Chương 3.
TÁC ĐỘNG CỦA CON NGƯỜI ĐẾN MÔI
TRƯỜNG VÙNG VEN BỜ
Các tác động của con người đến môi trường vùng ven bờ có thể xếp vào 3 loại:
• Các tác động vào cấu trúc: bắt nguồn từ việc biến đổi và phá huỷ nơi ở
• Các tác động vào quá trình: kết quả của việc tác động chủ động và không chủ
động vào các nhân tố vật lý hoá học và sinh học.
• Các tác động tiện ích: thay đổi môi trường làm giảm cơ hội hiện tại và tương lai
đối với việc sử dụng một vùng thiên nhiên bao gồm cả việc sử dụng mà hiện
nay không biết trước.
Khai hoang
Chất thải Bảo vệ bờ
Loại bỏ chất Nông trại, Bảo vệ nhà cửa,
thải cảng biển khu công nghiệp
Cát và
đá xây CON Nghỉ ngơi,
Khai thác phong cảnh Phát triển
dựng NGƯỜI nơi nghĩ
Cấp điện, Cấp nước, chất thải,
chống lũ vận chuyển
Đập nước Công nghiệp
Hình 3.1. Phát triển vùng ven bờ nhìn từ khía cạnh con người
Khai hoang
Chất thải Bảo vệ bờ
Mất nơi cư trú, Mất nơi ở, tăng xói
Ô nhiễm tăng việc bảo vệ mòn, ảnh hưởng tới
trầm tích
Nơi ở mất (rạn
Mất nơi ở, thay san hô) gia tăng
Khai thác đổi chế độ MÔI áp lực với cộng Phát triển
sóng, TRƯỜNG đồng nơi nghĩ
Mất nơi ở , thay Ô nhiễm, mất nơi ở,
đổi chế độ triều gia tăng nhu cầu bảo
vệ
Đập nước Công nghiệp
Hình 3.1. Phát triển vùng ven bờ nhìn từ khía cạnh môi trường
Nhìn chung, các tác động phối hợp đối với vùng ven biển trong các đô thị cũng như
vùng ven biển nông thôn bao gồm:
• Phát triển xây dựng như các bến du thuyền và các đê chắn sóng có thể gây nên
sự phá huỷ nơi ở và gia tăng sự xói mòn bờ biển.
• Kết hợp ô nhiễm với các loại hình công nghiệp khác nhau
• Thay đổi việc sử dụng đất (ví dụ chuyển đổi nông thôn thành thành thị) gây ra
sự suy thoái vùng ven bờ và cửa sông và làm xáo trộn hàm lượng muối sulphát
trong đất.
• Cải tạo đất cho bến cảng, kho hàng và phát triển đô thị gây ra sự mất vùng triều
và tài nguyên nước.
• Nông nghiệp góp phần vào việc phát tán chất các chất hoá học và chất dinh
dưỡng theo dòng nước làm tăng sự lắng đọng trầm tích do đất bị xói mòn.
• Du lịch và giải trí dẫn đến việc thay đổi môi trường ven bờ và sử dụng quá mức
tài nguyên.
I. Đô thị hoá
Đô thị hóa là quá trình mở rộng các điểm dân cư đô thị và phổ cập lối sống thành
thị trên lãnh thổ nhằm phát triển mạng lưới đô thị hoàn chỉnh phục vụ mục tiêu công
nghiệp hóa, hiện đại hóa, đồng thời mở ra những cơ hội đầu tư lớn mạnh về mọi phương
diện cho các thành phần kinh tế.
Các vùng ven biển là nơi sinh sống thuận lợi của con người từ thời tiền sử. Vùng
ven biển thuận lợi vì một loạt lý do, trong đó có sự điều hoà ảnh hưởng đại dương đến
các điều kiện khí hậu khác nghiệt; gần với vùng đất nông nghiệp màu mỡ, dễ dàng tiếp
cận với tài nguyên sinh vật biển và dễ dàng vận chuyển bằng đường thuỷ. Kết quả là
khoảng 70% các thành phố lớn trên thế giới có dân số trên 2,5 triệu dân nằm dọc theo bờ
biển. Sự gia tăng dân số vùng ven biển đang vượt quá tốc độ gia tăng dân số toàn cầu do
hậu quả của sự di cư ra vùng ven biển. Sự di cư này đặc biệt lớn ở các nước đang phát
triển nơi mà sự chuyển dịch ra các trung tâm đô thị ven biển có liên quan tới sự tìm kiếm
việc làm, giáo dục, y tế và các dịch vụ khác. Bổ sung hình vẽ các thành phố lớn ven biển
có số dân >8 triệu.
Đô thị hoá có những tác động sâu sắc đến các nguồn tài nguyên ven biển. Có thể là
từ việc ô nhiễm vùng nước ven bờ do ảnh hưởng của nước chảy tràn bề mặt và nước thải,
suy thoái các bãi biển và các môi trường tự nhiên khác do sử dụng không đúng hay quá
mức; giảm thiểu diện tích các vùng đất cỏ hoang bụi rậm ven bờ, các vùng đất ngập
nước, suy thoái nơi ở. Khi các vùng định cư đô thị được thành lập, thường ít có các
nghiên cứu về các tác động của đô thị đến môi trường xung quanh. Kết quả là nước chảy
tràn bề mặt và các hệ thống chất thải thải trực tiếp vào sông và các nguồn nước mà không
chú ý đến ảnh hưởng của các chất thải này đến chất lượng nguồn nước nhận. Thêm vào
đấy, nhiều khu vực tập trung dân số xung quanh khai thác quá mức các hoạt động giải trí.
Trong hầu hết các trường hợp, sự phát triển các khu đô thị mới đều gây nên những
sự chuyển đổi các nguồn tài nguyên từ dạng này sang dạng khác. Ví dụ sự chuyển đổi các
vùng cây bụi còn sót lại thành các vùng ruộng đất. Trong một số trường hợp, các mục
tiêu bảo tồn cũng bị bỏ qua trong quá trình phát triển, tạo ra sự mất nơi cư trú và chất
lượng môi trường nói chung. Phát triển các đô thị mới mà quá trình quản lý không hiệu
quả cũng làm nới rộng các tác động không mong muốn về các nguồn tài nguyên.
Đất đai bị thu hẹp, hệ thống giao thông thủy lợi, các hệ thống phục vụ sinh hoạt
tăng lên gây ra những khó khăn về môi trường sinh thái. Tốc độ đô thị hóa càng nhanh thì
những vấn đề về đất đai là rất cần thiết, là nguyên nhân gây nên các vấn đề môi trường ở
vùng ven bờ như là các bãi rác. Ngoài ra các bãi đất trống bị xâm chiếm một cách nghiêm
trọng.
