Chuyªn ®Ònghiªn cøu
kinh tÕ tÖ nh©n
Sè 1
Khu vùc kinh tÕtö nh© n míi næi
lªn vµ sù nghiÖ c«ng nghiÖ ho¸ ë
p p
ViÖ Nam
t
Do
James Riedel vµ TrÇ n S. Chö ¬ng
James Riedel Associates, Inc.
So¹n th¶o cho c¸c nhµ tµi trî dù ¸n:
Chö ¬ng tr× ph¸t triÓ dù ¸n Mª K«ng
nh n
Tæ chøc Tµi chÝ Quèc tÕ
nh
V¨n phßng Thö ¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖ ViÖ Nam
p t
C«ng ty Nissho Iwai
C«ng ty DÇ u löa Mobi
Quü tµi trî Ch©u ¸
Th¸ng Tö n¨m 1997
1
Môc lôc
Lê c¶m ¬n.................................................................................................................. 3
i
Khu vùc kinh tÕ tö nh© n míi næi lªn vµ sù nghiÖ c«ng nghiÖ hãa ë ViÖ Nam .. 5
p p t
I. TÇ quan träng cña c¸c doanh nghiÖ tö nh© n võa vµ nhá............................... 7
m p
a. Yª u cÇu cÊp b¸ch vÒ mét nÒn c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu................. 7
nh ng
b. Sù thÝ hî cña mét nÒn c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu
ch p nh ng
®è ví ViÖ t Nam.................................................................................................... 8
i i
c. Vai trß cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n võa vµ nhá.............................................. 12
II- Qui m« vµ c¬ cÊu cña Khu vùc Kinh tÕ Tö nh© n ë ViÖ Nam ......................... 15
t
III- Nh÷ng vÊn ® Ò c¸c c«ng ty tö nh© n ® ang ph¶i ® èi mÆt ................................... 20
a. “TÝ dông, tÝ dông vµ tÝ dông”....................................................................... 20
n n n
b. QuyÒn së h÷u vµ QuyÒn sö dông ®Êt................................................................. 21
c. HÖ thè thuÕ ................................................................................................... 22
ng
d. C¬ chÕ thö ¬ng m¹i ........................................................................................... 23
e. TÖ hµnh chÝ quan liª u.................................................................................... 23
nh
IV. KÕ luËn vµ kiÕ nghÞ....................................................................................... 25
t n
2
Lêi c¶m ¬n
Chóng t«i rÊt biÕt ¬n mäi sù ñng hé vµ gióp ®ì quý b¸u cho dù ¸n nµy. Trö íc
tiªn chóng t«i xin c¸m ¬n ngµi Bruce Corner (Merill Lynch, Newyork) ®· cïng víi ngµi
Jonathan Stromseth (§ ¹i häc Columbia) ®Ò xuÊt thùc hiÖ dù ¸n. Dù ¸n còng ®· kh«ng
n
thùc hiÖ ®ö îc nÕu thiÕu sù khuyÕn khÝ vµ ñng hé cña ngµi § oµn Duy Thµnh, Chñ
n ch
tÞ phßng Thö ¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖ ViÖ Nam vµ «ng NguyÔ ThiÖ cè vÊn cao cÊp
ch p t n u,
cña V¨n phßng ChÝ phñ.
nh
Chóng t«i còng rÊt biÕt ¬n c¸c nhµ tµi trî vµ xin göi lêi c¶m ¬n tr©n träng tíi «ng
Darrell Mc. Kenna vµ «ng Lª Ngäc Quang, v¨n phßng Mobil Oil cïng toµn thÓ nh©n
viªn v¨n phßng Mobil Oil ë Hµ Néi; «ng Hayami (Cùu Chñ tÞ «ng Itoh (Tæng Gi¸m
ch),
®èc t¹i Thµnh phè Hå ChÝMinh) vµ «ng Deguchi (§ ¹i diÖ t¹i Washington) cña c«ng ty
n
Nissho Iwai; «ng Harold Rosen, «ng Timothy Krause, «ng Thomas Davenport, «ng
Micheal Edberg vµ «ng Peter Wogart cña C«ng ty tµi chÝ quèc tÕ; vµ «ng Stephen
nh
Parker, chuyªn viªn kinh tÕ cao cÊp cña Quü tµi trî ch©u ¸.
Trong qu¸ tr× thùc hiÖ dù ¸n chóng t«i h©n h¹nh ®ö îc phèi hîp chÆ t chÏ víi
nh n
c¸c c¸n bé ®Ç y n¨ng lùc cña Phßng Thö ¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖ ViÖ Nam. Chóng t«i
p t
®Æ c biÖ biÕt ¬n «ng Vò TiÕn Léc, Tæng thö kÝ ®· nhiÖ t× dµnh thêi gian gióp ®ì
t , t nh
chóng t«i. Chóng t«i còng nhËn ®ö îc sù hîp t¸c gióp ®ì cña c¸c «ng NguyÔ V¨n ViÖ
n t
vµ TrÞ Ngäc Huy ë V¨n phßng Hµ Néi, cña bµ Bïi ThÞXu©n Hö ¬ng, TiÕn sÜ TrÇ n § øc
nh
ThÞ vµ «ng Mai Em ë chi nh¸nh cña Phßng Thö ¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖ ViÖ Nam t¹i
nh p t
Thµnh phè Hå ChÝMinh. Chóng t«i còng ®· nhËn ®ö îc ý kiÕn ®ãng gãp cã gi¸ trÞcña
Gi¸o sö Cao Cù Béi vµ § µo V¨n Hö ng trö êng § ¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n.
Cuèi cïng, chóng t«i xin c¸m ¬n c¸c chñ doanh nghiÖ vµ gi¸m ®èc c¸c c«ng ty tö
p
nh©n ë ViÖ Nam ®· dµnh thêi gian quÝb¸u giíi thiÖ cho chóng t«i nh÷ng kinh nghiÖ
t u m
cña hä khi trë thµnh nh÷ng doanh nghiÖ míi trong thµnh phÇ n kinh tÕ tö nh©n míi næi
p
lªn ë ViÖ Nam.
t
3
Lêi giíi thiÖu
C¸c ngµnh c«ng nghiÖ p nhÑ sö dông nhiÒu lao ®éng chÝ lµ lî thÕ so s¸nh cña
nh i
ViÖ t Nam. Ví lî thÕ nµy, rÊt nhiÒu nö í § «ng ¸ ®· thu ®ö î nh÷ng thµnh tùu rùc rì
i i c c
vµ t¹o nª n c¸i gä lµ “®iÒu kú diÖ u § «ng ¸”. § Ó nè tiÕp nh÷ng thµnh c«ng cña c¸c
i i
nö í kh¸c trong khu vùc, qu¸ tr× c«ng nghiÖ p hãa nhanh chãng ë ViÖ t Nam cÇn ph¶i
c nh
®i theo hö í më hay ®Þ hö í xuÊt khÈu. Vµ còng nhö trong trö ê hî cña c¸c
ng nh ng ng p
nö í ®· thµnh c«ng ví nÒn kinh tÕ ®Þ hö í xuÊt khÈu ë § «ng ¸, kÓ c¶ nh÷ng nö í
c i nh ng c
®i theo hÖ tö tö ëng tr¸i ngö î nhau nhö Trung Què vµ § µi Loan, th×khè doanh nghiÖ p
c c i
gi÷ vÞtrÝchñ chè cho sù nghiÖ p ph¸t triÓn cña ViÖ t Nam sÏ lµ c¸c doanh nghiÖ p võa vµ
t
nhá.
Nh× chung, c¸c doanh nghiÖ p hé gia ®× hiÖ n ®ang chiÕm phÇn ®«ng trong
n nh
khu vùc tö nh©n cña ViÖ t Nam vÉ n cßn qu¸ nhá bÐ, qu¸ yÕu í ®Ó cã thÓ c¹nh tranh
t
®ö î trª n thÞ trö ê thÕ gií Cßn c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í th× l¹i tá ra qu¸ cø ng
c ng i. c
nh¾c vµ kÐm hiÖ u qu¶ ®Ó cã thÓ b¾t kÞ ®ö î ví tè ®é gia t¨ng m¹nh mÏ cña c¸c nhu
p c i c
cÇu trª n thÕ gií NhiÒu kinh nghiÖm ®· minh chø ng r»ng chÝ c¸c doanh nghiÖ p tö
i. nh
nh©n võa vµ nhá- nh÷ng doanh nghiÖ p cã quy m« ®ñ lí ®Ó cã thÓ ho¹t ®éng mét c¸ch
n
cã hiÖ u qu¶ song còng ®ñ nhá ®Ó biÕn chuyÓn mét c¸ch linh ho¹t- chÝ lµ chiÕc ch×
nh a
khãa ®Ó thùc hiÖ n thµnh c«ng sù nghiÖ p c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu mét
nh ng
c¸ch nhanh chãng.
