qua coâng suaát ñònh möùcΔP (kyù hieäu Pdiss
trong caùc taøi lieäu tieáng Anh), xaùc ñònh baèng nhieät ñoä moái noái cho pheùp θJmax vaø nhieät
ñoä voû baèng giaù trò moâi tröôøng qui ñònh, laø θA = 25 OC. Keát quaû laø:
Pdiss . RJC = θJmax – 25 OC
+ RCH: ñieän trôû nhieät khi truyeàn töø voû cuûa linh kieän qua taûn nhieät, giaûm
khi aùp löïc tieáp xuùc, ñoä nhaün beà maët taêng. Ngöôøi ta coøn coù lôùp ñeäm baèng cao su ñaëc
bieät vöøa laøm caùch ñieän vaø taêng tieáp xuùc, hay duøng keo ( paste ) silicon laøm kín caùc
khe hôû giöõa hai beà maët khi söû duïng mica laøm taám ñeäm .
+ RHA: ñieän trôû nhieät khi truyeàn töø taûn nhieät ra moâi tröôøng xung quanh,
Trang 14/ Chương 2 http://www.khvt.com
Dàn bài Điện tử công suất 1
laø boä phaän chuû yeáu cho taûn nhieät heä thoáng, tæ leä nghòch vôùi dieän tích taûn nhieät. Coù
theå giaûm RHA khi laøm ñen beà maët (taêng khaû naêng böùc xaï nhieät), hay duøng quaït ñeå taûn
nhieät cöôõng böùc. ÔÛ caùc heä thoáng coâng suaát raát lôùn, coù theå laøm maùt baèng caùch boâm
nöôùc qua taûn nhieät ñeå giaûm kích thöôùc boä taûn nhieät, traùnh choaùn choã.
Ñeå yù laø khi khoâng söû duïng taûn nhieät, ñieän trôû nhieät töø voû linh kieän coâng suaát
ra moâi tröôøng raát lôùn, vì dieän tích tieáp xuùc vôùi khoâng khí cuûa linh kieän raát beù, daãn
ñeán khaû naêng tieâu taùn coâng suaát luùc naøy raát beù so vôùi giaù trò ñònh möùc.
Tính toaùn nhieät nhö moâ taû ôû treân thöôøng ñöôïc duøng cho baøi toaùn kieåm tra, khi
choïn sô boä coù theå söû duïng caùc giaù trò trung bình hay hieäu duïng cuûa doøng ñieän nhö
sau:
Doøng laøm vieäc trung bình IO < Giaù trò trung bình ñònh möùc IAVE hay
Doøng laøm vieäc hieäu duïng IR < Giaù trò hieäu duïng ñònh möùc IRMS
ÔÛ Thytristor, quan heä giöõa hai giaù trò naøy laø :
IRMS = 1.57 IAVE
do daïng doøng qui ñònh khi tính toaùn ñònh möùc cho diode vaø SCR laø chænh löu
baùn soùng. Heä soá an toaùn doøng thöôøng choïn töø 1.2 ñeán 2 laàn. Vieäc tính choïn theo
hieäu duïng thöôøng cho keát quaû phuø hôïp hôn vì daïng doøng maïch ñieän töû coâng suaát
thöôøng laø daïng xung.
Sau khi choïn giaù trò ñònh möùc, khi thi coâng caàn phaûi theå kieåm tra nhieät ñoä voû
linh kieän baùn daãn, khoâng ñöôïc vöôït quaù 65 . . 70 OC.
ÔÛ linh kieän coâng suaát coù theå gaén maïch in (doøng beù, > vaøi chuïc A) ta coù theå
gaëp giaù trò cöïc ñaïi lieân tuïc. Khi ñoù, ta choïn theo giaù trò cöïc ñaïi laøm vieäc, vôùi heä soá
an toaøn töø 2 ñeán 3 laàn.
