CÁCH THỨC KHỬ BỤI TRÊN MÀN PHIM SỐ
Từ ngày các máy ảnh số trở nên thông dụng, số người xử dụng và làm chủ
các máy ảnh càng ngày càng cao. Ngày nay, thị trường nhiếp ảnh số là một
trong những thị trường phát triển gồ ghề nhất, có sức thu hút các nhà làm máy
ảnh lớn như Canon, Nikon, Fujifilm, Kodak, Pentax, etc., rất mạnh trong sự đầu
tư và phát triển sản phẩm với các kĩ thuật tân kì cho cái thị trường mới này.
Cách đây vài năm, phần lớn của thị trường này còn thiên về các máy nhiếp...
Khử Bụi Trên Màn Phim Số
Phạm Kế Tiến, PhD
www.tkphamphotography.com
8/20/2005
Copyright 2008. All rights reserved.
Mặc dù chúng tôi đã và đang thực hành rất nhiều một cách
thành công các điều chỉ dẫn dưới đây trên nhiều loại máy (DSLRs)
chẳng hạn như Canon 10D, 20D, và 1Ds, chúng tôi không chịu
trách nhiệm cho những hư hại nào xảy cho máy ảnh của quý vị nếu
quý vị quyết định thực hành các điều chỉ dẫn đó. Những điều chỉ
dẫn dưới đây đều có tính cách truyền bá và thông tin, và nếu quý
vị quyết định thực hành các điều chỉ dẫn này, quý vị phải tự mình
gánh chịu những rủi ro có thể xảy ra.
Although we have praticed successfully many times the
instructions shown below on several digital cameras (DSLRs) such
as the Canon 10D, 20D, and 1Ds, we will not hold responsible for
any damage that can occurs to your cameras if you decide to
exercise or practice the given instructions. The instructions are for
information purposes and if you decide to carry them out, you will
have to do it on your own risk.
I. Dẫn Nhập
Từ ngày các máy ảnh số trở nên thông dụng, số người xử dụng và làm chủ
các máy ảnh càng ngày càng cao. Ngày nay, thị trường nhiếp ảnh số là một
trong những thị trường phát triển gồ ghề nhất, có sức thu hút các nhà làm máy
ảnh lớn như Canon, Nikon, Fujifilm, Kodak, Pentax, etc., rất mạnh trong sự đầu
tư và phát triển sản phẩm với các kĩ thuật tân kì cho cái thị trường mới này.
Cách đây vài năm, phần lớn của thị trường này còn thiên về các máy nhiếp ảnh
số “tài tử,” các loại máy ảnh point-and-shoot, mà hầu như ai ai cũng có thể xử
dụng. Sản phẩm về các máy digital single-lens reflex (DSLR), loại máy ảnh số có
khả năng thay đổi ống kính như người-anh-em máy phim, hầu như không có,
hoặc quá mắc mỏ khiến cho người tiêu thụ, dù có muốn, cũng phải kính nhi viễn
chi. Chỉ từ khi cái máy ảnh số của nhà Canon, cái máy DSLR Canon 1D, ra đời
với cái giá mà dân mộ điệu có thể “gồng” lên chịu được. Đây có lẽ là một bước
chân âm thầm cho giới tiêu thụ, “a small step,” nhưng là một dấu ngoặc lớn, một
giant leap, cho nghành nhiếp ảnh. Đã có rất nhiều thay đổi trong nghành nhiếp
ảnh từ cái thuở ban đầu ấy. Thay đổi trong phạm trù cách thức thu hình, thay
đổi trong cung cách tạo hình, cho tới các công việc thông thường như là bảo trì
máy.