Tí nay nÕu nhö qu¸ tr× tö nh©n hãa ®· ®ö î triÓn khai réng kh¾p trong ngµnh
i nh c
n«ng nghiÖ p vµ dÞ vô cña ViÖ t Nam th× trong ngµnh s¶n xuÊt c¸c doanh nghiÖ p tö
ch
nh©n vÉ n chØ ®ãng gãp mét phÇn rÊt khiª m tè c¶ vÒ s¶n lö î còng nhö lùc lö î lao
n ng ng
®éng. Tuy vËy qua b¸o c¸o nµy cã thÓ thÊy râ r»ng cÇn ph¶i coi c¸c doanh nghiÖ p s¶n
xuÊt tö nh©n cña ViÖ t Nam nhö nh÷ng h¹t giè cã thÓ vö ¬n lª n m¹nh mÏ vµ trë thµnh
ng
nh©n tè ph¸t triÓn c¬ b¶n cho mét khu vùc tö nh©n lí m¹nh. MÆc dï m«i trö ê kinh
n ng
doanh cßn chö a thuËn lî nhö ng c¸c doanh nghiÖ p non trÎ mí næ i lª n vÉ n chø ng tá
i i
®ö î tÝ n¨ng ®éng vµ kh¶ n¨ng sinh lî cña m× Kh«ng ai cã thÓ nghi ngê vÒ ®iÒu
c nh i nh.
nµy.
Dùa trª n viÖ c ®¸nh gi¸ c¸c tµi liÖ u thø cÊp vµ c¸c cuéc pháng vÊn s©u ví kho¶ng
i
50 c«ng ty tö nh©n trong mï hÌ n¨m 1996, C«ng ty James Riedel ®· thay mÆt cho
a
Chö ¬ng tr× ph¸t triÓn dù ¸n Mª k«ng (MPDF) so¹n th¶o b¸o c¸o nµy. Lµ n¬i quy tô
nh
cña nhiÒu nhµ tµi trîvµ do C«ng ty tµi chÝ què tÕ qu¶n lý, Chö ¬ng tr× ph¸t triÓn dù
nh c nh
¸n Mª k«ng ®· ra ®ê nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khu vùc tö nh©n ë ba nö í ViÖ t
i c
Nam, Lµo vµ Campuchia.
4
Khu vùc kinh tÕ tÖ nh©n mí i næi lªn
vµ sù nghiÖ p c«ng nghiÖ p hãa ë ViÖ t Nam
ViÖ t Nam ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung sang
nÒn kinh tÕ thÞtrö ê ví vai trß chñ ®¹o thuéc vÒ Nhµ nö í Nãi chung, nÒn kinh tÕ ®ã
ng i c.
kh«ng kh¸c g×so ví c¸i gä lµ nÒn kinh tÕ thÞtrö ê trong ®ã thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ
i i ng
nö í ph¶i gi÷ vÞtrÝö u thÕ so ví thµnh phÇn kinh tÕ tö nh©n. § iÒu nµy ®ang ®ö î thÓ
c i c
hiÖ n râ nhÊt trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖ p ViÖ t Nam n¬i thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ nö íc
dÉ n ®Çu. NÕu nhö lÜnh vùc n«ng nghiÖ p chñ yÕu thuéc vÒ tö nh©n vµ trong c¸c ngµnh
dÞ vô, c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n ®· chiÕm tí 53% trÞgi¸ gia t¨ng vµ con sè nµy vÉ n
ch i
®ang lí dÇn lª n th×ngö î l¹i trong c«ng nghiÖ p, c¸c doanh nghiÖ p ngoµi què doanh
n c c
chØ ®ãng gãp 27% trÞgi¸ gia t¨ng; h¬n n÷a theo c¸c sè liÖ u thè kª chÝ thø c, tû lÖ
ng nh
nµy ®ang gi¶m. (Xem h× 1).
nh
H× 1
nh
ThÞphÇn vÒ gi¸ trÞgia t¨ng c«ng nghiÖ p cña c¸c
doanh nghiÖ p ngoµi què doanh
c
36
35
34
33
32
31
30
29
28
27
26
90 91 92 93 94 95
Nguå Ng©n hµng ThÕ gií 1996
n: i,
World Bank, 1996
TØ lÖ thÊp vµ xu hö í gi¶m râ rÖ t cña thµnh phÇn kinh tÕ tö nh©n trong c«ng
ng
nghiÖ p lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®ö î ®Æc biÖ t quan t©m khi ®¸nh gi¸ triÓn vä ph¸t triÓn kinh
c ng
tÕ ë ViÖ t Nam. § Ó ®¹t mø c t¨ng trö ëng cao ViÖ t Nam ph¶i c«ng nghiÖ p hãa, vµ ®Ó thùc
hiÖ n hiÖ u qu¶ c«ng cuéc ®ã, ViÖ t Nam ph¶i khai th¸c lî thÕ c¹nh tranh trong c¸c ngµnh
i
s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p nhÑ sö dông nhiÒu lao ®éng. § iÒu ®ã cã nghÜa r»ng c«ng nghiÖ p
5
hãa, nÕu thµnh c«ng, râ rµng ph¶i hö í tí xuÊt khÈu nhö mét giai ®o¹n cña qu¸ tr×
ng i nh
c«ng nghiÖ p hãa ®· thµnh c«ng t¹i mét sè nö í § «ng ¸. ë nh÷ng nö í § «ng ¸ ®· thµnh
c c
c«ng ví c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu th× h× thø c chñ yÕu cña c¸c doanh
i nh ng nh
nghiÖ p lµ c¸c c«ng ty tö nh©n võa vµ nhá, bÊt kÓ què gia ®ã lµ x· héi chñ nghÜa (nhö
c
Trung Què n¬i mµ c¸c c«ng ty tö nh©n ®ö î gä lµ c¸c “doanh nghiÖ p thÞtrÊn vµ lµng
c, c i
x· ”) hay tö b¶n chñ nghÜa (nhö ë § µi Loan).
ViÖ t Nam cã ®ñ ®iÒu kiÖ n ®Ó lÆp l¹i nh÷ng thµnh c«ng cña c¸c nö í § «ng ¸ vµ
c
§ «ng Nam ¸ ®i theo chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu. ViÖ t Nam cã
c nh ng
nh÷ng tiÒn ®Ò s½n cã vÒ nguå lùc, ChÝ phñ ®· vµ ®ang x©y dùng ë ph¹m vi réng
n nh
khung chÝ s¸ch cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖ n chiÕn lö î nµy. § iÒu duy nhÊt dö ê nhö ®ang
nh c ng
thiÕu ë ViÖ t Nam lµ thiÕu c¸c c«ng ty tö nh©n- thµnh phÇn chñ yÕu cña qu¸ tr× c«ng
nh
nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu ë mä què gia kh¸c.
nh ng i c
MÆc dï thùc tÕ hiÖ n vÉ n cã c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n trong ngµnh c«ng nghiÖ p ë
ViÖ t Nam nhö ng sè lö î Ý vµ ®ãng gãp cña hä
ng t trong s¶n lö î còng nhö trong tæ ng sè
ng
lao ®éng cßn qu¸ nhá bÐ so ví c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í Tuy nhiª n ®iÒu ®¸ng lö u ý
i c.
lµ hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n ë ViÖ t Nam ®Òu cã thê gian ho¹t ®éng chö a tí 5
i i
n¨m, vµ cã lÏ chØ lµ vÊn ®Ò thê gian ®Ó hävö ¬n tí chç ®ø ng cÇn cã cña m× Do ®ã,
i i nh.
vÊn ®Ò mÊu chè lµ liÖ u nh÷ng h¹t giè cña khu vùc kinh tÕ tö nh©n cã ®ö î nu«i
t ng c
dö ì tè vµ liÖ u m«i trö ê kinh doanh ë ViÖ t Nam cã t¹o ®iÒu kiÖ n ph¸t triÓn nhanh
ng t ng
chãng cho thµnh phÇn kinh tÕ tö nh©n trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p hay kh«ng.