II.6 BAÛO VEÄ BOÄ BIEÁN ÑOÅI VAØ NGAÉT ÑIEÄN BAÙN DAÃN:
1.Baûo veä doøng:
+ Baûo veä doøng cöïc ñaïi ( ngaén maïch – quaù doøng töùc thôøi):
Caàu chì taùc ñoäng nhanh vaø ∫T i
2
dt
CB ( ngaét maïch töï ñoäng – Aptomat )
+ Baûo veä quaù taûi ( quaù doøng coù thôøi gian ):
CB ( ngaét maïch töï ñoäng – Aptomat )
Rô le nhieät
Maïch haïn doøng cuûa boä ñieàu khieån voøng kín.
2. Baûo veä aùp: (quaù aùp daïng xung)
Trang 15/ Chương 2 © Huỳnh Văn Kiểm
Học kì 2 năm học 2004-2005
Hình 2.6.1
RC noái tieáp maéc song song (1), Varistor laø loaïi ñieän trôû giaûm nhanh khi aùp lôùn
hôn trò soá ngöôõng (2) vaø caùc boä loïc nguoàn(3) goàm maéc loïc LC hình π.
Snubber song song ngaét ñieän.
II.7 TOÙM TAÉT CAÙC YÙ CHÍNH:
Sau khi hoïc chöông 2, caàn naém vöõng caùc noäi dung sau:
- Nguyeân lyù hoaït ñoäng vaø caùc ñaëc tính cuûa caùc ngaét ñieän ñieän töû, so saùnh vôùi
caùc linh kieän lyù töôûng cuûa chöông 1.
- Caùch löïa choïn ñònh möùc doøng aùp linh kieän coâng suaát cho moät moät maïch cuï
theå.
- Nguyeân lyù ñieàu khieån caùc ngaét ñieän.
Baøi taäp:
1. Chöùng minh quan heä giöõa ñònh möùc doøng trung bình vaø hieäu duïng cuûa
Thyristor (muïc I.3.4.4): IRMS = 1.57 IAVE.
io
D R
1 ohm E
vo 12 v
2 e
0
2. Veõ daïng doøng, aùp ra vaø tính trò trung bình doøng qua maïch naïp accu hình treân, vôùi
e(t ) = 12 2 sin(100π t ) , xem diod khoâng coù suït aùp thuaän.
3. Caùc caâu hoûi kieåm tra:
b. Theo baïn, ñaëc tính cuûa rô le baûo veä quaù taûi seõ tính baèng giaù trò hieäu duïng
hay trung bình?
c. Moâ taû nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa SCR.
d. Moâ taû nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa TRIAC theo baïn, doøng cöïc coång (khoâng
daáu) seõ beù vaø lôùn nhaát trong tröôøng hôïp naøo cuûa 4 cheá ñoä laøm vieäc sau:
Trang 16/ Chương 2 http://www.khvt.com
Dàn bài Điện tử công suất 1
I: IA > 0, IG > 0 II: IA > 0, IG < 0, III: IA < 0, IG < 0 IV: IA < 0 IG > 0
e. Trình baøy ñaëc tính volt – ampe cuûa SCR vaø caùc thoâng soá lieân quan.
f. Toùm taét caùc baûo veä cho SCR hay Thyristor noùi chung.
PHUÏ LUÏC CHÖÔNG 1
A. HÌNH DAÏNG BEÂN NGOAØI MOÄT SOÁ SCR:
TO220AB TO48 TO118 TO200AB ADD A-PAK
(TO208AA) (TO209AE)
B. ÑAËC TÍNH KYÕ THUAÄT CHI TIEÁT CUÛA SCR:
Caùc datasheet sau cho ta ñaëc tính kyõ thuaät chi tieát cuûa 2 SCR, moät coù daïng
boulon vaø moät coù daïng domino (moâ ñun ADD A-PAK) cuûa haõng International
Rectifier (IR).
Trang 17/ Chương 2 © Huỳnh Văn Kiểm
Copyright by webtailieu.net