1
Thời Diễm Xưa, cái thời trước Canon 1D, công việc bảo trì máy cũng hơi đơn
giản, ít nhất là đối với dân hobbyist. Lâu lâu nổi hứng lôi máy ra lau chùi buồng
máy, cà chỗ này chút xíu, đánh bóng chỗ kia tí tị. Lúc cần đi (ra) ngoài, chỉ cần
nhét cuộn phim vô là có thể lấy vài “bô” đầy. Hết cuốn phim này, ráp cuộn khác
vô. Cứ thế mà chụp. Với cái máy số thì khác hẳn. Không chịu giữ sạch cái màn
phim số, cái camera sensor, hình chụp bầu trời đẹp thế kia, về download vào
máy vi tính, thấy toàn là mụn như rỗ hoa! Trong máy ảnh số, muốn thay cái màn
phim không phải là chuyện đơn giản và dễ làm như thay cuộn phim khác. Đi
mua máy khác nhiều khi còn đỡ tốn hơn.
Vậy chứ mụn là gì? Tại sao lại có mụn? Làm sao để biết mụn ở chỗ nào trên
màn phim số? Và làm thế nào để bớt mụn?
II. Khám Bệnh
Mụn là những hạt bụi nhỏ li ti trên mặt màn phim. Có tháo ống kính ra, nhìn
cho kĩ vào cái màn phim cũng không thấy gì hết. Những hạt bụi trời này rất nhỏ,
mắt thường thấy không được, thành ra có muốn “nặn” cũng không phải dễ.
Muốn thấy được bụi trên màn phim, quý vị cần phải:
1. Chụp một tấm hình với hậu cảnh màu trắng (white background.) Hình
không cần phải ở dạng RAW. JPEG là đủ.
2. Xiết khẩu độ xuống tới mức tối thiểu mà ống kính quý vị đang dùng cho
phép. Xin quý vị lấy exposure bình thường như những lúc quý vị đang
chụp cảnh. Đây là một trong những lúc quý vị chụp mà không sợ hình bị
rung!
3. Dowload hình vào máy vi tính (PC).
4. Mở hình bằng Photoshop (PS).
5. Trong PS, quý vị theo các bước sau đây:
Image >> Adjustment >> Auto Levels
6. Sau bước thứ 5, quý vị sẽ thấy bụi trên màn ảnh.
2
III. Nguồn Bệnh
Màn phim số có bụi là do nhiều nguyên nhân. Tôi chỉ xin liệt kê một số sau đây:
1. Thay ống kính thường xuyên là một trong những nguyên nhân chủ yếu để
cho bụi lọt vào màn phim. Bụi càng đóng vào nhiều hơn nếu quý vị thay
ống kính lại để máy mở (camera on.) Khi máy mở, dòng điện cung cấp
cho màn phim sẽ gây ra những phân lượng điện (charges) trên màn phim,
và những phân lượng điện này sẽ “hút” bụi trong không khí vào buồng
máy. Hiện tượng này giống như khi quý vị cọ sát một mảnh plastic hay ny
lông để hút những mảnh giấy vụn trên bàn.
2. Nếu ống kính của quý vị dùng kính lọc (filter) loại drop-in, thì khi quý vị
gắn hay tháo kính lọc ra, bụi sẽ theo đó mà vào, mặc dù quý vị không
phải tháo ống kính.
3. Quý vị khử bụi, hay hút bụi máy ảnh trong môi trường có gió hay không
khí bị chuyển động, e.g., quạt, etc.
4. Ống kính bị bụi bám. Nhất là chung quanh phần đuôi của ống kính, gần
chỗ nối tiếp với máy. Những hạt bụi nhỏ li ti này có thể lọt qua khe giao
tiếp giữa máy ảnh và ống kính vào buồng máy. Trường hợp này hay xảy
ra sau các chuyến săn hình trong môi trường có nhiều cát như sa mạc.