Khi tốc độ đô thị hóa tăng thì dân số tập trung cao và để phục vụ nhu cầu của con
người, công nghiệp phát triển để đáp ứng việc làm và các nhu cầu khác. Với sự đô thị hóa
này nó gây ra áp lực trong quản lý, từ đó nảy sinh những vấn đề ảnh hưởng đến môi
trường như sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp với số lượng nhỏ nên không có
các biện pháp xử lý nước thải, chất thải rắn,... Hệ sinh thải thủy vực bị ô nhiễm mạnh, ô
nhiễm đại dương, bờ biển và sông hiện nay là mối quan tâm của con người.
Quá trình đô thị hóa dẫn đến nhu cầu mở rộng đất ở vùng triều và vùng ven bờ tăng
nhanh, chủ yếu sử dụng cho nông nghiệp, thủy sản và dùng cho xây dựng nhà ở, xí
nghiệp, mở rộng mạng lưới giao thông, bền cảng,...
Nguồn nước thải sinh hoạt được thải trực tiếp từ các khu dân cư ven biển. Chất
lượng nước thải chủ yếu là giàu chất hữu cơ, phân rác, cùng với chất thải từ các nền công
nghiệp ven biển. Lượng chất thải này được thải trực tiếp vào biển không qua xử lý hoặc
thải vào sông rồi qua biển gây ô nhiễm hữu cơ, làm giảm lượng oxy trong nước, mất nơi
cư trú của các loài sinh vật biển. Thêm vào đó sự ô nhiễm biển còn do chế phẩm phục vụ
nuôi tôm, dư lượng các loại thuốc kích thích, trừ sâu, bảo vệ thực vật,... góp phần làm gia
tăng tần suất xuất hiện ‘thủy triều đỏ’ gây ô nhiễm nghiêm trọng đến nền kinh tế biển,
mất cân bằng sinh thái biển.
Xây dựng các cơ sở hạ tầng ở đô thị tiềm ẩn các nguy cơ ô nhiễm môi trường do
nước thải, khí thải, chất thải rắn. Các công viên cây xanh, các khu vui chơi giải trí bị thu
hẹp lấn chiếm, ảnh hưởng đến môi trường sống của dân cư vùng ven bờ.
Do dân cư tập trung đông đúc ở các đô thị ven bờ nên nhu cầu về nước ngọt sử
dụng cho công nghiệp, nông nghiệp, sinh hoạt tăng lên, dẫn đến việc khai thác nước
ngầm ven biển quá mức gây ô nhiễm nước ngầm, gia tăng lún sụt ở vùng ven bờ.
Quá trình đô thị hóa làm nhiều ao hồ bị san lấp, nhiều sông mương bị thu hẹp, đây
là nguyên nhân làm giảm khả năng chứa, giảm dòng chảy từ sông đổ ra biển làm mất cân
bằng hệ sinh thái sông và cửa sông.
Quá trình xây dựng nhà ở, công trình ven bờ đã gây ra lắng đọng trầm tích, bùn cát
làm kìm hãm sự phát triển của san hô, cỏ biển.
Do tăng nhanh dân số, cùng với sự phát triển của các khu công nghiệp, đô thị,... đòi
hỏi phải gia tăng nhu cầu lương thực, thực phẩm, chất đốt, nguyên vật liệu xây dựng, nơi
ở,... vì vậy nhiều nơi đã phá hủy rừng ngập mặn để lấy đất sản xuất nông nghiệp, nuôi
trồng thủy sản, xây dựng thành phố mới, bến cảng,... Hậu quả là thu hẹp diện tích rừng
ngập mặn nhanh chóng, tài nguyên lâm, thủy sản cạn kiệt dần, nạn xói lở bờ sông, bờ
biển tăng làm cho môi trường ngày càng xấu đi.
Một tác động kết hợp phát sinh khi việc sử dụng đất ở các vùng kế cận xảy ra để
mở rộng diện tích đô thị. Các dạng sử dụng đất cho các vùng "gọi là đô thị" này có thể
tạo ra những áp lực cho việc cung cấp các dịch vụ và cơ sở hạ tầng. Mật độ thấp có nghĩa
là giá trên mỗi đơn vị cao đối với việc cung cấp và duy trì các dịch vụ và cơ sở hạ tầng
như đường sá, cấp nước và giáo dục. Ngoài ra, cư dân ở các vùng này thường trông đợi
cao hơn về các dịch vụ sẽ được cung cấp. Sự trông đợi như vậy thường biến thành các
yêu cầu đối với chính quyền địa phương và các người cung cấp các dịch vụ khác đáp ứng
tăng thêm các điều kiện vật chất.
II. Nông nghiệp
Cũng như các nơi khác, nông nghiệp ở vùng ven bờ có vai trò quan trọng trong việc
chiếm dụng đất. Vùng ven bờ có các điều kiện khí hậu và đất đai thuận lợi cho nông
nghiệp. Ngoài chức năng hết sức rõ ràng là cung cấp lương thực cho cộng đồng ven bờ,
nông nghiệp cũng tạo ra nguyên vật liệu cho công nghiệp ở các thành phố cảng. Sản
phẩm nông nghiệp có thể tìm thấy trong các thị trường du lịch, mặc dù các sản phẩm này
không phải luôn luôn chiếm vị trí ưu thế. Nông nghiệp cũng tạo ra kế sinh nhai cho cộng
đồng địa phương và bao gồm cả cư dân ở các thành phố ven bờ.
Nông nghiệp vùng ven bờ thường có những lợi ích từ các điều kiện môi trường
thuận lợi, từ các vùng đất tốt và sự giao thông liên lạc của biển cũng như từ sự phát triển
của công nghiệp và du lịch ven bờ. Tuy nhiên, nông nghiệp ven bờ cũng phải chịu áp lực
liên quan đến trạng thái ở gần với biển bao gồm nguy cơ của việc mặn hoá không khí và
nước; chất lượng nước kém và không an toàn xuất phát từ các hoạt động ở vùng thượng
lưu; sự cạnh tranh gay gắt về đất ở vùng ven bờ.
Lĩnh vực nông nghiệp cũng ảnh hưởng và chịu ảnh hưởng của các lĩnh vực khác.
Các mối tương tác này có thể tích cực nhưng thường là tiêu cực và xoay quanh các cạnh
tranh về đất, nước, nguồn vốn và lao động.
Tác động tiêu cực của nông nghiệp đối với các lĩnh vực khác bao gồm: việc làm ô
nhiễm nghề cá thông qua các hoá chất dùng trong nông nghiệp và làm nghẽn bùn đối với
các rạn san hô và các cảng do việc xói mòn đất. Mất nơi ở và suy giảm đa dạng sinh học
vùng ven bờ cũng có thể xảy ra. Ngược lại, nông nghiệp ven bờ cũng có thể bị ảnh hưởng
từ các ô nhiễm xuất phát từ các hoạt động ở vùng ven bờ hay thậm chí có thể gây ra các
tác động tiêu cực do chính các hoạt động của nó, ví dụ như hoạt động tưới tiêu không
thích hợp có thể dẫn đến việc nhiễm mặn nước biển.