§ ©y lµ vÊn ®Ò chÝ sÏ ®ö î ®Ò cËp tí trong nghiª n cø u nµy dùa trª n c¬ së tæ ng
nh c i
hî ®¸nh gi¸ c¸c sè liÖ u thè kª vµ tµi liÖ u thu thËp ®ö î còng nhö kÕt qu¶ pháng vÊn
p, ng c
trùc tiÕp cña c¸c t¸c gi¶ ví kho¶ng 50 c«ng ty tö nh©n ë ViÖ t Nam trong mï hÌ n¨m
i a
1996. Ví mét sè lÝdo ®ö î ®ö a ra dö í ®©y, chóng t«i cho r»ng c¸c sè liÖ u thè kª
i c i ng
chÝ thø c vµ nhiÒu tµi liÖ u nghiª n cø u hiÖ n cã vÒ c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n chö a ph¶n
nh
¸nh chÝ x¸c nh÷ng kÕt qu¶ mµ h䮹t ®ö î hoÆc nh÷ng triÓn vä cña hätrong s¶n
nh c ng
xuÊt c«ng nghiÖ p.
Trong khi c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n ViÖ t Nam, theo quan ®iÓm cña chóng t«i, lµ
“m¹nh” h¬n so ví nhËn ®Þ chung, hä
i nh ph¶i ®è mÆt ví nh÷ng khã kh¨n vö í m¾c to
i i ng
lí chñ yÕu lµ do c¸c chÝ s¸ch vµ quy ®Þ cña ChÝ phñ. Do ®ã, trong phÇn kÕt
n, nh nh nh
luËn cña nghiª n cø u nµy, chóng t«i ®ö a ra mét sè kiÕn nghÞcho c¶i c¸ch chÝ s¸ch cÇn
nh
thiÕt ®Ó t¹o ra m«i trö ê thuËn lî h¬n cho viÖ c ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ tö nh©n
ng i
trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p.
6
I- TÇ m quan träng cña c¸ c doanh nghiÖ p tÖ
nh©n võa vµ nhá
Vai trß thiÕt yÕu cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n võa vµ nhá ®è ví ph¸t triÓn kinh
i i
tÕ ViÖ t Nam ®ö î ®¸nh gi¸ dùa trª n ba kÕt luËn c¬ b¶n ®ö î kiÓm nghiÖm b»ng nh÷ng
c c
c¬ së thùc tÕ. § ã lµ:
a. C«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu lµ chiÕn lö î kh¶ thi duy nhÊt ®Ó ph¸t
nh ng c
triÓn nhanh kinh tÕ ViÖ t Nam .
b. ViÖ t Nam ®¸p ø ng nh÷ng ®iÒu kiÖ n tiª n quyÕt vÒ nguå lùc s½n cã vµ khung
n
chÝ s¸ch cÇn thiÕt cho viÖ c thùc hiÖ n chiÕn lö î ®ã.
nh c
c. § iÒu tè cÇn thiÕt dÉ n ®Õn sù thµnh c«ng cña chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ
i c nh
hö í xuÊt khÈu lµ sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n võa vµ nhá nhö
ng
mét h× thø c chñ yÕu (nhö ng kh«ng ph¶i duy nhÊt) cña c¬ cÊu tæ chø c trong
nh
lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p.
a. Yªu cÇ cÊp b¸ch vÒ mét nÒn c«ng nghiÖ hãa ® Þ hö íng xuÊt khÈu
u p nh
Trong kho tµng tµi liÖ u vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ h¬n 100 n¨m qua, kh«ng cã mét
nh©n tè nµo cã tÝ thiÕt thùc vµ xuyª n suè qua mä thê ®¹i, mä què gia h¬n mè
nh t i i i c i
quan hÖ tö ¬ng hç gi÷a më cöa thö ¬ng m¹i vµ t¨ng trö ëng kinh tÕ. Nh©n tè nµy kh«ng
ph¶i lóc nµo còng ®ö î biÕt hay chó ý tí vµ thùc tÕ hÇu hÕt c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn ®·
c i, c
khëi ®Çu c«ng cuéc c«ng nghiÖ p hãa cña häb»ng viÖ c ®ãng cöa nÒn kinh tÕ ví thö ¬ng
i
m¹i què tÕ. ChiÕn lö î s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu, mµ thùc tÕ tÊt c¶ c¸c nö í ®ang
c c c
ph¸t triÓn (trõ Hå K«ng) sö dông ë thê k× ®Çu cña c«ng nghiÖ p hãa ®· dùa trª n 2
ng i
luËn ®iÓm sai lÇm. Mét lµ hä r»ng c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu sÏ dÉ n tí
cho nh ng i
thÊt b¹i do c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn sÏ kh«ng thÓ t× ®ö î thÞtrö ê cho hµng hãa cña
c m c ng
m× t¹i c¸c nö í ph¸t triÓn. LuËn ®iÓm sai lÇm thø hai cho r»ng c¸c nö í ®ang ph¸t
nh c c
triÓn, b»ng c¸ch ®ãng cöa nÒn kinh tÕ vµ b¶o hé s¶n xuÊt trong nö í sÏ cã thÓ ®¹t ®ö î
c, c
qui m« s¶n xuÊt cã hiÖ u qu¶ c¶ vÒ kinh tÕ vµ vÒ thê gian (hä th«ng qua lµm) ®Ó cuè
i c i
cï hä sø c c¹nh tranh trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖ p mµ trö í ®©y hä thÕ.
ng cã c yÕu
Kinh nghiÖm tÝ lòy tõ c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn trong h¬n bè thËp kØ qua ®·
ch c n
chø ng tá sai lÇm cña c¶ hai luËn ®iÓm trª n. Kinh nghiÖm cña Hå K«ng, Singapor, § µi
ng
Loan vµ Nam TriÒu Tiª n, nh÷ng nö í ®Çu tiª n tõ bá lè suy nghÜ ®ã vµ ¸p dông chiÕn
c i
lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu lµ b»ng chø ng hï hå cho sù sai lÇm cña
c nh ng ng n
luËn ®iÓm bi quan ví xuÊt khÈu. MÆc dï vËy tö tö ëng bi quan ví xuÊt khÈu vÉ n tå t¹i
i i n
dö í d¹ng lËp luËn “sai lÇm vÒ thµnh phÇn” ví lý lÏ cho r»ng thµnh c«ng cña nh÷ng
i i
nö í ®i ®Çu kia (bè “con hæ ”) sÏ kh«ng thÓ lÆp l¹i ®ö î ë nh÷ng nö í ®i sau do bè
c n c c n
nö í ®ã ®· lµm b· o hßa thÞtrö ê c¸c nö í ph¸t triÓn b»ng c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖ p
c ng c
cã sö dông nhiÒu lao ®éng. Tuy nhiª n thµnh lòy cuè cï nµy cña tö tö ëng “bi quan
i ng
7
ví xuÊt khÈu” ®· ®æ vì hoµn toµn khi, tiÕp theo thµnh c«ng cña c¸c con hæ ch©u ¸, mét
i
lo¹t c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn kh¸c kÓ c¶ Trung Què vµ phÇn lí c¸c què gia § «ng
c c n c
Nam ¸, ®· ¸p dông vµ thµnh c«ng ví chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu
i c nh ng
trong thËp kØ 80. LuËn ®iÓm thø hai cho lµ qui m« s¶n xuÊt ®¹t hiÖ u qu¶ kinh tÕ vµ viÖ c
hä th«ng qua lµm sÏ cho phÐp c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn bá qua quy luËt vÒ lî thÕ c¹nh
c c i
tranh vµ thay vµo ®ã, ®Çu tö nguå vè Ý ái cña m× vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖ p cã
n n t nh
hµm lö î c«ng nghÖ vµ hµm lö î vè cao còng ®· cho thÊy lµ sai lÇm vµ buéc c¸c
ng ng n
nö í nµy ph¶i tr¶ mét gi¸ qu¸ ®¾t. Tuy chiÕn lö î s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu ®· t¹o ra
c c
nh÷ng khu c«ng nghiÖ p lí ë c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn réng lí (nhö Trung Què Bra-
n c n c,
xin, Ên § é vµ Thæ NhÜ Kú) nhö ng nãi chung nã g©y ra nh÷ng thiÖ t h¹i to lí dö í d¹ng
n i
hiÖ u qu¶ kinh tÕ thÊp vµ thö ê ®i kÌm ví nã lµ bÊt æ n vÒ kinh tÕ vÜ m«.