IV. Chữa Bệnh
Theo quan niệm của tôi, máy ảnh của quý vị phải được đối xử như một người
tình, hay hơn thế nữa, một hồng nhan tri kỉ. Phải được nâng niu. Phải được quý
trọng. Phải gượng nhẹ. Mà trong các cơ phận, cái màn phim đứng đầu. Nó
chẳng những là “vòng đo” để chúng ta có thể so sánh (đánh giá) giữa các
“nàng” với nhau, mà nó còn là cái linh hồn của cái máy ảnh. Những tác phẩm mà
quý vị có được là đều từ đó mà ra cả. Thành ra khử bụi màn phim đòi hỏi nhiều
sự tỉ mỉ và kiên nhẫn, bởi vì quý vị không phải thực hiện các phương thức
(procedures) khử bụi một lần là xong. Hơn nữa, đối với người tri kỉ, cần phải trân
trọng.
Trong các cách thức để khử, cách hay nhất là dùng PS để tẩy hết những mụn
này ra. Để tẩy, quý vị nên dùng clone tool. Cách này hay nhất là vì quý vị không
phải đụng tới máy và tháo ráp ống kính ra vô để quét bụi.
Khi máy ảnh có quá nhiều bụi thì có lẽ khử bụi máy là một điều cần thiết. Có
2 cách khử: Thổi và quét. Để khử bụi màn phim của máy, quý vị có thể theo các
phương thức sau đây, tuỳ theo từng “môn phái:”
3
1. Phái Thiếu Lâm
Ở đây, môn phái Thiếu Lâm tụ tập các sao Bắc Đẩu trong nghề làm máy ảnh
như Canon, Nikon, Fujifilm, Kodak, etc. Nhà Canon có khuyến khích người xử
dụng máy ảnh số nên thổi bụi thay vì quét bụi. Muốn thổi bụi, quý vị cần 1 chai
có chứa khí than bị nén (compressed carbon dioxide CO2) và thổi vào buồng
máy. Quý vị cũng có thể dùng đồ thổi tay (hand-squeezed blower) để thổi. Tránh
dùng những chai có chứa không khí bị nén (compressed air, e.g., Dust-Off,) vì
những chai này có chứa chất xịt lỏng (liquid propellant) có thể xịt vô màn phim
khi quý vị dùng. Cho nên quý vị nên cẩn thận khi dùng các chai khí nén.
Phương pháp này, theo như tôi được biết, không đạt được kết quả cao cho
lắm.
2. Phái Võ Đang
Phái này dùng một loại “chổi” quét bụi của nhà Photographic Solution. Giá thị
trường vào khoảng 50 đô cho mỗi bịch 12 cái chổi, thêm khoảng 9 đô nữa cho
một chai thuốc tẩy Eclipse. Thuốc tẩy Eclipse là một loại dung dịch methanol, rất
dễ bay hơi. (Quý vị hay đi du lịch nên để ý, thuốc Eclipse là chất dễ gây hoả
hoạn, vì có methanol, thành ra bị cấm mang lên máy bay.) Còn chổi của họ là
một cái que, ở một đầu có gắn một mảnh (giống như) plastic cuộn lại vòng
quanh cái que. Hình tượng của cái que và mảnh plastic này giống như là cái chổi
quét rác mà quý vị thường thấy. Phương thức quét bụi như sau:
i. Xác định bụi trong màn phim như đã diễn tả trong phần II Khám Bệnh.
ii. Sau bước (i), nếu bụi ít, nên tẩy bụi bằng PS như đã diễn tả ở trên.
iii. Muốn khử bụi trên màn phim, lần theo cái menu của máy, chọn phần
Sensor Cleaning. Sau khi chọn phần Sensor Cleaning, nhớ bấm máy (press
the shutter) để cái gương (mirror) trong buồng máy bật lên.
iv. Sau khi cái gương bật lên, và sau khi tháo ống kính ra, quý vị sẽ thấy hình
em trong đáy cốc. Nhỏ khoảng 1 hay 2 giọt Eclipse lên đuôi chổi, quý vị
bắt đầu quét. Quý vị không nên nhỏ nhiều thuốc tẩy Eclipse. Một hay 2
giọt là đủ. Nếu nhiều quá, thuốc tẩy có thể để lại các vết dơ, các vết
thương lòng, trên mặt màn phim khi thuốc bay hơi không kịp. Một chai
thuốc tẩy 60ml quý vị có thể xài cả năm.
v. Thật cẩn trọng và gượng nhẹ, quý vị quét (đi) màn phim một lần với một
mặt của cây chổi. Rồi quý vị quét lại màn phim một lần nữa với mặt kia
của cây chổi. Tổng cộng quý vị quét 2 lần, dùng cả 2 mặt của cây chổi.