Để có thể có kế hoạch thống nhất của nông nghiệp trong kế hoạch tổng thể của
vùng ven bờ, giai đoạn đầu tiên là thu thập các thông tin thích đáng và hữu ích. Các thông
tin này bao gồm các đặc điểm môi trường kinh tế xã hội, sinh học, vật lý; mối tương tác
giữa các lĩnh vực, sự quản lý và sự cưỡng ép, các cơ hội và khả năng lựa chọn trong các
lĩnh vực. Giai đoạn tiếp theo là vạch ra kế hoạch liên quan đến các đặc điểm đặc biệt của
nền nông nghiệp ven bờ, trong khi vẫn bảo đảm kế hoạch này phù hợp với mục tiêu tổng
thể của quốc gia về nông nghiệp. Trong giai đoạn này, các biện pháp giảm thiểu hay
tránh các tác động tiêu cực đến các lĩnh vực khác phải được trình bày. Điều đó có thể
phải rà xét lại kinh phí, việc đánh thuế và các qui định trong khi trình bày các dịch vụ hổ
trợ và xem lại cơ cấu hành chính. Kết quả có thể thay đổi về mô hình sản xuất và phương
pháp canh tác. Trong quá trình thực hiện, các người cùng tham gia và các bên liên quan
sẽ được thăm dò và cần duy trì mối liên lạc thích đáng với các Bộ, Ngành của các lĩnh
vực khác.
Các kế hoạch phát triển nông nghiệp vùng ven bờ sẽ trình bày các đặc điểm đặc
biệt về nông nghiệp của vùng, mối tương tác với các lĩnh vực khác và tầm quan trọng của
các hoạt động bền vững.
III. Du lịch và giải trí
Du lịch là một ngành kinh doanh tổng hợp không những chứa đựng trong đó những
giá trị kinh tế đơn thuần mà cả những giá trị về lịch sử, văn hóa của một vùng miền. Du
lịch ở những vùng ven bờ đang là nguồn thu nhập cao cho các nước có vùng ven bờ. Tại
đây, người ta sẽ được thưởng thức những phong cảnh đẹp ở những vùng cửa sông ven
biển, những bãi biển tuyệt vời, các đảo đá với đầy hang động, bờ cát mịn, vùng đầm phá,
rừng ngập mặn, các rạn san hô,... Vùng ven bờ là điều kiện lý tưởng để phát triển tiềm
năng du lịch, nghĩ mát và điều dưỡng. Đi cùng theo các hoạt động dịch vụ phục vụ cho
du lịch giải trí như là bơi thuyền thưởng ngoạn, lặn, lướt sóng, câu cá tắm biển, ngắm san
hô,... Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích đem lại, thì du lịch giải trí đang gây ra những tác
động ảnh hưởng đến môi trường ven bờ. Các hoạt động của con người trong lĩnh vực này
đã góp phần làm cho môi trường ven bờ bị suy thoái. Các tác động tiêu cực của du lịch
đến môi trường vùng ven bờ có thể kể là :
• Khai thác quá mức và không hợp lý hải sản phục vụ nhu cầu thưởng thức đặc
sản biển cho du khách. Trong những năm gần đây, năng suất đánh bắt một số
nghề bị giảm sút nghiêm trọng (nhất là các nghề hoạt động ven bờ có độ sâu
dưới 30 m), sản lượng khai thác các loại hải sản chưa đến tuổi trưởng thành
chiếm khá cao, đặc biệt một số tôm cá, nhuyễn thể, các sinh vật quý hiếm. Việc
phá hủy san hô thông qua sử dụng thuốc nổ và lấy san hô làm cạn kiệt nguồn
tôm giống và các đàn cá gần bờ.
• Buôn bán các hàng mỹ nghệ từ hải sản phục vụ khác du lịch: đây là nguyên
nhân dẫn đến cạn kiệt một số loài san hô, trai ốc, tôm hùm và đồi mồi. Việc
buôn bán cá cảnh biển phát triển ở một số trung tâm du lịch kéo theo việc đánh
bắt cá quá mức trên các rạn san hô. Sự khai thác quá mức và không hợp lý ở
vùng biển ven bờ đang là mối đe dọa lớn cho nhiều loài sinh vật biển, đó cũng
là nguyên nhân làm mất cân bằng tự nhiên của các quần xã ven bờ.
• Xây dựng các cơ sở hạ tầng phục vụ cho các hoạt động du lịch giải trí: lợi thế
kinh tế trực tiếp cũng được tạo ra bởi các hoạt động du lịch và theo đó đã có sự
bùng nổ về du lịch với việc xây dựng hàng loạt khách sạn, nhà nghỉ, cửa hàng
ăn uống và các bãi biển nhân tạo dọc bờ biển đã được cảnh báo là mối đe dọa
lớn nhất đối với môi trường ven biển thế giới. Các diện tích đất hay mặt nước
vùng ven bờ sẽ được dùng để xây dựng cơ sở hạ tầng, làm giảm dần diện tích
đất và mặt nước. Hiện tại các rừng đước che phủ trên 16 triệu ha ven bờ biển,
song diện tích đang thu hẹp hàng năm với tốc độ 2%. Chỉ trong mấy thập kỷ
cuối cùng lại đây, hoạt động đánh bắt và nuôi hải sản của con người (phục vụ
cho nhu cầu hàng ngày và du lịch, giải trí,...) đã phá hủy và làm thay đổi tới
50% diện tích các rừng đước trên thế giới. Điều tồi tệ hơn là trong tổng diện
tích các rừng đước còn tồn tại hiện nay trên phạm vi toàn cầu chỉ có 1% được
bảo vệ.
• Hoạt động tham quan, du lịch cũng làm ảnh hưởng đến số lượng, nơi cư trú và
sinh sản của một số loài chim sinh sống ở các khu rừng ngập mặn, vùng đất
ngập nước ven bờ: các hoạt động du lịch ở rừng ngập mặn như tham quan đi bộ
trong rừng, ngắm cảnh, chụp ảnh, săn bắn, khám phá,... gây ra tiếng động mạnh
hay phá hủy một số nơi cư trú của một số loài động, thực vật ở nơi đây, làm
thay đổi tập tính và đời sống của chúng. Việc khai phá và chuyển đổi mục đích
sử dụng của các vùng đất ven biển làm mất đi khu hệ cư trú của các loài hoang
dã, phá vỡ các nhân tố sinh sản, nuôi dưỡng, làm tuyệt chủng cục bộ, làm chết
các cá thể sinh vật.