ng i
Nh÷ng kinh nghiÖm tÝ cùc cña c¸c nö í thùc hiÖ n c«ng nghiÖ p hãa ®Þ
ch c nh
hö í xuÊt khÈu cï ví hµng lo¹t kinh nghiÖm tiª u cùc cña c¸c nö í theo chiÕn lö î
ng ng i c c
s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu, hö í néi ®· buéc nhiÒu nö í ph¶i ®ö a ra nh÷ng chö ¬ng
ng c
tr× c¶i c¸ch kinh tÕ lí tõ n¨m 1985. Thùc ra, ngoµi vï cËn Sa-ha-ra ë ch©u Phi
nh n ng
còng ®· cã kh«ng Ý nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng trong c¶i c¸ch chÝ s¸ch ë c¸c nö í ®ang
t nh c
ph¸t triÓn khi c¸c nö í nµy lÇn lö î ®¬n phö ¬ng h¹ thÊp nh÷ng rµo c¶n thö ¬ng m¹i vµ
c t
tiÕn hµnh c¶i c¸ch theo hö í thÞtrö ê
ng ng.
b. Sù thÝ hîp cña mét nÒn c«ng nghiÖ hãa ® Þ hö íng xuÊt khÈu ® èi víi
ch p nh
ViÖ Nam
t
ChiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu thÝ hî ví ViÖ t Nam v×hai
c nh ng ch p i
lÝdo: (1) kh«ng cã chiÕn lö î thay thÕ nµo kh¸c mang l¹i hiÖ u qu¶ tö ¬ng tù, vµ (2) ®iÒu
c
kiÖ n kinh tÕ ë ViÖ t Nam còng giè ví ®iÒu kiÖ n trö í ®©y ë c¸c nö í ®· thµnh c«ng
ng i c c
ví chiÕn lö î ®Þ hö í xuÊt khÈu, vµ do ®ã còng hø a hÑ n nh÷ng thµnh c«ng cho ViÖ t
i c nh ng
Nam.
Nh÷ng nö í c¸ biÖ t ®¹t ®ö î tØ lÖ thu nhËp ®Çu ngö ê cao mµ kh«ng cÇn c«ng
c c i
nghiÖ p hãa lµ nh÷ng nö í rÊt giµu tµi nguyª n thiª n nhiª n, chñ yÕu lµ dÇu löa. Kh«ng
c
may, ViÖ t Nam l¹i kh«ng n»m trong sè ®ã. ViÖ t Nam còng cã nh÷ng kho¸ng s¶n cã gi¸
trÞ(chñ yÕu lµ dÇu má vµ khÝ®è vµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chóng ®· gãp phÇn ®¸ng
t)
kÓ vµo gi¸ trÞxuÊt khÈu vµ tæ ng thu nhËp cña ®Êt nö í song tr÷ lö î dÇu cña ViÖ t Nam
c ng
trª n ®Çu ngö ê chØ b»ng mét phÇn nhá cña nh÷ng nö í nhö Malaysia hay In®«nª sia.
i c
ViÖ t Nam cã gÇn 70.000 km2 ®Êt n«ng nghiÖ p mµu mì hiÖ n nay cung cÊp viÖ c
,
lµm cho kho¶ng 80% d©n sè vµ vµo nh÷ng n¨m ®ö î mï ®· cã lö ¬ng thùc dö thõa cho
c a
xuÊt khÈu (chñ yÕu lµ g¹o). Tuy nhiª n, ví d©n sè lª n tí 75 triÖ u hiÖ n nay, n«ng nghiÖ p
i i
ViÖ t Nam ®· gÇn tí gií h¹n kh¶ n¨ng cung cÊp lö ¬ng thùc cho ®Êt nö í Do ®ã trong
i i c.
tö ¬ng lai n¨ng suÊt ngµnh n«ng nghiÖ p sÏ ph¶i t¨ng lª n. ChiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa
c
®Þ hö í xuÊt khÈu còng kh«ng gi¶i tho¸t ViÖ t Nam khái sù cÇn thiÕt ph¶i ®Çu tö lí
nh ng n
vµo n«ng nghiÖ p ®Ó n©ng cao sø c s¶n xuÊt. Tuy vËy, thËm chÝví sù ®Çu tö lí vµo n«ng
i n
8
nghiÖ p, khu vùc kinh tÕ nµy còng kh«ng thÓ t¹o ®ñ c«ng ¨n viÖ c lµm cho hµng triÖ u
ngö ê ®ang sinh sè ë ®ã vµ thª m hµng triÖ u con ngö ê n÷a sÏ ra ®ê ë n«ng th«n trong
i ng i i
nh÷ng n¨m tí § Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng thùc sù trong n«ng nghiÖ p, c¸ch duy
i.
nhÊt lµ chuyÓn mét phÇn lí lùc lö î lao ®éng n«ng nghiÖ p sang s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p.
n ng
C«ng nghiÖ p hãa, do ®ã lµ ch× khãa ®Ó t¨ng mø c thu nhËp ®Çu ngö ê ë ViÖ t
a i
Nam mét c¸ch l©u dµi. H¬n n÷a, c«ng nghiÖ p hãa ph¶i phï hî ví nh÷ng lî thÕ c¹nh
p i i
tranh cña ViÖ t Nam vµ nhö vËy sÏ ph¶i ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh nghÒ theo hö í xuÊt
ng
khÈu vµ cã sö dông nhiÒu lao ®éng. Nhö ®ö î thÊy trong b¶ng 1, lî thÕ c¹nh tranh ®Çu
c i
tiª n vµ trª n hÕt cña ViÖ t Nam lµ nguå nh©n lùc då dµo. Giè nhö c¸c nö í kh¸c ë
n i ng c
§ «ng ¸ ®· thµnh c«ng ví c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu, ViÖ t Nam lµ nö í cã
i nh ng c
mËt ®é d©n cö cao ví tµi nguyª n nghÌo nµn vµ phÇn lí d©n cö sè ë n«ng th«n. H¬n
i n ng
n÷a, nhö b¶ng 1 cho thÊy, vÒ ph¸t triÓn nguå lùc lao ®éng, ViÖ t Nam ®· ®¹t ®ö î mø c
n c
nhö ë c¸c nö í nµy khi häkhëi ®Çu thµnh c«ng ví c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt
c i nh ng
khÈu.
B¶ng 1
So s¸nh c¸c chØ sè kinh tÕ vµ x· héi
§ µi Loan Th¸i Lan Trung Què c ViÖ t Nam
30-35 n¨m 15-20 n¨m 10-15 n¨m hiÖ n nay
trö íc trö íc trö íc
MËt ®é d©n sè (ngö êi/km2) 300 108 96 195
MËt ®é d©n sè sè b»ng n«ng
ng 629 240 219 934
nghiÖ p (ngö ê i/km2)
TØ lÖ diÖ n tÝ ®Êt n«ng nghiÖ p
ch 24 45 44 21
trong tæ ng diÖ n tÝ ®Êt ®ai (%)
ch
Tuæ i thä trung b×nh 63 60 65 67
TØ lÖ trÎ em hä ®Õn cÊp hai so ví
c i 30 26 47 42
sè trÎ em trong ®é tuæ i ®i hä (%)
c
TØ lÖ mï ch÷ (trª n tæ ng sè ngö êi 30 7 27 16
trª n 15 tuæ i) (%)
Nguå Riedel, 1993
n:
Mét lÜnh vùc mµ ViÖ t Nam kh«ng so ®ö î ví c¸c nö í ®· ¸p dông c«ng nghiÖ p
c i c
hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu lµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖ p. Tr× ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖ p ë
nh ng nh
ViÖ t Nam hiÖ n nay kÐm xa so ví c¸c nö í kh¸c khi hächuyÓn tõ chiÕn lö î s¶n xuÊt
i c c
thay thÕ nhËp khÈu, hö í néi sang chiÕn lö î xuÊt khÈu, hö í ngo¹i. § iÒu nµy ®ö î
ng c ng c
b¶ng 2 minh hä vµ cho thÊy s¶n lö î c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖ p chÝ cña ViÖ t Nam
a ng nh
9
chØ b»ng kho¶ng 1/10 ®Õn1/20 so ví ë § µi Loan hay Trung Què khi häb¾t ®Çu chiÕn
i c
lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu.