4
Xong 2 lần này rồi, nhiệm vụ của cây chổi này đã hết, quý vị có thể chơi
một đường lả lướt cho nó vào sọt rác.
vi. Sau đó quý vị phải tắt máy (turn off) để tấm gương bật về vị trí cũ. Sau
khi gương bật về vị trí cũ, “nàng” biến mất!
vii. Sau khi tấm gương về vị trí cũ, quý vị lại phải làm lại bước 1 tới 6 trong
phần Khám Bệnh để tái xác định màn phim của quý vị có còn bụi hay
không. Có nghĩa là quý vị phải chụp 1 tấm ảnh, bỏ nó vào PS, rồi xem có
còn bụi hay không.
viii. Nếu ít bụi, quý vị theo bước (ii) ở trên. Nếu còn nhiều bụi, quý vị theo
bước (iii) tới (vii) nhưng dùng một cây chổi khác.
ix. Lập lại các chiêu thức từ (i) tới (viii) cho tới khi nào màn phim (gần) hết
bụi.
Thủ pháp quét bụi thì đơn giản, nhưng chúng ta phải lập đi lập lại cái chiêu
“Xác Định Bụi” và “Quét Bụi Thủ” lia chia thành ra nhiêu khê lắm!
Cách thức lần theo menu, chọn Sensor Cleaning, bấm máy tắt máy đều dựa
trên cách thức mở lộ màn phim của sản phẩm Canon. Máy Nikon hoặc Pentax có
thể hơi khác, e.g., có thể không cần phải bấm máy khi bắt đầu quét và tắt máy
khi quét xong. Xin quý vị theo sách chỉ dẫn (manual) của máy. Còn lại các cách
thức quét bụi đều vẫn giống nhau.
3. Phái Tiêu Hao
Gọi là phái Tiêu Hao là vì quý vị phải tự chế biến dụng cụ võ khí để tiêu cái
hao. Nếu quý vị ra chiêu theo chiêu số (ii) cho tới (viii) của phái Võ Đang cỡ độ
mười lần (mới hết bụi) thì tốn kém lắm lắm. Cứ mỗi cây chổi quét bụi vào
khoảng 4 đô. Mười lần là 40 tiền. Chơi theo ông Trương Tam Phong của phái Võ
Đang mà múa Thái Cực Chổi kiểu này cũng được nhưng…phê lắm! Muốn cho đỡ
phê, chúng ta phải tìm cách khác.
Noi theo phái Võ Đang, chúng ta cần một cái chổi. Muốn có cái chổi xử dụng
được mà không đòi hỏi nhiều chất xanh thì ta phải chế. Chế cây chổi này cũng
giản dị:
a. Quý vị vào Wal-Mart mua 1 cái muỗng dẹp (cái spatula, dùng để xúc
trứng,) giá độ khoảng 2 hay 3 đô gì đó 1 gói (package) 4 hay 5 cái, lớn
nhỏ đủ loại.
5
b. Quý vị cũng phải sắm thêm 1 bịch Pec-Pad (lint-free Pec-Pad) để làm
phần đuôi chổi. Bịch Pec-Pad này cũng của nhà Photographic Solution làm
ra. Một bịch Pec-Pad độ khoảng 8 đô 100 tấm. Mua 1 bịch, quý vị có thể
xài tới 100 lần lận.
c. Lựa cái spatula nhỏ nhất, dùng kéo cắt bề ngang của nó xuống khoảng ½
phân Anh (inch.) Cái này là cái cán cây chổi tự chế của quý vị.