• Môi trường ven bờ cũng đang chịu sự tác động của những nguồn ô nhiễm từ đất
liền do chất thải sinh hoạt của du khách vãng lai: các chất thải này có nguy cơ
làm thay đổi chất lượng nước, các hệ sinh thái vùng ven bờ. Từ đó dẫn đến mất
đa dạng sinh học do ô nhiễm và phá hủy môi trường sống. Sự thay đổi của một
số hợp phần tự nhiên hoặc sự mất đi của một số loài sinh vật cấu thành nên hệ
sinh thái nào đó dưới tác động của con người sẽ là nguyên nhân làm thay đổi,
thậm chí mất đi hệ sinh thái đó và kết quả là tài nguyên sẽ bị ảnh hưởng ở các
mức độ khác nhau. Các chất thải rắn từ hoạt động du lịch nếu không được quản
lý tốt sẽ làm ô nhiễm môi trường vùng ven bờ.
• Ô nhiễm không khí ở các khu công nghiệp gần vùng biển hay do hoạt động vận
chuyển khách du lịch cũng sẽ tác động đến sự sinh trưởng của nhiều loài sinh
vật, làm di chuyển nơi cư trú của một số loài nhạy cảm với môi trường không
khí.
• Khách du lịch và phương tiện vận chuyển khách du lịch có thể có thể đem đến
một số loài sinh vật ngoại lai, ảnh hưởng đến sự phát triển của một số hệ sinh
thái ven bờ.
• Việc xây dựng các công trình du lịch trên cát cồn cát nhạy cảm thường gây ra
xói mòn, thay đổi tính chất đới bờ và dần dần mất đi một số loài sinh vật phát
triển trên một số hệ sinh thái cát ven biển.
• Chất thải từ các tàu thuyền du lịch, gồm cả máy dầu, tiếng ồn của động cơ sẽ
trực tiếp làm ô nhiễm các thủy vực, môi trường biển. Neo đậu tàu thuyền không
đúng nơi quy định cũng phá hủy nhiều rạn san hô có giá trị.
• Những hành vi thiếu ý thức của khách du lịch khi khám phá các rạn san hô và
việc khai thác san hô làm quà lưu niệm của người dân địa phương, ngoài việc
phá hủy trực tiếp rạn san hô còn góp phần làm xói mòn nghiêm trọng vùng bờ,
làm mất đi lớp bảo vệ bờ biển.
• Việc sử dụng nước thiếu tính toán cho nhu cầu du lịch dẫn đến tình trạng thiếu
nước cục bộ và làm tăng khả năng bị nhiễm mặn ở khu vực ven biển, làm chết
cây cối.
• Việc xây dựng các khách sạn, đường sá dẫn đến việc san ủi đất gây ra sự xói
mòn và trôi chảy trầm tích gây tác hại đến vùng cửa sông và rạn san hô.
• Nước thải từ các nhà hàng và khách sạn chưa được xử lý đầy đủ gây thêm tình
trạng ô nhiễm vùng ven bờ cũng như làm ô nhiễm nguồn nước dùng cho sinh
hoạt, là nguyên nhân gây bệnh và làm chết các nhiều loài động vật nước.
Tóm lại, tác động của du lịch ở vùng ven bờ có thể gây ra những thảm hoạ đối với
môi trường và cộng đồng địa phương. Giải pháp cho các vấn đề này là phát triển du lịch
dựa vào các nguyên lý của sự bền vững. Trước khi thực hiện phát triển du lịch ven bờ,
cần phải đánh giá và phân loại cẩn thận các khu vực ven bờ cũng như tính nhạy cảm về
sinh thái, xã hội và văn hoá của nó. Cần phải có các kế hoạch và mục tiêu quản lý đối với
từng vùng. Những vùng có nhạy cảm cao, có đặc thù về mặt môi trường cũng như có ý
nghĩa về văn hoá cần phải thường xuyên bảo vệ, đó là các vùng bảo vệ không phát triển.
Ở những vùng phát triển, cần phải có sự cân đối giữa phát triển du lịch và thiên nhiên.
Công nghệ, vật liệu và thiết kế phải ở mức tác động thấp nhất tới sự suy thoái môi trường
di sản văn hoá để du lịch học được kinh nghiệm và duy trì với cộng đồng địa phương.
IV. Nuôi trồng thuỷ sản
Vùng ven bờ là nơi thích hợp cho việc nuôi trồng các loài thuỷ sản biển cũng như
các loài nước ngọt. Việc nuôi trồng thuỷ sản có ý nghĩa lớn trong việc cung cấp protein
và giảm thiểu đói nghèo cho người dân sống vùng ven bờ. Tuy nhiên hoạt động nuôi
trồng thuỷ sản cũng đem lại nhiều tác hại về mặt môi trường ở đây.
Trước hết hoạt động nuôi trồng thuỷ sản cạnh tranh về không gian với các lĩnh vực
khác như du lịch, giải trí và nông nghiệp,... Để có thể phát triển, nuôi trồng thuỷ sản cần
phải có nước sạch, không có các sinh vật lạ du nhập; xây dựng cơ sở hạ tầng, như xây
dựng nhà cửa, kho hàng, đường sá,... Các vùng đất thấp ven bờ như rừng ngập mặn, đất
nông nghiệp, các bãi triều đã bị chuyển đổi thành các ao nuôi tôm.
Tác động rõ ràng nhất và được quan tâm nhiều nhất là rừng ngập mặn đã bị biến
đổi thành các ao nuôi. Sự suy thoái rừng ngập mặn cùng với sự phát triển của nuôi tôm
xảy ra ở Châu Á, Trung Mỹ. Có khoảng 1-1,5 triệu ha rừng ngập mặn đã bị chuyển đổi
thành ao nuôi tôm trên phạm vi toàn thế giới, trong đó, riêng ở Châu Á, đã có hơn
500.000 ha rừng ngập mặn đã bị chuyển đổi thành ao nuôi tôm nước lợ. Việc nuôi tôm
gia tăng ngoại tệ cho các nước phát triển, nhưng việc mất mát nơi ở nhạy cảm là khó bù
đắp. Rừng ngập mặn có vai trò trong việc chống xói mòn, duy trì chất lượng nước ven bờ
và là nơi sinh sản của nhiều loài sinh vật. Rừng ngập mặn cung cấp các nguồn tài nguyên
tái tạo như gỗ, sợi, than đá,.. cho cộng đồng người dân địa phương. Chuyển đổi thành ao
nuôi tôm, sinh cảnh này bị phá trụi và rất khó để phục hồi. Tiếc rằng các ao nuôi tôm
thường chỉ sinh lợi trong thời gian ngắn do đấy chính là đối tượng của mầm bệnh và giá
tôm hạ xuống trên thị trường. Việc quay trở lại sự đánh bắt truyền thống không phải luôn
luôn dễ dàng do mất đi các khu rừng ngập mặn, có nghĩa là mất đi môi trường nuôi
dưỡng, là nguồn bổ sung quan trọng cho các loài thuỷ sản tự nhiên.