c nh ng
B¶ng 2
S¶n lö î s¶n phÈm/®Çu ngö ê cña mét sè mÆt hµng c«ng nghiÖ p
ng i
ViÖ t Nam § µi Loan Trung Què c
(hiÖ n nay) 1960 1980
ThÐp (kg) 1,5 28,3 37,8
-1
C«ng cô c¬ khÝ(10 chiÕc) 11,1 210,8 136,6
Ph©n hãa hä (kg)
c 4,9 34,4 125,6
§ éng c¬ ®iÖ n (10-3 chiÕc) 0,1 1,5 Kh«ng cã sè liÖ u
Qu¹t ®iÖ n (10-3 chiÕc) 2,8 18,5 7,4
GiÊy (kg) 1,2 7,5 Kh«ng cã sè liÖ u
V¶i b«ng (m) 4,7 16,0 7,6
Nguå Riedel, 1993, tr.410
n:
Do c¸c c¬ së c«ng nghiÖ p ë ViÖ t Nam tö ¬ng ®è nhá, mét sè ngö ê cã thÓ cho
i i
r»ng nhö phÇn lí c¸c nö í kh¸c ViÖ t Nam nª n ®i theo chÝ s¸ch hö í néi ®Ó x©y
n c nh ng
dùng nÒn t¶ng c«ng nghiÖ p trö í khi thùc hiÖ n chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í
c c nh ng
xuÊt khÈu. Nhö ng ®ã sÏ lµ mét sai lÇm lí bëi chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í
n c nh ng
xuÊt khÈu ®· thµnh c«ng ë c¸c nö í kh¸c lµ do tÝ mÒm dÎo cña chiÕn lö î nµy vµ v×
c nh c
vËy nã cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o l¹i c¸c c¬ së c«ng nghiÖ p kÐm hiÖ u qu¶, ®ö î x©y dùng tõ
c
thê k×s¶n xuÊt thay thÕ hµng nhËp khÈu trö í ®©y. Nh× chung b¶n chÊt cña chiÕn lö î
i c n c
nµy lµ sù kÕt hî nh©n c«ng rÎ, chñ yÕu tõ n«ng th«n ví nguyª n vËt liÖ u vµ m¸y mãc
p i
thiÕt bÞphÇn lí ®ö î nhËp khÈu. Dö í gãc ®é nµy, qui m« tö ¬ng ®è nhá cña c¸c c¬ së
n c i i
c«ng nghiÖ p ViÖ t Nam, thö ê lµ cña Nhµ nö í l¹i lµ mét thuËn lî h¬n lµ bÊt lî bëi
ng c, i i,
nã gióp gi¶m bí nhiÒu nç lùc cÇn thiÕt (mÆc dï kh«ng mong muè ®Ó tö nh©n hãa
t n)
hoÆc ®ãng cöa c¸c xÝnghiÖ p què doanh kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh què tÕ.
c c
10
H× 2
nh
Sù æn ® Þ kinh tÕ vÜm« vµ c© n ® èi ng© n s¸ch
nh
80
70
60 TØ lÖ l¹m ph¸t theo gi¸ b¸n lÎ
50
40
30
20
10
0
-10 Tæ ng c©n ®è ng©n s¸ch chÝ phñ
i nh
-20
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996
Nguå Tæ ng côc Thè kª ; Ng©n hµng ThÕ gií 1996
n: ng i,
ViÖ t Nam kh«ng chØ cã ®ö î nh÷ng ®iÒu kiÖ n tiª n quyÕt cho sù thµnh c«ng cña
c
chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu vÒ nh÷ng nguå lùc s½n cã mµ cßn c¶
c nh ng n
vÒ khu«n khæ kinh tÕ vÜ m« cÇn thiÕt. § Ó thùc hiÖ n thµnh c«ng chiÕn lö î c«ng nghiÖ p
c
hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu tè thiÓu cÇn cã ba ®iÒu kiÖ n vÒ kinh tÕ vÜ m«: (1) sù æ n ®Þ
nh ng i nh
kinh tÕ vÜ m«, (2) tØ lÖ tiÕt kiÖm néi ®Þ tû lÖ ®Çu tö tö ¬ng ®è cao vµ t¨ng dÇn, vµ (3)
a, i
nÕu kh«ng tù do hãa thö ¬ng m¹i nhö Hå K«ng vµ Singapor th×còng ph¶i më cöa tù
ng
do cho c¸c nhµ xuÊt khÈu ®Ó nhËp nguyª n vËt liÖ u vµ m¸y mãc thiÕt bÞ Nhö h× 2 cho
. nh
thÊy, mét trong nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ nhÊt cña ViÖ t Nam lµ kh¶ n¨ng gi¶m l¹m
ph¸t vµ gi÷ nã ë mø c thÊp- ®©y lµ b»ng chø ng cho cam kÕt cña ChÝ phñ thùc hiÖ n
nh
chÝ s¸ch tµi chÝ kh«n khÐo.
nh nh
H× 3 cho phÐp nhËn ®Þ r»ng yª u cÇu vÒ tØ lÖ tiÕt kiÖm néi ®Þ vµ tû lÖ ®Çu tö
nh nh a
cao (hoÆc Ý nhÊt lµ t¨ng lª n) ®· ®¹t ®ö î trong nh÷ng n¨m 90. Thùc tÕ, nh÷ng tØ lÖ trong
t c
h× 3 rÊt cã thÓ chö a ph¶n ¸nh ®ñ mø c tiÕt kiÖm vµ ®Çu tö v×tû lÖ t¨ng cña c¶ tiÕt kiÖm
nh
lÉ n ®Çu tö ®Òu n»m trong khu vùc tö nh©n, n¬i mµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh«ng ®ö îc
®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ. Cuè cï cÇn ph¶i ghi nhËn lµ ViÖ t Nam ®· tiÕn nh÷ng bö í dµi
i ng, c
trong viÖ c gi¶m bí c¸c hµng rµo thö ¬ng m¹i, ®Æc biÖ t ®è ví c¸c nhµ xuÊt khÈu, mÆc
t i i
dï vÉ n cßn nhiÒu viÖ c ph¶i lµm ®Ó gióp nh÷ng nhµ xuÊt khÈu cã thÓ c¹nh tranh ®ö îc
trª n thÞtrö ê thÕ gií VÊn ®Ò nµy sÏ ®ö î ®Ò cËp trë l¹i trong b¸o c¸o.
ng i. c
11
H× 3
nh
Tæ ng ®Çu t- néi ®Þ vµ c¸c nguå vè TiÕt kiÖm néi ®Þ
a n n: a,
§ Çu t- trùc tiÕp tõ n- í ngoµi (FDI) vµ c¸c kho¶n tiÕt kiÖm
c
bª n ngoµi kh¸c (% trª n GDP)
TiÕt kiÖm néi ®Þ
a FDI TiÕt kiÖm bª n ngoµi kh¸c
30
25
20
15
10
5
1990 1991 1992 1993 1994 1995
Nguå Ng©n hµng ThÕ gií 1996
n: i,
c. Vai trß cña c¸c doanh nghiÖ tö nh© n võa vµ nhá
p
Cã mét quan ®iÓm trong kinh tÕ hä ph¸t triÓn vµ trong mét sè tæ chø c ph¸t triÓn
c
què tÕ cho lµ “nhá th×sÏ ®Ñp” vµ do ®ã c¸c doanh nghiÖ p võ vµ nhá nª n ®ö î khuyÕn
c c
khÝ Chóng t«i kh«ng ®å quan ®iÓm ®ã. Chóng t«i ñng hé hiÖ u qu¶ chø kh«ng ph¶i
ch. ng
mét m« h× cô thÓ trong tæ chø c c«ng nghiÖ p. NÕu c¸c doanh nghiÖ p lí thuéc së h÷u
nh n,
Nhµ nö í mµ ®¹t ®ö î hiÖ u qu¶ th× cø ®Ó c¸c doanh nghiÖ p ®ã tå t¹i. Thùc tÕ, trong
c c n
mét sè ngµnh c«ng nghiÖ p nhö thÐp vµ hãa chÊt, râ rµng c¸c c«ng ty lí hiÖ u qu¶ h¬n
n
c¸c c«ng ty nhá. ThËm chÝcã mét sè ngµnh mµ së h÷u Nhµ nö í thÝ hî h¬n së h÷u
c ch p
tö nh©n, vÝdô trong c¸c ngµnh c«ng Ý (®iÖ n, nö í khÝ®è lµ nh÷ng ngµnh ®éc quyÒn
ch c, t)
tù nhiª n, nÕu tö nh©n qu¶n lÝ th× nhÊt ®Þ cÇn ph¶i cã sù can thiÖ p s¸t sao cña Nhµ
nh
nö íc.