d. Xếp 1 mảnh Pec-Pad làm đôi.
e. Quấn chung quanh cây chổi tự chế 1 mảnh Pec-Pad đã được xếp đôi theo
như trên. Quý vị có thể dùng dây thun hay băng dán Scotch (Scotch tape)
để cột hoặc dán nó lại.
f. Sau khi quý vị cột hoặc dán miếng Pec-Pad vào cây spatula (đã cắt,) quý
vị đã có trong tay một cây chổi thần.
g. Quý vị theo thủ pháp (i) cho tới (ix) đã diễn tả trong phần Phái Võ Đang
để quét bụi.
Khác với phái Võ Đang, phái Tiêu Hao chúng ta không quăng cây chổi đi sau
mỗi lần chùi. Trái lại, chúng ta giữ cái cán chổi và chỉ quăng đi cái Pec-Pad. Nếu
quý vị muốn chùi lần nữa, quý vị chỉ việc gắn 1 miếng Pec-Pad mới vào cái cán
chổi.
4. Phái Visible Dust
Phái này dùng cây chổi thần Sensor Brush của nhà Visible Dust làm ra.
Nguyên thuỷ, cây chổi này được làm ra để quét bụi trong các phòng thí nghiệm
sinh hoá (bio labs.) Có một anh chàng làm trong phòng lab, cũng là dân chơi
ảnh, mới nghĩ tới việc dùng cây chổi quét bụi trong phòng lab để quét bụi máy
ảnh của anh chàng. Từ đó Sensor Brush ra đời.
Vậy cây Sensor Brush khác với các cây chổi khác ra sao?
Khác nhiều lắm! Đuôi cây Sensor Brush làm bằng lông “rồng”: Cả cây chổi
trông giống như cây cọ vẽ. Lông của cây Sensor Brush được làm một cách đặc
biệt (bio grade,) rất tơ và rất mịn để không thể làm trầy màn phim khi quý vị
quét đi quét lại. Hơn nữa, kĩ thuật khử bụi của nhà Visible Dust cũng rất đặc thù:
Khử bụi bằng cách dùng phân lượng điện để hút bụi ra! Nên nhớ rằng nguyên
nhân chính sự hiện diện của bụi trong màn phim là do các phân lượng điện
(induced charges) tích tụ trên mặt của màn phim, và những phân lượng điện này
hút bụi vào buồng máy. Nay ta lại dùng phân lượng điện để hút bụi ra. Mặt khác,
vì đuôi của cây chổi thần làm bằng lông (rồng) rất mềm (một sợi lông của cây
6
chổi thần có thể có đường kính vào khoảng 10-4 hoặc 10-5 m, tức là 1/10,000 hay
1/100,000 m) ta không sợ cây chổi làm hư hại phần vi kính (micro glass) của
màn phim.
Vì khử bụi bằng kĩ thuật khác, cách thức xài cây chổi thần cũng khác.
Để có phân lượng điện tích tụ trên đuôi chổi, ta cần phải thổi cái đuôi chổi.
Thổi bằng các chai khí nén (compressed-air can) hay bằng khí than (carbon
dioxide, CO2) đều được cả. Khi thổi, các phân tử không khí (hay khí than) giao
động, cọ sát, và tạo ra phân lượng điện. Khi ta quét màn phim, các phân lượng
điện này sẽ “hút” bụi ra. Sau mỗi lần hút bụi, cây chổi thần này cần phải được
“thổi” một lần nữa để đánh văng đi các phần tử bụi dính trên lông rồng.