Một tác động thường gặp của việc nuôi tôm thâm canh đó là sự thấm rỉ của nước
mặn từ các ao nuôi đến nguồn nước ngầm và các vùng đất nông nghiệp trồng lúa kế cận.
Trong một số vùng ở Thái lan, việc sử dụng nước ngầm để bơm cho các ao nuôi tôm đã
làm cho nguồn nước ngầm bị nhiễm mặn. Điều đó có thể dẫn tới những tổn thất về mặt
xã hội như giảm việc cung cấp nước cho nông nghiệp và sinh hoạt, chuyển đổi lao
động,... Một tác động khác đã được báo cáo ở một số vùng ở Châu Á liên quan đến việc
sử dụng nước ngầm cho nuôi tôm là làm cho đất bị lún sụt.
Trong quá trình hoạt động, nuôi trồng thuỷ sản tạo ra các tác động tiêu cực đối với
môi trường như việc dư thừa thức ăn nhân tạo trong quá trình nuôi, làm thay đổi cấu trúc
chuỗi thức ăn tự nhiên của môi trường; làm thay đổi cấu trúc quần xã động vật đáy do
một số nhóm ưa các thức ăn dư thừa này hơn một số nhóm khác; thêm vào đấy, một số
nhóm sinh vật đáy sống cố định có thể bị chết do hàm lượng oxygen trong tầng đáy bị
suy giảm do quá trình phân huỷ của vi sinh vật.
Một trong những tác động lớn của việc nuôi trồng thâm canh các loài thuỷ sản đối
với môi trường nước xung quanh là hiện tượng phú dưỡng. Các chất bài tiết, chất thải của
vật nuôi cùng với các chất dinh dưỡng trong quá trình phân huỷ thức ăn dư thừa đã làm
cho hàm lượng các chất dinh dưỡng trong nước cao hơn mức bình thường gây ra hiện
tượng nở hoa của các loài tảo. Sự phát triển quá mức của một số loài tảo giáp có gai có
thể cản trở quá trình ăn lọc của một số loài cá. Mặc dù một số loài tảo phát triển tốt khi
hàm lượng chất dinh dưỡng trong nước cao, tuy nhiên một số loài tảo độc hại khi nở hoa,
gây ra hiện tượng thuỷ triều đỏ (red tides) có thể gây độc cho các sinh vật khác. Các chất
độc của các loài tảo này có thể được tích tụ trong quá trình ăn lọc của các loài hai mảnh
vỏ, có thể gây nguy hiểm đối với sức khoẻ của con người.
Để giảm thiểu các tác động của các chất ô nhiễm từ các ao nuôi đến chất lượng
nước ven bờ có thể nuôi ghép các loài 2 mảnh vỏ, cá và tôm; sử dụng nước ao tôm để
nuôi các loài hàu, vẹm và cỏ biển là những giải pháp tích cực. Tương tự, việc sử dụng
nước trong ao tôm để tưới cho các loài cây trồng chịu mặn cũng đã được quan tâm. Glenn
1991 và Brown 1999 đã thấy rằng các loài cây chịu mặn thấp (Salicornia bigelovii,
Atrilplex, Distichlis) và chịu mặn cao (Suaeda esteroa) có khả năng loại nitơ trong nước
ao nuôi tôm rất hiệu quả. Cải tiến phương pháp cung cấp thức ăn và thành phần chất dinh
dưỡng trong thức ăn là chiến lược hiệu quả để làm giảm tải lượng nitơ và photpho vào
môi trường. Thức ăn sống như các loài tảo và Chironomid mặc dù có hàm lượng protein
cao nhưng làm giảm việc bài tiết nitơ do đó ít có tác động xấu tới chất lượng nước so với
thức ăn nhân tạo.
Một biện pháp khác là sử dụng rừng ngập mặn như là bộ máy lọc các chất ô nhiễm
từ ao nuôi. Alongsi, 1991 và Boto 1992 đã thấy rằng, rừng ngập mặn rất có hiệu qủa
trong việc loại chất thải rắn và các chất dinh dưỡng thải từ ao nuôi. Monoroy 1999 đánh
giá rằng 0,04 - 0,12 ha rừng ngập mặn có khả năng loại bỏ hoàn toàn nitơ vô cơ trong
nước thải từ 1 ha ao tôm nuôi bán thâm canh.
Chất thải trầm tích đáy: một tác động khác rất quan trọng trong quá trình nuôi ở các
ao cao triều là các chất thải từ nền đáy ao nuôi. Vào thời điểm kết thúc vụ nuôi, một khối
lượng lớn bùn trong ao, khoảng 200 tấn/ha/vụ không qua xử lý đã được thải ra ngoài.
Lượng bùn đáy này chứa một lượng lớn các chất ô nhiễm, thức ăn dư thừa, các sản phẩm
bài tiết của vật nuôi thường thải ra ngoài môi trường không theo qui hoạch hay thường
dùng để bồi đắp các đê bao ao nuôi. Các chất thải trong lượng bùn này sau đó sẽ theo
nước mưa đi vào môi trường nước, làm ô nhiễm môi trường nước tự nhiên hay cả nước
trong các ao nuôi.
Nuôi trồng thuỷ sản vùng ven biển đòi hỏi một lượng lớn nước ngọt cần thiết cho
các hoạt động sinh hoạt, và vận hành nuôi. Thêm vào đó, ở vùng ven biển miền Trung,
nơi có đất cát và nhiệt độ cao, lượng nước bốc hơi bề mặt và thẩm thấu qua đất có thể lên
tới 1-3% thể tích ao nuôi. Phần lớn các ao nuôi cao triều ở vùng ven biển cần phải bổ
sung một lượng lớn nước ngọt để điều hoà độ muối thích hợp cho vật nuôi trong khoảng
150/00. Theo tính toán của các chuyên gia, cứ 1 ha nuôi tôm trên cát cần từ 16.000 đến
27.000 m3 nước, nếu chỉ tính mỗi năm nuôi 2 vụ, thì lượng nước ngọt phải sử dụng cho
cả hàng ngàn ha nuôi tôm trên cát ở khu vực Bắc Trung bộ và duyên hải miền Trung đã
lên tới hàng tỷ m3 năm. Vì vậy, một lượng lớn thể tích nước ngầm cần phải được bơm lên
để có được môi trường nuôi thích hợp, điều đó đã làm cho mức nước ngầm bị hạ thấp dẫn
đến việc nhiễm mặn các vùng đất và các dòng nước kế cận. Ngay cả khi không bơm nước
ngọt lên thì việc thải nước thải có nồng độ muối cao có thể làm nhiễm mặn đất nông
nghiệp. Việc thiếu nước ngọt, nhiễm mặn không chỉ làm giảm nước cung cấp cho nông
nghiệp mà còn ảnh hưởng đến nước uống và các nhu cầu khác của người dân và của các
hệ sinh thái ven bờ. Tại Ninh Thuận, các nhà khoa học đã ghi nhận được hiện tượng rừng
cây phi lao ven biển chết do thiếu nước ngọt. Có nơi rừng phòng hộ bị suy kiệt, gió cát
vùi lấp cả ao nuôi tôm.
