Âm nhạc - Văn hóa soi đường chúng ta đi
Trong các Nghị quyết của Đảng về văn hóa đã khẳng định “Văn hóa là động lực
phát triển kinh tế xã hội… và khẳng định ra sức xây dựng nền văn hóa Việt Nam
mang tính đậm đà bản sắc dân tộc…”.
Trên 40 năm trước, trong tập “Nhật ký trong tù” Bác Hồ chúng ta đã phân tích
như sau: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng
tạo ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ
thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các phương pháp
sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa. Văn hóa là sự
tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài
người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự
sinh tồn” (Hồ Chí Minh toàn tập, trang 431).
Những nhận định bao quát của Bác từ hơn 40 năm, mà ngày hôm nay chúng ta
nhìn lại âm nhạc là chuyện thời sự cho mảng văn hóa nghệ thuật. Âm nhạc là sự
sáng tạo của nhân loại nhưng đồng thời cũng phải hiểu rõ âm nhạc của từng văn
tộc không hề bất biến mà có sự hòa quyện cùng nhau và cũng là sự tiếp thu có
chọn lọc trong quá trình giao lưu âm nhạc giữa các dân tộc trên thế giới. Trên
trang báo Cứu Quốc năm 1946, Bác viết “Tây phương hay Đông phương có cái gì
tốt ta học lấy để tạo ra nền văn hóa Việt Nam, có tinh thần thuần tuý Việt Nam
…” Trên tinh thần đó, trong nhiều thập niên qua, nền âm nhạc Việt Nam đã tiếp
thu, chọn lọc và phát triển qua các thời kỳ sinh tồn của dân tộc. Trong triều đại
phong kiến, với điều kiện ít giao lưu với thế giới bên ngoài chủ yếu chỉ với
phương Bắc là Trung Quốc, âm nhạc là nét văn hóa đã chịu ít nhiều ảnh hưởng,
loại hình ca hát như Hồ Quảng chịu ảnh hưởng Trung Quốc nhưng âm nhạc vẫn
có loại hình riêng mang bản sắc văn hóa đã hiện diện trong sinh hoạt triều đình
mà ngày nay còn lưu lại như nhã nhạc cung đình Huế. Và trong dân gian những
loại hình ca hát đã phát triển từ các điệu hò trong mỗi sinh hoạt văn hóa của từng
địa phương như hát quan họ….
Nền âm nhạc mới (tân nhạc) Việt Nam chủ yếu chỉ hiện diện và phát triển
khoảng hơn 60 năm qua. Trong quá trình phát triển giao lưu với các nền văn hóa
dân tộc khác. Ngày nay chúng ta đã lãnh hội hầu hết các nền văn hóa nói chung và
âm nhạc nói riêng của thế giới, từ loại hình âm nhạc hàn lâm như opera đến hip
hop đường phố. Đặc biệt miền Nam phát triển loại âm nhạc vọng cổ, ca nhạc tài
tử, cải lương, tiêu biểu cho loại hình âm nhạc dân tộc. Trước 1945, chúng ta có
một nền âm nhạc trong quá trình tiếp thu văn hóa phương Tây mà ngày nay trong
kho tàng âm nhạc còn giữ lại mà chúng ta thường gọi nhạc tiền chiến, thời điểm
này, chúng ta đón nhận âm nhạc và văn hóa phương Tây rất có chọn lọc mà vẫn
giữ gìn bản sắc văn hóa Việt. Từ những nốt nhạc của phương Tây, những bậc
thầy âm nhạc thời ấy đã chuyển quá thành những tác phẩm mà ngày nay thường
1
lưu truyền cho là những tình khúc bất tử… với hàng loạt tác giả điển hình như
nhạc sĩ Văn Cao, Đỗ Nhuận, Lê Thương,… âm nhạc thời đó đã phản ánh một xã
hội lúc bình yên, lúc bất ổn trong cuộc kháng chiến chống Pháp, âm nhạc hướng
về tình yêu con người... Đến thời kỳ toàn quốc chống Mỹ, âm nhạc với những
sáng tác của các nhạc sĩ, nhiều ca khúc Tiếng hát át tiếng bom đã động viên toàn
xã hội sản xuất và chiến đấu góp phần vào chiến thắng chung của dân tộc. Ở
miền Nam trong thời bị tạm chiếm, Hát cho đồng bào tôi nghe cũng là những âm
hưởng của âm nhạc phản ánh một thời kỳ của đất nước.