TÇm quan trä cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n trong qu¸ tr× c«ng nghiÖ p hãa
ng nh
®Þ hö í xuÊt khÈu cã c¬ së kh«ng ph¶i trª n lÝthuyÕt hay do hÖ tö tö ëng mµ c¨n cø
nh ng
vµo thùc tÕ r»ng h× thø c tæ chø c c«ng nghiÖ p nµy lµ thµnh c«ng nhÊt trong mét nÒn
nh
kinh tÕ më, nh©n lùc då dµo vµ tiÒn c«ng thÊp. Nãi “thµnh c«ng nhÊt” theo ®óng nghÜa
i
®en cña nã tø c lµ nÕu ®ö î ®è xö hî lÝ c«ng b»ng, c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n sÏ ®¹t tØ
c i p ,
lÖ thu hå vè cao h¬n c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í lí hoÆc c¸c doanh nghiÖ p gia ®×
i n c n nh.
V× thÕ, c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n cã thÓ sö dông tè h¬n c¸c nguå ®Çu tö hiÖ n ®ang
t n
12
khan hiÕm vµ næ i lª n nhö mét h× thø c doanh nghiÖ p chñ yÕu trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt
nh
®Þ hö í xuÊt khÈu, sö dông nhiÒu lao ®éng.
nh ng
Nh÷ng b»ng chø ng vÒ tÝ ö u viÖ t cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n t¹i c¸c nö í dö
nh c
thõa lao ®éng cã thÓ thÊy ®ö î ë bÊt k× mét què gia § «ng ¸ ®· thµnh c«ng trong sù
c c
nghiÖ p c«ng nghiÖ p hãa nµo. ë ®©y chóng ta cã thÓ ®ö a ra mét dÉ n chø ng vÒ § µi Loan,
mét nö í thµnh c«ng nhÊt trong c¸c nö í ë § «ng ¸ vµ lµ mét trong nh÷ng nö í rÊt
c c c
thÝ hî ®Ó so s¸nh ví ViÖ t Nam bëi v× nhö c¸c b¶ng sè liÖ u trª n cho thÊy, ViÖ t Nam
ch p i ,
cã nhiÒu ®iÓm tö ¬ng ®å ví § µi Loan c¸ch ®©y 35 ®Õn 40 n¨m.
ng i
Mét sù giè nhau lµm nhiÒu ngö ê ng¹c nhiª n lµ c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í
ng i c
chiÕm ®a sè trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p ë § µi Loan cuè nh÷ng n¨m 50, nhö ë ViÖ t
i
Nam hiÖ n nay. Thùc tÕ, trÞgi¸ gia t¨ng thùc (tÝ b»ng USD) cña c¸c xÝnghiÖ p s¶n xuÊt
nh
què doanh § µi Loan thê k×®ã lí h¬n cña c¸c xÝnghiÖ p què doanh ViÖ t Nam ngµy
c i n c
nay. Tuy vËy, nhö thÊy trong h× 4, ®ãng gãp cña c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í ®· bÞlu
nh c
mê hoµn toµn bëi sù t¨ng trö ëng cña khè tö nh©n sau khi chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa
i c
®Þ hö í xuÊt khÈu ®ö î thùc hiÖ n vµo nh÷ng n¨m 60.
nh ng c
H× 4
nh
TrÞgi¸ gia t¨ng thùc tÕ cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n
vµ doanh nghiÖ p nhµ nö í ë § µi Loan
c
(theo mø c gi¸ n¨m 1985, tØ ®«la § µi Loan NT$)
C¸c ®Æc ®iÓm kinh tÕ cña c¸c doanh nghiÖ p c«ng nghiÖ p ë § µi Loan theo c¸c
h× thø c së h÷u ®ö î minh hä trong b¶ng 3. § Õn n¨m 1986 (thê ®iÓm ®iÒu tra sè
nh c a i
liÖ u), c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n chiÕm tí 85% gi¸ trÞgia t¨ng ngµnh c«ng nghiÖ p vµ sè
i
lao ®éng, so ví kho¶ng 35% vµo n¨m 1960. Quy m« trung b× cña c¸c doanh nghiÖ p
i nh
13
tö nh©n ë § µi Loan vµo kho¶ng 40 nh©n c«ng, gÇn b»ng mø c trung b× cña c¸c c«ng ty
nh
tö nh©n trong ngµnh c«ng nghiÖ p ë ViÖ t Nam hiÖ n nay.
Cã thÓ dÔ nhËn thÊy t¹i sao c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n võa vµ nhá l¹i næ i lª n nhö
mét h× thø c doanh nghiÖ p chiÕm ö u thÕ ë § µi Loan. § ã lµ do c¸c doanh nghiÖ p nµy
nh
cã tØ lÖ thu hå vè b× qu©n cao gÊp gÇn 3 lÇn so ví c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í quy
i n nh i c
m« lí h¬n, cã hµm lö î vè cao h¬n, vµ gÊp 2 lÇn c¸c doanh nghiÖ p gia ®× cã quy
n ng n nh
m« nhá h¬n, vµ sè lao ®éng cao h¬n. Trong mét nÒn kinh tÕ më, då dµo lao ®éng vµ
i
nh©n c«ng rÎ th× c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n chiÕm ö u thÕ v× chóng võa ®ñ nhá ®Ó ho¹t
®éng mét c¸ch linh ho¹t ®å thê võa ®ñ lí ®Ó ®¹t hiÖ u qu¶ cao. “VÎ ®Ñp” cña chóng
ng i n
kh«ng ph¶i ë quy m« mµ ë kh¶ n¨ng sinh lî V× cã kh¶ n¨ng sinh lî nª n c¸c doanh
i. i
nghiÖ p ®ã kh«ng cÇn ChÝ phñ hç trî hächØ cÇn cã ®iÒu kiÖ n c«ng b»ng ®Ó thµnh
nh ,
c«ng.
B¶ng 3
C¸c ®Æc trö ng cña doanh nghiÖ p s¶n xuÊt ë § µi Loan
ph©n theo h× thø c së h÷u (1986)
nh
C«ng ty Doanh nghiÖ p C«ng ty quèc
tö nh©n gia ®×
nh doanh
Sè doanh nghiÖ p 57.477 61.224 221
Sè lao ®éng (ngh× ngö ê
n i) 2299 337 93
Vè cè ®Þ (triÖ u ®«la § µi Loan)
n nh 1013 101 294
Gi¸ trÞgia t¨ng (triÖ u ®«la § µi Loan) 2835 170 325
TØ lÖ ®ãng gãp vµo tæ ng gi¸ trÞgia t¨ng (%) 85,2 5,1 9,7
Sè lao ®éng trong mç doanh nghiÖ p
i 40,0 5,5 420,0
Sè vè lao ®éng (ngh× ®«la § µi Loan)
n/1 n 440,0 300,0 3161,2
Gi¸ trÞgia t¨ng/1 lao ®éng (ngh× ®«la § µi
n 1233,0 504,4 3161,3
Loan)
TØ lÖ gi¸ trÞgia t¨ng trª n tæ ng vè (lÇn)
n 2,8 1,6 1,1
Riedel, 1997, tr.211
14
II- Qui m« vµ c¬ cÊ cña Khu vùc KINH TÕ TÖ
u
nh©n ë ViÖ t Nam
§ ¸nh gi¸ chÝ x¸c qui m« hoÆc c¬ cÊu khu vùc s¶n xuÊt tö nh©n ë ViÖ t Nam lµ
nh
mét viÖ c hÕt sø c khã kh¨n. Nh÷ng sè liÖ u thè kª b¸o c¸o lª n c¸c c¬ quan cã thÈm
ng
quyÒn rÊt thiÕu chÝ x¸c, ®ö î tr× bµy r¾c rè vµ thö ê kh«ng toµn diÖ n. Nh÷ng
nh c nh i ng
phø c t¹p hay gÆp ph¶i lµ vÒ: (1) sè liÖ u tæ ng hî – th«ng thö ê chØ cã sè liÖ u thè kª
p ng ng
tæ ng hî cña ngµnh c«ng nghiÖ p; h¬n n÷a c¸ch hiÓu vÒ ngµnh nµy còng rÊt kh¸c nhau,
p
mét sè trö ê hî tÝ c¶ c«ng nghiÖ p khai kho¸ng, x©y dùng vµ dÞ vô c«ng céng,
ng p nh ch
trong nh÷ng trö ê hî kh¸c l¹i kh«ng coi chóng lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖ p; (2) ph©n
ng p
lo¹i h× thø c së h÷u – c¸c c«ng ty “ngoµi què doanh” ®ö î ®Þ nghÜa theo nhiÒu
nh c c nh
c¸ch kh¸c nhau, ngoµi c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn ®«i khi (nhö ng
kh«ng ph¶i mä trö ê hî cã thÓ cßn tÝ c¶ hî t¸c x· , hé gia ®× kh«ng ®¨ng ký
i ng p) nh p nh
kinh doanh vµ doanh nghiÖ p mét së h÷u; (3) ph¹m vi cña sè liÖ u– mét sè sè liÖ u thèng
kª ®ö î tÝ to¸n trª n tÊt c¶ c¸c c«ng ty nhö ng mét sè sè liÖ u kh¸c l¹i ®ö î tÝ theo
c nh c nh
phö ¬ng ph¸p x¸c suÊt vµ thö ê kh«ng cã g×®Ó ph©n biÖ t ®ö î hai lo¹i sè liÖ u nµy; (4)
ng c
hµng trong kho vµ hµng lu©n chuyÓn – thö ê khã cã thÓ x¸c ®Þ ®ö î ®ã lµ sè liÖ u
ng nh c
vÒ gi¸ trÞhµng hãa t¹i mét thê ®iÓm nhÊt ®Þ hay hµng lu©n chuyÓn trong mét kho¶ng
i nh
thê gian nhÊt ®Þ vµ (5) chu kú cho thu thËp sè liÖ u kh«ng nhÊt qu¸n ví nhau vµ ®«i
i nh; i
khi kh«ng thÓ ph©n ®Þ næ i.