Ao nuôi bị bỏ hoang: tuổi thọ trung bình của một ao nuôi trồng thuỷ sản phụ
thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như chế độ quản lý, chất lượng nước, trầm tích đáy,...
và thường dao động trong vòng 7-15 năm. Tại một số vùng nuôi trồng thuỷ sản tập trung,
do thiếu hệ thống thuỷ lợi hợp lý hoặc hệ thống xử lý chất thải không đảm bảo làm cho
chất lượng nước trong ao nuôi biến đổi theo chiều hướng xấu, dẫn đến hiện tượng “thối
ao” và sau một số năm sử dụng, năng suất nuôi giảm đáng kể, sau đó ao sẽ bị bỏ hoang.
Việc hoàn thổ các vùng đất được sử dụng làm ao nuôi này rất tốn kém và phức tạp phần
lớn do điều kiện môi trường gốc ban đầu đã bị thay đổi nghiêm trọng. Hệ thống dòng
chảy bị gián đoạn, thay đổi; khả năng cung cấp chất dinh dưỡng cho cây cối của lớp đất
bề mặt đã bị mất đi,... chuyển đổi hình thức sử dụng các vùng đất này về mặt môi trường
hoàn toàn là một vấn đề nan giải.
Ngoài ra, việc du nhập các đối tượng nuôi mới (thường là các loài biến đổi gen) và
một số bệnh phát sinh trong quá trình nuôi của các này có thể gây bệnh cho các loài địa
phương. Mặc dù hầu hết các bệnh từ cá không gây hại cho con người, tuy nhiên một số
bệnh cũng như có thể lan truyền cho con người (ví dụ như vi khuẩn Streptococcus).
Để hạn chế các tác động bất lợi của nuôi trồng và chế biến thuỷ sản đối với môi
trường, cần thực hiện một số biện pháp sau đây:
- Bảo đảm nguyên tắc Đánh giá tác động môi trường cần thiết cho các chương trình
và dự án mới trong ngành nuôi tôm.
- Cấm xây dựng các ao nuôi tôm ở những vùng đước lâu năm. Phát triển cơ chế
đồng quản lý rừng đước trên cơ sở cộng đồng.
- Xúc tiến chương trình giáo dục cho tất cả các bên liên quan từ cán bộ quản lý đến
cá nhân những người nuôi tôm về khái niệm phát triển bền vững và làm thế nào để đạt
được điều đó trong nuôi trồng thuỷ sản.
- Quản lý chặt chẻ việc sử dụng thức ăn và thuốc kháng sinh trong nuôi trồng thuỷ
sản.
- Đánh giá tác động môi trường của các cơ sở chế biến tôm đồng thời xử lý nghiêm
ngặt đối với các cơ sở vi phạm vệ sinh môi trường.
- Khẩn trương xây dựng quy hoạch vùng nuôi tôm, nhất là nuôi tôm trên cát, rà soát
lại diện tích nuôi trồng để có biện pháp quản lý thích hợp.
V. Khai thác khoáng sản và dầu mỏ
Khoáng sản là vật liệu của vỏ trái đất, được hình thành từ quá trình tự nhiên mà con
người có thể khai thác, sử dụng một cách trực tiếp hay gián tiếp cho các nhu cầu của cuộc
sống.
Quá trình phát triển văn minh của nhân loại gắn liền với quá trình phát triển khả
năng sử dụng nguyên liệu khoáng. Sự phân chia các thời đại văn minh đã thể hiện rất rõ
vấn đề này ở các thời kỳ đồ đá cũ, đồ đá mới, đồ đồng, đồ sắt,... và đặc biệt trong điều
kiện phát triển cao độ của khoa học kỹ thuật trong thời đại ngày nay thì khả năng khai
thác khoáng sản ngày một nâng cao. Việc khai thác sử dụng sử dụng tài nguyên khoáng
sản đã thúc đẩy sự phát triển của các nền văn minh nhân loại, đem lại sự thịnh vượng cho
nhiều lãnh thổ. Tuy nhiên, việc khai thác tài nguyên cũng gây ra nhiều vấn đề môi trường
nghiêm trọng ảnh hưởng đến sự phát triển của các ngành kinh tế khác. Môi trường vùng
ven bờ là thành phần chịu nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng nhất của việc khai thác khoáng
sản đặc biệt là các sự cố do khai thác dầu đem lại.
a. Những tác động của việc khai thác khoáng sản đến môi trường vùng ven bờ có
thể kể như sau:
Tùy theo từng loại khoáng sản mà con người có phương thức khai thác, chế biến và
tàng trữ cho thích hợp để đưa lại hiệu suất cao nhất. Cho dù khai thác khoáng sản bằng
công nghệ nào đi nữa thì hậu quả mà môi trường vùng ven bờ phải gánh chịu cũng rất
nghiêm trọng. Các tác động đến vùng ven bờ có thể kể là:
• Các hợp chất khí CO2, SO2, CO, bụi,... được sinh ra do các công đoạn nổ mìn,
các phương tiện vận chuyển là rât lớn. Các khí này sẽ tạo nên mưa axít làm
ảnh hưởng đến môi trường nước, sinh vật.
• Hoạt động chảy tràn đem các chất ô nhiễm trên mặt đất và một số lượng lớn
các vật liệu trầm tích vào vùng nước mặt làm suy thoái chất lượng nguồn
nước, các chất ô nhiễm theo nước chảy tràn mang theo xăng dầu, nước làm
lạnh máy,... của các phương tiện thi công, các hóa chất liên quan đến chất nổ
và các chất thải sinh hoạt khác làm ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước mặt.
• Các hoạt động khai khoáng và nấu chảy kim loại đã tạo ra một lượng bùn lớn
Sự quản lý các phế phẩm và các tồn dư khác từ khai khoáng có thể dẫn tới
một loạt các vấn đề ở vùng hạ lưu ven biển do những thay đổi về nơi cư trú,
chất lắng đọng và hoá chất.
• Việc khai thác nước ngầm ở vùng ven biển đã gây ra một số vấn đề nghiêm
trọng và dài hạn, đặc biệt trong điều kiện nước biển dâng lên thể hiện qua việc
xâm nhập mặn ở vùng cửa sông và nhiễm mặn nước ngầm.
• Khai thác cát sạn ở vùng ven bờ một cách bất hợp lý đã ảnh hưởng đến các hệ
sinh thái vùng bờ.