Qua gần 20 năm đổi mới, văn hóa Việt Nam nói chung và âm nhạc nói riêng đã
bật dậy sức sống trong trào lưu đổi mới, bên cạnh tiếp thu những tinh hoa của
thế giới, chúng ta đã có lúc đánh mất định hướng, mâu thuẫn… Văn hóa văn nghệ
trong thời điểm hiện nay có thể nói đã đuối sức, lạc lõng. Qua các phương tiện
truyền thông, chúng ta biết hàng loạt nhà hát cả nước được đầu tư rất hiện đại
nhưng tỷ lệ sáng đèn sinh hoạt thì rất thấp. Mới đây, TP Hồ Chí Minh đã đầu tư
trên 47 tỷ đồng để trang bị dàn âm thanh hiện đại nhất cả nước cho Nhà hát Giao
hưởng Nhạc Vũ kịch trong khi vẫn chưa có Nhà hát thính phòng. Trong khi đó bộ
môn âm nhạc truyền thống là cải lương đã dần đi vào cáo chung vì không được
quan tâm đầu tư. Trước đây, có những giai đoạn nhiều Nhà hát cải lương như
Hưng Đạo, Quốc Thanh… hoạt động luôn hết công xuất. Ngày nay bộ môn này
chỉ còn nhà hát Hưng Đạo (đang xuống cấp trầm trọng), tại Chợ Lớn nhiều nhà
hát Hồ Quảng đã cáo chung từ lâu.
Trong khi đó, phần tân nhạc với sự phát triển vượt bậc được thuận lợi với nhiều
ca khúc sáng tác cho giới trẻ mà theo thống kê hiện nay chiếm trên 60% dân số cả
nước. Song sự phát triển này vẫn còn đó nhiều hạt sạn như nạn đạo nhạc, hàng
loạt ca khúc vô hồn phần nhạc, nghèo nàn ca từ nếu không nói là nhảm nhí đã
tràn ngập các trang web, sân khấu tuổi teen. Ngành âm nhạc đã cố gắng với
nhiều chương trình nhằm vực dậy như Bài Hát Việt … mà thành công vẫn còn
phía trước. Quan trọng nhất là có không ít nhạc sĩ, ca sĩ, nhà quản lý đã đánh mất
định hướng nghệ thuật âm nhạc trong văn hóa dân tộc như những show ca nhạc
chủ yếu để tìm doanh thu, những live show chỉ nhằm khẳng định đẳng cấp và
đánh bóng tên tuổi… những bài hát viết theo đặt hàng để thỏa mãn giới tuổi teen
mất định hướng… Và tính phục vụ công chúng, phục vụ xã hội đã bị quên lãng.
Thực tế, những hiện tượng đó không chỉ chúng ta mới gặp mà rất nhiều quốc gia
đang trong quá trình phát triển chịu vấp phải. Sự “vật lộn” đó chính là quá trình
thẩm thấu để mỗi quốc gia vừa có cơ hội giữ gìn và tìm ra bản sắc văn hóa dân
tộc riêng mà vẫn đứng ngang tầm thời đại. Điều này, Bác Hồ chúng ta đã dạy
“Phải làm sao cho văn hóa đi sâu vào tâm lý quốc dân…” Văn hóa đó là gì ? Đó
chính là xây dựng cho được những tình cảm về lòng yêu quê hương đất nước,
2
yêu thương con người, yêu sự thẳng thắn, trung thực, ghét và xóa dần những thói
hư, tật xấu như cá nhân chủ nghĩa sinh ra tệ nạn ngôi sao, . . .
Cuối cùng mong rằng, tất cả những người hoạt động văn hóa nói chung và âm
nhạc nói riêng cùng mang danh cao quí là giới nghệ sĩ, ngoài tài năng hãy có cùng
tâm nguyện – đưa những giá trị âm nhạc đích thực đến với công chúng nhằm góp
phần xây dựng một cuộc sống tươi đẹp, hài hòa và có ý nghĩa văn hóa.
Trần Khoan Dũng ANVN3 (20/09/09)
3
Copyright by webtailieu.net