nh
BÊt chÊp tÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n trª n, chóng ta vÉ n cã ®ö î mét bø c tranh kh¸i
c
qu¸t vÒ qui m« vµ c¬ cÊu khu vùc kinh tÕ tö nh©n ë ViÖ t Nam cho dï c¸c chi tiÕt cßn rÊt
m¬ hå Bø c tranh kh¸i qu¸t ®¬n gi¶n lµ: c¸c c«ng ty tö nh©n vè lµ ®éng lùc thóc ®Èy
. n
qu¸ tr× c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu ë § µi Loan vµ c¸c nö í § «ng Nam ¸
nh nh ng c
kh¸c, th×trong bè c¶nh cña ViÖ t Nam lµ c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ
i
phÇn, hiÖ n chØ chiÕm mét vÞtrÝrÊt nhá trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p cña ®Êt nö í nhö ng
c,
tõ mét vÞtrÝnhá bÐ (gÇn nhö sè kh«ng) nã ®ang lí m¹nh rÊt nhanh. B¶ng 4 cho thÊy,
n
tÝ ®Õn thê ®iÓm ngµy 1 th¸ng 7 n¨m 1995, cã kho¶ng hai ngµn c«ng ty tr¸ch nhiÖm
nh i
h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn trong lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p. Toµn bé sè c«ng ty nµy
chØ gi÷ kho¶ng 8% tæ ng sè vè ®¨ng ký cña ngµnh c«ng nghiÖ p. Theo ®¸nh gi¸ cña
n
chóng t«i, hiÖ n nay khu vùc tö nh©n sö dông kho¶ng 12% sè lao ®éng trong s¶n xuÊt
c«ng nghiÖ p. Doanh nghiÖ p mét së h÷u lµ h× thø c phæ biÕn nhÊt trong s¶n xuÊt c«ng
nh
nghiÖ p nhö ng do qui m« nhá nª n chØ chiÕm kho¶ng 3% tæ ng sè vè ®¨ng ký vµ sè lao
n
®éng. Sè doanh nghiÖ p gia ®× vµ hî t¸c x· nhiÒu h¬n so ví doanh nghiÖ p mét së
nh p i
h÷u, vµo kho¶ng 800.000 doanh nghiÖ p, thuª kho¶ng 2,5 triÖ u lao ®éng vµ ®ãng gãp tí i
20% s¶n lö î c«ng nghiÖ p.
ng
15
B¶ng 4
Ph©n bæ c¸c doanh nghiÖ p c«ng nghiÖ p theo h× thø c Së h÷u
nh
TÝ ®Õn ngµy 1 th¸ng 7 n¨m 1995
nh
DN mét C«ng ty C«ng ty DN DN
së h÷u TNHH cæ phÇn gia ®×
nh Nhµ nö íc
Trong tÊt c¶ c¸c ngµnh
c«ng nghiÖ p
Sè lö îng 18.243 7.346 165 800.000 6.310
Vè (triÖ u ®å VN)
n ng 3.071 5.693 1.704 Kh«ng cã sè liÖ u 77.656
Trong s¶n xuÊt CN
Sè lö îng 5.030 1.735 41 400.000 2.777
Vè (triÖ u ®å VN)
n ng 758 1.628 183 Kh«ng cã sè liÖ u 21.099
Nguå Tæ ng Côc Thè kª , Hµ néi
n: ng
B¶ng 5 cho thÊy sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty tö nh©n trong ngµnh c«ng nghiÖ p ë
ViÖ t Nam. § i lª n tõ mét tû trä rÊt nhá gÇn nhö b»ng kh«ng vµo n¨m 1991, c¸c c«ng
ng
ty tö nh©n ®· ph¸t triÓn rÊt nhanh chãng. Lý do lµ ë chç chØ ®Õn n¨m 1992 c¬ së ph¸p lý
cho c¸c c«ng ty tö nh©n mí ®ö î h× thµnh cï ví viÖ c th«ng qua hiÕn ph¸p mí
i c nh ng i i.
B¶ng 5
Sè lö î vµ vè ®¨ng ký cña c¸c c«ng ty c«ng nghiÖ p tö nh©n: 1991-1996
ng n
1991 1992 1993 1994 1995 1996
Sè lö îng c«ng ty
C«ng ty mét chñ së 76 3.126 8.690 14.165 18.243 21.000
h÷u
C«ng ty TNHH 43 1.170 3.389 5.310 7.346 8.900
C«ng ty Cæ phÇn 3 65 106 134 165 190
Vèn (tû ® ång VN)
C«ng ty mét së h÷u Kh«ng cã sè liÖ u 930 1.351 2.090 2.500 3.000
C«ng ty TNHH Kh«ng cã sè liÖ u 1.490 2.723 3.882 4.237 7.300
C«ng ty Cæ phÇn Kh«ng cã sè liÖ u 310 850 1.071 1.244 2.500
Nguå Tæ ng côc Thè kª , Hµ Néi
n: ng
B¶ng 6 biÓu thÞ c¬ cÊu s¶n lö î theo ngµnh cña c¸c c«ng ty tö nh©n, doanh
ng
nghiÖ p gia ®× vµ c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í ChÕ biÕn lö ¬ng thùc thùc phÈm lµ lo¹i
nh c.
h× ho¹t ®éng chñ yÕu cña c¶ ba h× thø c doanh nghiÖ p nµy, chiÕm kho¶ng 44% tæ ng
nh nh
s¶n lö î c«ng nghiÖ p (kh«ng kÓ ngµnh ®iÖ n vµ n¨ng lö î
ng ng). Tû trä lí cña ngµnh
ng n
chÕ biÕn lö ¬ng thùc, thùc phÈm ph¶n ¸nh mø c ®é thÊp kÐm cña c«ng nghiÖ p hãa ë ViÖ t
Nam. B¶ng 6 cßn chØ ra r»ng c¶ doanh nghiÖ p gia ®× lÉ n c¸c c«ng ty tö nh©n ®Òu tËp
nh
trung chñ yÕu trong mét sè Ý ngµnh. Ngoµi c«ng nghiÖ p chÕ biÕn, ngµnh vËt liÖ u x©y
t
dùng còng ®ãng vai trß quan trä ®è ví c¸c hé gia ®× trong khi dÖ t may (cï ví
ng i i nh ng i
16
chÕ biÕn lö ¬ng thùc thùc phÈm) lµ lÜnh vùc ho¹t ®éng chÝ cña c¸c c«ng ty tö nh©n ë
nh
ViÖ t Nam.