• Trong khai thác vàng, người ta đã sử dụng một lượng lớn thủy ngân để trích ly
vàng trên cát dòng sông làm cho nước bị ô nhiễm Hb. Thủy ngân rất bền vững
trong môi trường do vậy tồn lưu trong đất, nước và sinh vật rất lâu gây hậu
quả thứ cấp một cách lâu dài.
• Nhiều vùng trên thế giới có các dãi trầm tích lớn về thiếc, crôm và các khoáng
chất khác ở ven biển hay kế cận rừng ngập mặn. Việc khai thác các khoáng
sản này đã làm mất đi các vùng rừng ngập mặn.
• Ở một số nước, việc khai thác san hô để xây dựng và làm đồ trang trí trong
các tiểu cảnh đã gây ra các tác hại đáng kể không chỉ nằm trong sự phá huỷ
san hô mà còn ở việc mất đi khả năng bảo vệ của các rạn san hô đối với vùng
bờ.
b. Những tác động của việc khai thác dầu mỏ đến môi trường vùng ven bờ là:
Hoạt động khai thác các nguồn tài nguyên không tái tạo như dầu khí các các loại
khoáng sản khác ở vùng biển thường tạo ra những thay đổi về đặc tính trầm tích, phá huỷ
các quần xã sinh vật đáy; việc xây dựng các giàn khoan ngoài khơi thường xung đột với
các mục đích khác trong khu vực đặc biệt là đánh cá và hàng hải.
Tác động tiêu cực của việc khai thác dầu mỏ và khí đốt đã được minh chứng ở các
vùng nước nội địa và ven bờ. Các tác động này có thể là những thảm hoạ từ việc tràn dầu,
việc thải các chất dầu mỏ từ việc sản xuất và các hoạt động vận chuyển.
- Các tác động trực tiếp:
• Khi nước bị nhiễm bẩn bởi dầu, giữa mặt thoáng của nước và không khí hình
thành một lớp dầu làm thay đổi quá trình trao đổi khí của nước, thay đổi sức
căng bề mặt, pH, nhiệt độ,... từ đó ảnh hưởng đến sinh hoạt và sự sống của các
quần thể chim biển, các loài cá, giáp xác, thân mềm, hải cẩu, san hô, các loài
thực vật của rừng ngập mặn,... Lớp dầu ngăn cản không cho tia sáng mặt trời
qua nước, làm chậm quá trình làm giàu oxy của nước biển, trước hết làm ngừng
sự sinh sản hay giết chết các loài sinh vật nổi là nguồn thức ăn quan trọng cho
các loài động vật biển.
• Đối với các loài chim biển, mặc dù lông của chúng chống được sự thấm nước
nhưng không chống được sự thấm dầu làm cho trọng lượng cơ thể của chim
tăng lên, làm cho chúng không thể bay lên được nữa để đến nơi khác kiếm ăn.
Dầu làm cho da, niêm mạc mắt bị tổn thương cùng cái đói làm cho chim kiệt
sức và chết.
• Dầu có thể giết chết các rạn san hô ở độ sâu 6 m. Ở những vùng bị ô nhiễm dầu,
người ta thấy đến 76% san hô bị hủy diệt.
• Dầu bám vào các loài thực vật của rừng ngập mặn làm cho cây ngạt thở và chết
thành từng đám làm mất môi trường sống của các loài tảo, hàu, vẹm và các
động vật không có xương sống khác sống tập trung ở vùng rễ của sú, vẹt,... cuối
cùng hủy diệt cả hệ sinh thái rừng ngập mặn.
• Dầu ngoài việc làm chết nhiều loài hải sản, nó còn làm mất môi trường sống và
xua đuổi các loài hải sản di cư đến những vùng khác, sẽ ảnh hưởng đến nghề cá.
• Dầu và các sản phẩm của chúng thải ra trong quá trình khai thác dầu mỏ sẽ tích
tụ lại trong cơ thể sinh vật biển, làm cho thịt của chúng có mùi dầu. Khi con
người ăn phải các loài hải sản này có thể bị ngộ độc hay bị ung thư do rối loạn
các thông tin di truyền.
• Ngoài các tác động kể trên, việc ô nhiễm do dầu có thể ảnh hưởng tới khí hậu
khu vực do giảm sự bốc hơi nước của đại dương dẫn đến giảm lượng mưa; thu
hẹp khả năng dịch vụ trong lĩnh vực du lịch giải trí ven biển; việc đánh đắm các
giàn khoan quá hạn, sẽ hủy hoại hệ sinh thái đáy ở khu vực đó và làm thay đổi
cấu trúc nền đáy.
- Tác động gián tiếp: từ các tác động trực tiếp như đã nêu ở trên sẽ dấn đến hàng
loạt các tác động gián tiếp như:
• Gây xói mòn do giảm diện tích rừng ngập mặn, rạn san hô
• Làm mất nơi cư trú của sinh vật biển
• Giảm khả năng bồi tụ bờ biển, các chất dinh dưỡng trong đất.
VI. Nghề cá:
Việc khai thác, sử dụng nguồn lợi sinh vật biển ngày càng tăng góp phần tăng
trưởng kinh tế quốc gia, nâng cao đời sống, tăng thu nhập và giải quyết công ăn việc làm
cho đa phần dân cư ven biển.
Song song với sự gia tăng các mối đe doạ do suy thoái chất lượng môi trường ven
biển, thì việc đánh bắt hải sản trên thế giới cũng tăng lên trong thời gian qua.
Gia tăng dân số sẽ dẫn tới sự gia tăng nhu cầu về các sản phẩm biển đặc biệt là cá,
do đó có thể thấy rằng tốc độ khai thác đánh bắt cá sẽ tăng tới mức mà trữ lượng các đàn
cá có thể bị suy giảm hoàn toàn. Hiện nay, do hậu quả của gia tăng dân số, nhu cầu trên
thế giới đã vượt quá sản lượng, gây nên sự tăng giá và giảm nguồn cá, đặc biệt đối với
các nước nghèo.
Áp lực đánh bắt tăng do sự gia tăng phương tiện và các cải tiến về kỹ thuật đánh
bắt. Sự khai thác quá mức đã làm sản lượng của nhiều ngư trường xuống dưới mức thu
hoạch, dưới ngưỡng nền của lý thuyết. Vì áp lực đánh bắt tăng lên dẫn tới sự suy giảm
kích thước quần thể, tính đa dạng gen và tính thích nghi của đàn cá cũng giảm theo. Hầu
hết các đàn cá ăn đáy đã bị đánh bắt và nhiều đàn đang bị suy giảm. Do bị khai thác, đánh
bắt quá mức, nên một số đàn cá di cư không còn khả năng phục hồi số lượng quần thể và
lâm vào tình trạng bị đe dọa diệt vong.
Việc buôn bán cá cảnh biển phát triển mạnh kéo theo việc đánh bắt cá quá mức trên
các rạn san hô, các bãi đá ngầm.