Khi dùng Sensor Brush, ta không cần phải nhỏ vào cái đuôi chổi thuốc tẩy
Eclipse. Thuốc tẩy này bây giờ là xưa rồi diễm. Nhà Visible Dust có bán kèm theo
cây chổi thần của họ một lọ thuốc tẩy Sensor Clean. Chai thuốc tẩy này không có
chứa chất cồn (alcohol, như methanol chẳng hạn) thành ra không gây cháy. Do
đó lọ thuốc tẩy này có thể được đặt hàng (order) và gửi (ship) qua đường máy
bay được. Cách xài chai thuốc tẩy này cũng tuỳ hỉ, vì theo tôi thấy, hiệu quả của
chai thuốc tẩy này không cao lắm. Vì không có chất cồn, e.g., methanol, thành
ra dung dịch thuốc tẩy không bay hơi một cách mau lẹ và do đó hay “đóng
quân” trên màn phim. Trong trường hợp này, muốn thấy màn phim khô, quý vị
phải đợi mút mùa lệ thuỷ, trừ phi quý vị nhúng một miếng Pec-Pad vào để lau
khô nó! Nhiều lúc sau khi lau khô rồi, quý vị lại thấy những vết thương lòng trên
mặt màn phim! Rồi lại phải quét, phải chụp, phải coi…Ôi cái vòng lẩn quẩn ấy
giống như Nguyễn Ngọc Ngạn và Nguyễn Cao Kỳ Duyên đang nói chuyện huề
vốn!
V. Ngừa Bệnh
Muốn khỏi phải xuất thủ, cho dù dùng tuyệt chiêu của phái Võ Đang hay
Visible Dust, ta cần phải ngăn ngừa những đám bụi đời này cắm trại trên mặt
màn phim của quý vị, cho nó khỏi giống như những đồ cổ trong Thành Phố Ma ở
Bodie. Ngăn ngừa cho màn phim khỏi bị bụi cũng không khó khăn cho lắm. Tôi
xin liệt kê một số như sau:
1. Tránh thay ống kính.
2. Nếu phải thay ống kính, nên tắt máy (turn off) trước khi thay, hoặc dùng
một cái bao (bị) để cản bụi.
3. Tránh thay ống kính ở chổ có gió hoặc không khí bị chuyển động.
4. Thổi bụi chung quanh ống kính trước khi tháo ống kính ra khỏi máy.
7
Để tránh thay ống kính, quý vị nên quyết định trước mình sẽ đi chụp cái gì.
Dựa theo đó, quý vị lựa chọn ống kính nào có đủ tầm (range) và nên để ống
kính này lưu trú thường niên trên máy của quý vị. Thí dụ như ống kính zoom 28-
300mm f/3.5-5.6L của Canon chẳng hạn. Mang 1 hay 2 ống kính zoom cũng rất
tiện lợi vì những dụng cụ quý vị khiêng ra ngoài field đều ít và nhẹ đi. (Nói vậy
chứ cái ống kính 28-300mm f/3.5-5.6L mà tôi vừa nêu ra cũng nặng lắm! Không
tin thì quý vị đi hỏi cô Vy đi.) Nên nhớ, ngoài cái máy ảnh và ống kính ra, quý vị
còn phải khiêng cả chân chống (tripod) và cả chục thứ linh tinh khác nữa, kể cả
nước uống. Cần lưu ý là, ống kính zoom càng có tầm rộng, hình quý vị chụp
không được sắc như ống kính có tầm ngắn hơn. Nói thí dụ, nếu các ống kính có
cùng một phẩm chất, so sánh giữa
a. Mang 2 ống kính 28-135mm và 100-300mm và
b. Mang 1 ống kính 28-300mm
Ta thấy:
Về phẩm chất của tác phẩm thì quý vị có nhiều hơn nếu quý vị theo (a). Mang
nặng hơn nếu theo (a). Về tiện lợi thì (b) tiện hơn nếu quý vị phải đi hike xa
hoặc đang đi du lịch.
Nói chung là cái gì cũng có cái giá của nó. Chỉ có một điều, quý vị phải trả
cho cái giá đó là bao nhiêu. Bụi cũng có cái giá của nó. Nếu không, tại sao quý vị
lại bỏ tiển bỏ công để quét nó ra? Nếu nó có giá, ai mua bụi, tôi bán bụi
cho…(theo Hàn Mặc Tử.)
8