17
B¶ng 6
C¬ cÊu s¶n lö î c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p
ng
theo h× thø c së h÷u
nh
C«ng ty tö Doanh nghiÖ p Doanh nghiÖ p Tû trä cña c¸c Cty tö
ng
nh©n gia ®×
nh Nhµ nö íc nh©n trong tæ ng s¶n
% % % lö î %
ng
Lö ¬ng thùc, thùc phÈm 31,0 44,5 29,9 3,7
DÖ t may 27,0 7,9 8,1 12,4
Gç /S¶n phÈm gç 11,4 7,8 0,9 15,5
VËt liÖ u x©y dùng 4,7 18,3 7,4 2,4
C¸c ngµnh kh¸c 25,3 21,5 53,7 2,2
Tæ ng sè 100,0 100,0 100,0 4,0
Nguå Tæ ng côc Thè kª , Hµ Néi
n: ng
C¸c sè liÖ u thè kª trª n cho dï cã phÇn l¹c hËu vµ kh«ng chÝ x¸c nhö ng còng
ng nh
gióp chóng ta x¸c ®Þ ®ö î vai trß cña khu vùc tö nh©n trong tö ¬ng lai. Con sè thö ê
nh c ng
®ö î ®ö a ra ®Ó minh chø ng cho tÇm quan trä cña c¸c c«ng ty tö nh©n lµ tû trä 60%
c ng ng
trong tæ ng s¶n phÈm què néi (GDP) cña khu vùc nµy. Thùc tÕ, § ¹i héi § ¶ng lÇn thø t¸m
c
®· xem xÐt vÊn ®Ò Nhµ nö í cÇn lµm g×®Ó gi¶m bí ®i 20% tû trä cña chÝ c¸c c«ng ty
c t ng nh
tö nh©n trong GDP. Tuy nhiª n, H× 5 cho ta thÊy râ viÖ c ®ö a vÊn ®Ò nµy ra xem xÐt lµ sai
nh
lÇm v×khu vùc tö nh©n, mµ Nhµ nö í muè c¹nh tranh trong viÖ c khai th¸c c¸c nguå lùc,
c n n
chñ yÕu l¹i bao gå c¸c n«ng trang gia ®× vµ doanh ngiÖ p gia ®× mµ kh«ng mét chÝ
m nh nh nh
phñ nµo, kÓ c¶ chÝ phñ nö í x· héi chñ nghÜa, muè khai th¸c. C¸c c«ng ty tö nh©n, bao
nh c n
gå c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn, chiÕm mét phÇn rÊt nhá bÐ trong
m
nÒn kinh tÕ ví tû trä kh«ng qu¸ 1% GDP, vµ v×vËy häkh«ng thÓ lµ mè ®e dä ®è ví
i ng i a i i
c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í hay ví c¸c môc tiª u x· héi cña ChÝ phñ. Ngö î l¹i, c¸c
c i nh c
môc tiª u vÒ t¨ng trö ëng, viÖ c lµm vµ c«ng b»ng, thËm chÝ c¶ môc tiª u duy tr× c¸c doanh
nghiÖ p Nhµ nö í phô thuéc vµo thµnh c«ng cña sù nghiÖ p c«ng nghiÖ p hãa vµ sù v÷ng
c
m¹nh cña c¸c c«ng ty tö nh©n.
18
H× 5
nh
Thö í ®o tÇm quan trä cña Khu vùc Tö nh©n
c ng
0 10 20 30 40 50 60
Gi¸ trÞgia t¨ng cña c«ng ty tö nh©n trong GDP
Gi¸ trÞcña kinh tÕ n«ng trang gia ®× vµ doanh nghiÖ p gia ®× trong GDP
nh nh
Gi¸ trÞcña khu vùc ngoµi què doanh trong GDP
c
19
III- Nh÷ ng vÊ ®Òc¸ c c«ng ty tÖ nh©n ®ang
n
ph¶i ®èi mÆt
a. “TÝ dông, tÝ dông vµ tÝ dông”
n n n
Tæ ng bÝthö § ç Mö ê ®· ®Ò cËp tí vÊn ®Ò mµ ViÖ t Nam ph¶i ®è mÆt trong qu¸
i i i
tr× ph¸t triÓn kinh tÕ b»ng ba ch÷ “vè vè vµ vè C¸c c«ng ty võa vµ nhá cña ViÖ t
nh n, n n”.
Nam còng cã chung quan ®iÓm nµy; hä r»ng nh÷ng trë ng¹i lí nhÊt ®è ví sù ph¸t
cho n i i
triÓn cña hälµ ”tÝ dông, tÝ dông vµ tÝ dông”. Qua c¸c cuéc pháng vÊn gÇn ®©y cña
n n n
chóng t«i ví 50 c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn cã thÓ thÊy chÝ nh÷ng
i nh
qui ®Þ kh«ng râ rµng vÒ quyÒn së h÷u, nh÷ng qui ®Þ h¹n chÕ cña Nhµ nö í trong
nh nh c
xuÊt nhËp khÈu, hÖ thè thuÕ bÊt hî lý vµ tÖ hµnh chÝ quan liª u ®· g©y rÊt nhiÒu
ng p nh
khã kh¨n cho ho¹t ®éng kinh doanh vµ lµm t¨ng chi phÝcña c¸c c«ng ty nµy. Nhö ng tÊt
c¶ nh÷ng ngö ê mµ chóng t«i pháng vÊn ®Òu xÕp nh÷ng vÊn ®Ò trª n vµo sau vÊn ®Ò tÝ
i n
dông mµ cô thÓ lµ thiÕu tÝ dông. KÕt qu¶ tö ¬ng tù còng thÊy ®ö î trong tÊt c¶ c¸c cuéc
n c
®iÒu tra kh¸c vÒ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty tö nh©n ë ViÖ t Nam.
Còng giè nhö c¸c d÷ liÖ u vÒ qui m« vµ c¬ cÊu cña khu vùc kinh tÕ tö nh©n
ng
trong c«ng nghiÖ p, c¸c sè liÖ u thè kª chÝ thø c kh«ng ph¶n ¸nh ®ö î chÝ x¸c thùc
ng nh c nh
tÕ mµ c¸c c«ng ty võa vµ nhá gÆp ph¶i trong vÊn ®Ò tµi chÝ Sè liÖ u thè kª chÝ
nh. ng nh
thø c (xem b¶ng 7) cho thÊy khu vùc “ngoµi què doanh” ®· ®¹t ®ö î mø c t¨ng trö ëng
c c
rÊt lí trong thÞphÇn tÝ dông néi ®Þ tõ 6% n¨m 1990 lª n ®Õn kho¶ng 40% n¨m 1996.
n n a,
Ví con sè 40%, tû lÖ tÝ dông cña thµnh phÇn kinh tÕ tö nh©n trong tæ ng sè vè tÝ
i n n n
dông trong nö í râ rµng thÊp h¬n tû trä cña hätrong GDP (kho¶ng 60%), tuy nhiª n
c ng
vÊn ®Ò bÊt b× ®¼ng trong hÖ thè ph©n phè tÝ dông ®ang cã dÊu hiÖ u gi¶m dÇn.
nh ng i n
B¶ng 7
Tû trä tÝ dông cña khu vùc kinh tÕ ngoµi què doanh vµ c¸c c«ng ty tö nh©n
ng n c
trong trong tæ ng tÝ dông trong nö í (%)
n c
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996
Khu vùc kinh tÕ ngoµi 6,2 7,2 16,2 28,4 32,5 38,5 40,7
què doanh
c
C¸c c«ng ty tö nh©n kh«ng cã kh«ng cã 0,8 3,8 6,6 kh«ng cã kh«ng cã
sè liÖ u sè liÖ u sè liÖ u sè liÖ u
Nguå Ng©n hµng ThÕ gií 1995, 1996
n: i,
§ ¸ng tiÕc lµ nh÷ng thay ®æ i tÝ cùc nµy kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ý t¸c dông thiÕt
ch t
thùc ®è ví khè c¸c c«ng ty tö nh©n. Së dÜ nhö vËy v× hai lý do: (1) c¸c c«ng ty tö
i i i
nh©n chØ ®ö î nhËn mét phÇn nhá trong tæ ng sè vè tÝ dông trong nö í dµnh cho khu
c n n c
vùc kinh tÕ tö nh©n (xem b¶ng 7), vµ (2) gÇn nhö toµn bé tÝ dông ph©n bæ cho c¸c c«ng
n
ty tö nh©n ®Òu lµ tÝ dông ng¾n h¹n, th«ng thö ê tõ ba ®Õn s¸u th¸ng. H¬n n÷a, thê
n ng i
20
Copyright by webtailieu.net