Như vậy, phương thức thương mại quốc tế đã dẫn đến sự gia tăng sản lượng cá xuất
khẩu từ các nước đang phát triển sang các nước phát triển, dẫn đến mức độ không bền
vững của việc khai thác tài nguyên, làm mất cân bằng tự nhiên các quần xã sinh vật biển
ven bờ. Rõ ràng là ngành đánh bắt cá quy mô nhỏ phục vụ nhu cầu và nguyện vọng của
địa phương là bền vững và có tính bảo tồn hơn là các ngành đánh bắt quy mô lớn có định
hướng xuất khẩu.
Việc quản lý nghề cá hiện nay trên thế giới cũng là vấn đề phức tạp liên quan đến
phương tiện và kỹ thuật đánh bắt. Một số nơi trên thế giới sử dụng một số ngư cụ có thể
có những ảnh hưởng có hại đối với các loài không phải là đối tượng khai thác như các
loài rùa biển, các loài chim, các loài thú biển và các loài động vật không xương sống
khác. Việc sử dụng các loại nghề, ngư cụ đánh bắt cá có tính hủy diệt hoặc ảnh hưởng lớn
đến khả năng phục hồi quần thể còn đang phổ biến nhiều nơi như dùng chất nổ, xung
điện, hóa chất độc, các nghề te, đăng đáy, lưới với mắt lưới bé,...
Bên cạnh mối đe doạ trực tiếp của việc khai thác quá mức các đàn cá, nhiều ngư
trường đang gặp rủi ro do sự suy thoái nơi cư trú gây ra bởi ô nhiễm và các can thiệp
khác của con người. Mối đe doạ lớn nhất đối với sản lượng nghề cá sẽ nảy sinh khi đánh
bắt quá mức và sự suy thoái môi trường cư trú kết hợp nhau. Việc phát triển vùng ven
biển và sự huỷ hoại nơi cư trú tự nhiên có vai trò là những bãi đẻ, nơi kiếm ăn của nhiều
loài sinh vật ngoài khơi cũng là những yếu tố cần phải quan tâm. Các loài cá có các giai
đoạn ban đầu trước trưởng thành, sống ở vùng nước ngọt hoặc nước lợ ven bờ, ví dụ rừng
ngập mặn hay đầm lầy nước mặn, đặc biệt bị đe doạ bởi việc phát triển không hạn chế
vùng ven biển.
VII. Vận tải biển.
Cùng với sự phát triển của xã hội, giao thông đường thủy không còn bó hẹp trong
phạm vi một vùng mà đã phát triển thành hệ thống vận tải biển rộng lớn trên toàn thế
giới, đem lại sự thịnh vượng cho mọi vùng đất. Tuy nhiên, cũng như mọi hoạt động khác,
vận tải biển cũng có mặt trái của nó, ảnh hưởng trực tiếp lên các hệ sinh thái vùng ven
bờ, hệ sinh thái biển và đại dương.
Ngày nay vận tải biển được sử dụng nhiều nhất là ở các ngành thương mại, quân
sự, và du lịch với chức năng chuyên chở hàng hóa và người từ nơi này sang nơi khác. Để
phục vụ cho các chức năng trên, ngành vận tải biển đòi hỏi phải có các cơ sở hạ tầng như
các bến cảng, vũng vịnh kín, các xi nghiệp đóng tàu, sửa tàu và các vùng biển. Các tác
động của vận tải biển đến môi trường vùng ven bờ có thể kể như sau:
- Xây dựng các công trình phục vụ vận tải biển:
• Mất các hệ sinh thái vùng bờ, dẫn đến mất đất, mất đa dạng sinh học và
mất các nguồn lợi do các hệ sinh thái này đem lại. Làm thay đổi chế độ
phù sa;
• Việc nạo vét và uốn nắn dòng sông để phục vụ giao thông đã làm phá vỡ
dòng chảy, giảm chiều dài sông, tăng tốc độ dòng chảy và hạ thấp mức
nước ngầm;
• Việc mở rộng mạng lưới kênh rạch dẫn đến sự xâm nhập của nước biển
vào sâu trong đất liền gây mặn hóa, kết quả là làm suy thoái hệ thực vật
thuỷ sinh nước ngọt.
- Những tác động do vận tải biển gây ra:
• Ô nhiễm nhiệt: do việc dùng nước biển để làm mát các thiết bị máy móc.
Tác hại của ô nhiễm nhiệt có thể ảnh hưởng đến các loại trứng và ấu trùng
của các sinh vật biển; sự tăng cao của nhiệt độ nước biển có thể làm thay
đổi sự di cư của các loài động vật biển nhạy cảm với yếu tố nhiệt, làm
giảm sản lượng hải sản đánh bắt hay nuôi trồng trong khu vực bị ảnh
hưởng. Nước biển nóng lên là điều kiện cho sự phát triển của một số loài
sinh vật biển có hại.
• Ô nhiễm hóa học: xảy ra do các hoạt động thau rửa tàu thuyền sẽ thải ra
rác rưởi, dầu mở và nước thải; quá trình bốc dở hàng hóa và tiếp nhiên
liệu cũng gây rơi vãi và thất thoát ra môi trường. Việc sử dụng sơn có
chứa kim loại nặng và các loại dung môi trong việc đóng mới và tu sửa
tàu thuyền gây nhiễm độc tại chổ đất, nước và các hệ sinh thái. Các sự cố
xảy ra trên biển như đắm tàu, tai nạn,... sẽ ảnh hưởng đến cả một khu vực
rộng lớn. Tác hại của ô nhiễm hóa học bao gồm ô nhiễm do kim loại
nặng, các chất hữu cơ dinh dưỡng và ô nhiễm dầu.
Ô nhiễm sinh học: bao gồm hai dạng là sự phú dưỡng và sự du nhập các sinh vật ngoại
lai. Trong quá trình vận chuyển, một lượng lớn các chất hữu cơ dinh dưỡng có chứa nitơ
và phospho (như phân bón, nguyên liệu sản xuất,...) bị thất thoát ra biển. Các chất này
gây ô nhiễm biển, gây ra hiện tượng thủy triều đỏ, làm chết các loài sinh vật biển.Một
trong những vấn đề quan trọng liên quan đến vận tải biển là việc kiểm tra nước dùng để
dằn tàu. Nước dùng để dằn tàu là đặc điểm cần thiết đối với sự vận hành của các tàu lớn.
Việc thải khối nước này sau khi bốc dở hàng ở các bến cảng là một trong những nguyên
nhân gây ra sự du nhập của các sinh vật lạ gây hại trên toàn thế giới. Các sinh vật bám
gây rỉ thân tàu cũng có khả năng trở thành các sinh vật lạ. Để chống lại sự du nhập của
các sinh vật bám này, hoạt động chống rỉ thân tàu có thể gây ra những vấn đề ô nhiễm,
qua việc sử dụng các loại sơn chống rỉ.
Copyright by webtailieu.net