Chương 6: Mô thần kinh
6.1. Nguồn gốc và phân bố
Có nguồn gốc từ lá phôi ngoài
Các tế bào thần kinh đệm lại xuất phát từ
các tế bào trung mô, xâm nhập vào mô thần
kinh trong quá trình phát triển
Mô thần kinh có mặt ở hầu hết các nơi trong
cơ thể
6.2. Nơron
Tế bào thần kinh
chính thức còn
được gọi là các
nơron là tế bào biệt
hóa cao độ, mang
hai đặc tính là cảm
ứng và dẫn truyền
6.2.1. Phân loại nơron:
Theo hình thái: có bốn loại
- Nơron đa cực: có nhiều sợi nhánh và
một sợi trục (ví dụ: nơron trong chất xám
của tủy sống, tế bào Purkinje ở tiểu
não…);
- Nơron hai cực: một sợi nhánh, một sợi
trục (ví dụ: có tại võng mạc thị giác, hạc
xoắn ốc tai, …)
- Nơron cực giả: Chỉ có một sợi chạy vòng
quanh thân, sau đó chia nhánh thành sợi
nhánh và sợi trục (nơron hình chữ T ở
hạch gai)
- Nơron một cực: chỉ có một sợi dài mang
tính chất của sợi trục (nơron thần kinh
nhai ở cầu não)
Theo chức năng:
- Nơron hướng tâm sinh dưỡng
- Nơron hướng tâm thực vật
- Nơron ly tâm sinh dưỡng
- Nơron ly tâm thực vật
- Nơron trung gian
6.2.2. Cấu tạo nơron
Thân nơron:
- Có hình cầu, sao hoặc hình
thoi
- Đa dạng về kích thước
- Là trung tâm dinh dưỡng
nhưng cũng là trung tâm thu
nhận kích thích
- Nhân hình cầu, nằm ở trung
tâm tế bào
- Lưới nội bào có hạt phát triển,
các túi lưới nội bào xếp song
song, xen giữa chúng là các
ribosome tự do. Chúng tạo
thành thể Nissl
- Bộ Golgi phát triển
- Ti thể phân bố đều khắp
thân nơron, kích thước
tương đối lớn
- Xơ thần kinh đan xen với
nhau tạo thành khung
chống đỡ bên trong nơron
- Có các ống siêu vi có vai
trò vận chuyển các ion
trong nơron
- Chất vùi: hạt lipid,
glycogen, sắc tố
(melanine, lipofushin..)
Những nhánh của nơron:
- Sợi nhánh:
-Thường chia nhỏ nhiều lần làm
tăng diện tích tiếp xúc của nơron
-Sợi nhánh truyền xung động về
thân nơron
-Có màng bao ngoài, bề măt
không đều có nhiều chồi. Đây là
vị trí tiếp xúc, liên hệ vơi các tế
bào thần kinh xung quanh
-Trong bào tương của sơi nhánh
có lưới nội bào có hạt, ribosome,
ti thể, ống siêu vi và xơ thần kinh
- Sợi trục:
-Mỗi nơron có một sợi trục duy nhất
-Ít chia nhánh
-Dẫn xung động rời xa thân
-Kích thước đa dạng
-Không có chồi hay gai
-Tận cùng sợi trục chia nhánh nhỏ,
tiếp xúc với các nơron tiếp theo
-Bào tương chứa nhiều xơ thần
kinh, ống siêu vi, ti thể, lưới nội bào
không hạt và túi synap.
-Đoạn đầu của sợi trục có lớp đậm
đối với dòng điện tử ngay sát dưới
màng tế bào
Những sợi thần kinh
- Sợi trục sợi nhánh cấu tạo nên các sợi thần
kinh
- Có ba loại sợi thần kinh: sợi thần kinh trần,
sợi thần kinh không myelin và sợi thần kinh
có bao myeline.
- + Sợi trần: Là sợi nhánh hoặc sợi trục không
có vỏ bọc. Thường có trong chất xám của
những trung tâm thần kinh…
Sợi thần kinh không myelin
Loại sợi này có trụ trục được bao bọc bởi lớp bào tương
mỏng của tế bào Schwann. Trong quá trình hình thành,
trụ trục đã ấn lõm vào bào tương của tế bào Schwann
hình thành máng. Hai bờ máng tiến lại gần nhau và dài
ra tạo thành một mạc treo nhỏ gọi là mạc treo trụ trục.
Sợi thần kinh có bao myelin
Có trong chất trắng
của những trung tâm
thần kinh và hệ thần
kinh ngọai biên.
Bao của những sợi
thần kinh này do các
tế bào thần kinh đệm
ít nhánh tạo nên hoặc
các tế bào Schwann
tạo nên.
Bao myelin bọc xung quanh trụ trục. Dọc
trên một sợi có những nơi bị gián đoạn,
không bao bọc bởi bao myelin. Những vị trí
này gọi là eo Ranvier
Các tận cùng thần kinh
Synap: là vùng
nằm xen giữa hai
nơron hoặc giữa
nơron với một tế
bào hiệu ứng (tế
bào cơ hoặc tế
bào tuyến), qua
đó xung động
thần kinh được
truyền theo chiều
nhất định
Cấu trúc synap:
- Phần trước synap: là
đầu tận cùng của
nơron trước; màng
bao đầu tận cùng
này gọi là màng
trước synap. Bào
tương chứa nhiều túi
synap chứa các chất
trung gian hóa học
tham gia vào việc
dẫn truyền xung
động qua synap.
- Phần sau synap: có thể
là đầu tận cùng sợi
nhánh, thân hoặc sợi
trục của nơron sau.
Màng bọc phần sau gọi
là màng sau synap.
Bào tương không chứa
túi synap
- Khe synap: là khoảng
gian bào giữa phần
trước và sau synap, có
chứa chất đậm đặc đối
với dòng điện tử
Phân loại synap:
- Synap điện: sự dẫn truyền xung động qua
synap là nhờ sự dịch chuyển của dòng ion
gây thay đổi điện thế màng
- Synap hóa học: sự dẫn truyền xung động
cần có sự tham gia của các chất hóa học.
Dựa vào thành phần tham gia hình thành
synap, có thể chia thành: synap liên nơron:
synap trục – nhánh, synap trục – thân, synap
trục – trục.
Synap liên nơron
Sự thoái hóa và tái tạo nơron
Nơron bị thoái hóa
khi thân hoặc các
phần gần thân bị
tổn thương
Các nơron không
có khả năng phân
chia
Các sợi thần kinh
khi bị đứt chỉ có thể
tái sinh từ phần
thân nơron